หลังเทศกาลปีใหม่ทุกปี เจ้าของกล้วยไม้ป่าคงได้ชื่นใจกับกล้วยไม้หลายชนิดที่ทยอยบานกันไม่ขาดสาย กล้วยไม้ในสกุลหวายตัวหนึ่งที่ปลูกเลี้ยงง่ายและให้ดอกทุกๆ ปีคือ เอื้องแปรงสีฟัน (Dendrobium secundum) ชื่อเรียกอื่นๆ ที่เคยเห็นเช่น คองูเห่า หงอนไก่ เป็นต้น การตั้งชื่อกล้วยไม้ชนิดนี้ในระบบพฤกษศาสตร์เริ่มต้นเมื่อปี 1825 (เกือบ 200 ปีแล้วนะครับ) โดยมิสเตอร์ Carl Blume โดยแรกเริ่มเดิมทีเขาให้ชื่อวิทยศาสตร์ว่า Pedilonum secundum หลังจากนั้นเพียง 4 ปี John Lindley จึงได้ให้ชื่อใหม่ว่า Dendrobium secundum และเป็นที่ยอมรับกันจนกระทั่งปัจจุบัน ส่วนชื่อเรียกในภาษาอังกฤษเขาขนานนามกล้วยไม้ชนิดนี้ว่า Toothbrush orchid เขาเรียกเหมือนเราเลยครับ เพราะลักษณะการให้ดอกของกล้วยไม้ชนิดนี้จะทิ้งใบก่อนออกดอก ลำลูกกล้วยยาวตรงเปรียบเสมือนด้ามแปรง ส่วนช่อดอกที่ส่วนปลายจะทำมุมป้านกับลำลูกกล้วยคงเหมือนกับบริเวณขนแปรงที่บีบยาสีฟัน ผมคิดว่าขนาดของช่อดอกที่บางต้นยาวถึงเกือบครึ่งฟุต บางทีคงเอาเข้าปากไม่ได้หรอกครับ



การกระจายพันธุ์ของเอื้องแปรงสีฟันในป่าธรรมชาตินั้นกว้างขวางมาก เพราะนอกจากประเทศไทยแล้วยังพบในประเทศในเทือกเขาหิมาลัย พม่า อินโดนีเซีย มาเลเซีย เราอาจจัดเอื้องแปรงสีฟันเป็นกล้วยไม้ที่มีดอกขนาดเล็ก แต่ต้นใหญ่ ใน 1 ช่อดอกจะประกอบด้วยดอกย่อยได้มากถึง 50-60 ดอก ถ้าปลูกกลางแจ้งจะให้ดอกสีชมพูเข้มจัด แต่ทั้งหมดนี้คงต้องขึ้นอยู่กับลักษณะทางพันธุกรรมสีด้วยเช่นกัน ลักษณะเผือกที่ผิวกลีบดอกย่อยเป็นสีขาวก็เป็นที่นิยมของผู้ปลูกเลี้ยงเช่นเดียวกัน ในป่าธรรมชาติของไทยพบกระจายเกือบทุกภาค สามารถพบที่เกาะติดต้นไม้ใหญ่ หรือขึ้นตามซอกหินที่มีอินทรียวัตถุอยู่บ้าง บางทีก็พบว่าขึ้นอยู่ที่พื้นทรายหยาบๆ ในป่าผลัดใบซะงั้น ช่วงก่อนการพัฒนาตาดอกไม่ต้องการความชื้นสัมพันธ์ในอากาศสูง และทิ้งใบก่อนออกดอกทุกครั้ง

เอื้องแปรงสีฟันมีระบบรากกึ่งอากาศ การปลูกเลี้ยงจึงต้องใช้เครื่องปลูกเพื่อให้รากเกาะ อาจใช้ถ่านหุงข้าว กาบมะพร้าว หรือเกาะติดขอนไม้ หลังฤดูฝนจะค่อยๆ ทิ้งใบจนเหลือแต่ลำลูกกล้วยโด่เด่ อย่าตัดทิ้งนะครับ เพราะหลังปีใหม่มันจะแทงช่อดอกที่ปลายลำนั้น การให้ปุ๋ยและน้ำก็ปกติ เพียงลดปุ๋ยไนโตรเจนช่วงปลายฤดูฝนลงบ้าง

เอื้องแปรงสีฟันเหมาะสำหรับมือใหม่ครับ แม้จะออกดอกปีละครั้งเดียวแต่รับรองได้ว่าคุ้มค่าการรอคอยแน่นอน ที่สำคัญคือไม่ต้องมีปาฏิหารย์ก็ออกดอกให้ชมได้แน่นอนจ้า