ไขความรู้ เมื่อดวงอาทิตย์ไม่เป็นแผ่นกลม ยามอยู่ใกล้ขอบฟ้า
ดวงอาทิตย์ (รูปร่าง) พิสดาร
คอลัมน์ : Weather Wisdom โดย บัญชา ธนบุญสมบัติ
ดวงอาทิตย์ที่อยู่ใกล้ขอบฟ้า ไม่ว่ายามเช้าหรือยามเย็น บางครั้งอาจดูแปลกตาไม่เป็นแผ่นกลม ทั้งนี้ภาพที่ปรากฏจะขึ้นกับลักษณะอุณหภูมิของอากาศเหนือผิวพื้นว่าเป็นเช่นไร ลองมาดูกรณีต่างๆ กันครับ
กรณีที่ 1 : อุณหภูมิลดลงอย่างต่อเนื่องเมื่อความสูงเพิ่มขึ้น
รูปแบบปกติคือยิ่งสูงยิ่งหนาวดังภาพที่ 1(a) โดยอุณหภูมิจะลดลงราว 6.5 องศาเซลเซียส ทุกๆ 1 กิโลเมตรที่สูงขึ้น การที่อากาศใกล้พื้นอุ่นกว่าอากาศที่อยู่สูงขึ้นไปมีสาเหตุเนื่องจากพื้นดิน (หรือพื้นน้ำ) คายความร้อนออกมาทำให้อากาศที่อยู่ติดพื้นรับความร้อนนี้ไปอีกทั้งใกล้พื้นมีความกดอากาศสูงกว่าบริเวณที่อยู่เหนือขึ้นไป
เนื่องจากอากาศมีความหนาแน่นลดลงเมื่อความสูงเพิ่มขึ้น ดังนั้นแสงอาทิตย์ถูกหักเหให้เดินทางเป็นเส้นโค้ง ผลก็คือ ดวงอาทิตย์จะดูเหมือนแบนลงในแนวดิ่ง (ราว 20% ในสภาวะเงื่อนไขปกติ) เรียกว่า flattened sun แปลตรงตัวว่า ดวงอาทิตย์ถูกกดให้แบน แต่ผมขอเรียกง่ายๆ ว่า ดวงอาทิตย์แบน ก็แล้วกัน ดูภาพที่ 1(b) ครับ
Advertisement
ควรรู้ด้วยว่า ดวงอาทิตย์ที่ปรากฏจะอยู่สูงกว่าตำแหน่งจริงบนท้องฟ้า เช่น ขณะที่เราเห็นขอบล่างของดวงอาทิตย์กำลังแตะขอบฟ้าอยู่นั้น แท้จริงแล้ว ดวงอาทิตย์ได้ตกลับฟ้าไปแล้ว
ชวนไปชมคลิป Yellow orange flattened sun แสดงดวงอาทิตย์แบนลง
กรณีที่ 2 : อุณหภูมิผิวพื้นอุ่นผิดปกติ
หากพื้นดิน (หรือพื้นน้ำ) ถูกแดดจ้าแผดเผามาตลอดช่วงบ่ายถึงเย็น ก็จะทำให้อากาศที่อยู่ติดพื้นอุ่นผิดปกติ ดังภาพที่ 2(a) ผลก็คือ เกิดภาพที่เรียกว่า มิราจแบบอยู่ใต้วัตถุจริง (inferior mirage) ขึ้น กรณีนี้คล้ายกับที่เราเห็นภาพแอ่งน้ำบนพื้นถนนที่ร้อนจัดในเวลากลางวัน โดยหากมีรถ (หรือวัตถุใดๆ) อยู่ตรงนั้น เราก็จะเห็นภาพสะท้อนของรถในแอ่งน้ำนั้นด้วยนั่นเอง
ในกรณีที่ดวงอาทิตย์ใกล้จะตก จะเกิดภาพมิราจโผล่ขึ้นมาจากขอบฟ้า และในที่สุดขอบล่างของดวงอาทิตย์ก็จะสัมผัสกับขอบบนของภาพมิราจ แล้วผนวกรวมกัน บริเวณที่ผนวกรวมกันนี้มีสีแดง จึงเรียกว่า วาบสีแดง (red flash)
ส่วนภาพดวงอาทิตย์โดยรวมมีรูปร่างคล้ายตัวอักษรกรีกโอเมก้าจึงเรียกว่า ดวงอาทิตย์ตกรูปโอเมก้า (Omega Sunset) ดังภาพที่ 2(b)
ชวนไปชมคลิป Omega Sun and Etruscan Vase แสดงดวงอาทิตย์รูปโอเมกา ฝีมือ ดร.พิธาน สิงห์เสน่ห์ ได้ที่นี่ครับ
กรณีที่ 3 : อุณหภูมิผกผัน ณ ความสูงบางระดับ
ทีนี้หากในบางช่วงเหนือพื้นผิวอุณหภูมิเกิดสูงขึ้น (แทนที่จะลดลง) เมื่อความสูงเพิ่มขึ้น ก็จะเรียกว่าเกิด การผกผันของอุณหภูมิ (temperature inversion) ดังภาพที่ 3(a) ปรากฏการณ์นี้อาจเกิดขึ้นจากกลไกบางอย่าง เช่น อากาศอุ่นเหนือพื้นดินไหลไปทับอยู่บนอากาศเย็นเหนือพื้นน้ำทะเล เป็นต้น
หากเราอยู่เหนือชั้นอากาศที่มีอุณหภูมิผกผันดังกล่าว ก็จะเห็นดวงอาทิตย์มีรูปร่างบิดเบี้ยว เรียกว่า ม็อค มิราจ (mock mirage) ดังภาพที่ 3(b)
ชวนไปชมคลิป Rare and unusual (The Novaya Zemlya effect) sunset mirage with green flashes and whales spouts แสดง ม็อค มิราจ ได้ที่
เรื่องราวสนุกๆ เกี่ยวกับดวงอาทิตย์ยังมีอีกมาก เอาไว้จะหาจังหวะมานำเสนอในคอลัมน์นี้นะครับ :-D
บัญชา ธนบุญสมบัติ
www.facebook.com/buncha2509
[email protected]
แนะนำแหล่งข้อมูล
หากสนในน้ำแข็งในธรรมชาติอีกกว่า 20 แบบ ขอแนะนำหนังสือ Cloud Guide คู่มือเมฆและปรากฏการณ์ในชั้นบรรยากาศ ติดต่อ สนพ.สารคดี
โทร: 02-547-2700 ต่อ 111, 116
อีเมล: [email protected]
line id : 0815835040
…………………..
อ่าน Weather Wisdom ตอนก่อนหน้านี้ :