เอื้องสายมีหลายสิบชนิด อยู่ในสกุล Dendrobium spp เป็นกล้วยไม้ที่เลี้ยงง่าย ตายยาก ออกดอกสวย ขยายพันธุ์ได้ดี เอาฝากเทวดาเลี้ยงเกาะกับต้นไม้ที่เปลือกขรุขระ เช่นต้นมะขาม ต้นกาสะลอง ต้นจามจุรี มันจะชอบมากเป็นพิเศษ กว่าเลี้ยงด้วยเครื่องปลูกอื่นๆ แต่เพื่อความสะดวกเราชาวกล้วยไม้ มักจะเอาเอื้องสายมาเกาะกับไม้เนื้อแข็ง ก็จะพอจะทดแทนกันได้ ที่นิยมกันมาก สายหลวง สายนกกระจิบ เอื้องครั่งสั้น สายม่วงหรือเอื้องอินทกริต





ที่เลี้ยงง่ายออกดอกทุกปี ก็เอื้องสายนกกระจิบ ออกดอกตลอด






การขยายพันธุ์ที่ทำกันก็คือการออกขวด แต่ถ้าขาดความชำนาญหรือสภาพโรงเรือนกันฝนไม่ดีก็มักจะเน่า หรือความชื้นไม่ถึงมักจะเหี่ยวตายเนื่องจาก ลำต้นเล็กบางเหมือนหญ้า ถ้าขาดน้ำจะเหี่ยวงงง่ายครับ



แต่ผมชอบขยายพันธุ์โดยการแยกตะเกียงหรือหน่อที่งอกออกมาจากลำต้นเดิมมากที่สุด แบบนี้จะรอดมากและให้ดอกได้เร็ว มี 2 แบบคือ

1. แบบเอาสายคือลำต้นที่แก่แล้ว เอื้องสายโดยส่วนใหญ่ตรงโคนลำต้นที่ติดกับรากมักจะคอด ปลายสายจะอวบอ้วนมีน้ำหนักถ่วง เมื่อมันแก่และออกดอกไปแล้ว ตรงโคนมักจะเหี่ยวก่อนปลายทำให้หลุดจาลำต้น เราจะเอาลำต้นที่หลุดออกแต่ปลายสภาพยังดีมาวางผึ่งบนตะแกรงไม้นิ้ว และเอาไว้ในโรงเรือนและรดน้ำตามปกติ พอมันได้ความชื้นมันจะมีตะเกียงแตกออกมา เมื่อตะเกียงมีลำต้นยาวสัก 3-5 นิ้ว
แล้วแต่ชนิด มีรากสีน้ำตาลและปลายรากสีเขียว ลำต้นเริ่มมีเปลือกสีน้ำตาลหุ้ม จะใช้เวลา 6-8 เดือน เราก็แยกเอาไปติดไม้แขวนได้เลย หรือเราแยกในขณะที่ลำต้นยังเล็ก เราต้องเอาไปใส่กระถางนิ้วเลี้ยงมันก่อนเช่นกัน





เอื้องสายจะชอบเกาะกับไม้มากที่สุด การปลูกก็เอาลำต้นห้อยลง
ไม้ควรเป็นไม้เนื้อแข็งไม่ผุง่ายไม่เช่นนั้น ไม่เกิน 3 ปีท่านต้องหาไม้เปลี่ยนให้มมันใหม่ ถ้าจะให้รากงอกเร็วเราจะเอารากเฟินหุ้มรากหรือจะใช้กาบมะพร้าวแช่น้ำก็ได้ และมัดเกาะกับไม้ ดีกว่าไม่มีเครื่องปลูกเพราะรากมันจะงอกเร็ว การตายก็จะน้อยกว่า



2. แบบแยกตะเกียงมาจากต้น เอื้องสายลำที่ให้ดอกมาแล้วมันจะมีการแตกตะเกียงในปีถัดไป โดยเฉพาะช่วงกลางฤดูฝน จากประสบการตรงถ้าเราไม่แยกตะเกียงออกมา มันมักจะแกรนเนื่องจากรากมันไม่ได้เกาะเครื่องปลูก และอาหารไม่พอ และช่วงแล้งใบเอื้องสายไม่มี ตะเกียงอาจจะหลุดออกจากต้นแม่ ถ้าเราไม่สังเกตเราจะไม่เห็น แต่ในธรรมชาติตะเกียงมันจะเกาะกับเปลือกไม้ ห่างจากต้นแม่ตามความยาวของสาย
เมื่อตะเกียงเกาะกับต้นไม้รากเดินดี มันจะแยกออกจาต้นแม่ คือสายที่ตะเกียงแยกมันจะค่อยๆเหี่ยวไป ภาษาทางการขยายพันธุ์พืชเรียก การแตกหน่อ เป็นการขยายพันธุ์โดยไม่ใช่เพศ คุณสมบัติจะเหมือนต้นแม่ทุกประการครับ

ตะเกียงของเอื้องสายหลวงที่พร้อมจะแยกไปปลูกใหม่ครับ





เราจะพบว่าภายในลำสาย อาจมีหลายตะเกียง ดังนั้นเราจะใช้วิธีเด็ดต้นตะเกียงโดยให้มีรากติกกับตะเกียง อย่าให้รากขาด จากนั้นทาปูนแดงทีแผลกันเน่าครับ




ตะเกียงตรงปลายสาย ถ้าไม่แยกเมื่อสายมันแห้งตาย ตะเกียงก็จะหลุดไปเราควรแยกเอามาเป็นต้นใหม่ เวลาที่เหมาะคือกลางฤดูฝน เดือน กค-สค โดยสังเกตรากและลำต้นของตะเกียงตามที่แนะนำครับ

ตะเกียงสายหลวงกลุ่มนี้ พร้อมแล้วครับ แยกได้เกือบสิบต้น




ดังนั้นท่านจะซื้อเอื้องสาย ควรซื้ออย่างละ1-2 ต้นก็พอแล้วครับ แล้วเอามาเลี้ยงดูให้น้ำให้ปุ๋ย พอลำต้นมันสมบูรณ์มันออกดอกผ่านไป 1 ปี มันก็จะให้ตะเกียงให้ท่านแยกได้อีกหลายสิบต้น เป็นการประหยัดและช่วยไม่ให้เอาไม้ป่าออกมาเกินความจำเป็นครับ

ข้อสังเกตการเอาตะเกียงที่แยกไปเกาะไม้ช่วงต้นๆ เราต้องให้น้ำทุกวันสม่ำเสมอ เป็นสิ่งจำเป็น เราแยกตะเกียงช่วงฤดูฝนจะลดภาระท่านได้ครับ เมื่อเทียบกับช่วงฤดูอื่น เมื่อท่านเห็นว่ามีรากงอกออกมาและเกาะกับไม้แสดงว่า มันรอดแล้ว 100% จึงลดความถี่การให้น้ำลง ฝากเทวดาเลี้ยงได้เลยครับ

ข้อสังเกตอีกอย่างของเอื้องสาย มันจะชอบฤดูฝน มันจะแตกหน่อใหม่
แข่งกับฝน โดยเฉพาะช่วงฝนตกชุก หน่อใหม่จะไม่แตกตะเกียงนะครับ
ตัวอย่างของหน่อที่ผ่านฝนมา 3 เดือน ปีนี้ฝนดีจะงามเป็นพิเศษครับ



ข้อสังเกตที่ผมพบอีกอย่าง คือ ถ้าอากาศ ปุ๋ย ความชื้น ไม่เหมาะกับเอื้องสายมันจะแสดงออกโดย ขนาดลำมันจะเล็กลงกว่าเดิม ให้ดอกน้อยกว่าเดิม หรือบางที่ไม่ให้ดอก หรือ บางชนิดตายครับ




เมื่อเข้าฤดูหนาวเอื้องสายจะค่อยๆทิ้งใบเหลือแต่ลำต้นที่มีสีน้ำตาลอวบๆ พักตัวเพื่อรอคอยการออกดอก ช่วงนี้อาจะให้น้ำลดลง ปลายเดือน มกราคม เอื้องสาย ก็จะเริ่มแทงช่อ จะบานมากช่วงรอยต่อหน้าหนาวกับหน้าร้อน ให้ดอกพรูสวย หอม สมกับการรอคอย ครับ






เกร็ดความรู้ เราจะสามารถรู้ว่่าสภาพอากาศสวนของเราเหมาะสำหรับกล้วยไม้ที่ชอบอากาศหนาวได้หรือไม่ ผมมีวิธีง่ายคือโดยสังเกต
ถ้ามี เอื้องมอนไข่ อยู่ในสวนถ้าออกดอกทุกปีแสดงว่าเหมาะ แต่ไม่เคยออกดอกเลย บางครั้งตาย ควรบริจาคให้สวนที่เขาอยู่ทางเหนือเอาไปเลี้ยงดูจะดีกว่าครับ และไม่ควรเอาไม้อื่นๆที่ต้องการอากาศหนาวมาเลี้ยง จะเสียเงิน เสียเวลาเปล่าๆครับ




หันมาเลี้ยงไม้ลูกผสม และไม้ที่พัฒนาแล้ว เช่นช้างและแวนด้าลูกผสมจะดีกว่าครับ






แวนด้าลูกผสม ดอกสวย สีสดใส บานทน บานนาน ราคาไม่แพงครับ





สำหรับมือใหม่ควรเริ่มจากเลี้ยงกล้วยไม้ง่ายๆไปยากครับ กล้วยไม้มันไม่ปรับตัวสภาพกับอากาศต่างถิ่นง่ายๆ มันจะประท้วงโดยการไม่ออกดอก หรือฆ่าตัวตายไปเลยครับ

ขอให้สนุกกับการเลี้ยงกล้วยไม้ครับ




เพิ่มเติมการเลี้ยงเอื้องสาย มันจะชอบเกาะกับต้นไม้ที่มีเปลือกขรุขระ ภาพที่เอามาให้ชมเป็นเอื้องสายนกกระจิ๊บ ที่เกาะกับต้นมะขามเมื่อปีที่แล้วรากเดินดีมากไม่ต้องรดน้ำให้เทวดาเลี้ยงก็รอดปลอดภัยครับ



แถมให้ดอกงดงาม ถ้าเลี้ยงในกระถางหรือเกาะไม้ ต้องรดน้ำทุกวันดอกก็ไม่ให้เร็วเหมือนเกาะต้นไม้ครับ