ฮือฮา‘นักวิจัยชาวไทย’ค้นพบกล้วยไม้ชนิดใหม่ของโลก 6 ชนิดสกุลเอื้องตะขาบ เผยเป็นชนิดที่พบเห็นดอกได้ยาก มีคุณค่าต่อการศึกษาวิจัยด้านสมุนไพรและอุตสาหกรรมน้ำหอม อีกทั้งเป็นการยืนยันว่าประเทศ ไทยเป็นศูนย์กลางความหลากหลายทางชีวภาพของพรรณพืชสกุลนี้ในเอเชีย ตะวันออกเฉียงใต้ด้วย
เมื่อวันที่ 12 ธ.ค. นายนพรัตน์ ทูลมาลย์ นักวิชาการเกษตรชำนาญการ (พฤกษ ศาสตร์) กลุ่มวิจัยพฤกษศาสตร์และพิพิธภัณฑ์พืช กรมการแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก ร่วมกับนายสมราน สุดดี ที่ปรึกษาด้านพฤกษศาสตร์ป่าไม้ และความหลากหลายทางชีวภาพ อดีต ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านอนุกรมวิธานพืชกลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช Mr. Poh Teck Ong นักพฤกษศาสตร์ พิพิธภัณฑ์พืชเคปง สวนพฤกษศาสตร์เคปง (The Kepong Botanical Gardens) ประเทศมาเลเซีย ดร.อังเดร ชูอิตมัน และดร.ทิโมธี อุตเทอริดจ์ นักพฤกษศาสตร์ พิพิธภัณฑ์พืช สวนพฤกษศาสตร์คิว (The Royal Botanic Gardens, Kew) และ ดร.อลัสแตร์ คัลแฮม อาจารย์ประจำคณะวิทยาศาสตร์ชีวภาพ มหาวิทยาลัยเรดดิ้ง (The University of Reading) สหราชอาณาจักร ร่วมกันศึกษาและค้นพบกล้วยไม้ชนิดใหม่ของโลก ในสกุลเอื้องตะขาบ (Thrixspermum) จากประเทศไทย จำนวน 6 ชนิด ซึ่งเป็นการยืนยันได้ว่าประเทศไทยเป็นศูนย์กลางความหลากหลายทางชีวภาพของพรรณพืชสกุลนี้ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
โดยมีกล้วยไม้ชนิดใหม่ จำนวน 4 ชนิด ที่กระจายพันธุ์ครอบคลุมเขตพรรณพฤกษ ชาติของ 3 ภูมิภาค ได้แก่ เอื้องตะขาบขาว กระจายพันธุ์ในเขตพรรณพฤกษชาติ อินโด-เบอร์มีส (Indo-Burmese subregion) เอื้องแมงมุมส้ม และเอื้องแมงมุมเหลืองปากหนา กระจายพันธุ์ในเขตพรรณพฤกษชาติอินโด-ไชนีส (Indo-Chinese subregion) เอื้องแมงมุมขาวนรา กระจายพันธุ์ในเขตพรรณพฤกษชาติอินโด-มาลายัน (Indo-Malayan subregion) และมี 2 ชนิด ที่พบกระจายพันธุ์เฉพาะในประเทศ ไทย (endemic species) ได้แก่ เอื้องแมงมุมเหลืองปากกระ และเอื้องตะขาบเหลืองตะนาวศรี ซึ่งคณะผู้วิจัยได้ตั้งชื่อวิทยา ศาสตร์ตามกฎเกณฑ์การตั้งชื่อวิทยา ศาสตร์สากล (The International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants : ICN) และตีพิมพ์ในวารสารวิชาการนานาชาติด้านพฤกษศาสตร์ ได้แก่ วารสาร Lankesteriana ประเทศคอสตาริกา ฉบับที่ 22(2) หน้า 155?167 ปี พ.ศ. 2565 และวารสาร Phytotaxa ประเทศนิวซีแลนด์ ฉบับที่ 601(3) หน้า 223-262 ปี พ.ศ. 2566 กล้วยไม้ชนิดใหม่ทั้ง 6 ชนิด ประกอบด้วย
1.เอื้องแมงมุมขาวนรา มีชื่อวิทยา ศาสตร์ว่า Thrixspermum obyrneanum Toolmal, P.T. Ong & Schuit. โดยคำระบุชนิด “obyrneanum” ของเอื้องแมงมุมขาวนรา ได้ตั้งเพื่อเป็นเกียรติแก่อาจารย์ Peter O’Byrne ผู้เชี่ยวชาญพืชวงศ์กล้วยไม้ชาวอังกฤษ ซึ่งเป็นผู้บุกเบิกการศึกษาพืชสกุลเอื้องตะขาบในประเทศมาเลเซียและประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และได้มอบข้อมูลการศึกษากล้วยไม้สกุลเอื้องตะขาบทั้งหมดแก่สวนพฤกษศาสตร์คิว กรุงลอนดอน สหราชอาณาจักร ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการศึกษากล้วยไม้สกุลนี้ของนักวิจัยไทยต่อมา เอื้องแมงมุมขาวนรา พบกระจายพันธุ์เฉพาะในแถบเทือกเขาสันกาลาคีรี จ.นราธิวาส ของประเทศไทย และในรัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซีย
2.เอื้องแมงมุมส้ม มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Thrixspermum flammeum Toolmal, Schuit. & Culham โดยชื่อคำระบุชนิดของเอื้องแมงมุมส้ม ได้ตั้งตามชื่อในภาษาละติน “flammeus” แปลว่ามีลักษณะคล้ายเปลวไฟ ตามลักษณะเด่นของพืชที่มีดอก สีส้ม ซึ่งหมายถึงดอกของเอื้องแมงมุมส้มที่มีสีส้มคล้ายเปลวไฟ
เอื้องแมงมุมส้ม ได้เก็บตัวอย่างครั้งแรกร่วมกับนายคงศักดิ์ พุทธหะ และนาย บุญหุ้ม บัวพงษ์ เจ้าหน้าที่เขตรักษาพันธุ์ฯ จากเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว จ.ชัยภูมิ ในวันที่ 7 ธ.ค. พ.ศ. 2563 พบกระจายพันธุ์เฉพาะในเขตร้อนชื้นภาคพื้นทวีปของของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ประเทศจีน ไทย ลาว และกัมพูชา
3.เอื้องแมงมุมเหลืองปากหนา มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Thrixspermum simile Toolmal, Schuit. & โดยชื่อคำระบุชนิดได้ตั้งชื่อตามภาษาละติน “similis” แปลว่า มีลักษณะคล้ายกัน ตามลักษณะเด่นของพืชที่มีความคล้ายคลึงกับกล้วยไม้อีกชนิด ได้แก่เอื้องตะขาบเหลือง Thrixspermum centipeda Lour. ทำให้เกิดความสับสนและเข้าใจว่าเป็นกล้วยไม้ชนิดเดียวกันมาอย่างยาวนาน เอื้องแมงมุมเหลืองปากหนา ได้เก็บตัวอย่างครั้งแรกจากน้ำตกตรอกนอง อ.ขลุง จ.จันทบุรี ในวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2564 พบกระจายพันธุ์เฉพาะในแถบ เทือกเขาบรรทัด ภาคตะวันออกเฉียงใต้ของไทย และประเทศกัมพูชา
4.เอื้องแมงมุมเหลืองปากกระ มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Thrixspermum polystictum Toolmal, Schuit. & Suddee โดยชื่อคำระบุชนิดได้ตั้งชื่อตามภาษาละติน “polystictus” แปลว่า มีจุดประสีจำนวนมาก ตามลักษณะเด่นของพืชที่มีกลีบปากสีขาว มีจุดประ สีม่วงแดงและสีน้ำตาลแดงเป็นจำนวนมาก เอื้องแมงมุมเหลืองปากกระ ได้เก็บตัวอย่างครั้งแรกร่วมกับนายเสกสรร ไกรทองสุข และนายพสิษฐ์ เอื้ออารีย์ เจ้าหน้าที่กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานฯ จากอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จ.นครราช สีมา ในวันที่ 10 ก.ย. 2564 มีตัวอย่างต้นแบบในการบรรยายชนิดพืช (type specimen) ได้แก่ N.Toolmal & W.Tanming 10092102 เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย พบกระจายพันธุ์เฉพาะในอุทยานแห่งชาติ เขาใหญ่ จ.นครราชสีมา
5.เอื้องตะขาบเหลืองตะนาวศรี มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Thrixspermum alboluteum Toolmal, Schuit. & Culham (ภาพที่ 9) โดยชื่อคำระบุชนิดได้ตั้งชื่อตามภาษาละติน “album” แปลว่า มีสีขาว ตามลักษณะเด่นของพืชที่มีกลีบปากสีขาว เอื้องตะขาบเหลืองตะนาวศรี ได้เก็บตัวอย่างครั้งแรกร่วมกับนายศิริชัย รักซื่อ เจ้าหน้าที่อุทยาน จากอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน จ.เพชรบุรี ในวันที่ 20 ธ.ค. พ.ศ. 2563 มีตัวอย่างต้นแบบในการบรรยายชนิดพืช (type specimen) ได้แก่ N.Toolmal, S.Raksue & W.Tanming 20122001 พบกระจายพันธุ์เฉพาะในแถบภาคตะวันตกของประเทศ ไทยในเขต จ.อุทัยธานี จ.เพชรบุรี และ จ.ประจวบคีรีขันธ์
6.เอื้องตะขาบขาว มีชื่อวิทยาศาสตร์ Thrixspermum praetermissum Toolmal, Schuit. & Suddee โดยชื่อคำระบุชนิดของเอื้องขาว ได้ตั้งชื่อตามภาษาละติน “prae termissum” แปลว่าไม่ได้รับความสนใจ ซึ่งหมายถึง แม้ว่าเอื้องขาว เป็นกล้วยไม้ที่มีการกระจายพันธุ์กว้างและพบได้ทั่วไป แต่นักพฤกษศาสตร์มักจะเข้าใจผิดว่าเป็นกล้วยไม้ชนิดเดียวกันกับตะขาบเหลืองปากลาย Thrixspermum trichoglottis (Hook.f.) Kuntze และไม่ได้รับการตั้งชื่อวิทยาศาสตร์จนกระทั่งปัจจุบัน
พันธุ์ใหม่ – กล้วยไม้พันธุ์เอื้องตะขาบขาว 1 ใน 6 พันธุ์ใหม่ที่นักวิจัยไทยค้นพบ ซึ่งเป็นการยืนยันว่าประเทศไทยเป็นศูนย์กลางความหลากหลายทางชีวภาพของพรรณพืชสกุลนี้ของ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้
เอื้องตะขาบขาว ได้เก็บตัวอย่างครั้งแรกจากเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว จ.ชัยภูมิ ในวันที่ 7 ธ.ค.พ.ศ. 2563 พบกระจายพันธุ์เฉพาะในเขตร้อนชื้นภาคพื้นทวีปของเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ประเทศอินเดีย บังกลาเทศ เมียนมา จีน ไทย ลาว และเวียดนาม
ทั้งนี้ การค้นพบกล้วยไม้ชนิดใหม่ของโลก 6 ชนิด ทำให้ทราบว่าประเทศไทย มีความหลากหลายของพืชวงศ์กล้วยไม้ (Orchidaceae) สูง ปัจจุบันมีการสำรวจพบแล้ว 1,258 ชนิด และยังค้นพบกล้วยไม้ชนิดใหม่ของโลก และกล้วยไม้รายงานใหม่ของไทย (new record for the Flora of Thailand) อย่างต่อเนื่อง ซึ่งการทราบถึงข้อมูลความหลากหลายของพรรณพฤกษ ชาติต่างๆ เหล่านี้ จะเป็นต้นทุนทางทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญต่อการนำมาพัฒนาสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจของประเทศ หรือเป็นแหล่งศึกษาวิจัยทางพฤกษศาสตร์ และการอนุรักษ์ของนักวิจัยจากทั่วโลกต่อไป
ประเทศไทยใช้ประโยชน์จากกล้วยไม้เป็นพืชสมุนไพร ประมาณ 25 สกุล 42 ชนิด ในจำนวนนี้เคยมีการนำกล้วยไม้ชนิดใหม่ของโลก เอื้องตะขาบเหลืองหรือเอื้องตะขาบส้ม ในการรักษาโรคหอบหืด (asthma) อีกด้วย
