พระบรมธาตุทุ่งยั้ง

ตั้งอยู่ที่วัดพระบรมธาตุ หมู่ที่ ๓ ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ ไม่ปรากฏหลักฐานว่าสร้างเมื่อใด จากการศึกษารูปแบบศิลปกรรมสันนิษฐานว่า เป็นโบราณสถานที่มีมาแต่สมัยกรุงสุโขทัย สันนิษฐานว่าเจดีย์ประธานเดิมคงจะเป็นเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ต่อมามีการบูรณปฏิสังขรณ์เรื่อยมาเป็นทรงลังกาดังที่ปรากฏในปัจจุบัน จากตําแหน่งที่ตั้งวัดคงจะเป็นวัดที่สําคัญประจําเมือง อีกทั้งหลักฐานทางโบราณคดียังชี้ให้เห็นว่าเมืองทุ่งยั้ง เป็นเมืองโบราณร่วมสมัยกับสุโขทัยและศรีสัชนาลัย วัดแห่งนี้จึงน่าจะสร้างควบคู่กับการสร้างเมือง สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ทรงพระนิพนธ์ไว้ในจดหมายเหตุระยะทางไปพิษณุโลก สันนิษฐานว่าพระยาศรีธรรมโศกราชที่กล่าวถึงในตํานาน เป็นเจ้าผู้ครองเมืองสุโขทัยได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามาบรรจุไว้ในถ้ำใต้ดิน โดยขุดลงไปเป็นถ้ำแล้วก่อพระธาตุไว้ พระยาศรีธรรมโศกราชนี้สันนิษฐานว่าคือสมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไท กษัตริย์แห่งกรุงสุโขทัย ในสมัยรัตนโกสินทร์ พญาตะก่า พ่อค้าไม้ชาวพม่ามีศรัทธาแรงกล้าขออนุญาตทําการบูรณะ พระมหาธาตุเจดีย์ โดยได้นําฉัตรมาติดยอดพระมหาธาตุเจดีย์ และสร้างเจดีย์องค์เล็ก ที่ฐานชั้นล่างทั้ง ๔ มุม สันนิษฐานว่า การบูรณะของพญาตะก่าครั้งนี้ คงจะทําการซ่อมเสร็จก่อนเดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๔๔๔ เนื่องจาก สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ทรงบันทึกไว้ในจดหมายเหตุระยะทางไปพิษณุโลก เมื่อวันที่ ๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๔๔ ส่วนหนึ่งความว่า "หลังพระวิหารมีพระธาตุสูงเห็นจะเกือบ ๒๐ วา เป็นรูปเจดีย์พม่าใหม่ อล่องฉ่อง พระสีหสงครามว่าพระธาตุเดิมเล็ก นี่เขาทําบวกเข้าใหม่เมื่อสองเดือนนี้ ช่างพม่ารับจ้างทำอย่างพม่า พร้อมทั้งประตูกําแพงแก้วด้วยรูปร่างทําใหม่ก็ดีอยู่” โบราณสถานและโบราณวัตถุที่สําคัญ ประกอบด้วยเจดีย์ประธาน เป็นเจดีย์ทรงระฆัง ฐานสี่เหลี่ยม กว้าง ๒๒.๒๐ เมตร ยาว ๒๒.๒๐ เมตร สูง ๒๕ เมตร ประกอบด้วยฐานเขียงซ้อนกัน ๓ ชั้น ลดหลั่นกันไป ฐานชั้นล่างสุดก่อด้วยศิลาแลง ถัดขึ้นไปก่อด้วยอิฐและศิลาแลง ฉาบด้วยปูน ที่ฐานเขียงชั้นล่างทั้ง ๔ มุม มีเจดีย์ขนาดเล็กทรงระฆัง ตรงกลางเรือนธาตุของเจดีย์ประธานทั้ง ๔ ด้าน ประดิษฐานพระพุทธรูปปางประทับยืนอยู่ภายในซุ้มจรนํา เล่ากันว่าเจดีย์ประธานนี้ แต่เดิมมียอดสูงสวยงามมาก แต่ได้เกิดหักลงมาเมื่อคราวเกิดแผ่นดินไหวครั้งใหญ่ วันที่ ๑๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๑ ต่อมาหลวงพ่อแก้วได้ร่วมกับชาวบ้านบูรณปฏิสังขรณ์ขึ้นใหม่ และมีอุโบสถ วิหาร ล้อมรอบด้วยกําแพงแก้วซึ่งก่อด้วยศิลาแลง เจดีย์ประธานตั้งอยู่ด้านหลังของวิหาร และอุโบสถ