Academia.eduAcademia.edu
Download Free PDF
paper cover icon
Download Free PDF
paper cover thumbnail

TÜRK HALKLARINDA GELENEKSEL SPORLARIN VE OYUNLARIN ULUSAL YASALARLA KORUNMASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

TÜRK HALKLARINDA GELENEKSEL SPORLARIN VE OYUNLARIN ULUSAL YASALARLA KORUNMASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Profile image of Bilge TüzelBilge Tüzel

2022, TÜRK HALKLARINDA GELENEKSEL SPORLARIN VE OYUNLARIN ULUSAL YASALARLA KORUNMASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Uluslararası bir belge olan 2003 tarihli UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, kültürel miras unsurlarının korunması için geliştirdiği koruma politikalarıyla taraf devletlere öneriler sunar. Bu Sözleşme taraf devletlere yaptırım uygulamaz; koruma politikaları için teşvik eder ve unsurun yok olmasını önleyici şekillerde kararlar almasını destekler. Somut olmayan kültürel miras unsurlarının yaşatılması ve kuşaktan kuşağa aktarılması için ulusal mevzuatlar ve yasalar geliştirilmesi bu politikalardan biridir. Ulusal ve uluslararası çalışmalara bakıldığında kültürel mirasın korunması için ülkelerin geliştirmiş olduğu yasalar SOKÜM Sözleşmesi öncesinde olduğu gibi sonrasında da tartışılmıştır. Somut yapılar, anıtlar ve doğal varlıkların tahrip edilmemesi ve yok olmaması için hazırlanan yasalar somut olmayan kültürel mirasa uyarlanmaya çalışılmış; fikri mülkiyet kanunları kapsamında folklor ürünlerinin, üreticilerinin ve uygulayıcılarının haklarının yasalarla korunması denenmiştir. SOKÜM Sözleşmesi‘nin kabul edilmesinin ardından somut olmayan kültürel mirasın korunması kapsamında ayrı bir yasanın geliştirilmesi ihtiyacı daha da belirginleşmiştir. Somut olmayan kültürel mirasın bir alanı olarak geleneksel sporların ve oyunların yasalarla korunması bu bildirinin konusunu oluşturmaktadır. Bazı ülkelerde geleneğin korunması ve aktarılması kapsamında doğrudan geleneksel sporlara ve oyunlara odaklı yasalar bulunmaktadır. Örneğin, Kore‘de 2008 yılında yürürlüğe giren Geleneksel Dövüş Sanatlarının Teşviki Yasası, geleneksel sporların ve oyunların koruması için bir strateji sunar. Türk halklarında da buna benzer örnekler bulunmaktadır. Kazakistan‘ın 2014 tarihinde yürürlüğe giren doğrudan geleneksel sporlar ve oyunlarla ilgili Fiziksel Kültür ve Spor Yasasında halk sporları, dünya üniversite oyunları, spor ustası, spor etiği gibi terimlerin tanımları yapılmıştır. Ayrıca Türk halklarının kültürel mirasın korunmasıyla ilişkili geniş kapsamlı yasalarında da geleneksel sporların ve oyunların korunmasına atıfta bulunulmuştur. 2001 yılında Moğolistan‘da kabul edilen Kültürel Mirasın Korunmasına Dair Yasa, aşık atışlarının korunması için yasal bir zemin hazırlamıştır. 1998‘de Naadam Şenliğini Düzenleme ve Kutlama Yasası uyarınca aşık atışları devletin resmî bir geleneksel sporu olarak ilan edilerek bu sporun/oyunun esasları, yarışmaları ve ödülleri belirlenmiştir. Bu örneklerin yanı sıra oyun/spor malzemelerinin ve icracılarının korunmasının da dolaylı olarak yasalarda yer aldığı saptanmıştır. Örneğin, Azerbaycan‘ın 2007 tarihli atçılık hakkında yürürlüğe giren kanunda at yetiştiriciliğinin geliştirilmesi ve icrasına ilişkin yükümlülükler yer alır. Bu yükümlülükler dolaylı olarak atla icra edilen sporların gelişimine de katkıda bulunur. Bu çalışmada söz konusu ülkelerin geleneksel sporlarının ve oyunlarının yasalarla/mevzuatla korunması yaklaşımları halk bilimsel olarak incelenmiştir. Elde edilen veriler çerçevesinde geleneksel sporların ve oyunların koruma süreçlerindeki eksiklikler gösterilmiştir. Son olarak da geleneksel sporların ve oyunların hukuki metinlerle korunmasındaki iyi örnek uygulamaları yeni bir bakış açısı ve örnek model sunmuştur.

Related Papers

X . Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu X Эл аралык Түрк элдеринин салттуу спорттук оюндары симпозиуму 10 th International Turkish Folks Traditional Sports Games Symposium X Международный симпозиум традиционных спортивных игр тюркских народов

SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ BAĞLAMINDA GELENEKSEL SPORLAR ve OYUNLAR

2021 •

Zeynep Safiye Baki Nalcıoğlu

ÖZET Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından 2003 yılında kabul edilmiştir. Bu Sözleşme, insanlığın ortak mirasının canlı bir şekilde yaşatılması, kültürel çeşitliliğinin sürdürülmesi, yerel, ulusal ve uluslararası alanda somut olmayan kültürel mirasın korunması konusunda farkındalık yaratılması amaçlarını taşımaktadır. Sözleşme’ye taraf her devlet de bu amaçlarını sürdürebilmek için ulusal envanterleri aracılığıyla somut olmayan kültürel miras unsurlarını kayıt altına almakta ve uluslararası alanda ise Sözleşme’de ve Sözleşme’nin Uygulama Yönergesi’nde belirtildiği gibi adaylık dosyalarını hazırlayarak Hükûmetlerarası Komite’ye değerlendirmeye sunmaktadır. Bu değerlendirme sonrasında ise unsurlar İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesi, Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi veya Korumanın İyi Uygulamaları Kaydı adlı listelere kaydedilmektedir. 2020 yılı itibarıyla yüz otuz bir ülkeden beş yüz seksen dört unsurun kayıtlı olduğu bu listelerde, somut olmayan kültürel mirasın Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller ve Şölenler alanında yer alan geleneksel sporlarla veya oyunlarla ilgili unsurlar da bulunmaktadır. Listelere spor üst başlığında üç unsur beş ülke tarafından, spor aktivitesi ile ilişkili iki unsur iki ülke tarafından ve spor müsabakası ile ilişkili on yedi unsur on yedi ülke tarafından kaydettirilmiştir. Bu unsurlara ek olarak eğitsel oyun başlığında bir unsur bir ülke tarafından, binicilik oyunları başlığında altı unsur altı ülke tarafından ve oyunlar başlığında on unsur on üç ülke tarafından kaydettirilmiştir. Geleneksel sporlarla ve oyunlarla ilgili bazı unsurlar her iki başlıkta da yer almaktadır. Bu örtüşmeler dikkate alındığında listelere geleneksel sporlarla ve oyunlarla ilişkili yaklaşık otuz farklı unsurun kayıtlı olduğu görülmektedir. Unsurların kaydı için adaylık başvuru formlarında her ülke unsurun kendisi, unsurun görünürlüğünün ve farkındalığının artırılmasına, diyalog geliştirilmesine katkısı, geçmiş, güncel koruma yaklaşımları ve gelecekteki koruma planları, topluluk katılımının sağlanması hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir. Bu çalışmada söz konusu listelerde yer alan geleneksel sporlarla ve oyunlarla ilişkili unsurlar, adaylık formlarından hareketle incelenecek ve uygulama örnekleri üzerinden koruma yaklaşımları çözümlenecektir. Örneklerin eğitim, medya, turizm gibi alanlarla ilişkisi sorgulanarak bu sporların ve oyunların yeniden canlandırılması ve modernize edilmesi gibi süreçlerde karşılaşılabilecek riskler üzerinde durulacaktır. Son olarak elde edilen veriler, geleneksel sporların ve oyunların sürdürülebilirliğine katkısı bakımından ele alınacak ve bu listelerde yer almayan geleneksel sporların ve oyunların da yaşatılarak korunması için önerilerde bulunulacaktır. Anahtar Kelimeler: UNESCO, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, Geleneksel Spor, Geleneksel Oyun, Yaşatarak Koruma. TRADITIONAL SPORTS AND GAMES IN TERMS OF THE CONVENTION FOR THE SAFEGUARDING INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE ABSTRACT The Convention for The Safeguarding Intangible Cultural Heritage was adopted in 2003 by the National Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). This Convention aims to keep alive the common heritage of humanity, to maintain its cultural diversity, and to raise awareness on the safeguarding of intangible cultural heritage at local, national and international levels. Each state party to the Convention records intangible cultural heritage elements through its national inventories in order to pursue these purposes, and in the international arena, it prepares its nomination files as specified in the Convention and the Convention's Operational Directives and submits them to the Intergovernmental Committee for evaluation. After this evaluation, the elements are inscribed on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, on the List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding or The Register of Good Safeguarding Practices. As of 2020, five hundred and eighty-four elements from one hundred thirty-one countries are inscribed in these lists, and there are also elements related to traditional sports or games in the field of social practices, rituals and festive events of intangible cultural heritage. In the lists, three elements in the sports header were inscribed by five countries, two elements related to sports activity were inscribed by two countries, and seventeen elements related to sports competition were inscribed by seventeen countries. In addition to these elements, one element in the educational game title was registered by one country, six elements in the equestrian games title were registered by six countries, and ten elements in the games title were registered by thirteen countries. Some elements related to traditional sports and games are included in both titles. Considering these overlaps, it is seen that about thirty different elements related to traditional sports and games are registered in the lists. In the nomination forms for the registration of the element, each country provides detailed information about the element itself, its contribution to raising the visibility and awareness of the element, developing dialogue, past and current safeguard approaches and future safeguard plans, and ensuring community participation. In this study, the elements related to traditional sports and games in these lists will be examined in the context of nomination forms and safeguard approaches will be analyzed through application examples. The relationship of the examples with fields such as education, media, and tourism will be questioned and the risks that may be encountered in the processes such as reviving and modernizing these sports and games will be emphasized. Finally, the data obtained will be discussed in terms of its contribution to the sustainability of traditional sports and games, and suggestions will be made for the safeguard of traditional sports and games that are not included in these lists. Keywords: UNESCO, The Convention for The Safeguarding Intangible Cultural Heritage, Traditional Sport, Traditional Game, Safeguard.

View PDF
BİLGİSAYAR OYUNLARININ TÜRK HUKUKUNDA KORUNMASI

Muhammed Enes Durmuş

View PDF
GELENEKSEL SPORLARIN TÜRK SİNEMASINDA SUNUMU

Yusuf Yurdigul

View PDF

Traditional Sports Games of Turkish People Through The Eye of The Other in Adopting Movies

UYARLAMA FILMLERDE ÖTEKININ GÖZÜNDEN TÜRK HALKLARI GELENEKSEL SPOR OYUNLARI

2020 •

Banu Erdoğan Çakar

Sinema da edebiyat da kültür aktarımı açısından önemli araçlardır. Sinemanın edebiyattan beslendiği, güçlerin birleştirildiği uyarlama filmlerde kültür taşıyıcılığı katmerlenerek daha da etkin hale gelmektedir. Bu noktada ait olduğu topraklardan beslenen Cengiz Aytmatov'un eserlerinin özellikle Sovyetler Birliği Dönemi'nde filmleştirilmesi Kırgız kültürünün sinemada temsili açısından son derece önemlidir. Bu bilgiler ışığında çalışmanın amacı Sovyetler Birliği Dönemi'nde Cengiz Aytmatov eserlerinden uyarlanan filmlerde kültürel görünümleri ve Türk halkları geleneksel spor oyunları temsillerini ortaya çıkarmaktır. Temsillerin ötekinin gözünden beyaz perdeye nasıl yansıdığını görebilmek amacıyla da Türk halkları dışındaki yönetmenlerin filmleri seçilmiştir. Ön izleme sonucunda kültürel görünümlere ve Türk halkları geleneksel spor oyunları temsillerine Pervıy Uçitel (Первый учитель, 1965), Camilya (Джамиля, 1969) ve Beg İnohodtsa (Бег Иноходца, 1969) filmlerinde yer verildiği tespit edilmiştir. Bu filmler göstergebilim analiz yöntemi kullanılarak betimleyici ve yorumlayıcı yaklaşımla çözümlenmiştir. Çalışmanın sonucunda, filmlerde Kırgız kültürüne kıyafet, yeme-içme, gelenek, dil, din, müzik, toplumsal yapı ve geleneksel spor oyunları çerçevesinde yer verildiği tespit edilmiştir. Filmlere Türk halkları geleneksel spor oyunları özelinde bakıldığında; binicilik, güreş, atlı güreş, kuç sınaş, kök börü ve ordo oyunlarının her filmde farklı düzlemlerde, farklı temsiller olarak yer aldığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Cengiz Aytmatov, Uyarlama filmler, Türk sporları, Türk halkları. Traditional Sports Games of Turkish People Through The Eye of The Other in Adopting Movies Abstract Both cinema and literacy are the best medium of cultural transmission. The adopted movies from literary output makes cultural carrier more effective. At this point, filming the writings of Chyngyz Aytmatov especially during the Soviet Union is extremely important in terms of representation of Kyrgyz culture in cinema. The aim of this study is to show the cultural aspects of traditional sports games of Turkish people in the movies which were adopted from the work of Chyngyz Aytmatov during the Soviet Union. Non-Turkish directors were selected, in order to see their point of views through the eyes of others. As a result of preview, cultural views and representations of Turkish cultural sports games were found in following films such as a Perviy Uchitel (Первый учитель, 1965), Dzhamilia (Джамиля, 1969) and Beg Inohodtsia (Бег Иноходца, 1969). These films were analyzed with a descriptive and interpretative approach of semiotics analysis technique. As a result of the study, Kyrgyz culture clothes, cuisine, tradition, language, religion, music a given in the film through the representations of frame of social structure and traditional sport games. In particular, in the context of Turkish people's traditional sport games; such as horse riding, wrestling, horse wrestling, kuch synash, kok boru and ordo games took place in different angles and representations.

View PDF

Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildiri Kitabı

TÜRKİYE’NİN SPOR DİPLOMASİSİ VE BALKAN OYUNLARI

2022 •

Fehim Kuruloglu

İlki 1929 yılında Yunanistan’da düzenlenen Balkan Oyunları bölgesel bir spor organizasyonu olmasının yanı sıra bölgenin barış ve güvenliğinin sağlanmasında araç olarak kullanılmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonrası imzalanan barış anlaşmalarına karşı gitgide artan revizyonist söylemlerin tehdit alanı içinde kalan Balkan ülkeleri dışarıdan gelebilecek saldırılara karşı güvenliklerini sağlamak amacıyla çeşitli ittifaklar kurdular. 1929 ekonomik buhranının olumsuz etkilerinin derinden hissedildiği bölgede ekonomik sorunlara ek olarak Almanya ve İtalya’nın söylem ve eylemleri Balkan ülkelerini bir araya gelmeye zorlayan faktörlerdendi. Kurulan ittifak ağlarını kuvvetlendirmenin ve toplumları birbirine yaklaştırmanın en uygun yollarından biri de kitleleri peşinden sürükleyen sporun araç olarak kullanılması oldu. Devletlerarası ilişkilerin barışçıl yollardan sürdürülmesi için kullanılan yöntemlerden biri olan spor diplomasisinin uygulanmasına en müsait ortamlardan biri Balkan Oyunları oldu. Uluslararası spor organizasyonları kültürel diplomasinin bir alt dalı olan spor diplomasisinin yürütülmesindeki en temel zemindir. Balkan devletlerinin 1930’lu yıllardaki ikili ilişkileri ve ittifakları üzerine birçok araştırma olmasına rağmen bu ilişkiler spor diplomasisi açısından pek az incelemeye konu oldu. Kissoudi’nin bölgedeki uluslararası ilişkileri spor-siyaset ilişkisi bağlamında değerlendirdiği “Sport, Politics and International Relations in the Balkans: The Balkan Games 1933 to 1935” başlıklı çalışması konuya ilişkin genel bir çerçevenin çizildiği tek araştırmadır. Bu çalışmada Balkan Oyunlarına Türkiye’nin spor diplomasisi perspektifinden yaklaşımı Türk arşiv belgeleri, süreli yayınlar ve resmi yayınlar üzerinden açıklanmaya çalışılacaktır.

View PDF
FESTİVALLERİN YEREL KÜLTÜRE VE HALKBİLİM ÜRÜNLERİNE ETKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME: GÖNEN ULUSAL OYA VE ÇEYİZ FESTİVALİ/FUARI

Uğur Durmaz

Festival kavramı ülkemizde çokça kullanılan ve birçok bölgede yılın belli zamanlarında düzenlenen çeşitli tanıtım, eğlence ve sergi etkinlikleri çerçevesinde yöresel, bölgesel ya da ulusal olarak hizmet veren bir oluşum olarak bilinir. Ülkemizde her bölgede o bölgeye has yetişen bir ürün, bir hayvan cinsi ya da bir halk kültürü öğesi üzerine festivaller düzenlenmektedir. Bu festivallerin birinci amacı genellikle bir ürünü tanıtma ve şehrin sesini duyurma ve şehri tanıtma çabasıdır. Özellikle yöresel çapta düzenlenen festivaller büyük pazarlar olarak nitelendirilebilir. Bu pazarlarda hem ürünlerin tanıtımı yapılır hem de bunların satışı ile maddi bir gelir sağlanır. Bu bağlamda yöreye ait olan bir ürün ekonomik ve tanıtım değeriyle halk üzerinde olumlu etkiler bırakır. Bu şekilde devam eden festivallere her geçen gün bir yenisi daha eklenmekte ve sayıları gittikçe artan festivaller ülkemizin dört bir yanına yayılmış vaziyette çeşitli zamanlarda görülebilmektedir. İşte bu yazıda da yöresel bir yarışmayla başlayıp daha sonra ulusal festivale dönüşen bir oluşumun işleyişi anlatılarak bu oluşumun kültürel yapıya, halkbilimsel öğelere, ekonomik düzene ve halkın kendi öz benliğine olan etkileri tartışılmaya çalışılacaktır. Özellikle bu yönde seçilen örnek Balıkesir ili Gönen ilçesinde senede bir kez düzenlenen bir festival ya da fuar olarak adlandırılan “Gönen Ulusal Oya ve Çeyiz Festivali/Fuarı”dir. Bu festivalde, adında anlaşılacağı üzere oya ve çeyizler sergilenir ve çeşitli yarışmalara sokulur. Özellikle burada adı geçen oya iğne oyasıdır. Gönen iğne oyasıyla meşhur olan bir ilçedir ve bu festivale de genel manasıyla oya ve çeyiz festivali adı verilmesine rağmen festivalin asıl yapısı iğne oyası üzerin kuruludur. Bu yazıda festivalde adı geçen oyaların tarihi durumu, festivalin başlangıcı, şu anda ki durumu, işleyişi ve bünyesinde barındırdığı etkinlikler sunularak halk kültürüne bir katkı sağlayıp sağlamadığı tartışılacaktır. Bu sayede de festivallerin kültürel değerlerin korunması, geliştirilmesi ve tanıtılması üzerine bir katkısının olup olmadığı sorusu cevaplanmaya çalışılacaktır.

View PDF

II. Dünya Spor Bilimleri Araştırmaları Kongresi

SPORCULARIN KÜLTÜREL MİRASA TEMASININ ARTIRILMASI

2019 •

Fikret Bademci

Günümüzde gerek ulusal gerekse uluslararası alanda birçok spor organizasyonları yapılmaktadır. Spor organizasyonlarında yarışma ve mücadele ön plana çıkarken sporun kültürel bir etkinlik olduğu düşüncesi geri planda kalmaktadır. Oysa ki spor kavramı eğlence, dostluk, macera vb. aktiviteleri içinde barındıran kültürel bir etkinliktir. Bireyler sporla birlikte sosyalleşir kültürlerini öğrenir ve onlarla bütünleşir. Bireyler yalnızca kendi kültürlerini değil farklı kültürleri de öğrenme fırsatı bulurlar. Organizasyon yapılan kentlerde farklı kültürlerle iletişime geçerek onlar hakkında bilgi edinme şansı elde ederler. Spor, bireylerin kişisel gelişimlerine katkı sağlarken aynı zamanda kentlerin tanıtımına, ekonomisine ve sosyal yaşantısına da katkılar sağlamaktadır. Bu durum da kentlerin, organizasyonlara ev sahipliği yapmak için bir yarışa girmesine ortam hazırlamaktadır ancak ev sahibi kentler organizasyonların katkılarından tam manasıyla faydalanamamaktadırlar. Bu bağlamda spor turizminin hem bireylere hem de kentlere olan etkisinin artırılabilmesi adına çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışmanın amacı; sporcuların, spor organizasyonlarını sadece bir yarışma olarak görmemeleri ve spor organizasyonlarında ev sahibi kentlerin kültürel mirasları ile temasa geçmeleri konusunda farkındalık yaratmaktır. Konu ile ilgili yapılmış çalışmaların derlenmesiyle oluşan çalışmada spor, spor organizasyonları, spor organizasyonlarına ev sahipliği, spor turizmi, kültürel miras kavramlarıyla ilgili yapılmış olan çalışmaların analizi yapılmıştır. Bu bağlamda çalışmada önce kuramsal altyapı oluşturulmuştur. Ardından spor organizasyonları ve kültürel miras ile ilgili bilgiler verilmiş olup sonrasında da sporcuların katıldıkları spor organizasyonlarında kültürel miraslara daha fazla temas edebilmeleri için öneriler sunulmuştur. Konu ile ilgili literatürde yer alan çalışmalar incelendiğinde, sporun hem bireyler hem de şehirler açısından son derece önemli olduğu anlaşılmaktadır. Ancak spor organizasyonlarında bireyler ile şehirler arasında bütünlük sağlanamadığı görülmektedir. Bu bağlamda sporcularla şehirler arasında etkileşimi artıracak eğitim ve çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Nowaday, many sport organizations are organized in national and international arena. In sports organizations, while the competition and struggle are in the foreground, the idea that sport is a cultural activity is in the background. However, the concept of sports is a cultural activity that includes fun, friendship, adventure and so on. With sports, individuals socialize, learn their culture and integrate with them. Individuals have the opportunity to learn not only their own culture but also different cultures. Athletes gain the chance to obtain information about cultures through communicating with different cultures. While sport contributing to the personal development of individuals, also contributes to the promotion, economy and social life of the cities. This creates an environment for cities to host organizations. However, host cities cannot fully benefit from the contributions of organizations. In this context, it is needed studies to increase effects of sports tourism on both individuals and cities. The aim of this study is to raise awareness that athletes should not consider sports organizations as only a competition and should be contact with the cultural heritage of host cities in sport organizations. In this study, which is composed of the compilation of the studies about the subject, sports, sports organizations, host for sports organizations, sports tourism, cultural heritage concepts have been analyzed. In this context, firstly theoretical background was established. Afterwards, information about sport organizations and cultural heritage was given on and after that, it was presented with recommendations for athletes to have more contact with the cultural heritage at cities of sport organization. When the studies in the related literature are examined, it is understood that sport is extremely important for both individuals and cities. However, in sports organizations, it is seen that there is no integrity between individuals and cities. In this context, training and studies are needed to increase the interaction between athletes and cities.

View PDF

Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

SPOR MÜSABAKALARINDA YASADIŞI BAHİS VE ŞANS OYUNU SUÇLARI

2021 •

Ozancan Belci

Spor müsabakaları üzerinde, kanunla gösterilen merciler veya bu mercilerin yine mevzuata dayalı olarak izin verdiği özel hukuk kişilerinin dışında kalan gerçek veya tüzel kişilerin bahis veya şans oyunu düzenlemeleri, 7258 sayılı Kanun ile yasaklanmıştır. Hukukumuzda kanunun verdiği yetki olmaksızın diğer spor dallarında gerçekleştirilen müsabakalara ilişkin bahis veya şans oyunu oynatılması, Türkiye'den erişim sağlanması, bunların reklam ve sair suretle özendirilmesi ya da bu oyunlara ilişkin para transferine aracılık edilmesi suç olarak düzenlenmiştir. Çalışmamızda; spor ve spor müsabakası kavramları, e-spor müsabakalarının 7258 s. Kanun kapsamındaki suçlara konu olup olamayacağı ve spor müsabakalarında şans ve bahis oyunlarının hukukumuzdaki yeri değerlendirilmiştir. 7258 sayılı Kanun md.5 kapsamında düzenlenen bahis ve şans oyunu suçları; suçun unsurları, suçun özel görünüş biçimleriyle bu suçların muhakemesi yönlerinden incelenmiş ve önerilerimiz sunulmuştur.

View PDF
OYUNCULUKTA KARAKTER YARATMA YAKLAŞIMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Nazım Uğur Özüaydın

Oyuncu, oynayacağı karakteri, kendi kişiliği içinde mi yaratmalı; yoksa kendi kişiliği dışında mı aramalıdır? Karakter, oyuncunun kişiliğinin bir varyasyonu mudur; yoksa oyuncunun kişiliği ile bağlantısı olmayan münferit bir varlık mı? Karakter yaratımına ilişkin bu gibi sorular, günümüzde halen geçerliliğini korumakta ve birbirine zıt iki karakter yaratma yaklaşımını ortaya koymaktadır. Bu makalede, söz konusu karakter yaratma yaklaşımlarının incelenmesi amaçlanmaktadır.

View PDF
TÜRK HALK OYUNLARININ SERGİLENMESİNDE SAHNENİN ERGONOMİK YAKLAŞIMLA DEĞERLENDİRİLMESİ

Hare Kılıçaslan, İdris Ersan KÜÇÜK

View PDF
XI. Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu 11th International Turkish Folks Traditional Sports Games Symposium 11-й Международный симпозиум традиционных спортивных игр тюркских народов 11-ci Beynəlxalq Türk Xalqları Ənənəvi Ġdman Oyunları Simpoziumu 11-Эл аралык Түрк элдеринин салттуу спорттук оюндары симпозиуму 11-Халықаралық түрік халықтарының дəстүрлі спорт ойындары симпозиумы 11-nji Halkara Türk Halky Adaty Sport Oýunlary Simpoziumy 11. Nemzetközi Török Népi Hagyományos Sportjátékok Szimpózium 11-Xalqaro Turk Xalqlari an'anaviy Sport o'yinlari Simpoziumi 1 XI. ULUSLARARASI TÜRK HALKLARININ GELENEKSEL SPOR OYUNLARI (TR) XI. INTERNATIONAL TURKISH FOLKS TRADITIONAL SPORTS GAMES (GB) XI. МЕЖДУНАРОДНЫЙ СИМПОЗИУМ ТРАДИЦИОННЫХ СПОРТИВНЫХ ИГР ТЮРКСКИХ НАРОДОВ XI-ЭЛ АРАЛЫК ТYРК ЭЛДЕРИНИН САЛТТУУ СПОРТТУК ОЮНДАРЫ Uluslararası Sempozyum Bildirileri International Symposium Proceedings Материалы международного симпозиума Эл аралык симпозиумдун материалдары Beynəlxalq Simpoziumun Materialları Halkara Simpozium ÇykyĢlary Xalqaro Simpozium Materiallari В этой книге есть статьи, определенные в результате оценок Научного комитета симпозиума, которые представлены на XI. Международный симпозиум по традиционным спортивным играм тюркских народов 4-6 ноября 2022 г. Вся ответственность за статьи принадлежит авторам.. Bu kitapta 04-06 Kasım 2022 tarihlerinde Gaziantep Universitesi ve Gaziantep Ģehrinde düzenlenen XI. Uluslararası Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu‘nda sunulan bildirilerden Sempozyum Bilim Kurulu‘nun değerlendirmeleri neticesinde belirlenen bildiriler yer almaktadır. Yazıların bütün sorumluluğu yazarlarına aittir. In this book, there are papers determined as a result of the evaluations of the Symposium Scientific Committee, which are presented at the XI. International Symposium on Traditional Sports Games of Turkish Peoples on Nov 4-6, 2022 All responsibility of the articles belongs to the authors. 2 XI. ULUSLARARASI TÜRK HALKLARININ GELENEKSEL SPOR OYUNLARI Uluslararası Sempozyum Bildirileri Editörler/Editors Enes GÜNEY Mehmet TÜRKMEN Adem KAYA Gaziantep Üniversitesi Yayınları Sertifika No: 51630 ISBN: 978-975-7375-56-2 1. Baskı: Aralık, 2022 Gaziantep Üniversitesi Yayınları No: 5 Gaziantep Üniversitesi Yayınevi Üniversite Bulvarı 27310 Şehitkamil - Gaziantep, Türkiye Web: yayinevi.gantep.edu.tr E-posta: yayinevi@gaziantep.edu.tr Copyright © Türkçe Bu baskının bütün hakları Gaziantep Üniversitesi Yayınları’na aittir. Gaziantep Üniversitesi Yayınevi’nin yazılı izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. 3 CALL FOR INTERNATIONAL SYMPOSIUM Dear Colleagues; As The Organizing Committee of XI. International Traditional Sports and Games Symposium, we are so excited to announce our annual symposium, which we proudly and successfully held with the cooperation of different respectful institutions and universities for the last ten years, "X. International Traditional Sport and Games Symposium‖, and it will be held on November 4-5, 2022 in cooperation with many universities and institutions again. We are so excited to partner up for our symposium with World Ethnosport Confederation in Turkey, Gaziantep Metropolitan Municipality in Turkey, Gaziantep University, Turkiye, and Bowie State University, USA this year. The aim of the symposium is to conduct scientific examinations and discuss the issues related to traditional sports games in a comprehensive manner and develop sustainable applications for the survival of their existence in line with the conditions of our times. The symposium will be a means of gathering researchers on the subject, producing knowledge, and evaluating existing information with new perspectives, and the presented papers will be printed to contribute to the benefit of the scientific world. Consequently, I would like to invite you to participate in the symposium. Regards, Prof. Dr. Mehmet TÜRKMEN Chairman of the Symposium Organizing Committee Mus Alparslan University Türkiye Dr. Enes GÜNEY General Secretery of the Symposium Organizing Committee Gaziantep University Türkiye Asst. Prof. Adem KAYA General Secretery of the Symposium Organizing Committee Bowie State University USA 4 HONORARY PRESIDENTS OF THE SYMPOSIUM Necmettin Bilal ERDOGAN, President of World Ethnosport Confederation Fatma ġAHIN, Mayor of Gaziantep Metropol Minicipality of Gaziantep SYMPOSIUM PRESIDENTS Prof. Dr. Arif ÖZAYDIN, Rector of Gaziantep University, Türkiye HONORARY BOARD Prof. Dr. Fahrettin ALTUN, Communication Director of Republic of Turkey Prof. Dr. Fethi Ahmet POLAT, President of MuĢ Alparslan University, TUR Prof. Dr. Aminta H. BREAUX, President of Bowie State University, USA Dr. Hakan KAZANCI, President of Turkish Traditional Sports Federation Haydar Ali YILDIZ, Turkish Archers Foundation, Chairman of the Board Ömer Faruk OZ, President of Ancestry Sport Foundation Zeynep Safiye Baki NALCIOĞLU, Board Member of World Ethnosport Confederation INVITED SPEAKERS Prof. Dr. M. Ocal OĞUZ, UNESCO, HBVÜ, DEK, TUR Prof. Dr. Jerona ROTICH, North Carolina Central University, USA Prof. Dr. Viktor BUTANAYEV, Hakas Public University, RUS-Hakasya Prof. Dr. Ġrina CONSTANTINOVA, Director of Science and Research Center, MDL Prof. Dr. Newab Furgan KHAN, President of TGS Pakistan, PAK Prof. Dr. Ġnga MENDOT, Tuva National University – Kızıl, RUS-Tuva Prof. Dr. Ilya CHERKASHĠN, Yakutskiy Severo-Vostochnyy federalnyy unv., RUS-Sakha Prof. Dr. Ayten MENDĠYEVA, Azerbajan National Pedegoy Pedagoji Ünv., AZE Prof. Dr. Radjana DUGAR-DEPONTE, New York State University, USA Prof. Dr. Yelemes ALIMKHANOV, Al Farabi Kazak National University, KAZ 5 ORGANIZING COMMITTEE Chairman Of The Organizing Committee - Prof. Dr. Mehmet TURKMEN Prof. Dr. Mustafa ORÇAN Prof. Dr. Yusuf YURDĠGÜL Assoc. Prof. Muharrem Hilmi ÖZEV Dr. Enes GÜNEY Assoc. Prof. Oktay ÖZGÜL Asst. Prof. Adem KAYA Asst. Prof. Recep ġEHĠTOĞLU Dr. Kayrat BELEK Dr. Zeynep Safiye Baki NALCIOĞLU, Dr. Ulanbek ALĠMOV Abdulhalim AKSU (WEC) Dr. Muhammet Musa BUDAK SCIENTIFIC COMMITTEE Dr. Mehmet TURKMEN, KGZ Dr. Halil Ġbrahim YAKAR,TUR Dr. A. N. KĠM-KĠMEN, RUS/SAKA Dr. Adem KAYA, USA Dr. Abdullah DOGAN, TUR Dr. Ahmet ġAHĠN, TUR Dr. Ahmet YIGIT, TUR Dr. Alper KARADAG, TUR Dr. Arina KAZAKBAEVA KGZ Dr. Ayça GENÇ, TUR Dr. A. KASMALIYEVA, KGZ Dr. Bekir MENTEġ, TUR Dr. Bilal ÇOBAN, TUR Dr. Bilal DEMĠRHAN, TUR Dr. Burak GÜRER, TUR Dr. C. ABDRAHMANOVA, KGZ Dr. Devid CURBY, USA Dr. Enes GÜNEY, TUR Dr. Esra ÇIPLAK, TUR Dr. F. KARAHUSEYINOGLU, TUR Dr. Fadil MAMUTI, MKD Dr. Fatih BEKTAS, TUR Dr. Feruza DJUMANAZAROVA, UZB Dr. Fikret ALINCAK. TUR Dr. Fikret SOYER, TUR Dr. Fırat AKCAN, TUR Dr. Gokhan KALMIS, TUR Dr. Hal LAWSON, USA Dr. Hüseyin KIRIMOGLU, TUR Dr. Hüseyin ÖZTÜRK, TUR Dr. Ġbrahim Halil KORKMAZ, TUR Dr. Ġlhan TOKSÖZ , TUR Dr. Inga MENDOT, RUS /TUVA Dr. A. N. Kim KIMEN, RUS Dr. K. Stefan WALUCH, POL Dr. KürĢat KARACABEY, TUR Dr. L. ICINHORLOO, MGL Dr. M. Akif ZĠYAGĠL, TUR Dr. M. Fatih BILICI, TUR Dr. Marat SARALAEV, KGZ Dr. M. Öcal OĞUZ, TUR Dr. Mark DYRESON, USA Dr. Mehmet AYDIN, TUR Dr. Mehmet GUL, TUR Dr. Mehmet GÜNAY, TUR Dr. Melih ÖZTOP, TUR Dr. Menderes KABADAYI, TUR Dr. Mıktıbek TAGAEV, KGZ Dr. Muhammet Musa BUDAK, TUR Dr. Muharrem Hilmi ÖZEV, TUR Dr. Muhsin HAZAR, TUR Dr. Murat ELIOZ, TUR Dr. Mustafa ÖZDAL, TUR Dr. Mustafa SEKEROGLU, TUR Dr. Mutlu TURKMEN, TUR Dr. Mucahit FISNE, TUR Dr. M. Akif ZĠYAGIL, TUR Dr. Nadejda TIDIKOVA, ALTAI Dr. Nasriddin NAZAROV, UZB Dr. Nejla GÜNAY, TUR Dr. Nezahat CEYLAN, TUR Dr. Nicholas L. HOLT, CAN Dr. O. R. KARANASTAS, MDL Dr. Ömer KAYNAR TUR Dr. Oktay KAYA, TUR Dr. Orhan K. TAVUKÇU, TUR Dr. Osman IMAMOĞLU, TUR Dr. ÖkkeĢ GENCAY, TUR Dr. Önder DAĞLIOĞLU, TUR Dr. Özgür BOSTANCI, TUR Dr. Özkul ÇOBANOĞLU, TUR Dr. Sabahattin DEVECIOGLU, TUR 6 Tarkan Tuzcuoğulları, TUR Dr. Toktobek ĠMANALIEV, KGZ Dr. Tulin ATAN, TUR Dr. Uğur ABAKAY, TUR Dr. Y. A. MOGHANLOU, IRI Dr. Yunus YILDIRIM, TUR Dr. Yavuz GUNACTI, TUR Dr. Zarife PANCAR, TUR Dr. Saeed SHOKOUFEH, IRI Dr. Seraly S. TBLEUBAYEV, KAZ Dr. Selçuk GENCAY, TUR Dr. Serdar GERI, TUR Dr. Serkan HAZAR, TUR Dr. Soner HUNKAN, TUR Dr. Sylvia BAKALOVA, BUL Dr. B.S. TLEUBAYEVA, KAZ EXECUTIVE COMMITTEE Chairman Of The Organizing Committee - Dr. Enes GÜNEY Zekeriya EFILOĞLU, TUR Mutafa NEBHEN, SYR Abdul Wadood OKASH, SYR Abdulhalim AKSU, TUR Dr. Recep ġEHITOĞLU Fevvez ELġEMELĠ, SYR ARTICLE REFEREE BOARD Dr. Mehmet TURKMEN Dr. M.A. ZIYAGIL Dr. Kayrat BELEK Dr. Nezahat CEYLAN Dr. Nurdin USEEV Dr. Ulanbek ALIMOV Dr. Ġbrahim ERDAL Dr. Yusuf YURDAGIL Dr. Sertaç ERCISLI GENERAL SECRETARIES General Co-Secretery: Enes Guney, PhD, uenesguney@gantep.edu.tr General Co-Secretery: Adem Kaya, PhD akaya@bowiestatee.edu SECRETARIAT:  Dr. Recep ġEHĠTOĞLU, +90 532 386 67 06  Giulia MANISCALA, +39 320 267 9156 TOPICS OF THE SYMPOSIUM      The historical formation, transformation and transfer of the traditional sports games of the Eurasian nomadic peoples to other cultures; The military structuring of nomadic peoples in the world and the emergence of sports games; The role of ethno-pedagogy in the development of ethnic sports of nomadic peoples in the world; The role of folk medicine and traditional nutrition in the development of sports games of nomadic peoples in the World; Reflection of traditional sports games on the art of cultures in the World; 8    Reflection of traditional sports games in written sources, folklore and literature of cultures in the World; The rebirth of ethnic sports games in Turkish peoples and their relatives in Central Asia, the Balkans and the Caucasus; The scope of the etymology- terminology, rituals, evolution / transformation, national characteristics, meaninglessness, cultural aspects and functions of traditional games and sports in the world. Participation Requirement Symposium is open to any scholars and professional who has an interest in traditional sports and games research field. It is free to attend. Synposium Language Turkish, Kyrgyz, Russian and English. Important Dates Application Open Between Announcement of Accepted Papers Program Announcement Symposium Date Sep 22, 2022 Oct 26, 2022 Nov 1, 2022 Nov 4-5, 2022 Autor Guideline for Writing 1. In the head the full text, there should be an abstract in English or Russian which should consist of at least 150 words (Title, author name and surname, abstract and keywords respectively) 2. In the manuscript, the title in bold, under the tittle is author name, at the bottom of the first page is authors name(s) in order. 3. Manuscript must be minimum 4 and max 15 pages. 4. Writing style must be Cambria, 11 font, 1,8 cm space on the right-left and the top-bottom of the paper in a word document, and 0,75 cm pharagraph and double space. 5. Reference must be given in text (etc, Turkmen, 2019: 24) 6. References must be given at the end in alphabetical order (if it is book, author SURNAME, name, book tittle; if it is journal, journal name in quotes, location and date) 7. Tables and graphics must be numbered and written in 10 font with detail and/or references. 8. Maximum time for presentation: 10 min COMMUNICATION Abstruct / Full paper Submission : https://docs.google.com/.../1FAIpQLSdSIoBcHUl79b.../viewform Symppsoium Website: http://gelenekselsporlar.gantep.edu.tr/ Symposium Address: Congress and Art Center at Gaziantep University General Co-Secretery: Enes Guney, PhD, uenesguney@gantep.edu.tr General Co-Secretery: Adem Kaya, PhD akaya@bowiestatee.edu Email: sempozyumth2022@gmail.com 9 NOT: ―XI. Uluslararası Türk Halkları Gelenksel Spor Oyunları Sempozyum‖, 4-5 Kasım 2022 tarihlerinde Gaziantep Üniversitesi‘nde 23 dış ülkenin katılımıyla yapıldı. Toplam 95 bildiri sunudu. Bulardan 53 adet bildiri ülke dışından araştırmacılar tarafından sunulmuştur. Bu oran sunumların %55.79‘u kapsamaktadır. Türkiye‘den katılımcılar ise 42 bildiri sunulmuştur. Bu bağlamada; 17/01/2020 tarihli Resmi Gazetemde yayınlanmış olan 2043 sayılı karara istinaden değişiklik yapılmış olan "Akademik Teşvik Ödeneği Yönetmeliği"nin 3. Mad. 9. bendine göre adı geçen sempozyumun uluslararası nitelikte gerçekleştirildiğine; Düzenleme Kurulu oy birliği ile karar almıştır. Prof. Dr. Mehmet TÜRKMEN Düzenleme Kurulu Adına - BaĢkan 10 OTURUMLAR / SESSIONS ONLINE IN ENGLISH Kasim 4 /Nov 4 Time: 16:00 – 17:00 Room 1 Join Zoom Meeting https://bowiestate.zoom.us/j/85438946964?pwd=R2tRV1NaU05JamM2SkpKd09zNE41dz09 Meeting ID: 854 3894 6964 Passcode: 2022TSG Modarator: Denitsa H. MAYDON 1. Fabio José CARDIAS-Gomes and Guilherme Pessoa JÚNIOR The passage-ritual of Ruu´rut and the male-archery Amazonian indigenous game among Gavião people from Angico community 2. Rogério Gonçalves de FREITAS, Carlos Afonso Ferreira dos SANTOS, Welison Alan Gonçalves Andrade and Fabio José Cardias GomesSelf-Regulation Of The Pará (Brazil) Federation Of Fight Marajoara-FPLM: Frictions Between Centralization Of Sport Governance, Sportivization And Democratic Aspects For İts Recognition. 3. Pere LAVEGA-BURGUÉS Traditional Games and Sports. A necessary Resource for a Modern Physical Education 4. Irvan SETIAWAN Art of Archery in Traditional Dances in Indonesia 5. Pla, PAULA; Rillo-Albert, Aaron GIAM Model: Managing Motor Conflicts through Traditional Sporting Games in Physical Education 6. Vito AUFIERI Traditional Maltese Folkloristic Wrestling 7. Carlos, Mallen-LACAMBRA Sociometry: a revelation of socio-affective relationships in traditional sporting games 8. Ezzeddine BOUZID Transmission of traditional games and SportsTo promote economic and social development ―my life experience" 9. Scott WENDEL Traditional Sports and games promotion 10. Sabina SAMAD Reviving traditional sports and culture 11. Kuznetsova Z.M., Mutaeva I.Sh; and Ismagilova L.F., Traditional Games - Cultural Intangible Legacy, As An Element Of Students‘ Physical Potential Formation 11 ONLINE in Turkish (Cevrimiçi Türkçe) Tarih/Date: Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Room 3 Join Zoom Meeting https://bowiestate.zoom.us/j/85438946964?pwd=R2tRV1NaU05JamM2SkpKd09zNE41dz09 Meeting ID: 854 3894 6964 Passcode: 2022TSG Moderator: YUSUF YURDĠGÜL 1. Marat ERGESHOV, Camila ABDYMALIKOVA Sovyet Türkmen Sinemasinda Geleneksel Sporlarin Sunumu 2. Mehmet TAġÇI, Özgür KARATAġ, Mehmet ILKIM Battalgazi‘nin Rum Pehlivanı Ahmer İle Güreşi 3. Rafet ÜNVER Türkiye'de İşitme Engelliler Güreşi Ve Büyükler Kategorisindeki Başarilari 4. Feyzullah KOCA Dünyada kayak 5. Yunus BERK Geleneksel Kuvvet Antrenmanının Yeni Tip Antrenmanlarla Karşılaştırılması 6. YUSUF YURDĠGÜL/ASLI YURDĠGÜL Anadolu‘da Oynanan Geleneksel Taş Oyunlarının Çocukların Sosyal ve Fiziksel Gelişimine Etkisi 7. YUSUF YURDĠGÜL Geleneksel Erzurum Çocuk Oyunlarının Çocuk ve İletişim Bağlamında İncelenmesi 8. Anna NALOBINA Sports Training Of Physically Impaired Volleyball Players: Russian Experience And Prospects For Improvement 12 Bazi Önemli Uluslar Arasi Sportif ONLINE in Turkish (Cevrimiçi Türkçe) Date: Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Oda/Room: 4 Join Zoom Meeting https://bowiestate.zoom.us/j/85438946964?pwd=R2tRV1NaU05JamM2SkpKd09zNE41dz09 Meeting ID: 854 3894 6964 Passcode: 2022TSG Moderator: Aslı YURDĠGÜL 1. Aslı YURDĠGÜL and Ceren ġAHĠN Sinemada Sportif Bir Kahraman: Naim Süleymanoğlu 2. Zeynep Safiye Baki NALCIOĞLU Geleneksel Çocuk Oyunlarinda Tasarim Ve Uygulama/Design And Application In Traditional Children's Games 3. Kadirhan ÖZDEMIR Somut Olmayan Kültürel Mirasin Korunasi Sözleşmesi Bağlaminda Üzerine Bir Değerlendirme 4. Hayati ARSLAN , ġaban ÜNVER, and Tülin ATAN Examination Of Traditional Wrestling Athletes' Participation In Sports And Perceptions Of Success 5. Keziban YOKA, Mehmet Behzat Turan, Osman YOKA Türkiye‘deki Geleneksel Çocuk Oyunlarının Kültürel Aktarımdaki Rolü ve Teknolojinin Etkisi 6. Metin YILMAZ, ġaban ÜNVER and Hayati ARSLAN Investigation Of Attitudes Of Sports Sciences Faculty Students Towards Traditional Sports 7. Mehmet Vakıf DURMUġOĞLU The Impact of Wrestlers on the Imagery of the Sports Year 13 Geleneksel Sporlarin Otantikliği ONLINE in Turkish (Cevrimiçi Türkçe) Date: Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Oda/Room 5 Join Zoom Meeting https://bowiestate.zoom.us/j/85438946964?pwd=R2tRV1NaU05JamM2SkpKd09zNE41dz09 Meeting ID: 854 3894 6964 Passcode: 2022TSG Moderator: Mehmet GÜL 1. ġeyma URHAN, Hamed GOLMOHAMMADI and Mehmet GÜL Türk ve İran Kültüründe Geleneksel Çocuk Oyunları 2. Mehmet TUNCER, Hamed GOLMOHAMMADĠ and Mehmet GÜL Osmanli Pehlivan Tekkeleri İle İran Zorhanelerinin Karşilaştirilmasi 3. Abdullah DOĞAN Archery Square And Archers' Tekke In Turkish Sports Culture 4. Meryem ÖZDEMĠR Geleneksel Oyuncaklardan Topaç‘in Kültürel Ve Sanatsal İşlevselliği 5. Unal TURKCAPAR; Davut ATILGAN Geleneksel Türk Okçuluğu Sporcularinin Kişisel Gelişim Yönelimlerinin İncelenmesi 6. Abdullah DOĞAN Pictures Of Wrestling In The Album Of Sports Subjects In The State Of Türkiye Republic‘s Archives 7. BüĢra ÇavuĢoğlu* Mehmet GÜL A Seasonal Anatomy Of Pehlivans In Traditional Oil Wrestling: A Research On A Selected Head Wrestler 14 ONLINE in Turkish (Cevrimiçi Türkçe) Date: Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Oda/Room 6 Join Zoom Meeting https://bowiestate.zoom.us/j/85438946964?pwd=R2tRV1NaU05JamM2SkpKd09zNE41dz09 Meeting ID: 854 3894 6964 Passcode: 2022TSG Moderator: Mehmet Akif ZIYAGIL 1. Hacı KARADAĞ , Kerim Rüzgar, Mehmet ILKIM Tarihi Elmali Yağli Pehlivan Güreşleri 2. Bilge TÜZEL Türk Halklarında Geleneksel Sporların ve Oyunların Ulusal Yasalarla Korunması Üzerine Bir İnceleme (A Review on the Safeguard of Traditional Sports and Games in Turkish Folk‘s by National Laws) 3. Mehmet Akif ZĠYAGĠL & Ferhat BÜYÜKKALKAN Koronavirüs Pandemisi Sonrasında Türkiye‘de Son Bir Yılda Yağlı Ve Karakucak Güreşlerinin You Tube‘da Aranma Oranlarının Karşılaştırılması 4. Mehmet TÜRKMEN & Mehmet Akif ZĠYAGĠL Geleneksel Spor ve Oyunların Özellikleri ve Öğretimi İle Çocuk ve Gençlere Yönelik Çok Yönlü Etkisi 5. Mehmet TÜRKMEN & Mehmet Akif ZĠYAGĠL Buryat Çocukların Geleneksel Kültürlerinde Sosyalleşme Özellikleri 6. Mehmet Akif ZĠYAGĠL & Mehmet TÜRKMEN Koronavirüs Pandemisi Sonrasında Dünyada You Tube Aramalarında Yağlı Güreş ve Dünya Göçebe Oyunlarının İzlenme Oranlarının Karşılaştırılması 15 ONLINE in Turkish Date: Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Oda/Room 7 Join Zoom Meeting https://bowiestate.zoom.us/j/85438946964?pwd=R2tRV1NaU05JamM2SkpKd09zNE41dz09 Meeting ID: 854 3894 6964 Passcode: 2022TSG Moderator: Osman IMAMOGLU 1. Mıktıbek TAGAYEV, Mehmet TÜRKMEN, Osman ĠMAMOĞLU Amabvı Geleneksel Güreş Ve Türk Güreşleri İle Benzerlikleri 2. Adem KAYA, Osman ĠMAMOĞLU, Yener AKSOY Boers Güreşi Ve Türk Güreş Stilleri İle Benzerliklerinin Araştırılması 3. Saitdin AZĠZBAEV, Osman ĠMAMOĞLU, ġevki KOLUKISA Boreh Güreşi Ve Türk Geleneksel Güreşleri İle Benzerliklerinin Araştırılması 4. Mehmet TÜRKMEN, Erol DOĞAN, Osman ĠMAMOĞLU Croche Geleneksel Güreş Ve Benzerlik Gösterdiği Sporların Belirlenmesi 5. Smanaly KOCHKOROV, Yunus YILDIRIM, Osman ĠMAMOĞLU Kanarya Adaları Geleneksel Güreşi 6. Mehmet TÜRKMEN, Osman ĠMAMOĞLU, Yener AKSOY Kokowa Veya Kokawa Güreşi Ve Türk Güreşleri Karşılaştırılması 7. Mehmet TÜRKMEN, Osman ĠMAMOĞLU, Erol DOĞAN Laamb Güreş Ve Türklerdeki Güreşlerle Bağlantıları 8. Taha AKYILDIZ, Saitdin AZĠZBAEV,Osman ĠMAMOĞLU Kongo‘da Libanda GüreĢ Ve Günümüz Sporlarını Etkilemesi 9. Tuğba ġAHĠN* Ġnga MENDOT Osman ĠMAMOĞLU Evala Güreş Ve Türk Güreşleri İle Benzer Yönlerinin Araştırılması 10. Mıktıbek TAGAYEV, Şevki KOLUKISA, Osman İMAMOĞLU Maabza Güreş Ve Türk Güreşleri İle Benzerliklerinin Araştırılması 11. Sıymık ARSTANBEKOV, Orhan A. ġENER, Osman ĠMAMOĞLU Nuba Güreşi Ve Türkiye‘deki Güreşlerle Benzerlik Ve Farklılıklarının Araştırılması 16 ONLINE in Turkish Date: Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Oda/Room 8 Join Zoom Meeting https://bowiestate.zoom.us/j/85438946964?pwd=R2tRV1NaU05JamM2SkpKd09zNE41dz09 Meeting ID: 854 3894 6964 Passcode: 2022TSG Moderator: Eresa V. MENDOT 1. Nurgul BEGĠC Ok ve Okçuluk Alanında Kullanılan ―Sadak /Tirkeç‖ 2. Mehmet TURKMEN & Feruze DJUMANIYAZOVA Alişer Nevaî‘nin ―Halatî Pehlivan Muhammed‖ Adli Eseri: Orta Asya Güreşçilerinin Tarihi Hakkinda Önemli Kaynak 3. Mehmet TÜRKMEN & Mustafa ORÇAN Altay cumhuriyeti ‗el-oyın‘ bayramı ile milli kültürün restorasyonu 4. Mehmet TÜRKMEN 5. Mıktıbek TAGAYEV, ġevki KOLUKISA, Osman ĠMAMOĞLU Maabza Güreş Ve Türk Güreşleri İle Benzerliklerinin Araştırılması 6. Sıymık ARSTANBEKOV, Orhan A. ġENER, Osman ĠMAMOĞLU Nuba Güreşi Ve Türkiye‘deki Güreşlerle Benzerlik Ve Farklılıklarının Araştırılması 7. Tuğba ġAHĠN, Eresa V. MENDOT, Osman ĠMAMOĞLU Evala Güreş Ve Türk Güreşleri İle Benzer Yönlerinin Araştırılması 8. Mehmet TÜRKMEN & Recep ġEHĠTOĞLU In the Construction of the Image of the Republic of Altai: The 'People-Game' Holıday As An EthnoCultural Symbol Güney Sibirya Türk halklarında kök-börü oyununun sosyo-kültürel yeri 17 ĠKĠNCĠ OTURUM / SECOND SESSION In Person, in-English Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Room 1 Modarator: Jerono P Rotich 1. Nurmira ABDYBEKOVA History Of Development And Formation Kyrgyz Kurosh 2. Denitsa Hristoforova MAYDON Participation in Traditional Sports and Games as a way of enhancing women‘s social and psychological empowerment 3. Mehmet TÜRKMEN & Adem KAYA Research On Traditional Games And Sports In Rock Paintings In Kyrgyzstan: Presentation Of The Project 4. Radjana DUGAR-DEPONTE The Genesis Of Sports Holidays On The Example Of The Buryat Sports Festival "Three Games Of Men" ("Eryn Gurban Naadan"). 5. Jerono P ROTICH Traditional Sports and Games: The Catalyst for Promoting Diversity, Inclusion and Belonging. 6. Arstanbekov S.A*, Denitsa H. MAYDON Кыргыз Элинде Жаа Атуу Маданияты (Archery Culture In The Kyrgyz People) 7. Arstanbekov S.A & Boljirova E.SH Дене Тарбия Жана Спорт Багытындагы Студенттердин Улуттук Спорт Түрлөрүнө Болгон Мамилеси (Attıtude Of Physıcal Educatıon And Sports Students To Natıonal Sports) 8. Enes GÜNEY & Mehmet TÜRKMEN Altay Milli Bayrami ―El-Oiyn‖ Örneğinde: "Etnik Kültür"Den "Etnos Kültürü"Ne/ Altay National Day In The Example Of ―El-Oiyn‖: From ―Etnic Culture‖ To ―Etnos Culture‖ 18 ĠKĠNCĠ OTURUM / SECOND SESSION In Person, in-Russian (он-персон, ин-русским) Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Room 2 Moderator : Kuznetsova Z. M 1. CHERKASHIN Ilya Afanasyevich, CHERKASHINA Elena Viktorovna Традиционные подвижные игры как средство гармонического развития личности детей 2. CHERKASHIN Ilya Afanasyevich, CHERKASHINA Elena Viktorovna Место Борьбы Хапсагай В Этнопедагогике Народа Саха 3. MENDOT Eres. I. & MENDOT Ella. E. Роль Народной Медицины В Питании И Восстановления Здоровья Степных Кочевников (На Примере, Борцов «Хуреш») 4. Elemes ALIMKHANOV and Tokhtar GUSMANOV Роль Научного Исследования Классификации, Систематизации И Терминалогии Этноигр И Этноспорта. 5. MENDOT, Inga. E, & MENDOT Emma. E. Стрельба Из Лука Национальный Вид Спорта Тувинцев 6. ASYRALĠEVA, Misirkul Воспитательные функции кырыгзских традиционных игр и состязаний 7. KUZNETSOVA Z. M., SELIVERSTOVA A.S., The revival of traditional games and their influence on students of secondary vocational education at the present stage 8. KUZNETSOV A.S., SĠVTSEV N.N., and KUZNETSOVA Z.M The Problem of Improving the Quality of Technical Training of the Yakut National Wrestling "Hapsagay"Wrestlers. BORISOVETS Dilbar, PUSHKINA Valentina Влияние Этнопедагогики На Развитие Культуры i Физического Воспитания / Influence of Ethnopedagogy on the Development of Culture and Physical Education 9. 19 ĠKĠNCĠ OTURUM / SECOND SESSION Yüz yüze – Türkçe / In Person, in-Turkish Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Room 3 Modarator: UĞUR KARCIOĞLU 1. Metin OMER Dünya Savaşları Arası Dönemde Dobruca‘daki Türk Halkların Geleneksel Oyunların Romen Kamuoyunda Yansımaları 2. Serpil AKÇINAR Etnospor Kapsamindaki Bazi Geleneksel Oyunlarin Seçili Motor Özellikler Bakimindan Analizi 3. Uğur KARCIOĞLU - Fırat KOÇAN Geçmişten Günümüze Türklerin Kar Üstündeki Yolculuğu: Atli Kizak Oyunu 4. AyĢenur ÖZDAL Çocuk Medyasinda Geleneksel Sporlar 5. Ahmet KOYUNLU*; , Mustafa ÖZDAL** Şalvar Güreşi Yapmiş Güreşçilere Uygulanan Statik Germe Egzersizlerinin Dikey Siçrama Esneklik Ve Sürat Performansina Akut Etkileri 6. Davut ATILGAN Geleneksel Türk Okçuluğu Sporcularinin Kişisel Gelişim Yönelimlerinin İncelenmesi 7. Sadettin Yağmur GÖMEÇ Turklerde Avcilik 20 ĠKĠNCĠ OTURUM / SECOND SESSION Yüz yüze – Türkçe / In Person, in-Turkish Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Oda/Room: 4 Modarator: Ahmet YĠĞĠT 1. Ahmet YĠĞĠT Osmanli Devleti‘nde İstanbul Boğazi‘nda Yapilan Sandal Ve Kayik Yarişlari 2. Faruk AKÇINAR, Yusuf KURT, and Mehmet GÜNDES Selçuklu Devletlerinde Güreş 3. Muhammed Said YANAR, KürĢat HAZAR ve Ahmet Ferdi KOÇ Geleneksel Türk Güreşlerinin Korunması Üzerine Bir İnceleme 4. Ahmet Ferdi KOÇ, KürĢat HAZAR ve Muhammed Said YANAR Türk Kültüründe Geleneksel Türk Sporlarının Yeri Ve Önemi / The Place And Importance Of Traditional Turkish Sports İn Turkish Culture 5. Ahmet YĠGĠT Osmanlı Devleti Ayıntab‘ında Oynanan Geleneksel Taşlaşma Oyununun Kartopu Ve Yakan/Yakar Top Oyununa Dönüşmesi. 6. Onur ÖZTÜRK , Yusuf KURT and Mehmet ILKIM Sınıf Öğretmenlerin Geleneksel Sporlara Yönelik Tutumlarının İncelenmesi 7. ġükrü Seçkin ANIK Osmanlı Devleti'nde Spor-Vakıf İlişkisine Dair Bir Kaynak Okmeydanı Dergah-ı Şerfinin Varidat ve Masarifatını Mübeyyin Defter 21 ĠKĠNCĠ OTURUM / SECOND SESSION Yüz yüze – Türkçe / In Person, in-Turkish Kasim 5 / Nov 5 Time: 10:30 – 11:30 Oda/Room: 5 Modarator: Tamer KARADEMĠR 1. Hasan ġAHĠNTÜRK İstanbul Okmeydani‘nin Dua Alani Olarak Kullanimi 2. Orhan GÖK Türk Halklari Geleneksel Oyunlarinin Çocuklarin Değerler Eğitimi Açisindan Önemi 3. Nurgül BEGIÇ Posta Pullarinda Yer Alan Geleneksel Sporlar Üzerine Bir İnceleme 4. Tamer KARADEMĠR, Cengizhan PAKYARDIM** Kahramanmaraş Halkinin Geleneksel Sporlara Yönelik Bilgi Düzeyinin İncelenmesi 5. Tamer KARADEMĠR*, Cengizhan PAKYARDIM** Karakucak Güreşçilerinde Psikolojik Dayaniklilik 6. Tamer KARADEMĠR*, Cengizhan PAKYARDIM** Spor Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Geleneksel Sporlara Yönelik Açisindan İncelenmesi 22 Tutumlarinin Medya Kullanimi ĠÇĠNDEKĠLER * МАЗМУНУ • CОДЕРЖАНИЕ •CONTENTS Mehmet TURKMEN: Opening Speech.................................................................................... Prof. Dr. Arif OZAYDIN: Openıng Speech .................................................................................. Fethi Ahmet POLAT: AçılıĢ KonuĢması .................................................................................. Aminta H. BREAUX: Opening Speech.................................................................................... Necmettin Bilal ERDOGAN : Opening Speech.............................................................................. 23 AÇILIġ KONUġMALARI / OPENING SPEECHES OPENING SPEECHES Opening Speech Dear participants and listeners; As the architects of almost all of the great civilizations in history, there are many traditional games and sports that have been forgotten, sunk into oblivion and are being performed that have shaped humanity and are products of national cultures. In recent years, efforts to increase the popularity of our traditional sports branches, which have provided the mind and body development of young generations with national elements, give us extraordinary peace of mind. We started with the Contributions of Kahramanmaras Metropolitan Municipality in 2011. In the last several years, we partnered up World Ethnosport Confederation (WEC) and they have made great contributions to the "International Symposium of the Traditional Sports Games of Turkic Peoples", which will be held for the 9th time this year. In line with the vision and mission of the World Ethnosport Confederation as the organizing committee in these last four symposiums, we have transformed not only the traditional sports games of the Turkish people but also the traditional sports games of all the peoples of the world. In addition, our former university, Ondokuz Mayıs University (OMU and my current university, MuĢ Alparslan University (MAUN) have made scientific contributions to make these symposiums in the past. The Turkish Historical Institution (TTK) and the Turkish Cooperation and Coordination Agency (TIKA) have made great financial contributions to our symposium so far. The "Traditional Game and Sports Research Institute" (GOSAE) was established in 2017 at KahramanmaraĢ Metropolitan Municipality (KMBB) and has been efficiently and continuously working since its establishment in order to make the studies in this field. This Center will continue to contribute to the research of traditional sports and games (TSG) with a scientific approach in the world literature. We have been so proud to host our international symposium every year since the opening of GOSAE because we believe that it shows aims of our steps toward the research and development of TSG. As the famous scientist, W. Eberhard said; ―The most efficient way to summarize the culture of a society is through traditional sports specific to that society‖ (1942). Societies enjoy the exhibition of traditional cultural elements and their archetypal cultural codes awaken like sleeping cells. However, globalization impacted many elements of national culture and took its share in traditional sports. The remarkable work of our country on the establishment of a regional and global peace and justice system is closely followed by sister and relative communities in close and distant geographies. We regularly carry out studies to re-establish intensive and warm relations with our siblings and relatives, where we have been separated, moved to distant geographies, and lived under the same roof at certain periods of history in the historical process scattered all over the world. Among our efforts and studies is to increase the popularity of traditional games and sports. Turkey as a nation, we are committed to reestablishment of common values among other Turkic nations and countries with a people-oriented approach. Traditional cultural elements can be kept alive by a collaborative effort of people and institutions that care about. In this context, we would like to thank N. Bilal ERDOĞAN, the President of the World Ethnosport Confederation, and the institutions and individuals who have contributed materially and morally to the "International Turkish Peoples Traditional Game Sports Symposium". And i sincerely hope that you would find our 9th symposium productive and useful. November 4, 2022. Prof. Dr. Mehmet TURKMEN Chairman of the Symposium Organizing Committee 24 OPENING SPEECH Openıng Speech Our Ancestors Sports, the product of a deep-rooted tradition that has been passed down from generation to generation for thousands of years, constitute the common lifeblood of the Turkic World. Our aim in Traditional Sports is to introduce our ancestral sports, especially at a national and international level, to make it successful, to increase its reputation and to secure its future success. We are committed to helping our society raise healthier, more active and successful young people by creating opportunities to spread these sports branches. We aim for our Traditional Sports, which is in the common memory of the Turkic World, to reach a successful and respected position in the future, both sportively and culturally, at national and international levels. Successful organizations and competitions to be held in line with this goal will serve the purpose. It is very important to bring our Ancestors Sports with their historical roots, to create a common "Turkish Sports Culture" on international grounds and to carry the glory of the past to the future. In the Turkic Republics and their relative communities, revealing and processing our common features, historical values and common goals in the sports field, as well as in cultural, social and economic areas, will add great value to both the Turkic World and the whole humanity. Our Traditional Sports are created by the nature of our culture and through self-management. For instance, abilities such as struggle in Kök-börü, nobility and forgiveness in Equestrian Javelin, perseverance and determination in Wrestling, and mind and thinking skills in Mangala are embedded in every corner of our lives. Just as we need to take root in the earth to reach the sky, we should live and make our Traditional Sports alive everywhere, from the land we exist to, to the lands we have reached. What they call a square is sometimes the two sides of a board, sometimes an arrowhead, sometimes a horse's shoes. We, too, should create our future by carrying our sports, which are passed down from the languages of our ancestors, from generation to generation, to squares, schools and festival grounds. We have implemented a traditional sports curriculum in the Physical Education department in Kyrgyzstan for our youngsters and continue to do so. In this context, I would like to thank Kyrgyzstan, which hosted the 1st, 2nd and 3rd World Nomad Games in 2014 and 2016 for the recognition of our traditional sports all over the world. Thanks to the symposium we have organized, the scientific aspects of our traditional sports will be examined and a step will be taken to move higher than the position they have been in. Finally, I would like to thank the Traditional Sports and Games Federation of Turkey and World Ethnosport Confederation for their outstanding effort to provide sports organizations around the world. In addition, I would like to state that as Manas University, we will always be with them in the future studies of our federations and we will be honored by this cooperation. The Future of a Nation depends on its tradition. Sport is Universal, Success is Traditional. I wish success to everyone who attended this symposium that we organized for the survival of our traditional sports and hope it to be a productive symposium. November 4, 2022. Prof. Dr. Arif OZAYDIN Gaziantep University Rector, Chairman of the Symposium 25 OPENING SPEECH XI. INTERNATIONAL TURKISH FOLKS TRADITIONAL SPORTS GAMES SYMPOSIUM These symposiums are extremely valuable in terms of organizing the cultural memory of nations as well as their contributions to scientific debates. As it is known, our children and youth are most exposed to the negative effects of globalization. In order to minimize these negative effects, we care about strengthening the consciousness of being the same nation, fusing national feelings, and reviving the collective memory. We know that when a young researcher who wants to go back and look at his past conducts an unprejudiced and fearless study, he will encounter an enormous treasure stretching back thousands of years and will not be so overwhelmed by the negative effects of globalization. Identity, which is formed individually or collectively, shapes the future by addressing the past. All societies see individual identity and, more widely, collective identity as an important tool for the preservation and maintenance of their existence. This psychological interest turns into a strong social feeling with rites. There is a need for deep-rooted cultural lines in order to transfer traditional games and sports, known as national cultural products, to future generations. The material and the historical past that reflect these lines are abundant in our beloved nation. Therefore, it is more important today to be able to see and show traditional sports, which carry many deep meanings of Turkish history and culture, not as a set of values that are boasted in a tribal understanding, but as a bundle of values lived with the consciousness of the nation. In today's world, cultures that do not know their own history and identity are gradually losing their meaning; Buildings equipped with national and religious motifs, such as our traditional games and sports, can only be kept alive by individuals and institutions who embrace this heritage, see it as valuable, and feel a sense of belonging to it. The basic condition of being a subject; to feel responsible towards individuals and society, to keep the values that guide our people alive. In this context, I would like to thank all scientists, listeners and especially Prof. Dr. Mehmet TÜRKMEN, Gaziantep University Rector Prof. Dr. to Arif OZAYDIN, to Fatma ġAHĠN, Mayor of Gaziantep Metropolitan Municipality, I would like to thank N.Bilal ERDĞAN, President of the World Ethnosport Confederation, for making traditional games and sports an object of academic study in the world. Prof. Dr. Fethi Ahmet POLAT MuĢ Alparslan University 26 OPENING SPEECH Greetings on behalf of the faculty, staff and students at Bowie State University – the first Historically Black College or University in the state of Maryland! I am Aminta Breaux, the proud 11th president of BSU, and I am so sorry that I could not be there with you all in-person for the International Traditional Sports and Games Symposium. I want to begin by acknowledging and thanking:       Mr. Bilal Erdogan, President of the World Ethnosport Confederation Mr. Fatma Sahin, Mayor of Gaziantep Metropolitan Municipality Professor Arif Ozaydin, Rector of Gaziantep University Professor Fethi Polat, Rector of Mus Alparslan University Professor Mehmet Turkmen, President of the Symposium Organizing Committee And all of you for attending I would especially like to thank Dr. Adem Kaya for representing Bowie State University at this year‘s symposium. Since its founding over 150 years ago, Bowie State University has stood firm on its commitment to empower students to reach their fullest potential by providing academic programs that allow them to create, innovate and immerse themselves in an entrepreneurial environment. Now more than ever, BSU is dedicated to preparing students to be successful in any profession they choose in this highly technical and global society. At Bowie State University, we operate under a strategic plan entitled Racing to Excellence, and each day our faculty, staff and students strive to uphold the three priorities of that plan. They are academic excellence, student success and the long-term viability of the university. Our excellence has been realized in a number of ways over the years, and here are a few highlights. U.S. News and World Report recently ranked BSU among the top 20 HBCUs in the country. We are a top 5 Maryland university for graduating African Americans with bachelor‘s degrees in STEM programs including nursing, biology, cybersecurity, computer and information sciences, and data analytics. And, we are a National Center for Academic Excellence in Cybersecurity as designated by the Department of Homeland Security and the National Security Agency. The challenges and uncertainties of the last two and a half years allowed institutions of higher learning and other organizations to learn lessons in flexibility. Individually and collectively, we have had to be nimble, adapt to changes and transform our daily operations to reflect the changes occurring around the world. During this symposium, you will be able to join other researchers and subject-matter experts to discuss issues related to traditional sports games and develop sustainable programs that ensure their survival. At Bowie State University, we realize that sports are key to providing students with a full college experience. They help to develop strong leadership and other essential skills. Sports also provide athletes a platform to showcase their talents and play with and against those who enjoy competition as well. Therefore, I encourage each of you to take advantage of this symposium and use it to evaluate existing information with a different perspective, produce new knowledge and put the best practices and lessons learned into action when you return to your respective organizations. Enjoy the event and have a wonderful day! Thank you! Prof. Aminta H. Breaux, Bowie State University, USA 27 OPENING SPEECH DISTINGUISHED PARTICIPANTS OF THE 11TH INTERNATIONAL TRADITIONAL SPORTS AND GAMES SYMPOSIUM Distinguished Participants of The 11th International Traditional Sports And Games Symposium The World Ethnosport Confederation (WEC) is an international institution whose main mission is to safeguard, promote, and spread traditional sports and games. As a result of the considerable civilizational shifts and societal changes over the last century, traditional sports and games have become more unheeded and been left unpracticed in many parts of the world. In order to avert their impoverishment and extinction, WEC has been facilitating the protection of ethnosports through a wide spectrum of activities and initiatives by organizing events, conducting projects, and encouraging academic research. I consider the awareness of the past to be essential for shaping a brighter future. The gradual disappearance of the customs and traditions that are culturally distinctive elements may lead to cultural differences being inescapably smoothed over. As pointed out in the Declaration of the 3rd Ethnosport Forum preserving traditional sports and games is the first and the most urgent step that needs to be taken into consideration and in this aspect the historical, sociological and academic research with the help of universities to generate and accumulate knowledge regarding traditional sports and games is an essential action. As WEC, we are committed to assist and encourage the academic research efforts. As a result, we have structured an international academic group called Traditional Sports and Games Research Executives who study and digitalize the existing and forgotten information regarding ethnosports. In addition to that, we have announced the WEC PhD Scholarships for PhD students who are currently conducting their doctoral studies in traditional sports and games. As a supporting institution of the Symposium, we are very glad to see the efforts and outcomes of the Symposium that conducts scientific examinations and academic studies in traditional sports and games. Within this regard, the symposium is a remarkable event for scientific world that gathers researchers and professional on different subjects. I am certain that evaluating the existing knowledge and producing new findings will be very useful for the ethnosport community around the globe. If today there is much greater academic awareness of traditional sports and games, there is no question that the previous Symposiums, like this one, have been very important contributor. For that reason, I would like to express my special thanks to the President of the Kyrgyzstan - Turkey Manas University Professor Mr Alparslan Ceylan, and to the Head of the Traditional Sports Games Research and Application Center of the Kyrgyzstan - Turkey Manas University Professor Mr Mehmet Türkmen, and all the other supporting partners and individuals. I would like renew my sincere congratulations and my best wishes of success to the 11th International Traditional Sports and Games Symposium. Necmettin Bilal ERDOGAN President of the World Ethnosport Confederation 28 BĠLDĠRĠLER / ДОКУМЕНТЫ / PAPERS 29 KIRGIZĠSTAN‟DAKĠ KAYA RESĠMLERĠNDE GELENEKSEL OYUN VE SPORLARIN ARAġTIRILMASI: PROJENĠN SUNUMU1 Mehmet TÜRKMEN* & Adem KAYA** *Prof. Dr., MuĢ Alparslan Üniversitesi & Kırgızistan-Tütkiye Manas Üniversitesi, GOSAE BiĢkek / Kırgızistan. E-mail: dr.turkmenmehmet@gmail.com ** Asst. Professor, Bowie State University - Sport Management, Bowie / USA E-mail: adem332@gmail.com Özet Kırgızistan topraklarında bulunan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirleri bir bütün olarak incelemeyi amaçlayan ‗Kırgızistan‘daki Kaya Resimlerinde Geleneksel Oyun ve Sporların Araştırılması‘ projesi kapsamında literatür taraması yapıldığında bu konuda sadece iki makale yayımlandığı ortaya çıkmıĢtır. Dolayısıyla bu doğrultuda kapsamlı çalıĢmanın yapılması öngörülmüĢtür. Özellikle kaya resimlerinin yerinde incelenerek geleneksel oyun ve sporlarla iliĢkili yeni tasvirlerin keĢfedilmesi amaçlanmıĢtır. Proje kapsamında proje ekibi tarafından Celal-Abad Ġli‘ndeki Saymalı-TaĢ, Isık-Göl ve Narın Ġllerindeki Örnök, Çolpon-Ata, Çiyin-TaĢ, Koçkor, OĢ ve Batken Ġllerindeki MurdaĢ, Aravan, Sulayman-Too, Batken kaya resimlerinde saha çalıĢmaları yapılarak 1. cekeme-ceke kökbörü, 2. kayak, 3. bürküt saluu (çırga tartuu) yarıĢı, 4. bürküt saluu (undek) yarıĢı, 5. taygan saluu / salmay carıĢ (tazı-köpek salma yarıĢı), 6. er sayıĢ, 7.av okçuluğu , 8. güreĢ ve 9. at yetiĢtirme gibi geleneksel oyun ve sporlarla ilgili materyallerin bulunduğu tespit edilmiĢtir. Söz konusu geleneksel oyun ve sporlar kaya resimlerinde hem tek bir tasvir hem de değiĢik türlerini, yapılıĢ Ģekillerini yansıtan dinamik sahne Ģeklinde yer almaktadır. Örneğin, Batken kaya resimlerinde 4 ayrı güreĢ sahnesi bulunmakta, ikisi birbirini bellerinden tutarak güreĢmekte olan pehlivan tasvirleri ise, bir sahnede bir pehlivan ikincisinin ensesinden tutmaktadır. Dördüncü kaya resmi bir pehlivanın rakibinin ensesinden tutup kendine doğru çekerek yıkmaya çalıĢtığı bir dinamik sahnedir. Dolayısıyla Kırgızistan kaya resimlerinde geleneksel oyun ve sporların ayrı bir kültürel olgu ve sosyal faaliyet olarak yer aldığını söyleyebiliriz. Kaya resimlerindeki bazı tasvir ve sahnelerin oyun / spor ya da günlük hayatın bir parçası olduğu tartıĢılmalıdır. Çünkü günümüzde daha çok salbuurun genel adı altında bir geleneksel oyun ve spor olarak bilinen taygan saluu, av okçuluğu ve bürküt saluu gibi oyun ve sporlar, kaya resimlerinin kazındığı dönemde günlük hayatın bir parçası hem eğlence hem de ekonomik bir faaliyetti. Dolayısıyla bu konuda çalıĢmaların yapılması gerekir. Kırgızistan‘daki kaya resimlerinde kökbörü, güreĢ vd. gibi geleneksel oyun ve sporlarla ilgili net tasvirlerin bulunması bu konuda çalıĢmaların sürdürülmesi, disiplinlerarası incelemelerin yapılması ve yeni tasvirleri bulmak amacıyla epigrafik keĢif gezilerinin gerçekleĢtirilmesi gerektiğini kanıtlamaktadır. Özellikle söz konusu tasvirlerin çoğunluğunun V-IX. asırlar arasındaki Eski Türk devrine ait olması, Altay, Moğolistan, Güney Sibirya ve Kazakistan gibi bölgelerdeki diğer kaya resimlerine benzerlik göstermesi söz konusu bölgelerdeki tüm Eski Türk kaya resimlerinin incelenmesi ve ‗Eski Türk Kaya Resimlerinde Geleneksel Oyun ve Sporlar‘ adlı çalıĢmanın yapılması gerektiğini göstermektedir. Anahtar kelimeler: Kırgızistan petroglifleri, kaya resimleri, spor oyunları. Bu bildiri, ―Kırgızistan Kaya Resimlerindeki Geleneksel Oyun ve Sporların Araştırılması‖ adlı, KTMU-BAP2021.GOS.01 numaralı, Uluslararası Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında; BaĢlama tarihi: 05/07/2021 – BitiĢ tarihi: 05/09/2022 olan, kaya resimlerinde yaptığımız saha çalıĢmasından üretilmiĢtir. 1 30 INVESTIGATION OF TRADITIONAL GAMES AND SPORTS IN ROCK PAINTINGS IN KYRGYZSTAN: BRIEF PRESENTATION OF THE PROJECT Abstract The purpose of the project is to examine the depictions of traditional games and sports in the rock paintings in Kyrgyzstan as a whole. When the literature was searched within the scope of the "Research of Traditional Games and Sports in Rock Paintings in Kyrgyzstan" project. Therefore, it is envisaged to carry out a comprehensive study in this direction. Within the scope of the project, field studies on the rock paintings in the area of Mur-Tash, Aravan, Sulayman-Too in Batken province, and the areas of SaymalıTash, and Issık-Köl in Celal-Abad Province, and areas of Örnök, Cholpon-Ata, Chiyin-TaĢ, Koçkor, Osh in Naryn province by the project team. During the research, count It has been determined that there are materials related to traditional games and sports such 1) cekeme-ceke kökbörü, 2) ski, 3) bürküt saluu (cirga-tartuu) race, 4) bürküt saluu (undek) race, 5) taigan saluu (hound-dog release race), 6) er-saish & women-saish, 7) hunting archery, 8) traditional wrestling 9) horse breeding. The traditional games and sports in rock paintings shows both as a single depiction and as a dynamic scene that reflects its different types and ways of making. For example, there are 4 separate wrestling scenes in Batken rock paintings. In one depiction, a wrestler-wrestlers by holding each other by the waist, in another scene a wrestler is holding the other by the neck. The fourth rock painting is a dynamic scene where a wrestler tries to destroy his opponent by grabbing him by the neck and pulling him towards himself. Therefore, we can say that traditional games and sports take place as separate cultural phenomena and social activities in Kyrgyzstan rock paintings. It should be argued that some of the depictions and scenes in rock paintings are part of a game / sport or daily life. Because today, games and sports such as taigan saluu, hunting archery and Bürküt saluu (Hunting race with eagle), which are known as traditional games and sports under the general name of salburun (hunting practice races), were both a part of daily life and economic activity when the rock paintings were engraved. Therefore, work needs to be done in this regard. Because there are clear depictions of traditional games and sports such as kökbörü and wrestling in the rock paintings in Kyrgyzstan, further studies on this subject should be continued, interdisciplinary studies should be carried out and epigraphic expeditions should be carried out in order to find new descriptions. In particular, since the majority of the depictions belong to the old Turkish period between the V-IX centuries, similar to other rock paintings in regions such as Altai, Mongolia, Southern Siberia and Kazakhstan, all old Turkish rock paintings in the Turkic regions should be examined and a study called 'Traditional Games and Sports in Old Turkish Rock Paintings' should be done. Keywords: Kyrgyzstan petroglyphs, rock paintings, tradition, sports games. 1. GĠRĠġ Soyut sanatın yaratıcısı Türklerdir. Somut nesneleri Türkler kadar "stilize" eden ve soyut hale getiren başka bir millet daha yoktur (Eberhard, 2004: 171) Ġnsanlığın yazı öncesi iletiĢim aracı, bilgi taĢıyıcısı görevini yerine getiren kaya resimleri daha çok inanç içerikli olmakla beraber günlük hayatın izlerini de taĢımaktadır. Bununla birlikte geleneksel oyun ve sporlar insanlığın ilk tarihinden beri devam eden önemli bir kültür olgusudur. Dolayısıyla kadim kültürlerin, tarihlerin ürünü olan bu iki olgu bir yerde kesiĢebilir. Bir baĢka deyiĢle kaya resimlerinde geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirler ve oyun sahneleri yer alabilir. Gerçekten de proje sonucunda Kırgızistan‘da bulunan kaya resimlerinde güreĢ (belbağ/kuĢak güreĢi, alıĢ güreĢ), er 31 sayıĢ, kayak, taygan saluu, bürküt saluu, at yetiĢtirme ve kökbörü gibi geleneksel oyun ve sporlar tasvirleri bulunmuĢtur. Örneğin, Batken ilinin merkezi Batken Ģehrinin yakınlarında bulunan EgizKara Dağı‘nda güreĢen ve avlayan insan tasvirleri (güreĢ, salbuurun, okçuluk) bulunmaktadır. Projenin ilk safhasında konuyla ilgili bir literatür taraması yapılarak bugüne kadar yapılan çalıĢmalar değerlendirilmiĢtir. Yapılan literatür taraması ve değerlendirme sonucunda Kırgızistan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirler üzerinde bir-iki makale dıĢında ayrı bir bilimsel proje veya monografi yapılmadığı öğrenilmiĢtir. Hatta Moğolistan, Güney Sibirya, Altay bölgelerindeki kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve spor tasvirlerinin ayrı bir bilimsel konu olarak ele alınmadığı görülmüĢtür. Projenin ilk safhasında konuyla ilgili bir literatür taraması yapılarak bugüne kadar yapılan çalıĢmalar değerlendirilmiĢtir. Yapılan literatür taraması ve değerlendirme sonucunda Kırgızistan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirler üzerinde bir-iki makale dıĢında ayrı bir bilimsel proje veya monografi yapılmadığı öğrenilmiĢtir. Hatta Moğolistan, Güney Sibirya, Altay bölgelerindeki kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve spor tasvirlerinin ayrı bir bilimsel konu olarak ele alınmadığı görülmüĢtür. Avrasya‘da M. Ö. XII. – IV. bin yılları arası olan Orta TaĢ Devri (Mezolitik) ve Yeni TaĢ Devri (Neolitik) dönemlerinde, en temel hayat tarzının avcılık ve toplayıcılık olması insan ve hayvan iliĢkilerinin yoğun olarak bu dönemlerde olduğunu göstermektedir (Ġslamov, 1990: 115-127; Korobkova, 1998: 119-127). Bir noktada insan ve avlanılan hayvanlar arasında güçlü bir bağlantının olduğu görülüyor. Bu güçlü bağlantıda insanoğlu arasında sosyal, idarî, siyasî ve ekonomik durum bakımından sınıflandırma sisteminin ortaya çıkmaya baĢlaması ile beraber evcilleĢtirilen hayvanların artması ve iklim Ģartlarının değiĢmesinden ―Göçebelik‖ adı verilen bir hayat tarzının doğmuĢ olduğu muhtemel görülmektedir (Matsubara, 2005: 11-33; VaynĢteyn, 1991: 284-285; Ġslamov, 1990: 115127). Avcılık ve toplayıcılık hayatından göçebeliğin, göçen hayvanları avlamak ve kovalamakla baĢladığı söylenebilir. Ġnsanların hayvanları takip ede ede hayvan topluluklarını idare etme yöntemlerini buldukları anlaĢılıyor. Onların ehlîleĢtirilmesi, Ģüphesiz kültür ve uygarlıkların taĢınması ve geliĢmesine de tesir etmiĢtir. Tabiî ki bu hayvanların hepsi aynı zamanda evcilleĢtirilmemiĢtir. En erken dönemlerde evcilleĢtirilen hayvanların baĢında köpek (10 000 yıl önce), daha sonra keçi ve koyunun (8000 yıl önce) geldiği görülüyor (Borodin, 2003: 4-8). Çünkü evcilleĢtirilen koyun ve keçilerin ataları olan yabani hayvan türlerine bugün hemen hemen hiç rastlanmamaktadır. Yani bu durum onların evcilleĢtirilmesinin tarihinin, oldukça uzun dönemlere kadar gittiğini gösteriyor. Esasında taĢ üzerine yapılmıĢ petrogliflerde dahi onların evcilleĢtirilmesine iĢaret eden örnek tasvirleri görmek mümkündür. 1.1. Tanrı Dağı (Tian-ġan) Petrogliflerine Genel Bir BakıĢ Kırgızistan Eski Türk tarihi ve kültürü açısından çok önemli bölgelerden birisidir. Tarihsel literatürde Tanrı Dağları diye bilinen bu topraklar zamanında Ġskit/Saka, Hun, Göktürk boylarının oturduğu, Batı Türk Kağanlığının, TürgeĢ Kağanlığının ve Karahanlı devletinin merkezi konumunda olan bölgedir. Dolayısıyla bu topraklarda Eski Türk döneminden kalma 3 Ģehir kalıntıları, taĢ baba, kaya üstü tasvir, kurgan vb. kültür eserleri ve yazıtlar çok bulunmuĢtur (Türkmen & Useev, 2021: 77). Petroglifler, Avrasya‘nın daha çok yüksek tepelik bölgelerinde, kaya ve mağaralar üzerine çizilen ve 32 baĢlangıçta avlanmaya konu olmuĢ olan hayvanların ve yaĢam hayatlarını yansıtan tasvirleri özelliğini gösterir. Bu tasvirlerde eski toplulukların hayat tarzı ile kültür ve medeniyetinin izlerini yakalamak mümkündür (Okladnikov, 1980; Sher, 1980: 338). Petroglifler, insanoğlunun doğayla, evrenle ve Tanrı‘yla iliĢkisini ana çizgilerle ifade etmektedir (Maryashev, 1980: 216). Bunun yanında petrogliflerin insanoğlunun günlük hayatı, av ve insanlar arasındaki savaĢ sahnelerini yansıttığını da söyleyebiliriz (Sher, 1980: 328). Söz konusu petrogliflerin her biri, birçok yönüyle daha çok göçebeliğin tarihinin temel unsurları olan dünya görüĢleri, sanat ve estetik anlayıĢları, bulundukları bölgelerin coğrafî özellikleri, yani doğal hayatları hakkında değerli bilgiler vermektedir. Göçerlerin yaĢadıkları yüksek ovalık coğrafyalardaki kaya resimlerine bakıldığında, daha çok avcılar ve geyiklerin çizilen tasvirleri dikkati çeker. Bu özellikler, göçebeliğin iktisadî gücünün genellikle hayvancılıkla iç içe olduğunu ifade eder. Bu durumda eskiçağ kültürü geliĢtikçe onların günlük yaĢam hayatlarını sürdürdükleri çadır, günlük eĢyaları dahi değiĢmiĢ ve zamanla insanların ekonomik, siyasî ve kültürel faaliyeti tarih boyunca geliĢmiĢtir (Vaynshteyn, 1991: 208; Grach, 1980: 5-15). Ġnsanoğlu, artık at sırtında yay çekerek ok atma tekniğini, hareketli saldırma ve bir yerden diğer bir yere hızlı hareket etme gücünü geliĢtirmeye baĢlamıĢtır. 1.2. Petroglifler Üzerindeki Göçerlerin Sosyo-Kültürel Hayatı Erken orta çağdaki dağ silsileleri ve uçsuz bucaksız Orta Asya topraklarındaki Göçer kültürünün ekonomik kaynağının temeli hayvancılık olduğu görülür. Bu durumda Göçer hayat tarzına genel olarak bakıldığında hem yaĢayıĢ hem de fizikî bakımdan bazı temel özelliklerinin olduğu dikkati çeker. Onların yaĢayıĢ bakımından en temel özelliği hızlı toparlanma ve hareketli göçten ibaretti. Bunların fizikî özelliklerinin baĢında ise petrogliflerde de sıkça çizilen ve tasvir 4 edilen hayvanlar arasında özellikle ―at‖ ve ―deve‖ yi belirtmek lâzımdır. Onların yük ve eĢya taĢımak için adalelerinin güçlü ve kuvvetli; tabiî zorluklara karĢı dayanaklı olması gelmekteydi. Aile, kiĢiler veya devlete ait olan bütün ulaĢımda ve herhangi bir iĢte kullanılacakları zaman, sahipleri veya sahiplerini temsil eden kimseler tarafından sevk ve idare edilmekteydiler. Bu durum tarihin hızla değiĢmesinde de önemli bir rol oynamıĢtır. Genel itibariyle göçebe uygarlığının her yönüyle geliĢmesini sağlayan ve araç kullanımı kadar etkili olan büyük baĢ hayvanlardan biri de ―at‖ ve ―deve‖ olmuĢtur. Eski göçebe toplulukları atın süratli hareketi ile yeryüzünün her yerinde ürettiği bilgiyi, beceriyi birbirine taĢımıĢtır (Ögel, 1979: 495; Sümer, 1995: 120). Ġnsanoğlu, at vasıtasıyla ürettiklerini değiĢtirme, sosyo-kültürel alıĢveriĢ ve geliĢtirme noktasını yakalamıĢtır. Bu açıdan insanlık tarihinde iktisadî ve siyasî olayların geliĢmesinde atın yardımcı bir rolü olmuĢtur (Nesterov, 1999: 3). Böylece at, kısa sürede göçebe toplum hayatında önemini artırarak atlı kültür olarak bilinen kültür safhalarından birinin oluĢmasında önemli bir rol oynamıĢtır. At ile insanoğlu arasındaki iliĢkiler, her toplulukta bir kültürel zenginliğin ortaya çıkmasını ve geliĢmesini sağlamıĢtır. Bozkır kültürü temel olarak göçebe uygarlığı ile ifade edilirse, bu uygarlığın içindeki en önemli unsurdan biri de ―deve‖ olduğu söylenebilir. Tarihî süreç içinde kara ulaĢımında insanoğlunun en temel sorunlarından biri, insan, yük ve eĢyaların taĢınması olmuĢtur. Bu bakımdan deve, Göçer bir topluluğun yükselmesinde (siyasî ve iktisadî), onların bir yerden baĢka bir yere göç ve iskân etmelerinde büyük bir rol oynamıĢtır. Bozkır coğrafyası içerisinde Göçer bir hayat yaĢayan bozkırlının gündelik hayatında kullandıkları hayvanlardan baĢta koyun ve at olmak üzere, diğer hayvanlar bu kültürün temelini oluĢturuyordu (Belek, 2015: 114). Göçebelerin sosyal hayatındaki bu temel yapı, bozkırlıların daha organize bir cemiyet yaĢamına geçmelerini ve 33 buna bağlı olarak devlet ve askerî teĢkilatı daha süratle oluĢturmalarını sağlamıĢtır (Grach, 1980: 5-15; Masanov, 2002: 27). Böylece, evcilleĢtirilerek yetiĢtirilen hayvanlardan kadimden beri Merkezî Asya göçebe uygarlığının sosyo-ekonomik hayatında ehemmiyetini belirttiğimiz at ve deve en değerli hayvanlardandır. Atın hızlı ve çevikliği, devenin ise gücü ve asaletli oluĢu göçebe uygarlığın tarihi ve kültüründe bunlara ayrı bir değer kazandırmıĢtır (Alekseev, 1981: 149-164). Atın hızlı oluĢu onunla yapılan akınlarda ona önemli bir rol verilmesini gerektiriyordu. Ayrıca avcılıkta da ata ve deve önemli görev düĢüyordu. At sayesinde yapılan avcılık sonucu, giyecek ve beslenme temin ediliyor ve Göçerlerin yaĢamı için temel ihtiyacın önemli bir bölümü attan yararlanılarak elde ediliyordu. Bunun için bozkırlarda binlerce sayıda at ve deve sürüleri yetiĢtiriliyor ve yazın yaylak ve geniĢ otlaklarda, kıĢın soğuktan korunmak amacıyla kıĢlaklarda barındırılıyordu. 1.3. Petrogliflerdeki Göçerlere Ait Göç Tasvirleri Göçerlerin her mevsime bakılmaksızın süratli ve hızlı oluĢu, onları baĢka topluluklardan üstün kılmıĢtır. Bozkır coğrafyasında binlerce yüzyıl hayatiyetini devam ettiren Çin, Hint, Akdeniz ve Avrupa kavimleri gibi yerleĢik kültür topluluklarının yüzyıllarca devam eden tesirleri ve akınlarda bulunmaları, onlar at üzerinde kurulmuĢ Devletler olarak tarih sahnesine çıkarmıĢtır. Petrogliflerde göç ile ilgili izler Avrasya‘nın çeĢitli bölgelerinde görülmektedir. Arkeolojik kazılardan tespit edilen atlı-araba veya deve ile göç hareketleri Göçer topluluklarının bozkırlı hayatında önemli bir yer tutmuĢtur. Erken Demir Çağlarından beri devenin bozkırlılarda bir güç veya göç hareketlerinde kullandıkları petrogliflerden anlaĢılmaktadır (Sher, 1980: 328; MNĠ, 2005: 427). Ancak bozkırlıların ordu teĢkilatında atlı süvari birliklerinin yanında devenin de savaĢlarda kullandıkları görülmektedir. M.S. VI. yüzyıldan- X. yüzyıllara kadar bozkırlarda hayatını sürdüren ve Merkezî Asya‘nın doğusunda Hingang dağlarından batıda Kuzey Karadeniz‘e kadar yayılan ve üstünlüklerini yerleĢiklere de kabul ettiren Köktürkler, göçebeliği Büyük Devlet seviyesine kadar yükselten Hunlardan sonraki Büyük Bozkır Devleti olmuĢlardır (Elçin, 1995: 160). Köktürklerin böyle bir baĢarıya ulaĢmalarının temelinde yüksek ovalar ve yaylaları olan bozkır coğrafyasının iklim Ģartlarından dolayı çobanlık ve hayvan besleyiciliği vardı (Kafesoğlu, 1997: 317). Göçerlerin sosyoekonomik ve siyasî hayatındaki asıl güçlerinin hayvancılıkta ve akıncılıkta olduğu görülmüĢtür. Onların yaĢamlarını sürdürdükleri coğrafya ve iklim Ģartları, bu Ģekilde yaĢamalarını icap ettiriyordu (Vaynshteyn, 1991: 284). Göçer bozkırlılar hayatını sürdürebilmek için hem yeni toprakları keĢfetmek hem de yeni devlet kurma güçlerine sahip olmak zorundaydılar. Aksi takdirde, herhangi bir gücün baskısı altında kalacakları aĢikârdı (Belek, 2015: 1044; Belek, 2016: 133). 1.4. Materyal ve Yöntem Kırgızistan‘daki Kaya Resimlerinde Geleneksel Oyun ve Sporların AraĢtırılması‘ adlı projemizde Kırgızistan topraklarında bulunan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirler projenin materyalini oluĢturmaktadır. Dolayısıyla proje Kırgızistan topraklarında bulunan kaya resimleri ile geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirlerle sınırlıdır. Söz konusu kaya resimleri yerinde tasviri yöntemle incelenmiĢ, yüksek çözünürlü fotoları elde edilmiĢtir. Daha sonra kaya resimlerinin fotolarından fotogrametri yöntemleri ile çizimleri çıkarılmıĢtır. Tasviri yöntemle bu tasvirlerin geleneksel oyun ve sporlarla olan iliĢkisi tespit edilmiĢ, karĢılaĢtırmalı yöntemlerle özellikleri açıklanmıĢtır. Bu bağlamda kaya resimlerinin kültür açısından değerlendirilmesiyle ilgili çalıĢmalardaki yöntem ve tekniklere baĢvurulmuĢtur (Frolov, 1974; Ceylan, 2015). Ayrıca geleneksel sporlar gibi tarihsel içerikli ve istekli olan kültür unsurlarının kronolojik olarak karĢılaĢtırılması, karĢılaĢtırmalı bir tarihsel araĢtırma yönteminin kullanılmasını içerir. Bu durumda, çalıĢmanın ana 34 metodolojik ilkesi, kültür unsurlarını tanımlamak için hem senkron (eĢzamanlı) hemde diachronöz (artzamanlı / tarihsel geliĢimin dikey bölümü) modellerin kullanılmasıdır. Dachronic (tarihi) yönteminin kullanılması, toy ve yuğ merasimlerinin ritüelleriyle geleneksel spor oyunlarının devreye girmesi, ilgili kültürel normlardaki değiĢimin izini sürmemize izin verir. Bu da Kırgızistan kaya resimlerindeki neolitik dönemden 19. yüzyıl sonlarına deyin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik yapı ve yaĢayıĢ durumundaki değiĢiklikleri yansıtır. EĢzamanlı metot, dürüstlük kurumunu iĢlevsel bir bakıĢ açısıyla tanımlamayı, çalıĢmanın evreni kapsamında daha ziyade Ġskitler (Sakalar), TürkeĢler, II. Türk Kaganatı (Batı Göktürk), Orta çağdan yakın tarihlere baĢta Kırgızlar, Kazaklar, Özbekler, Uygurlar olmak üzere Türkistan halkları vb. Türk etnik grupları yaĢadıkları bilinmektedir. Kaya tasvirleri, iyi bir okumayla bu etnik temsilcilerinin geleneksel değer yönelimleri çerçevesinde değerlendirmeyi mümkün kılar. 2. BULGULAR Proje kapsamında saha araĢtırmaları ile ele alınan ve yerinde incelenen Örnök, Çiyin-TaĢ, Koçkor, Saymaluu-TaĢ, Betken, Alay Mur-taĢ, Aravan ve Sulayman-Too kaya resimlerinde cekemeceke kökbörü (Türkmen & Useev, 2021: 76-80), kayak (Türkmen et al., 2021: 82-88), taygan saluu (Türkmen, 1986a: 35-41), bürküt saluu (Türkmen, 1986b: 45-52), er-sayıĢ (Türkmen, 2010: 111-112), ayel sayıĢ (Türkmen, 1998: 16-18), geleneksel güreĢ (Türkmen et al., 2006: 78-93) vd. gibi geleneksel oyun ve sporlarla iliĢkin tasvirlerin bulunduğu tespit edilmiĢtir. AĢağıda da bunlarla ilgili incelemelerimiz verilmiĢtir. Bu bölümde ilk olarak geleneksel avcılık türlerini içinde toplayan ―Salburun‖ konusu iĢlenecektir. Daha ziyade Kırgızların kullandığı salburun kavramı, içerisinde baĢta ―Bürküt -saluu / Çırga-tartuu‖ (at üstünde kartalla avcılık yarıĢı), ―Undek‖ (yerde kartalı çağırıĢ yarıĢması / münüĢkörlük yarıĢı), ―KuĢ-saluu‖ (kartaldan küçük Ģahin, sungur, doğan vb. yırtıcı kuĢları çağırıĢ yarıĢması) ve ―Taygan-saluu‖ (tazı cinsi avcı köpeklerle yapılan yarıĢ) olmak üzere dört türde geleneksel avcılık yayıĢı barındırmaktadır. Bunlardan Kırgızistan petrogliflerinde ―kuĢ-saluu‖ hariç diğer üç yarıĢ (Çırga-tartuu, Undek, Taygan-saluu) bulunmaktadır. Bu üç tür geleneksel avcılık dıĢında at üstünde ve yerde okla yapılan av sahneleri de Kırgız petrogliflerinde bolca bulunmaktadır ki, bunlarda tek baĢlık ―Okculuk‖ altında yorumlanacaktır. Ayrıca ―SayıĢ‖ (at üstünde süngüleĢme), ―Kayak‖ (kayaklı av sahnesi), ―Sayapker‖ (at terbiyesi yarıĢı) ve ―GüreĢ‖ olmak üzere petrogliflerde bulabildiğimiz dokuz (9) geleneksel spor oyunları branĢı incelenecektir.Bilindiği gibi toplumların düĢünce ve davranıĢları, dilleri, değerleri, alıĢkanlıkları ortak bir kültürün oluĢumunu sağlamıĢ, onlara milli bir kimlik kazandırmıĢtır (Türkmen, 2020: 37). Tabiatla mücadelesinde, düĢmanlarla savaĢında yararlandığı birtakım araçlar (at, ok, kılıç, süngü, kement, gürz vb.) zamanla eğlenme isteğinin de en önemli parçası olmuĢ, bunlardan yararlanarak çeĢitli sporlara, oyunlara yönelmiĢlerdir (Türkmen, 1986c: 18-23). Bu oyunlar sayesinde bedeni dinç tutarak hem savaĢa hazırlanmıĢ hem de sportif faaliyetlerde bulunarak eğlenmiĢlerdir (Türkmen, et al., 2005: 49-57). Bu sportif faaliyetler kimi zaman yarıĢ hâline getirilmiĢ, yarıĢın galibi kahramanlığın ve gücün timsali sayılmıĢtır (Türkmen & Buyar, 2019: 428). E. Esin‘e göre kadim Türkler ―Pi-Yung Kale TeĢkilatı‖nda savaĢ becerilerini geliĢtirmek için Alpler yetiĢtirilirdi. Bunlar baĢta okculuk, binicilik ve güreĢ olmak üzere çağının savaĢ araç ve gereçlerini kullanmayı öğrenirlerdi (Türkmen, 1996: 121). Bunu ilk önce avcılıkta, daha sonra savaĢlarda uygularlardı. Daha öncesinin kadim Türklerde izleri görülse de M.Ö. VI. asırdan itibaren çeĢitli kaynaklarda, bu kale teĢkilatının daha somut uygulamalarına rastlayabiliyoruz (Esin, 1978: 16-17; Eberhard, 2004: 171). "Devletin oğulları" denen genç alplar, ilkbaharın son ayında (ateĢ yıldızı görününce), bataklıklardaki çalıları ateĢe verip, sürek avına çıkarlardı. Sonbahar ile gök ayini döneminde, müzik eĢliğinde, ok atma yarıĢmalar yapılırdı (Se-ma, 1918: 496). Gök ayini döneminde, 35 yarıĢma 9 yeri sarayda, hükümdarın kurban vermesine özgü, Çince olmayan, olasılıkla Çu dilinde, piyung denen yerdi. Pi-yung yapısı, mingf'ang adı verilen ve ateĢi icat eden göksel hükümdarla ilgili Sin yıldız takımının Ģekline benzer plandaki hükümdar divanhanesinin solunda bulunuyordu (Mingt'ang'ın sağında ise, yıldızların durumunu belirlemeye yöneltilmiĢ ling-f'ai kulesi durmaktaydı). Piyung'un aslen askeri nitelikte olduğuna Ģüphe yoktu. ―Çünkü bu yer, toparlak bir havuz içinde olup, bir kale şeklindeydi. Pi-yung'a, dört yöndeki köprülerden geçerek varılıyordu‖. (Chavannes, 1967: 418). Yazılı kaynaklara yapılan bu atıflardan sonra Pi-yung kale teĢkilatının Türklerde ilk spor kurumu olduğu söylenebilir. Çinli olmayan kuzeyli göçebelerin 'gök-oğlu' Çin'de bilinmeyen bir savaĢ usulünde, atlı olarak vuruĢuyorlardı (Türkmen & Alimov, 2020: 602-606). Pi-yung'daki müzik eĢliğinde yapılan okçuluk yarıĢmalarında, eyalet beyleri ve yüksek rütbeli alplar, mahir okçular arasından seçilirdi (Esin, 2001: 123). Çünkü bu yarıĢmada müziğin iĢaret ettiği anda hedefi vurabilmek, yalnız ustalık değil, terbiye, doğruluk ve kut niĢanesi sayılıyordu. En usta okçu sayılan hükümdar, dört yöne ok atarak, kötü ruhları kovan bir kam görevi de görmekteydi (Esin, 2001: 124). Her alp, vurduğu hayvanın resmini bayrağına resmediyor ve bu hayvanla bu bayrak onun özü (ruhu) sayılıyordu. Hükümdar ancak, sığır ve geyik avlardı ve onun ruhunun makamı, Türkçe kotuz denen sığır kuyruğundan yapılmıĢ bir tuğdu (Türkmen et al., 2011: 16-19). Özü olan hayvanın etini yemek, özü o hayvana bağlı kimseye (veya tanrıya) kuvvet katıyordu. Ayin sonunda, kurban (Türkçe: tapıg) etlerinin tanrıya sunulmayan kısımlarını, hükümdar ailesi ve beyler, 'geyik çağrısı‘ adı verilen Ģölende toplanarak paylaĢıyorlardı (Clauson, 1972: 130). Bu ziyafetlerde hükümdar, mevsime göre uygun sayılan yöne yüzünü çeviriyordu. Diğerleri KâĢğarî'nin ‗kuram‘ dediği Ģekilde, hükümdarın iki yanına ve önüne diziliyorlardı. Kuram rütbe ve yaĢ sırasına göreydi. Herkes ilk atasının yerini alıyor ve yaĢ farkları, ‗saça‘ verilen Ģekille ayırt ediliyordu (Genç, 1977: 235; KaĢkarlı-I, 1984: 412). Kurban etinden her beye, geleneğe göre atasına ait olan kemik -daha sonraki benzer Oğuz Ģölenindeki ifadeyle ‗sörigük' veriliyordu. ġölen sırasında hükümdar, içki kadehlerini, Oğuzların benzer ant Ģölenindeki adıyla toluları sunuyordu. Sörigük ve tolu sunulması, tımar dağılımının simgesiydi. Oğuzlarda olduğu gibi, tolu(Ģarap)'lar kadehleriyle küçükler büyüklere sadakat andı içiyordu (Esin, 2001: 121). Ant töreninin, küçükleri büyüklere bağladığı gibi, hepsini de hükümdara bağlı kıldığı durumuna PruĢek iĢaret etmektedir. Çu döneminde de var olup, bunun Türkçe aslının ‗Kamgırak‘ (iki yanı keskin bıçak) kelimesi olması hakkındaki görüĢleri tekrar etmektedir. Kmgırak kelimesinin Çince Ģeklinin, Çu sülalesi kurucusu Wu dönemine (MÖ 1100 10 sıraları) geri götürülebileceği ihtimali kaydedilmiĢti. Bütün Çu ayinlerini ve Ģölenlerini Çin'e getiren hükümdar da Wu'ydu (Uçar, 2018: 5). Yaz ve kıĢ gündönümündeki ayinlerden sonraki Ģölenlerde, rütbeler ve onların niĢanesi olan elbiseler, davul, ok, yay ve balta; Ģarap yapma hakkının simgesi olan kadeh gibi iĢaretler dağıtılıyordu. Emel Esin, Türk Kozmolojisi, Antik Devir Üzerine Araştırmalar, "Sıgunlar Begi", resim Vlll/a (Esin, 2001: 49). Böylece, sadakat andı içmek ve ‗kur‘ denen askeri kemerle, kılıç veya kama veya sadak kuĢanmak gibi, Türk alp kurumuna özgü törenlerin kökeni, Çu dönemine kadar geriye gitmektedir. Okçuluk ―Çu dönemi alplık ongunlarıydı‖. Bu kurumda usta-çırak iliĢkisi, büyüğe saygı ve küçüğe sevgi, kıdemlilere ve eğitmenlere karĢı alp adayları çok saygılı olmak zorunda idiler (Esin, 1978: 16). 3. TARTIġMA VE SONUÇ Kırgızistan‘daki kaya resimleri hakkında genel ve tematik birçok çalıĢma yapılmıĢtır. Ancak bugüne kadar Kırgızistan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlar ile ilgili sadece iki çalıĢma 36 yapılmıĢtır. Bunların birincisi K.ġ. Tabaldiev‘e ait olup, adı geçen bilim adamı, Kırgızistan topraklarındaki arkeolojik buluntulardaki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili çalıĢmasında kaya resimlerine de değinmektedir. Ġkinci çalıĢma K. Belek‘e aittir. Doğrudan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili olan onun çalıĢmasında Isık-Göl Ġli‘ndeki Tegerek Dağı‘nda bulunan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlar ele alınmıĢtır. Gördüğümüz gibi kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirleri derli toplu ele alan bir çalıĢma yapılmamıĢtır. Bundan dolayı Kırgızistan topraklarında bulunan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirleri bir bütün olarak incelemeyi amaçlayan ‗Kırgızistan‘daki Kaya Resimlerinde Geleneksel Oyun ve Sporların AraĢtırılması‘ projesi kapsamında yapılan literatür taraması, saha çalıĢmaları sonucunda proje baĢvurusunda belirtilen amaç ve hedeflerine tam olarak ulaĢmıĢtır. Yani Kırgızistan kaya resimlerinde geleneksel oyun ve sporların ayrı bir kültürel olgu ve sosyal faaliyet olarak hem tek bir tasvir hem de değiĢik türlerini, yapılıĢ Ģekillerini yansıtan dinamik sahne Ģeklinde yer almaktadır. Proje çalıĢmaları sonucunda Kırgızistan kaya resimlerinde aĢağıdaki gibi geleneksel oyun ve spor tasvirlerinin bulunduğu tespit edilmiĢtir: 1. Cekeme-ceke kökbörü, 2. Kayak, 3. Bürküt saluu (çırga tartuu) yarışı, 4. Bürküt saluu (undek) yarışı, 5. Taygan saluu / salmay carış (tazı-köpek salma yarışı), 6. Er sayış, 7. Av okçuluğu, 8. Güreş, 9. At yetiştirme. Öneriler Kırgızistan topraklarında bulunan kaya resimlerindeki geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirleri bir bütün olarak incelemeyi amaçlayan ‗Kırgızistan‘daki Kaya Resimlerinde Geleneksel Oyun ve Sporların AraĢtırılması‘ projesi kapsamında yapılan çalıĢmalar ve elde edilen veriler sonucunda aĢağıdaki gibi önerilerde bulunabiliriz: 1. Proje kapsamında yapılan saha çalıĢmalarında güreĢ, kayak, er sayıĢ, taygan saluu vd. gibi geleneksel oyun ve sporlarla ilgili kaya resimleri bulunmuĢtur. Söz konusu buluntular kaya resimlerinde geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirlerin yer aldığını göstermektedir. Demek ki bu konuda çalıĢmaların sürdürülmesi, disiplinlerarası incelemelerin yapılması ve yeni tasvirleri bulmak amacıyla epigrafik keĢif gezilerinin gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir. 2. Kırgızistan kaya resimlerinde bulunan geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirlerin çoğunluğu V-IX. asırlar arasındaki Eski Türk devrine ait olup, Altay, Moğolistan, Güney Sibirya ve Kazakistan gibi bölgelerdeki diğer kaya resimlerine benzerlik göstermektedir. Yani bir bütünün parçasıdır. Dolayısıyla söz konusu bölgelerdeki tüm Eski Türk kaya resimleri incelenerek ‗Eski Türk Kaya Resimlerinde Geleneksel Oyun ve Sporlar‘ adlı çalıĢmanın yapılması gerekmektedir. 3. Proje kapsamında elde edilen geleneksel oyun ve sporlarla ilgili tasvirlerin bazıları hem içerik hem Ģekil açısından güzel bir örnek oluĢturmaktadır. Bu tasvirlerin günümüzde yapılan değiĢik faaliyetlerde, spor müsabakalarında, konuyla ilgili albüm, kitaplarda, festivallerde görüntü, amblem olarak kullanılması gerekmektedir. Çünkü bu görüntüler söz konusu oyun ve sporların köklü bir geçmiĢe sahip olduğunu kanıtlamaktadır. KAYNAKLAR ALEKSEEV, V. S. (1981). Domaşnaya Loşad Mongolii. Novosibirsk: Arheologiçeskiye- Etnografiçeskiye i Antropologiçeskiye Ġssledovaniya v Mongolii. BELEK, K. (2015). ―Göçebe Uygarlığı IĢığında Türk Atının YetiĢtirilmesi ve Mülkiyeti (Kırgız Kültürü Örneğinde)‖, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6 (2), 2017, Erzurum, Türkiye. S.1043-1057. BELEK, K. (2016). ―Eski Türklerde At ve At Kültürü (Dünden Bugüne Kırgız Kültürel Hayatı Örneği)‖, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Bahar 2015, 16, Ankara, Türkiye. S.131-148. 37 BORODĠN, P. M. (2003). Domestikatsiya i Tsivilizatsiya. Vestnik VOGiS. 21. baskı, Moskva. CEYLAN, A. (2015). ―TaĢtaki Türkleri Okumak‖. Düşünce Dünyasında TÜRKİZ, (34), s. 9-52. CHAVANNES, D‘. E. (1967 / orj. 1865-1903). Pi-yung. Paris: Librairie d‘Amérique et d‘Orient Adrien Maisonneuve. 418, 445 ss. CLAUSON, S.G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish (EDPT), Oxford University. EBERHARD Wolfram, (2004). A History of China, 14th Print, Berlin: für Völkerkunde ELÇĠN, ġ. (1995). ―Türklerde Atın Armağan Olması‖, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. Ġstanbul. ESĠN E. (1978) İslamiyet‘ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam‘a Giriş, I. Cilt, 12. Baskı, Ġstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası. ESĠN, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. Istanbul: Kabalci Yayınevi: 180, Emel Esin Toplu Eser: 1. FROLOV, B. A., (1974). Chisla v grafike paleolita, Novosibirsk: Nauka. GRACH, A. D. (1980). Drevniye Koçevniki v Sentre Azii. Moskva: Nauka ĠSLAMOV, U. Ġ. (1990). Drevneyşaya Peşernaya Paleolitiçeskaya Stoyanka Sel-Unkur v Ferganskoy Doline. 2. Baskı. Moskva: Rossiyskaya Arheologiya. ĠSLAMOV, U. Ġ. (1998). K Voprosu Drevneyşey İstorii Tsentralnoy Azii. Kamennıy Vek Kazahstana i Sopredelnıh Territoriy. Almatı. KAFESOĞLU Ġbrahim (1997). Türk Milli Kültürü, 4. Baskı, Ġstanbul: Ötüken Yayınları. KAġKARLI MAHMUT (1984). Divanü Lügat-it Türk [DLT], (Çev. Besim Atalay), Cilt: 1-IV, Ankara: TDK Yayınları: 521 KOROBKOVA, G. F. (1998). Mezolitiçeskiye ohotniki i sobirateli ferganskoy dolin. novıe o drevnem i srednevekovom Kırgızstana. 2. Baskı. BiĢkek. MARYASHEV A.N., GORYACHEV A.A. (2002). Naskal'nyye izobrazheniya Semirech'ya. Almaty: Fond «XXI». MASANOV, N. E. (2002). koçevaya tsivlizatsiya kazahov: osnovı cizne deyatelnosti nomadnogo obşestva. Almatı. MATSUBARA M. (2005). ―Joron yûrashiashino kouchikuni mukete‖. Yûrashia Sougen Karano Messege: Yûboku Kenkyu no Saizensen. Ed. M. Matsubara – Y. Konagaya – H. Yang. Tokyo. MNĠ, (2005). Mir Naskalʹnogo İskusstva. Moskva: Izd-vo «nauka». NESTEROV, S. S. (1999). Kon v kultah tyurkoyazıçnıh plemen sentralnoy azii v epohu srednevekovya. Novosibirsk. OKLADNĠKOV, A. P. (1980). Petroglifı Mongolii. Leningrad: Nauka ÖGEL B. (1972). ―Türklerde Kartal ve Kartal Arması‖, TKD., Cilt: 10, No: 118, ss. 278-282. ÖGEL, B. (1979). Türk Kültür Tarihine Giriş. C. I, Ankara SE-MA T. (1918). Les Mémoires historiques: tome IV., New York: NOVA Publisher, 1918, p. 496. SHER Ya. A. (1980). Petroglify Sredney i Tsentralʹnoy Azii, Moskva: Nauk. 38 SHER Ya. A., MĠKLASHEVĠCH Ye.A., SAMASHEV Z.S., SOVETOVA O.S. (1987). ―Petroglify ZhaltyrakTasha‖. Problemy arkheologicheskikh kulʹtur stepey Yevrazii. Kemerovo: KemGU, 1987. 70-78-better. SHER Ya. A., Yu. GOLENDUKHĠN (1982). Kolesnitsy Saymaly-Tasha // Po sledam pamyatnikov istorii i kulʹtury Kirgizstana. Izd-vo «Ilim», Frunze. SHER, Yakov Abramovich (1980). Petroglify sredney i tsentral'noy azii. Petroglify Sredney Ġ Tsentral'noy Azii, Moskva: Glavnaya redaktsiya vostochnoy literatury izdatel'stva «Nauka». 81/ 163 ss. http://www.otval.spb.ru/library/sher-yaa-1980.pdf : EriĢim tarihi: 19.08.2019. SÜMER, F. (1995). Türklerde Atçılık ve Binicilik. Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırma Vakfı Yayınları. TÜRKMEN M. (1986a). ―Türk Kültüründe Spor II, Bizim Ocak Dergisi, Mart 1986, Sayı: 73, ss. 35-41. TÜRKMEN M. (1986b). ―Türk Kültüründe Spor III, Bizim Ocak Dergisi, Mayıs 1986, Sayı: 75, ss. 45-52. 109. TÜRKMEN M. (1986c). ―Türk Kültüründe Spor IV, Bizim Ocak Dergisi, Eylül 1986, Sayı: 79, ss. 18-23. TÜRKMEN M. (1998). "Türk Spor Geleneğinde Kadın Unsuru", I. Ulusal Spor Kongresi Kitabı, 16-18 Mart 1998, Atatürk Üniversitesi – Erzurum. TÜRKMEN M, ĠMAMOĞLU O, TÜRKMEN L. (2005). ―Dünden Bugüne Türkler de Kız ve Kelin Kovuu Oyunu‖. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (1), 49-57. TÜRKMEN M., ĠMAMOĞLU, O. ZĠYAGĠL M.A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports. Researches About The Turks All Around The World, 163, 77-94. TÜRKMEN M. & BUYAR C. (2019). ―A Case From The Hunting in the Ottoman State‖. The Journal of International Social Research, October 2019, Volume: 12, Issue: 66, ss. 427- 432, Doi Number: http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3593 TÜRKMEN M. & ALĠMOV U. (2020). ―Türkistan‘da Popüler Bir Atlı Oyun: Cekeme-Ceke / Jekpe-Jek (YekeYek / Teke-Tek) / A Popular Horse Game in Turkestan: Jekpe-Jek (One To One)‖, The Journal of International Social Research, 13-(74): 601-607. TÜRKMEN M. (2010). "Saish/Sayish Game in Turkish Communities Within the Perspective of Past and Present", 11th International Sport Sciences Congress, 111-112 pp., November 10-12 Antalya- TURKEY. TÜRKMEN M., ĠMAMOĞLU O., SARALAEV M.K. (2011). ―Bayırkı Türk Surnaamalardakhi Sport Motivderi‖. Vestnik Fiziçeskoy Kulturi İ Sporta, 4(5), 16-19. TÜRKMEN, M. (2020). ―Türkistan‘ın Kadim Bir Atlı Oyunu: Kök-Börü‖, 2. Bölüm, Sporda Bilimsel ve Akademik Yaklaşımlar 6, Editörler: G. Kılıçarslan & M. Ilkım, Ankara: Gece Publishing, s. 29-60. TÜRKMEN M., USEEV N., (2021). ―Örnök Kaya Resimlerinde Kökbörü Oyunu Tasviri‖, Түрк элдеринин салттуу спорттук оюндары X = Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları-X, Tүз.: Кайрат Белек, Мехмет Түркмен, Адем Кая – Б.: 2021. S. 76-80. TÜRKMEN M., USEEV N., KAYA A., (2021). ―Örnök Kaya Resimlerinde Kayak Tasviri‖, Түрк элдеринин салттуу спорттук оюндары X = Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları-X, Tүз.: Кайрат Белек, Мехмет Түркмен, Адем Кая – Б.: 2021. S. 81-89. UÇAR, E. (2018) ―On Sir Gerard Clauson‘s Corrections Regarding Old Turkic Inscriptions‖, Journal of Academic Language and Literature, Volume: 2, Issue:1, Spring 2018, p. 1-6. VAYNSHTEYN S.I. (1991). Mir kochevnikov tsentra Azii. Moskova. 39 ALTAY CUMHURĠYETĠ „EL-OYIN‟ BAYRAMI ĠLE MĠLLĠ KÜLTÜRÜN RESTORASYONU Mehmet TÜRKMEN* & Mustafa ORÇAN** *Prof. Dr. Mus Alparslan University – Faculty of Sports Sciences, Mus/Turkey, dr.turkmenmehmet@gmail.com ** Prof. Dr. Yıldırım Beyazıt University- Department of Sociology, Ankara/Turkey, mustafaorcan@yahoo.com Özet Bu çalıĢmada, Rusya Federasyonu Altay Cumhuriyeti güney Sibirya yerli halklardan Teleut Türkleri‘nin öncülü ile ilki 1988 yılında Elo köyü Onguday vadisinde yapılan ‗El-Oyın‘ Bayramı incelenmiĢtir. AraĢtırma, Altay Ulagan bölgesinde 08-10 Temmuz 2016 ve 28-30 Haziran 2018 tarihlerinde yapılan 13. ve 14. ‗El Oyın‘ bayramının saha çalıĢmalarına dayanarak hazırlanmıĢtır. AraĢtırmada nitel kapsamda yer alan betimsel tanımlama yöntemi kullanılmıĢtır. Ġlkinden sonra çift sayılı her iki yılda bir, her seferinde Altay‘ın farklı bölgelerinde olmak üzere düzenlenmiĢtir. ‗Göçebe‘ olan bu oyun, Altaylı çobanların eski göçebe yaĢamını vurgulamıĢtır. Altay Türkçe konuĢan halkının bölgeler arası bayramı olarak ortaya çıkan El Oyın, dönüĢümlü olarak nüfusun çoğunluğunun güney Altaylı olduğu bölgelerde gerçekleĢir. El-Oyun programı ulusal spor oyunları yarıĢmalarını içerir. 2006'dan sonra da Rusça konuĢulan ortamda asimile edilen Kuzey Altaylıların etnik bilincinin yükselmesinin bir aracı haline gelmiĢtir. Onun yürütülmesi prestijli bir olay olarak kabul edilir ve bu bayram Cumhuriyetin neredeyse tüm bölgelerini geçerek kuzey ve güney Altaylıları, Kazakları ve Rusları bir araya getirmiĢtir. Bu yeni kutlama, ırklararası toplantıların varisi olarak etnik bir canlanma dalgasıyla ortaya çıkmıĢtır. Altay'ın kutsal sembollerine tabi olup, bu bayramının ortaya çıkıĢı ve sosyo-kültürel boyutu ele alınmıĢtır. Altay ‗göçebe‘ etkinliğinin statüsünün, geçmiĢin geleneksel kültüründen 21. yüzyılın yeni etnik kültürüne geçiĢ aĢamasında geri dönmesinin önemi ortaya çıkmıĢ ve geleneksel kültür restorasyonlarını sağlayabilmiĢtir. Anahtar kelimeler: Altay Cumhuriyeti, Altaylılar, Sibirya, bayram, ritüel, sembol, etnik kültür. RESTORATION OF NATIONAL CULTURE WITH ALTAY REPUBLIC 'EL-OYUN' HOLIDAY Abstract In this study, the predecessor of the Teleut Turks, one of the indigenous peoples of southern Siberia, of the Altai Republic of the Russian Federation, and the 'El-Oyin' Festival, which was held for the first time in 1988 in the Elo village Onguday region, were examined. The research was prepared based on the field studies of the 13th and 14th 'El Oyin' festival held on 08-10 July 2016 and 28-30 June 2018 in the Altai Ulagan region. In the research, the descriptive definition method, which is included in the qualitative scope, was used. This play, 'Nomad', emphasized the ancient nomadic life of the Altai shepherds. Originating as the interregional holiday of the Altai Turkish-speaking people, El Oyin alternately takes place in regions where the majority of the population is southern Altai. After 2006, it became a means of raising the ethnic consciousness of the Northern Altaians, who were assimilated in the Russian-speaking environment. The Folk-Game program includes national sports games competitions. Its execution is considered a prestigious event, and this holiday crossed almost all regions of the Republic, uniting northern and southern Altai, Cossacks and Russians. This new celebration emerged with a wave of ethnic revival as heir to interracial gatherings. It is subject to the sacred symbols of Altai, and the emergence of this holiday and its socio-cultural dimension are discussed. The importance of returning the status of the Altai 'nomadic' activity in the transition phase from the traditional culture of the past to the new ethnic culture of the 21st century has become evident. Keywords: Altai Republic, Altaians, Siberia, holiday, ritual, symbol, ethnic culture. 40 1. GĠRĠġ Altaycada ‗el‘- ‗halk‘ demek, ‗oyın‘ ise ‗oyun / yarış‘ demektir. Ġki karakterden oluĢan Altay Türkçesindeki ‗El-Oyun‘un kelimesinin Türkiye Türkçesindeki tam karĢılığı ise ‗halk-oyunu /ulusaloyunlar /milli oyunlardır. Sovyet lideri M. Gorbaçov Glasnost (Ģeffaflık) ve Prostroyka (yeniden yapılanma) politikasından faydalanan Altay Teleut Türkleri, 1987 yılında KoĢağaç‘ta ‗Ana-Dil‘ (Ene-Til) adında bir dernek kurmuĢlardır. Çünkü kültür dilde yaĢar, dil ile nesilden nesile aktarılır2. Amaç, Sovyet döneminde kaybettikleri ana dillerini ve dolayasıyla geleneksel kültür unsurlarını yeniden kazanabilmektir. Bu arada diğer Altay yerli Türk bayları da bu derneğe üye olurlar Haziran‘ın son haftaları veya Temmuz‘un ilk haftasında, çift rakamlı yıllarda (iki yılda bir) kuzeygüney ve doğu-batı Sibirya‘da yaĢamakta olan tüm Türk halklarının katılımıyla geleneksel oyun ve sporların oynanacağı bir toy düzenlemeye 2 Eylül 1987 yılı karar alınır. Nitekim ertesi yıl (1988) Elo köyü Onguday bölgesine Altay, Çulum, Hakas, Saka (Yakut), ġor, Kara Tatarlar (Tubalar), Lebed Tatarları (Çalkandılar), Telengit, Teleut, Tofa (Karakas), Tuva, Buryatlar, Moğolistan ve burada yaĢayan (Dukha, Hotan, Kazak, Kırgız, Uygur vb.) Türk ve akraba halklarının katılımıyla El-Oyun bayramı yapılmıĢtır (Tadina & Yabyshtayev, 2015: 597). Ġnsan yalnızca araçların geliĢtirilmesi sırasında değil, aynı zamanda insan vücudunun ana üretici güç olarak sürekli iyileĢtirilmesi sürecinde de bir insan oldu. Bir emek biçimi olarak avlanma insanın geliĢiminde kilit bir rol oynamıĢtır. ÇalıĢma sürecinde niteliksel olarak yeni beceriler ve hareketler edinen bir kiĢi, biyolojik yasaların sınırsız tahakkümünden kurtuldu ve geliĢiminde sosyotarihsel modeller belirleyici oldu. Böyle bir açıklama ile sporun kökeni temel olarak üretici güçlerin geliĢimi ile bağlantılı olduğu açıktır. Küresel açıdan bakıldığında; kitlesel bir fenomen olarak spor oyunları, toplum hayatını etkileyen alanların her biriyle iç içe geçmiĢ olduğundan dolayı ekonomik, sosyal ve kültürel geliĢmelerin hiçbirinden bağımsız görülemez. Öte yandan spor toplum ve birey arasındaki bu iç içe geçmiĢlik ve karmaĢıklık hali, sosyal bilimlerin değiĢik dallarında insanı ve tolumu anlamanın, bunları dönüĢtürmenin etkili bir aracı olarak spor çalıĢmalarından aktif olarak yararlanılması fikrini yoğunlaĢtırmaktadır. Her birey, dil ve iletiĢim yoluyla içselleĢtirilen kültürel ve sosyal yapılara gömülüdür. Kendi sosyal bağlamını oluĢturan kolektif varlıklar, örneğin, aile, arkadaĢlar, bir kulüp üyeleri, parti, sosyal gruplar, vb. benzer Ģekilde, bir Ģehir, bir bölge belirli bir kolektif kimliği mümkün kılan bir sosyal bağlam sağlar. Toplumun geliĢmesi için belirli tarihsel koĢulların bir ürünü olarak fiziksel kültür ve spor, insanın ruhsal faaliyetinin tarihsel olarak ortaya çıkan sonuçlarının toplamını oluĢturur. Her uygarlıkta, geliĢiminin bütün aĢamalarında, oyunlar hayatın bütün tabakalarına süzülen benzersiz bir kültürel mevkie sahiptir. Yine de oyunlara olan aĢırı ilgi yaĢayan varlıkların çoğunun karakteristik davranıĢıdır ve ―evrim merdiveni‖nde ne kadar yükseğe çıkarlarsa oyunları da o kadar çeĢitli olur. Örneğin, insanoğlu oyunlarına bir olay örgüsü ekledi. Ġnsanlık oyunları sadece uygulamakla kalmayıp aynı zamanda oyunu gerçeklikten ayırmanın neredeyse imkânsız olduğu birçok kültürel aktivitenin birleĢtirici bir parçası haline getirdi. V.V. Radlov, 1866-1896 yılları arasında yedi cilt olarak yayımladığı ―Obraztsı Narodnoy Literaturı Turkskih Plemen / Türk Boylarının Halk Edebiyatı Örnekleri‖ adlı eserinin I. Cildinin önsözünde Sibirya‘nın Türk dillerinin Müslüman medeniyetinden etkilenmediğini ve bu nedenle eski Türk unsurlarını saf haliyle koruduğunu vurgulamakta ve bunun ortak Türk dili temelinin incelenmesi için önemli olduğunu dile getirmektedir. Ayrıca Radlov, Altay ve Teleüt alt lehçelerinin, yani Altay dilinin lehçelerinin küçük farklılıklara sahip olduğunu, değiĢik Türk zümreleri arasında lehçe farkının değil sade ağız farkının olduğunu, birbiriyle çok iyi anlaĢtıklarını ve orijinal Türk karakterlerini koruduklarını da söylemektedir. Radlov, Kara Tatarların yani Tubaların dilini, Altay ve Lebed Tatarlarının (Çalkandılar) alt lehçeleri veya lehçeleri arasında bir orta tip olarak gördüğünü de bu eserinde bildirmektedir (1867-1: ıv). 2 41 El-Oyun programı özellikle milli (‗uluttuk‘- geleneksel -etno) spor oyunları yarıĢmalarını içerir. Bu yeni kutlama, ırklararası toplantıların varisi olarak etnik bir canlanma dalgasıyla ortaya çıkmıĢtır. Daha sonra her iki yılda bir, çift sayılı yıllarda, her seferinde Cumhuriyetin farklı bölgelerinde olmak üzere düzenlenmiĢtir (1988-2006 yılları). Göçebe halklara ait olan bu oyun, Altaylı çobanların eski göçebe yaĢamını vurgulamıĢtır. Altay halkının bölgeler arası bayramı olarak ortaya çıkan El Oyın, dönüĢümlü olarak nüfusun çoğunluğunun güney Altaylı olduğu bölgelerde gerçekleĢir. 2006'dan sonra da karıĢık Rus-Altay köylerinin bölgelerinde ve Rusça konuĢulan ortamda asimile edilen Kuzey Altaylıların etnik bilincinin yükselmesinin bir aracı haline gelmiĢtir. Onun yürütülmesi prestijli bir olay olarak kabul edilir ve bu bayram Cumhuriyetin neredeyse tüm bölgelerini geçerek kuzey ve güney Altaylıları, Kazakları ve Rusları bir araya getirmiĢtir (Polozheniye …: web; El Oyyn 2022…: web). Cumhuriyet statüsüne kavuĢan ve halk tarafından tanınan El Oyın Bayramı, 2006 yılında göç yerine Elo köyü Onguday Bölgesi Kabaylu-Mejelik vadisine geri döner. Federal olarak organize ve finanse edilmiĢ, ilçeleri dolaĢma fırsatını kaybetmiĢ, yerli ve kadim Türk halklarının yanısıra Ruslarla birlikte sonradan o bölgeye yerleĢtirilen halklarda El-Oyunda yapılan sportif yarıĢlara katılmaya baĢlamıĢlardır. Fakat, sonradan katılan bu halklar, kendi geleneksel spor oyunları ile değil, Altay Türklerinin oyunları içinde yarıĢabilmiĢlerdir. Ana sebep, her bir mekân alanında Ģantiyelerin inĢa edilmesinin maliyetiydi. Kalıcı bir yer, Altayca‘da ―Beşikli bir kulübe‖ anlamına gelen Kabaylu Mejelik Vadisi'ydi. Bu kutsal vadi, son yedi Halk oyununda, halkların ―yerel doğa ruhlarının yorgunluğundan‖ bahsettiği gibi, insan kaynaklı aĢırı yüklerden muzdariptir. Bu nedenle, bayramın her 2 yılda değil, 4 yıl sonra gerçekleĢtirilmesi önerilmiĢtir (Prazdnik…: web; Komitet po…: web). Aynı yerde yapılan etkinlik nedeniyle El Oyın bayramına olan ilginin azaldığı ve ‗göçebe‘ etkinlikte Cumhuriyetin peyzajı ve nüfusu farklı olduğu için diğer bölgeleri ziyaret etme fırsatı da vardı. ‗Göçebe‘ bayramının geri dönüĢü meselesini zaysanların genel baĢkanları kurultay kongrelerinde gündeme getirirler. Altaylıların ‗göçebe‘ El Oyın'ın araĢtırılmamıĢ rolünü görme konusundaki bu problemi, kendi alan materyallerimizi kullanarak aydınlatmaya çalıĢacağız. 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR Spor ve kültür alanı: belli bir grubun değerlerini, törenlerini, yaĢam biçimlerini ve sporun yaĢam tarzındaki yerini ifade eder. Toplum kavramı gibi, kültür kavramı da sosyolojik, antropolojik ve tarihsel bir spor çalıĢmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. AraĢtırmacı ve öğreniciyi, belirli bir kültürel ortamda oyundaki anlam, sembol, ritüel ve güç iliĢkilerini dikkate almaya teĢvik eder. Bilindiği gibi kültür, insanın bir toplumun üyesi olarak edindiği bilgi, inanç, sanat, ahlak, gelenek ve göreneklerle her türlü beceri ve alıĢkanlıklarını içine alan karmaĢık bir bütündür. Örf, adet, gelenek ve bu değerlerin sembolize edildiği törenler de kültürün önemli bir parçasını meydana getirmektedir. Ayrıca, beden terbiyesi ve spor politikalarının fiziki olduğu kadar, fikri ve ahlaki bakımdan düzenleyici ve disipline edici pratiklerdir. Zaten 1988‘den bu tarafa El-oyun, ataların ahlak anlayıĢına dönüĢü sembolize eden yeni ve derin etniksel anlam kazanmaktadır. Sibirya Türklerinin ulusal eğlencesi (oyunlar, popüler sporlar ve eğlence), aslında onların kültürel mirasının bütünleyici bir parçası olarak görülmektedir (Oynoshev & Chochkina, 2017: 14). Altay Cumhuriyeti‘nin El Oyın resmi bayramı birkaç kere Rus bilim adamları tarafından araĢtırılmıĢtır. Kültürel geleneklerin aktarılması için bir mekanizma olarak rolü ortaya çıkmıĢ, bu da 42 Altaylıların kendi etnokültürel kimliklerini gerçekleĢtirmelerine izin vermektedir (Babich, 2002: 29). El Oyın Bayramı'nın kültürel geliĢim eğilimleri etnik kültürden- etniğin kültürüne kadar analiz edilmiĢtir (Plavskaya, 2012: 152). Bayram kültürünün dönüĢümünün iki yönü ortaya çıktı. Etnik geleneklerin yeniden canlandırılması ve bunların Ģekillendirilmesi (Popova, web). Altay Cumhuriyeti'ndeki El Oyın'ın, Tuva Cumhuriyeti'ndeki Naadım ve Hakasya Cumhuriyeti'ndeki Yenigün Bayramı (Tun-Payram) bayramlarının karĢılaĢtırılmasına dayanarak, yeni etno-etnik etkinliklerin Güney Sibirya'nın Türkçe konuĢulan topluluğunun etnosiyanal ideolojisinin tezahürüne dönüĢtüğü sonucuna varılmıĢtır (Samush, 2008: 109). Masalların kahramanlarını anlatan doğanın rahmindeki tiyatro gösterileri, tarihin yarı unutulmuĢ sayfalarını yeniden yaratma arzusunu gösteren "etnografik bir gösteri" olarak nitelendiriliyor (Ulturgasheva, 2002: 61). El Oyın ve Yakut (Saka Türkleri) ‗Isıah‘ Halk oyunlarının karĢılaĢtırmalı analizi, folklor gösterileri ve halk sporları örneğinden alınmıĢtır (Ushnitskiy, 2014: 197). El Oyın ve Hakas Türkleri ‗Tun Payram‘ın sanat el sanatları atölyesi olarak oynadığı rol vurgulanmıĢtır (Moskvina & Pavlova, 2013: 29). ―Altay Cumhuriyeti‘nin El Oyın Halk Bayramı Yönetmeliği‖nde amaç ve hedeflerin Altay halkının geleneklerini korumak, genç neslin çalıĢmalarına olan ilgisini arttırmak, geleneksel halk el sanatlarının geliĢtirilmesi, bölge halklarının etkileĢimlerinde hoĢgörü ilkesinin onaylanması olduğu belirtilmektedir (Polozheniye …, web). E. Khobsbaum, ―yeni iktidar rejimlerinin meĢrulaĢtırılmasını, yeni fikirlerin varlığını haklı çıkarmanın gerekli olduğu durumlarda, keskin sosyo-politik değiĢimler durumunda çok sayıda geleneğin yaratıldığına‖ iĢaret etmektedir (Khobsbaum, 2000: 57). Altay‘ın tüm nüfusu bayram için önceden hazırlanır, her bölge El Oyın için ilçeden yeteneklerini temsil ederek devredilebilecek katılımcıları seçerek geçiriyor. Bayramın hazırlanması ve yürütülmesi, Cumhuriyet hükümetinin temsilcilerini, bölge idarelerinin baĢkanlarını ve her ilçeden gelen delegeleri içeren özel bir komite tarafından yönetilmektedir ve bunlar genellikle daha önce bu tür geleneksel sporları veya bu tür organizasyonları yapmıĢ kiĢilerdir (‗zaysan‘lardır). Bu yaz etkinliği temmuz ayı baĢlarında, üç ila dört gün boyunca, mutlaka yeni ay döneminde gerçekleĢir- bu, Altaylıların kutsal sembolizmine önemli bir bağlılıktır (Türkmen, 2021: 2639). 1988-2006 yılları arasında El-Oyun‘un yapıldığı yerler: 1988- Yelo köyü Onguday ilçesi 1990- ġırgaytı köyü ġebalin ilçesi 1993- Kırlık köyü Üst-Kan ilçesi 1995 -Ulagan köyü Ulagan ilçesi 1996- Booçi köyü Ongudan ilçesi 1998- Körümdü köyü Üst-Kök ilçesi 2000- KoĢ-Agaç köyü KoĢ-agaç ilçesi 2002- Katun köyü Katun Çemal ilçesi 43 2004- Kebezen köyü Turoçak ilçesi 2006 yılında devlet statüsünü alan ve halk bayramı olarak kabul edilen El Oyın bayramı, federal bütçeden organize ve finanse edilmeye baĢlanmıĢ, böylece farklı bölgelerde gerçekleĢtirilme özelliği iptal edilerek ilk defa yapıldığı yer olan Kabaylu Mejelik vadisinde yapılmaya baĢlamıĢtır. El Oyın bayramının yapısı tek bir senaryoya dönüĢmüĢtür: bayram yerinin kutsanması, etkinliğin açılıĢı, geleneksel kostüm ve konut yarıĢması, yaratıcı ekiplerin performansları, ulusal spor etkinlikleri, halk el sanatları kermesi ve fuarı. Doğaya saygı duymanın zeminine aykırı olan akĢam havai fiĢekleri iptal edildi. Altaylıların anlayıĢına göre, insanları barındıran Altay'ın bir tanrısı olduğuna ve her yerin rahatsız edilmemesi gereken bir koruyucu ruha sahip olduğuna inanılmaktadır (Türkmen & Useev, 2019: 151). Halk oyunlarının baĢlangıcından önce, Altay'a ibadet ve bayramın yapılacağı toprağın kutsallaĢtırılması ayini gerçekleĢtirilir. Altay etnik ortamında, iliĢkilerin temel ilkesi yaĢlıların prestijidir. El Oyun Festivali de dahil olmak üzere hiçbir sosyal etkinlik yaĢlıların katılımı olmadan gerçekleĢmez, aksi takdirde etkinlik sosyal açıdan önemli olmayacaktır. Sabahın erken saatlerinde, bayram günü, çift sayıda katılımcıdan oluĢan bir grup yaĢlılar, çevredeki en saygın zirvenin doğu yamacına tırmanıyorlar. Doğmakta olan güneĢe doğru döndükten sonra, yaklaĢan etkinliğin baĢarısı için huĢ ağacına beyaz ayin kurdeleleri (her birinin çift sayı olması gerek) bağlarlar, dört tarafa süt dökerler (‗saçı‘ töreni) ve ateĢe yakarlar. Böylece Altay‘ın tanrısına ibadet ayini yapmıĢ olurlar. AteĢe ‗ikramlar‘ konur, yanlarında peynir, ekmek, tereyağı, ince ezilmiĢ kavrulmuĢ arpa (talkan) getirilir. Ritüel eylemler, özel bir ortamda gerçekleĢen Altay ruhlarına saygı ve Ģükran duygusunu ifade eder, yani medya, refakatçiler ve diğerleri olmadan (Oynoshev & Chochkina, 2016: 128). El-Oyun çok yönlü bir kültürel kutlama olarak geliĢir. Bazıları sporla, bazıları yaratıcı ekiplerin yarıĢmasıyla ilgilenir, üçüncüsü halk sanatları sergileri sergiler ve çeĢitli etkinlikler aynı anda yapılır ve bazen her etkinliğe katılmak kolay değildir. Her çeĢit yarıĢma ‗en iyi çadır‘, ‗ulusal mutfağın en iyi yemeği‘, ‗en iyi at koşum takımı‘, ‗en iyi ulusal kostüm‘ için yarıĢıyor. El Oyun, sadece geleneksel kostümün değil, aynı zamanda millî-modern kıyafetlerin de sergilendiği bir mekân haline gelmiĢtir. Her gün yaratıcı ekipler için bir yarıĢma vardır. "Altay‖ ve ―El Oyun" hakkında Ģarkılarının sanatçıları yarıĢır. Halk enstrümanlarının ustaları yarıĢır, ―komıs / kopuz‖, vargan (nefesli antik bir çalgı), yaylı ‗ikili‘, telli ‗topşuur‘ sesi gelir. ġarkıcılar ve dansçıların yarıĢmaları, sporlar gibi, gün doğumundan gün batımına kadar neredeyse kesintisiz olarak devam etmektedir (Komitet po …: web; El Oyyn 2022: web). KomĢu bölgelerden gelen yaratıcı ekipler özel ilgiyi hak ediyor: Novokuznetsk'ten ġor Türk halkının ‗Çıldıs/Yıldız Mayramı, Kemerovo Ģehrinin Belovski bölgesinden Teleut Türklerinin ‗Ene Bayat‘ bayramı, Hakasya Cumhuriyeti'nden Hakas Türklerinin ‗Tun Payram‘ (Ġlk gün bayramı), Moğolistan'dan Kazak Ģarkıcılar, Bayan Ulegen, Aymak ve Moğolistan'dan ‗Kartal Dansı‘ sanatçıları. Konukların geliĢi, yaratıcı baĢarılarının iletiĢimini ve tanınmasını teĢvik eder. El-Oyun programı içerisinde birçok geleneksel kültür ürünü ve sanat faaliyetleri yer alsa da ulusal- geleneksel spor oyunları yarıĢmaları, adından da anlaĢılacağı gibi bu toyun merkezinde en öneli yeri alırlar (Oynoshev, 2008: 172). 44 2.1. Niçin El-Oyun Bayramı ve Geleneksel Spor Oyunların Merkezine Alınması? Rusya Ġmparatorluğu'ndaki yasal normların sistematik hale getirilmesi süreçleri, ülkenin ulusal eteklerinde konvansiyonel yasayı benimsemiĢtir. Geleneksel yasal düzenleyicilerin dönüĢümü yavaĢtı. 19. yüzyıl boyunca, mevcut düzenleyicileri ―revize etmeyi‖ ve geleneksel kanunları ortadan kaldırmayı amaçlayan Sibirya Türk halklarının adetlerini kodlama giriĢimleri yapıldı. Devlet politikası, Sibirya Türklerinin aĢamalı asimilasyonunu hedefliyordu. Yerli halkların ülke çapında yer almasına, gelenekler dıĢında yasal normlarla kalabalıklaĢma eĢlik etti. Devlet mevzuatının yerli halklara yayılması, Sibirya halklarının asimilasyonunu gerektiriyordu ve bunda da gerek Çarlık Rusyası gerekse Sovyet Rusyası büyük oranda baĢarılı oldular (Oynotkinova 2016: 13). Örnek verilecek olunursa; günümüzde Altay coğrafyasında yaĢayan 1150 civarında Çulum Türkü yaĢamakta, ama bunlardan sadece Çulum Türkçesi konuĢabilen üç kiĢi bulunmaktadır. Yine aynı coğrafyada yaĢayan 2400 civarında ġor Türkleri yaĢamakta ve bunlardan 600 civarında ġor Türkçesi konuĢabilmektedir (Tadina, 2013: 164). Bu tür örnekler artırılabilir. Bilindiği gibi bir milleti meydana getiren faktörlerin baĢında ‗dil‘ gelmektedir ve dilini yitiren millet olma özelliğini de yitirmektedir. Yukarda da belirtildiği gibi, kültür dilde yaĢar ve dil ile nesilden nesile aktarılır. Bu Ģartlarda Altay Türklerinde bir milli kimliği yitirme endiĢesinin oluĢtuğu ve Sovyetlerin dağılmasını fırsat bilerek milli kimliklerini restorasyona giriĢimde bulundukları açıktır. Ayrıca, Sovyet döneminde Türk halkları geleneksel oyunlarının dönüĢtürülüp geliĢmemesi için Khamchiyev ve arkadaĢları kısaca Ģu yorumda bulunurlar: ―Maalesef, Sovyet yıllarında milli sporlar gelişmedi, uygulama yapılmadı, geçmişin kalıntıları olarak anıldılar ve sadece tatillerde hatırladılar. Audarış, yoga-yarış, Kök-börü, Bayga gibi oyunlar sadece tören etkinliklerinin muhteşem bir dekorasyonu olarak görüldü, ancak spor oyunları olarak tanınmadı‖ (2013: 13). Geleneksel spor oyunları olgusu kültürel aktarımın en önemli araçlarındandır. Bu olgu ve halk geleneklerinin Altay Türklerinin yaĢamından ve sanatsal ilgi alanından çıkarılması, bireyin ve tüm Altay toplumunun yaratıcı geliĢimine zarar vermiĢ ve nesiller arasındaki doğal bağlantıların yelpazesini Sovyet ideolojisi 70 yıl boyunca daraltmıĢtır. Bu sürecin toplum tarafından doğal ve kaçınılmaz olarak algılanması çok rahatsız edici olmuĢtur (Oynoshev & Chochkina, 2016: 129). Ancak, Türk ve dünya kültür cereyanının tesirinden uzak düĢen, Kuzey Doğu Asya bölgesinde Yakutlarla Altay dağlarının kuytularında oturan Sibirya Türk zümreleri arasında varlıklarını bu Ģekilde muhafaza edebilenler olabilmiĢtir. Bu bağlamda kendi milli kimliklerini yeniden bulabilmek için geleneksel spor oyunlarının zaysanlar 3 tarafından sergilenmesini ön plan ve programa almıĢlardır. Altay Cumhuriyeti‘nde düzenlenen El-Oyın, geleneksel spor ve oyunların yaĢatılması ve gelecek nesillere aktarılması adına önemli bir misyonu gerçekleĢtirmektedir. Zira bu bayramda Altay Türkleri geleneksel spor ve oyunlar kategorisinde değerlendirilen güreĢ (küreş), sırtta eĢ taĢıma (tonjaan duguriş), taĢ kaldırma (ködürge taş), tokmak fırlatma (tokpok çaçarı), at yarıĢı (at çabış), vahĢi ata binme (emdik ürediş), kök-börü, ok atma (ok ja adış), kamçı, Altay daması (şatra), tepme (tebek/tepük), sedire ağacına tırmanma (möşgö-çıgarı) gibi Altay sosyo-kültürünü ortaya koyan geleneksel spor ve oyun faaliyetlerini gerçekleĢtirmektedirler. Ayrıca organizasyonda spor ve oyunların yanında geleneksel yemekler, elbiseler, danslar, örf ve âdetler de sergilenmektedir (Tadina & Yabyshtayev, 2015: 597). Bu bağlamda El-Oyın bayramı vesilesiyle Altay Cumhuriyeti‘ndeki Zaysan: Sovyetler dönemi ve sonrası geleneksel spor oyunlarını ve organizasyonlarını yapmış, orta yaşın üstünde bulunan, halkların saygınlığını kazanmış, bu konularda tecrübeli önder kişilerdir (Ushnitskiy, 2014: 197). 3 45 yerli halkın ulusal anlamda yeniden doğuĢ ve canlanma yaĢadığını, bayramın bölge halklarının hoĢgörü içerisinde yaĢamalarına katkı sağladığını ve böylece özel bir misyonu yerine getirdiğini söylemek mümkündür. Bir milletin kolektif hafızası, aynı ulusal arka plana sahip insanlar için referans noktaları yaratır. Hafıza alanları, kolektif belleğin çapalarıdır, bu yüzden ulusların oluĢumu için merkezi bir öneme sahiptirler. AraĢtırmalar toplu bellek sitelerinin en yoğunlaĢtığı alan olarak geleneksel spor ve oyunları gösterirler (Podvarkov, 1879: 135; Khamchiyev, 2013: 14). Çünkü bu spor oyunları belirli bir topluluğun bireyleri için süreklilik ve nesiller arasındaki bağlantı noktasını sunmakta, hafıza alanları canlanmakta, dolayısıyla ulusal kimliğin temel özelliklerini oluĢturabilen kolektif belleğin temel bileĢenleridir. Milli sporların ve fiziksel egzersizlerin incelenmesi, unutulmuĢ ya da azalan, ancak bunlar insanların yaĢamlarında fiziksel kültür ve spor alanındaki içerikleri ve ritüelleri olumlu geleneklerin restorasyonunu sağlayacaktır (Oynotkinova 2016: 12). Konar-göçer Türk halklarının kırsal ortamında, geleneksel spor oyunları milli kimliğin birçok özelliğini koruyabiliyordu. Bunun nedeni, doğa unsuruyla sürekli mücadeledeki bozkırın ve yüksek dağların kendine özgü koĢullarında, militarize beden eğitiminin her zaman özel bir öneme sahip olmasıdır. Uzun süre aynı doğal koĢullar, erken feodal yapıda militan bir yaĢam biçimini korudu. Yetenekli ve cesur savaĢçıları eğitmeyi amaçlayan oyunlar ve egzersizler, özellikle geleneksel sporların merkezine oturmuĢtur. Türk etniğinin beden eğitimi araçları, kadim Türklerde beden eğitiminin sistematik formülasyonu, militarize edilmiĢ toplumsal yaĢam biçiminin zorunlu Ģartlarından biriydi. Gelecekte, güçlü, deneyimli savaĢçılar yetiĢmeleriyle meĢguldüler (Turkmen & Buyar, 2019: 156). Atlı oyunlar (binicilik), okculuk ve güreĢ, tüm Türk-Moğol halklarında olduğu gibi Altaylılar içinde bir spor formatı olmanın çok ötesinde anlamlar ifade etmektedir. Ana yarıĢ türlerinden biri at yarıĢlarıdır. Bu tür yarıĢmaların münhasırlığı, atın Altaylıların yaĢam desteğindeki ve kültüründeki önemi ile açıklanmaktadır. KomĢu vadide düzenlenen ve daha geniĢ bir alana sahip olan at yarıĢlarına, festivalin tüm katılımcıları bir ritüel olarak dağın karĢısına gönderilir. Ġlk olarak, eski atları terbiye etmenin geleneksel yöntemleri gösterilmektedir. Bunlar doğrudan hayvancılık uygulamasından alınır ve gerçek koĢullara yakındırlar. Daha sonra kiĢisel ve kolektif Ģampiyonluk için çeĢitli binicilik yarıĢmaları yapılır. Ve yine yarıĢmacılar kendi kiĢisel ödülleri için değil, en önemlisi bölgenin, köyün ve elbette söök (kabile) ailesinin onuruna karĢı yarıĢıyorlar (Yagodin, 2004: 74). Kök-börü at yarıĢı oyunu, çok sayıda seyirciyi kendine çekiyor ve her biri kendince görüyor. SanayileĢmiĢ bölgelerden ve büyük Ģehirlerden gelen ziyaretçiler, yabancı turistler keçileri karkasını egzotik ve sert bir temsil olarak görüyorlar. Bir Avrupalının atlı güçlü adamların birbirlerinden bir keçinin karkaslarını koparmalarını izlemesi ve sonra onu özel bir kaleye atmak için onunla birlikte atlamaları, göçebelerin hayatından heyecan verici bir manzaradır (Yabyshtayev, 2011: 206). Kelime kelimesine ‗Кök-börü / Tanrı-kurt / gri kurt / boz-kurt‘ demektir. Ġsimdeki ‗kurt‘ kelimesi tesadüf değildir, katılımcıların çevikliğini, ‗kolektif avlanma‘ becerilerini temsil eder. Bu yüzden kök-börü oyuncularına ‗börüler‘, yani ‗kurtlar‘ denilmektedir. YarıĢmalar eğlenceli, müzikli, izleyiciler sonuçların tartıĢılmasına katılıyor, mücadeleye dahil ediliyor. Katılımcıların gücü, çevikliği, cesareti, dayanıklılığı, azimliliği, kiĢileĢtirilmiĢ gençliktir ve onların gruplarını, köylerini, ailelerini cesaretlendirir. Bugün bile Altay etnik grupları için oyun ve yarıĢma, yaĢamın ve etnik kültürün ayrılmaz bir parçasıdır, onsuz bireyin sosyalleĢmesi ve otoritenin tanınması, sosyal önemi, nihayetinde etnik bağlılığın tanınması akla yatkın değildir. Artık dört yılda bir yapılacak olan 17. ElOyun, en son Altay Cumhuriyeti Üst-Kök ilçesi Oybök bölgesi Kabaylu-Mejelik vadisinde 9-11 Temmuz 2022 tarihlerinde yapıldı. El-Oyun, 2022 yılında Altay Cumhuriyeti'nin kuruluĢunun 30. yıldönümüne ve Altay halkının Rus devletine giriĢinin 265. yıldönümüne adanmıĢtır (1756'da Onguday bölgesinde, 12 Altay klanının baĢı olan Zaysanlar, komĢuları Çinlilerin zulüm ve ağır vergi basılarından Rus Ġmparatorluğu Ġmparatoriçesi Elizabeth Petrovna'ya yardım ve koruma isteyen 46 birkaç sayfa mektubu 2 Mayıs 1756 yılında yazdılar. Ġmparatoriçenin olumlu cevabıyla birlikte Rusya Ġmparatorluğuna bağlanmıĢ oldular). SONUÇ El-oyun, ataların ahlak anlayıĢına dönüĢü sembolize eden yeni ve derin etniksel anlam kazanmaktadır. Sibirya Türklerinin ulusal eğlencesi (oyunlar, popüler sporlar ve eğlence), aslında onların kültürel mirasının bütünleyici bir parçası olarak görülmektedir. Elbette bu toyda sadece dinlenmek veya eğlenmek değil, aynı zamanda ortak geçmiĢe ve geleceğe sahip tek millet olduklarının bilincine varmaları açısından da çok büyük önem arz etmektedir. Bir milletin kolektif hafızası, aynı ulusal arka plana sahip insanlar için referans noktaları yaratır. Hafıza alanları, kolektif belleğin çapalarıdır, bu yüzden ulusların oluĢumu için merkezi bir öneme sahiptirler. AraĢtırmalar toplu bellek sitelerinin en yoğunlaĢtığı alan olarak geleneksel spor ve oyunları gösterirler ki, Altaylılar da El-Oyun bayramında bu spor oyunlarını organizasyonun merkezine almıĢlardır. Halk oyunlarının düzenlenmesi geleneği, yalnızca resmi etkinlikler düzeyinde değil, modern etnik kültürün kendini ifade etme biçiminde gerçekleĢtirildikleri sonucuna varmayı mümkün kılmaktadır. El Oyın kutlaması sadece bir Altay fenomeni değil, geçmiĢin geleneksel kültüründen 21. yüzyılın yeni etnik kültürüne geçiĢ biçimlerinden biridir. El-Oyın bayramı vesilesiyle Altay Cumhuriyeti‘ndeki yerli halkın ulusal anlamda yeniden doğuĢ ve canlanma yaĢadığını, bayramın bölge halklarının hoĢgörü içerisinde yaĢamalarına katkı sağladığını ve böylece özel bir misyonu yerine getirdiğini söylemek mümkündür. 2006'dan sonra da karıĢık Rus-Altay köylerinin bölgelerinde ve Rusça konuĢulan ortamda asimile edilen tüm Sibirya Türk halklarının etnik bilincinin yükselmesinin bir aracı haline gelmiĢtir. Onun yürütülmesi prestijli bir olay olarak kabul edilir ve bu bayram Altay Cumhuriyeti‘nin neredeyse tüm bölgelerini geçerek Moğolistan dahil Büyük Asya Türklerini ve hatta Rusları bir araya getirmiĢtir. KAYNAKLAR Babich I.L. (2002). ―Osnovnyye tendentsii postsovetskoy etnoku l'turnoy politiki v Respublike Altay‖ // Issledovaniya po prikladnoy i ne otlozhnoy etnologii. Moskva, № 158, 16-31 ss. El Oyyn 2022 otprazdnuyut v Respublike Altay, [Elektronik kaynak], URL: https://gorniy-altai.ru/news/eloyyn-2020-proydet-so-2-po-5-iyulya/ (EriĢim tarihi: 18.10.2022) Khamchiyev K.M., Zh.K. Bukanova, Zh.K. Karimova, G.T. Ilyasova, LV. Kirilinskaya. (2013). Razvitiye natsional'nykh vidov sporta i narodnykh igr: Metodicheskoye posobiye, Astana: TOO «Shikula i K». Khobsbaum D.E. (2000). ―Izobreteniye traditsiy‖ // Vestnik Yevra zii. Moskva, № 1., 55-67 ss. Komitet po natsional‘noy politiki ı svyazyam s obshchestvennost'yu Respubliki Altay, [Elektronik kaynak], URL: https://knp-ra.ru/deyatelnost/prazdniki/el-oyyn/ (EriĢim tarihi: 17.10.2022). Moskvina M.V. & Pavlova Ye.Yu. (2013). ―Goroda masterov na narod nykh prazdnikakh El Oyyn (Respublika Altay) i Tun payram (Respublika Khakasiya)‖ // Chetvortyye mezhdunarodnyye arkheologoetnograficheskiye ch teniya: sb. Astana: Materialov. 28-30 ss. Oynoshev V.P. & Chochkina M.P. (2016). Altayskiye narodnyye igry, Gorno-Altaysk: ÇP Orekhov. 47 Oynoshev V.P. & Chochkina M.P. (2017). ―Altayskiye narodnıye igry‖, Altay: M-vo kul'tury Resp. Agentstvo po kul'turno-istoricheskomu naslediyu Resp, №111-115, ss.10-16. Oynoshev VP. (2008). Sistema mifologicheskikh simvolov v altayskom geroicheskom epose. 2-ye izdaniye, Gorno-Altaysk: AKIN Oynotkinova N.R. (2016). "Kul'turno-semioticheskiye kody kalendarnoy obryadnosti yuzhnykh Altaytsev", Sibirskiy filologicheskiy zhurnal. 2016, No 4, 5-18 ss., DOI 10.17223/18137083/57/1 Plavskaya Ye.L. (2012). Traditsionnaya kul'tura altaytsev segodnya: prazdnik El Oyyn // Idei i idealy. 2012. № 2(12), T. 2., 150-157 ss. Polozheniye Mezhregional'nogo prazdnika altayskogo naroda El Oyyn [Elektronik kaynak] // Ministerstvo kul'tury Respubliki Altay [sayt]. URL: https://www.culture-altai.ru/otchety/all-news/polozhenie-el-ojyn (EriĢim tarihi: 19.10.2022). Popova N.B. Vozrozhdeniye drevnikh traditsiy: El Oyyn [Elektronik kaynak / Altay turist [sayt]. URL: http://altaitourist.ru/articles/traditions/vozrozhdenie (EriĢim tarihi: 17.10.2022). Prazdnik narodnykh igr "El-Oyyn" [Elektronik kaynak] // Novosti Gornogo Altaya [sayt]. URL: http://www.ded-altai.ru/history/prazdnik_narodnykh_igr_el-ojjyn/ (EriĢim tarihi: 17.10.2022). Radlov V.V. (1867). Obraztsı Narodnoy Literaturı Turkskih Plemen, Tom 1, Sankt-Peterburg: Etnografiya nauki Samush Ye.V. (2008). Novyye prazdniki narodov Sayano-Altaya // Arkheologiya, etnografiya i antropologiya Yevrazii. Novosibirsk, 2008. № 4 (36), 107-113 ss. Tadina N.A. & Yabyshtayev T.S. (2015). ―Izobreteniye «kochuyushchego» prazdnika v Respublike Altay‖, Oksfordskiy zhurnal nauchnykh issledovaniy, No.1. (9), yanvar'-iyun', 2015, 596-602 ss. Tadina N.A. (2013). "Dva vzglyada na burkhanizm u altay-kizhi", Zhurnal sotsiologii i sotsial'noy antropologii. 2013. T. 16, No 4(69): 159–166 ss. Turkmen M. & Buyar C. (2019). ―Wrestling in Turkic peoples from a socio-cultural perspective‖ European Journal of Physical Education and Sport Science, ISSN: 2501–1235, 5- (12): 154-162. doi: 10.5281/zenodo.3530881, Turkmen M. & Useev N. (2019). ―Certain ritual games and symbols in Kyrgyz toy (festival) tradition‖, European Journal of Physical Education and Sport Science, ISSN: 2501–1235, 5-(12): 145-153. doi: 10.5281/zenodo.3529646 Turkmen, M. (2021). ―Buryat Traditional Wrestling With Past And Present Codes: Buhe-Barıldaan‖, Pakistan Journal of Medical & Health Sciences (PJMHS), ISSN 1996-7195, Vol. 15, NO.9, SEP 2021Pages: 2635-2640, DOI: https://doi.org/10.53350/pjmhs211592635 . Ulturgasheva N.T. (2002). Narodnaya Khudozhestvennaya kul'tura v sisteme translyatsii tsennostey narodov Sayano-Altaya. Abakan: Nauka. Ushnitskiy V.V. (2014). ―Altayskiy prazdnik El Oyyn i Yakutskiy Ysyakh: sravnitel'nyy analiz‖ // Prirodnoye i kul'turnoye naslediye: mezhd istsiplinarnyye issledovaniya, sokhraneniya i razvitiye. San-Petersburg, 2014., 195-199 ss. 48 Yabyshtayev T.S. (2011). ―Igra Kok-boru kak sotsiokul'turnyy znak samoidentifikatsii altaytsev‖ // Vestnik ar kheologii, antropologii i etnografii. Tyumen', 2011. № 2 (15), 201-209 ss. Yagodin V.V. (2004). ―Narodnaya fizicheskaya kul'tura i doshkol'noye vospıtanıye [Folk Physical Culture and Preschool Education]‖. Obrazovaniye i nauka. 2004. № 6 (30), 73-81 ss. 49 ALĠġER NEVAÎ‟NĠN “HALATÎ PEHLĠVAN MUHAMMED” ADLI ESERĠ: ORTA ASYA GÜREġÇĠLERĠNĠN TARĠHĠ HAKKINDA ÖNEMLĠ KAYNAK Mehmet TÜRKMEN* & Feruza DJUMANIYAZOVA** * Prof. Dr., MuĢ Alparslan Üniversitesi & Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi GOSAE, BiĢkek / Kırgızistan. E-mail: dr.turkmenmehmet@gmail.com ** Doç. Dr. Biruni Üniversitesi- Türk Tarihi Bölümü, TaĢkent/Özbekistan, jumaniyazova84@gmail.com Özet AliĢer Nevai‘nin dostu ve hocası olanlardan biri de Pehlivan Muhammed idi. AliĢer Navai bu insanin ölümünden sonra "Halatî Pehlivan Muhammed" adlı eser yazmıĢ. Eser, Pehlivan Muhammed'in iyi iĢlerinden, hoĢ karakterinden ve güçlü potansiyelinden bahsediyor. Ayrıca bu eser, 15. yüzyıl Orta Asya güreĢçileri hakkında önemli bir bilgi kaynağıdır. AliĢer Nevai, "Hazayinul Maani" adlı eserinin 27. paragrafında Pehlivan Muhammed'den bahseder. "Majalis un-nefais" tazkiresinde Nevai, tazkire'yi 1491-1498 yıllarında yaratmiĢ ve onun 4. meclisinde, ―mükemmelliği güneĢten daha parlak olan‖ Pehlivan Muhammed GoĢtingir (güreĢçi)'in anılmasıyla baĢlar. Nevai Pehlivan‘i zamanının müzikolojisinde eĢsiz olduğunu da vurgular. Ayrıca Hüseyin Baykara'nın da nazım okumada üstün bir yeteneğe sahip olduğunu söyleyerek Pehlivan Muhammed'e saygı duyduğunu da yazar. Nevai Pehlivan Muhammed hakkında fiziksel olarak zinde ve güçlü olduğunu, onun gibi güçlü bir insanın beĢ yüz, bin yıl sonra doğmayacağını söylüyor. Ardından yeteneği üzerinde durur ve müzik, tıp, Ģiir, kafiye, aruz, güzel sanatlar, astroloji, fıkıh konularında geniĢ bilgi birikimine sahip olduğunu vurgular. Özellikle müzikte çok yetenekli olduğunu da bahseder. Pehlivan Muhammed, Herat'ta kendisini tanıyan herkes tarafından sevilen ve sayılan çok iyi huylu bir insandı. Bu nedenle Pehlivan Muhammed padiĢahın huzurunda yüksek bir konuma sahipti ve padiĢahın her toplantısına katılırdı. Hatta Pehlivan Muhammed'in bacak ağrısı çeken Nevai'yi iyileĢtirdiği bilgisi bile var. Nevai ve Pehlivan Muhammed kırk yıldır arkadaĢ ve sohbet ortağıdır. Nevai Pehlivan Muhammed'in ölümünü derin bir acı ve üzüntüyle anlatır. Pehlivan Muhammed, Nematabad'da Sultan Hüseyin Baykara tarafından kendisi için özel olarak yaptırılan türbeye defnedilmiĢtir. Nevai Pehlivanın "Sultani" kıyısında bir tekke yeri inĢa ettiğini ve padiĢahın burayı ziyaret ettiğini yazar. Bu tekkede yolcuların inerek, yoksullara ve yetimlere yiyecek dağıtılan imarethane idi. Tekkede onun vesayeti altında yaklaĢık yüz güreĢçisi vardı, bunların yirmi kadarı soylu insanlardı. Genel olarak bu eser Timurlu pehlivanların toplumdaki hayatı ve rolü ile birlikte 15. yüzyılda Orta Asya'da yaĢamıĢ ünlü Pehlivan Muhammed'in tarihi hakkında bilgi veren değerli bir eserdir. Anahtar kelimeler: AliĢer Neva-î, GüreĢçi Muhammed-Mahmud, Orta Asya, GüreĢ tarihi. 49 ALIġER NEVAI'S BOOK NAMED “HALATÎ WRESTLER MUHAMMED”: IMPORTANT RESOURCE ON THE HISTORY OF CENTRAL ASIAN WRESTLERS Abstract One of the friends and teachers of AliĢer Nevai was Pehlivan Muhammed. Alisher Navai wrote a work called "Halatî Wrestler Muhammed" after the death of this person. The work talks about the good deeds, pleasant character and strong potential of Wrestler Muhammed. In addition, this work is an important source of information about 15th century Central Asian wrestlers. Alisher Nevai mentions Pehlivan Muhammed in the 27th paragraph of his work "Hazayinul Maani".In the "Majalis un-nefais" tazkire, Nevai begins with the commemoration of Pehlivan Muhammed GoĢtingir (wrestler), who created the tazkire in 1491-1498 and in his 4th assembly, "whose perfection is brighter than the sun". Nevai Pehlivan also emphasizes that he was unique in the musicology of his time. He also writes that Hüseyin Baykara has a superior ability in reading verse and that he respects Pehlivan Muhammed. Nevai Pehlivan says about Muhammed that he is physically fit and strong, and that a strong person like him will not be born after five hundred or a thousand years. Then he emphasizes his talent and emphasizes that he has extensive knowledge in music, medicine, poetry, rhyme, prosody, fine arts, astrology, and jurisprudence. He also mentions that he is very talented especially in music. Wrestler Muhammed was a very good-natured person who was loved and respected by everyone who knew him in Herat. For this reason, Wrestler Muhammad had a high position in the presence of the sultan and attended every meeting of the sultan. There is even information that Pehlivan Muhammed cured Navai who suffered from leg pain. Nevai and Pehlivan Muhammed have been friends and conversation partners for forty years. Nevai Wrestler describes the death of Muhammed with deep pain and sadness. Wrestler Muhammed was buried in the tomb specially built for him by Sultan Hüseyin Baykara in Nematabad. He writes that the Nevai Pehlivan built a lodge on the shore of the "Sultani" and the sultan visited this place. This lodge was an almshouse where passengers disembarked and food was distributed to the poor and orphans. There were about a hundred wrestlers under his tutelage in the lodge, twenty of them noble people. In general, this work is a valuable work that gives information about the life and role of the Timurid wrestlers in society, as well as the history of the famous Pehlivan Muhammed, who lived in Central Asia in the 15th century. Keywords: Alisher Neva-î, Wrestler Muhammed-Mahmud, Central Asia, History of Wrestling. 50 BURYAT ÇOCUKLARIN GELENEKSEL KÜLTÜRLERĠNDE SOSYALLEġMESĠNĠN ÖZELLĠKLERĠ* Mehmet TÜRKMEN1 & Mehmet Akif ZIYAGIL2 Bu makale, KTMÜ-BAP.2018.GOS.02 nolu ―Sibirya Türk-Moğol Halkları Geleneksel Spor ve Oyunların AraĢtırılması‖ baĢlıklı Bilimsel AraĢtırma Projesinin saha çalıĢması esnasında üretilmiĢtir. * 1 Prof. Dr., Kırgızistan -Türkiye Manas Üniversitesi & MuĢ Alparslan Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, MuĢ/ Türkiye, e-mail: dr.turkmenmehmet@gmail.com Prof. Dr., Mersin Universitesi -Spor Bilimleri Fakültesi, Mersin/ Türkiye, e-mail: mziyagil@gmail.com 2 Özet Bu çalıĢma, geleneksel kültürdeki çocukların sosyalleĢmesi sorununa odaklanmaktadır. Odaklanma günlük iĢ ile oyun ve sporlarda elde edilen sosyo kültürel kazanımlar dikkate alınmıĢtır. Bu iĢe erken yaĢta (15-16) yaĢlarda çocuğun yetiĢkinleĢmesini sağlasa da, bununla birlikte ait olduğu toplum veya klanın kültürel kodları ve sosyal normlarını da elde edecektir. Amacı: bireyin oluĢumu üzerinde önemli bir etkisi olan çocuğun yetiĢtirme değerlerini ve sosyalleĢme mekanizmalarını tanımlayarak Buryatların geleneksel kültüründe çocukların sosyalleĢmesinin özelliklerini ortaya koymaktır. Çocukluğa karĢı değer iliĢkisinin kökenleri, geleneksel Buryat toplumunun yaĢam destek sistemine gömülmüĢtür. ÇalıĢmanın merkezine M. TokmaĢeva‘nın geleneksel çocuk oyun ve sporları alınmıĢtır. Ebeveynlik değerleri sisteminde, çocuğun kiĢiliğinin oluĢumunda ebeveynlerin aileakrabaya karĢı sorumluluğu vurgulanmaktadır. Ailede çok çocukluluk, ruhun yeniden doğuĢuna, çocuğun ortaya çıkıĢının özel bir misyonunun benimsenmesine, çocukların çocuksuz akrabalara verilmesi geleneğine olan inancıyla desteklenir. Göçebe topluluktaki sosyalleĢme mekanizmaları, yaĢa geçiĢ (yaĢ inisiyasyonları) ve törenleri, çalıĢma hayatına geçiĢ, cinsiyet sosyolojisidir. Metod: AraĢtırma, aksiyolojik bir yaklaĢıma dayanmaktadır: ata kültürünün gelenekleri, temel ilkenin çocuğa karĢı değer tutumu olduğu ebeveynlik idealleri olarak hizmet etmiĢtir. Buryat‘ın etnografya verilerinin teorik analizine dayanarak, geleneksel kültürdeki çocukların sosyalleĢmesinin özgüllüğü ve mekanizmaları belirlendi. KarĢılaĢtırmalı-eĢleĢtirmeli analizlerin uygulanması, Türkçe- Moğolca konuĢan halkların çocukluk çağı sınırlarının ve eğitim geleneklerinin belirlenmesinde benzerlikleri ve farklılıkları ortaya çıkarmayı mümkün kılmıĢtır. Modelleme yöntemi, ampirik araĢtırma verilerini somutlaĢtırmayı ve Buryat'ta çocukluğun yaĢa bağlı periyodizasyonunu doğrulamayı mümkün kılmıĢtır. Sonuçlar: Çocukların sosyalleĢmesinin uygulamaları ve mekanizmaları, çocuğun büyümenin yeni bir aĢamasına geçiĢini sağlayan gelenek ve ritüel eylemlere dayanarak analiz edilmiĢtir. Çocukluk aĢamasında bireyin sosyalleĢmesinin ana ortamının bir aile veya aile ile iliĢkili bir grup olduğu ortaya çıktı. Buryat'ın davranıĢ modellerini tanımlayan geleneksel eğitim değerlerinin sistemi, sosyal iliĢkilerde ―Benliğinin‖ anlaĢılması, iĢ hayatına erken dahil edilmesi belirlenmiĢtir. Anahtar kelimeler: Geleneksel Kültür, Eğitim Değerleri, YaĢ Ġnisiyasyonları, SosyalleĢme, GeçiĢ Adetleri, Aile Gelenekleri. CHARACTERISTICS OF BURYAT CHILDREN'S SOCIALIZATION IN TRADITIONAL CULTURE Abstract This study focuses on the issue of children being socialized in traditional culture. In games and sports, attention was paid to the everyday grind and the benefits to society's sociocultural fabric. The youngster will absorb the cultural standards and social regulations of the group or clan he belongs to, which will allow him to become an adult at a young age (15–16). By outlining the principles of raising and the child's socialization mechanisms, which have a big influence on how an individual is formed, it aims to illustrate the characteristics of child socialization in the traditional Buryat culture. The roots of the value associated with children are ingrained in the fundamental fabric of traditional Buryat culture. The focus of the study was M. Tokmasheva's traditional kids' activities and sports. The importance of parents' responsibilities to family members in the development of their children's personalities is highlighted in the parenting value system. The belief in the regeneration of the soul, the assumption of a specific mission for the child's emergence, and the custom of giving children to childless relatives all encourage multichildhood in the family. Age transition (age initiations) and rituals, the socialization 51 processes used in nomadic communities, the start of the working world, and gender sociology. The research is founded on an axiological approach: the ancestral cultural traditions serve as the ideals of parenting, with the value attitude toward the child as the key tenet. The distinctiveness and methods of socialization of children in traditional culture were identified on the basis of a theoretical examination of ethnographic data from the Buryat people. Comparative-matched analysis was used to identify the similarities and differences between TurkishMongolian speaking peoples' conceptions of children and their educational practices. The modeling approach allowed for the incorporation of actual study findings and the validation of the age-related periodization of childhood in Buryat. Conclusions: Based on customs and ritual activities that help a kid advance to a new stage of development, the practices and processes of their socialization as a whole were examined. It comes out that throughout the childhood stage, a family or a group connected to the family serves as the primary socializing environment for the individual. The set of conventional educational ideals that govern Buryat's behavioral patterns, his comprehension of "self" in social interactions, and his early involvement in commercial life are established. Keywords: Traditional Culture, Educational Values, Age Initiations, Socialization, Transition Customs, Family Traditions. GĠRĠġ Turan halklarının Altay kolundan olan Buryatlar, bugün Moğol halkı olarak bilinse de, iki Türk ve iki Moğol kabilelerinin senkretizminden doğan karma bir halktır. Bunlardan güney ve doğu Buryatya'da yaĢayan Huri ve Hondogar boyları Moğol karakteri taĢırlar ve Budist'tirler. Batıda yaĢayan Bulaga ve Ehiriler ise Türktürler ve Kök-tengri'ye inanırlar. Buryatların toplam nüfusu 670 bin dolayındadır. Bunun 310 bini Buryat Özerk Cumhuriyeti' nde yaĢamaktadır. KomĢu Ġrkutsk ve Zabalskaya Oblastarında da 150 binden fazla Buryat bulunmaktadır [Sydenova, 2017: 175]. Sibirya‘da yaĢayan diğer Tanrıcı (ġamanizm) veya Budist Türk-Moğol halkları gibi Buryatlar da ―taylagan‖ denilen soyu koruyan ruhlara kurban etme törenlerini düzenler ve buna eĢlik eden toplu spor oyunlarına katılırlardı. Moğollar ile Buryatlar genelde ‗oboo‘ denilen soy mabetlerinde dua törenleri ifa edilirken naadam‘ ―Erlerin Üç Oyunu‖ (‗naadam‘) diye adlandırılan okçuluk, güreĢ ile at yarıĢlarını düzenlerlerdi [Tsırendorjiyeva, 2014: 127]. Ünlü Buryat budun bilimcisi M.N. Hangalov XIX. yüzyılın sonu ile XX. yüzyılın baĢında Kudin Buryatları tarafından yaygın Ģekilde kutlanan ―Sur-harbaan‖ denilen okçuluk Ģenliğini teferruatlı biçimde açıklamıĢtır [Togan 1981: 696; Lopsonova et al., 202]. Problemin temsili: Modern pedagojik bilimin aktüel problemi, geleneksel etnik çocuk yetiĢtirme sistemlerinin yeniden yapılandırılması ve kullanılmasıdır. KüreselleĢme bağlamında, bir yandan bu tür bir geliĢme için yeni fırsatla, diğer yandan etnik grupların kültürünün yok edilmesine sebep olan koĢullar ortaya çıkıyor. Etnik kültür, farklı ulusların yaĢam alanlarına uyum sağlamasının bir sonucudur [Rabadanova et al., 2018: 61]. Sonuç olarak etnik kültür, kiĢinin belirli bir sosyal ve ekolojik çevrede yaĢamasına ve geliĢmesine izin veren değerleri yansıtır. Dünya ülkelerinin eğitim sistemlerinde farklı halkların geleneksel eğitim kültürünün çalıĢılması ve uygulanması konuları yerli ve yabancı araĢtırmacıların eserlerine yansımaktadır. Brezilya'dan bilim adamları ekibi R. Orlandi, P. Capelin, R. Garcia, A. Oliveira çalıĢmalarında [Orlandi, 2018: 76] Brezilya eğitiminde (üniversite ve dıĢ topluluk arasında) etnik ve ırksal ayrımcılık sorununu gündeme getiriyorlar. AraĢtırmacılar, geleneksel eğitim kültürünün unsurlarını pratikte test ederek sorunu çözmenin bir yolunu önermiĢlerdir: yerli halkların tarihi hakkındaki belgesellerin tartıĢılması, halkların hakları, çeĢitli yemeklerin kökenlerinin belirlenmesi, Brezilya halklarının danslarının yürütülmesi. Bilim adamları, sorunu çözmek için Brezilya okullarının müfredatını değiĢtirme gereğini doğrulamıĢlardır. 52 Çin araĢtırmacısı J. Jang ―Educational diversity and ethnic cultural heritage in the process of globalization‖ [Zhang, 2019: 49] makalesinde Çin'deki azınlıkların etnik kültürlerini inceleme ve kullanma ihtiyacını doğrulamıĢtır. Yazara göre, Han halkını Çin'in küçük halklarının kültürleriyle tanıĢtırmak, onların bilgilerini zenginleĢtirecek ve onlar için yeni, daha önemli yaĢam modelleri açacaktır. A.P. Beketova, T.V. Kuprina, A. Petrikova, M. MiĢenkova gibi dilbilimcileri bir yabancı dilin iletiĢim odaklı öğretimine dayalı olumlu bir kültürlerarası iletiĢim yöntemi geliĢtirmiĢlerdir [Petrikova et al., 2017: 102; Beketova et al., 2018:108–124.]. T.D. Jules‘in çalıĢmasında Karayip ülkeleri bölgesinin çok kültürlülüğünü dikkate alarak, entegrasyon sorunlarını çözmek için ulusal (etnik) eğitimin geliĢtirilmesine yönelik yeni yaklaĢımlar ortaya çıkıyor [Jules, 2017: 482–498]. Hükümetler arası ve sivil toplum kuruluĢları için kültürlerarası diyalog sorununun araĢtırılmasında uzmanlaĢmıĢ Lianaki-Dedouli ve J. Plouin [2017: 45–58] gibi Avrupalı bilim adamlarının çalıĢmalarında çeĢitli kültürlerde gezinmenizi sağlayan bir öğretim metodolojisi önerilmiĢtir. Ulusal oyunları çocuk yetiĢtirmede kullanma deneyimi M.M. Kolokoltseva [2017: 156–170], R. McElligott [2017: 344–361], M. P. Morales [2017: 1377–1409], J. Williams [2018: 426–474], M.A. TokmaĢeva et al., [2019: 254–271] makalelerinde sunulmaktadır. Yazarların çalıĢmalarında [Tokmasheva et al., 1019], etnopedagojik teknolojilerin beden eğitiminde kullanılmasının olumlu sonuçları ortaya çıkar, bu da fizyometrik göstergelerin seviyesinde bir artıĢa, kültürlerarası iletiĢimin ve etnik kimliğin geliĢmesine katkıda bulunur. Biyoloji ve tıp alanında çalıĢan Kore Cumhuriyeti Jeongbuk Ulusal Üniversitesi AraĢtırmacıları J.K. Lee et al., [2018: em 1582], doktorlar tarafından ırklar, kültürel ve fizyolojik özellikleri hakkındaki bilgilerin pratik kullanımının önemi üzerine bir araĢtırma yapmıĢlardır. AraĢtırmacılar, Koreli tıp öğrencilerinin ırk farklılıklarından sadece genel olarak haberdar olduklarını ve mevcut ırk bilgisini tıbbi uygulamada kullanmaya hazır olmadıklarını tespit ettiler. Koreli bilim adamları, tıp eğitim kurumlarının resmi müfredatına modern kavramlara dayanan ırklarla ilgili kurslar öğretme ihtiyacını kanıtlamıĢlardır. AraĢtırmacılara göre, farklı etnik grupların kültürü ve fizyolojisi hakkındaki bilgiler, gelecekteki doktorların modern tıbbın karmaĢık sorunlarını çözmeyi sağlayacaktır. Kore'nin çok kültürlü bir topluma geçiĢi bağlamında tıp uzmanları tarafından modası geçmiĢ ve yanlıĢ ırk kavramlarını kullanmanın tehlikelerine dikkat çekiyorlar. ÇalıĢmada çocukların çok kültürlü eğitiminin sorunlarına da değinmiĢtir. T.H. Huang, Y.C. Liu adlı araĢtırmacılar kendi çalıĢmalarında yerli kültürlerin kapsamlı bir analizine dayanarak, Tayvan'da müfredat geliĢtirme ilkelerini belirlemiĢlerdir [Huang & Liu, 2017: 1341-1360]. Yazarlar, eğitim programlarının sağlanacağı beĢ boyutu belirlerler: 1) günlük yaĢamda geleneksel değerleri korumak; 2) her etnik grubun öznelliğini hesaba katmak; 3) öğrencilerin pratik yapmasına izin vermek; 4) multimedya kullanımı ve dıĢarı çıkmak; 5) öğrencilerin güvenini arttırmak ve genel bakıĢ açılarını geliĢtirmek. 53 B.A. Tahohov'un araĢtırması, etnik kültürlerin küreselleĢme koĢullarında korunması problemini, uyumlu bir Ģekilde bir araya getirmenin yollarını sunuyor [2014: 79]. S.M. Hadjiyev, kültür entegrasyonunun farklı kavramlarının analizine dayanarak, gençlerin çok kültürlü yetiĢtirilmesinin en üretken yönlerini ortaya koymuĢtur [Khadzhiyev, 2016: 28] S.B. Dagbaeva makalesinde, çocukların etnik sosyalleĢmesini, bireyin çok ırklı bir topluma uyumlu bir Ģekilde girme süreci olarak görüyor [2018: 140–156]. D.ġ. Mustafaeva [2015: 96-98], Koyçueva, & Urusova [2018: 107] Ġvanova & ĠvaĢenko‘nun [2018: 236-248] çalıĢmalarında etnik kültürlerin değerlerini eğitimde kullanma konuları güncellenmesi, belirlenen konunun probleminin çözümünde önemlidir. Böylece, etnopedagoji konularını araĢtıran bilim adamlarının çalıĢmalarının analizi, eğitimde farklı etnik grupların geleneksel eğitim sistemlerine dikkat edilmemesi ile ilgili çeĢitli sorunların varlığını ortaya koymuĢtur. Bununla birlikte, bugüne kadar Buryat kültürünün etnopedagoji ve değerlerini, Buryat çocuklarının sosyalleĢmesinin geleneksel özelliklerini ortaya koyan yeterli araĢtırma bulunmamaktadır. Makalenin amacı – bireyin oluĢumu üzerinde önemli bir etkiye sahip olan çocuğun yetiĢtirme değerlerini ve sosyalleĢme mekanizmalarını tanımlamakla Buryatların geleneksel kültüründe çocukların sosyalleĢmesinin özelliklerini belirlemek ve kanıtlamak. AraĢtırmanın yöntemi: AraĢtırmanın materyalleri aĢağıdaki kaynaklar olmuĢtur: bilim adamlarının makale, monografi, tez çalıĢmalarında sunulan bilimsel çalıĢmaları; etnopedagoji konularında bilimsel ve metodolojik literatür. AraĢtırma yöntemleri olarak aĢağıdaki metodoloji kullanılmıĢtır: teorik analiz ve sentez, teorik verilerin sistematizasyonu, karĢılaĢtırmalı analiz, modelleme. AraĢtırmanın konusu, geleneksel Buryat toplumunda çocukların sosyalleĢmesinin süreci ve kültürüdür. Ayrıca dipnotta adı geçen KTMÜ-BAP.2018.GOS.02 nolu Bilimsel AraĢtırma Projesinin saha çalıĢmaları esnasında ‗doğal-gözlem‘ yönteminden de elde edilmiĢtir. Genel olarak çalıĢma, çocukların sosyalleĢmesinin özgüllüğünü, çocukluğun korunması ritüelleri ve törenleri eĢliğinde yaĢa bağlı geçiĢ mekanizmalarının analizi ve çocuğun büyümesinin her aĢamasında ebeveynliğin değer temellerinin belirlenmesi yoluyla tanımlamayı ve doğrulamayı amaçlamıĢtır. Bu çalıĢma, kırsal monoetnik ortamlarda yetiĢen çocukları gözlemleme, yaĢlı ve bilgi taĢıyan insanlarla konuĢma yöntemiyle gerçekleĢmiĢtir. ÇalıĢmanın yazarları, geleneksel buryat kültüründe kabul edilen çocukluk çağındaki dönemlendirme modelini geliĢtirmiĢ ve doğrulamıĢtır. YaĢ dönemlendirmenin temeli olarak sosyalleĢme aĢamaları, yaĢa bağlı baĢlangıçlar, geçiĢ ritüel ve törenleri, çocuklar için faaliyetler kabul edilmiĢtir. BULGULAR Geleneksel aile değerleri sistemini ve çocukların etnik kültürde olumlu sosyalleĢmesini sağlayan mekanizmalarına bakalım. Etnografların araĢtırma materyallerine göre, geleneksel değerler sisteminde yetiĢen çocuklar önemli bir konuma sahiptirler [Galdanova, 1992: 173]. Göçebe halkın kültüründe çocuk yetiĢtirme programının nihai amacı ‗onu insan yapmak‘ (‗hüney zerge hün bolgoho‘) idi. Çocuğun büyüdüğü aĢama, fiziksel ve sosyal olgunluğunun karakteristiği ile belirlenir, kelimenin tam anlamıyla, kendilerine bağımsızlık kazanmadan önce ebeveynlerinin velayeti anlamına geliyordu; bu, ‗hulıyen dürööde, garıyen ganzagada‘ (‗bacaklar atın üzengilerine, eller kutuya ulaşabilir‘) etiketi ile 54 karakterize edildi. Bu ifade, ailede eğitim hedefinin derin bir anlamını, çocuğun layıkıyla yetiĢtirilmesi için tüm aileye ve akrabalara ebeveyn sorumluluğunu içerir ve Buryatların sözlü halk sanatında yerleĢik ortak dileklerden biridir. Ġyi bir yetiĢtirmenin sonucu, yetiĢkinlerin gözlemlerinden bahsettiklerinde, her Ģeyin ‗ehe esegın hurgal‘a (‗ebeveyn öğretiminden, yetiştirilmesinden‘) bağlı olduğu kiĢinin davranıĢlarının ve becerilerinin değerlendirilmesinde ifade edilmiĢti [Tsırendorjiyeva, 2014: 128]. Örneğin, oğul, erkeklerin iĢ faaliyetlerine dahil olmaya baĢladıkça, yavaĢ yavaĢ babasının himayesi altına girerdi. Buryatlar erkek yetiĢtiriciliğine önem verirlerdi, çünkü bir erkek ekmek kazanan kültü vardı ve sadece onun gözetiminde oğul layık bir insan olabiliyordu. Aile değerlerinde önemli bir fenomen ‗udha‘ kavramıydı. Bir insanın kökeni ve kökleri, bir kiĢiyi, özünü karakterize eden Ģeyin ilk fikrini elde etmenin mümkün olduğu bir kavramdı, çünkü bu ya da bu köke ait olduğu değerlendirilirdi. Ailenin neslinin devam etmesini erkeklere yüklediklerinden, ―hubuun hun esegın nere nerlüühe, uga urgelcelüühe‖ (‗oğul babasına onur katacak ve soyunu yüceltecek‘) olmasına inanılıyordu. Ailede sadece kızlar doğunca, soyağacı kaydı ‗үri үgı‘ olur, yani çocuklarının olmadığına ve neslin kesildiğini gösterirdi. Bütün bunlar, ailedeki erkeklik ilkesinin gücüne ve ailenin devamı için sorumluluğa tanıklık eder. KiĢinin köklerini bilme geleneği, kiĢinin sosyal bağlantılar ve iliĢkiler sistemindeki "Ben"i anlamasının ilk adımlarıdır. Akrabalar ortamındaki aile yemeklerinde, çocuklar Ģecerelerini artan ve azalan satırlarda birbirleriyle rekabet ederek ezbere söylerlerdi. Çocuğun aile dalı ve onun içindeki kendi yeri hakkında iyi bilgi sahibi olduğunu göstermesi için yetiĢkinlerden onay alması özellikle önemliydi. Bu bilgi prestijli bir karaktere sahipti, farklı hiyerarĢik düzeylerdeki bireylerin davranıĢ kalıplarının geniĢ bir ilgili topluluk ağına aktarılması için bir tür mekanizmaydı. Çocuklara atalarının(Ģecere) bilgisini öğretmek, ilk konuĢmaya baĢladıkları andan itibaren baĢlardı. Böyle bir gelenek, çocuğun zihninde dünyanın bir resmini sabitlemeyi mümkün kılar, ona grupla bir bağlantı duygusu aĢılamak ve bir kolektif Ģecere hafıza haritasına sahip olmak için bir program olarak hizmet ederdi [Sydenova, 2017: 174]. Ġnsanlar ―ugaa uhanda hayanguy, şuhaa niilüülengüy‖ (‗kökünü unutma, enseste izin verme‘) derler, bu yüzden akrabalık iliĢkisi yedinci nesle kadar korunur ve sonra yabancılaĢırdı. Dolayısıyla, gördüğümüz gibi, soy bilgisi, ailedeki iliĢkilerin düzenleyicisi ve çocukları sosyalleĢtirmenin bir yoluydu. Özellikle yaĢamın ilk yılında, Buryat'ta en eksiksiz olarak temsil edilen çocukluğun korunmasının ritüellerine bakalım [Khukhlayeva, 2008: 248]. Buryatlar arasında çocukların sosyalleĢme pratiğini karakterize eden ritüel ayinlerin bir açıklaması, Zakamen Buryatları hakkındaki tarihi ve etnografik makalede bulunabilir [Galdanova, 1992: 173]. Bu çalıĢmada "plasentanın gömülmesi", "çocuğun beĢiğe yatırılması", "isim verme" vb. buna benzer ayinlerle ilgili geniĢçe bilgi verilmiĢtir. Unutulmamalıdır ki, çocukluktan Buryatlara çok çocuklu olmayı güçlü ve eksiksiz bir ailenin iĢareti olduğunu öğretirler. Doğum yaptıran bir ebe ‗hüyhe hündehen ehe‘ geniĢ bir aileye sahip ve çocukları hayatta, sağlıklı olmalıdırlar. Ayrıca ‗hadak‘ veya ‗toy‘ (nişan) düğün töreni sırasında, çok çocuklu ve tam aileye sahip olan akrabaların da bulunması gerekir, yeni evlilere yatak açma ritüeli sırasında bu Ģartı yerine getirmek de önemlidir. Bu tür gelenekler ailenin değerini güçlendirirdi. Çocuğun doğumundan kısa bir süre sonra, güvenlik için ilk eylem gerçekleĢtirilir, bu, çadır içinde veya dıĢında ancak mutlaka göçebe bir ailenin topraklarında gerçekleĢmesi gereken ‗plasentanın gömülmesi‘ geleneğidir. Buryatlar plasentanın gömüldüğü yere ‗toonto‘ derler. Plasentanın gömme ritüeli sırasında, kaderin onlara gelecekte yavru vermesi için çocuksuz çiftler veya az çocuklu aileler bulunabilirlerdi. 55 Buryatlar, bir çocuğa iyi davranırsanız, çocukların tanrısını geri getirmeye yardımcı olacağına inanıyorlardı (‗ühibüüni tengri eryülhe‘). Kendi akrabalarından çocuğu yetiĢtirmek için alma geleneği vardı. Çocuğunu terbiye için yakın akrabalarına verirsen, iyi bir iĢ yapmıĢ oluyordun. Bu geleneğin gözlemlerine göre, çocukları yetiĢtirmeye alan ailelerde özel bir çocuk havası oluĢur, daha sonra kendi çocuklarının doğduğu ortaya çıkmıĢtır. Anneliğin mutluluğunu tatmak için yaygın geleneklerden biri ise gerekli ayinlerin yapıldığı Ģifa kaynakları olan kutsal yerleri ziyaret etmekti. Örneğin çocuksuz çiftlerin dağların sahipleri olan yerel ruhlardan çocuk istediği ibadethaneler vardı. Bunun için ruhlara ibadet eder, çocuk kıyafetleri ve oyuncak hediye etme ritüellerini gerçekleĢtirirlerdi. Çocuğu beşiğe yatırma geleneği, çocuğa mal, yani ev, beĢik verilmesini simgeliyordu ve baba tarafından yakın akrabalardan alınabiliyor veya yenisi yapılabiliyordu. Bir çocuğun doğumundan önce beĢiği hazırlamaması gerektiğine dair bir inanç vardı. ‗Türöögüy hübüünde tümer ülgı bü belde‘, yani ―doğmamış bir çocuk için demir bir beşik hazırlamayın‖ anlamına geliyordu, ayrıca ömrünü kısaltmamak için çocuğa bir isim seçmek, önceden kıyafet dikmek de istenmiyordu. Böylece, tüm koruyucu ritüel eylemlerin açıklamaları vardı. Bir çocuğun hayatının ilk yılında, yabancıların eve veya çadıra girmesi yasaktı, bunun için özel iĢaretleri koyulurdu. Örneğin, Halha Moğolları çadır etrafına bir ‗zeg‘, at kılından dokunan ve kurdeleler ve çanlarla asılan bir ip gererlerdi, Buryatlar ise haryuul-tabu, ‗sam‘, ‗sontoo‘yu üç huĢ ağacı çubuğu Ģeklinde koyarlardı [Zhukovskaya, 2002: 246]. Bir çocuk bir yaĢına, kameri takvime göre ise tam iki yıl olduğunda, milaangüüd bayramını, yani çocuğa adanan vatan bayramını kutlarlardı. Milangüüd, bir çocuğun kabile toplumunun üyesi olarak kabul edilmesini simgeleyen eski bir gelenektir. Bayram geniĢçe kutlanırdı, misafirler davet edilir, boğalar kesilir, süt rakısı arhi ikram edilir, ebeye hediye verilir ve akrabalar çocuğa mümkün olduğunca inek, at, koç vb. hediyeler getirirlerdi. Belirtmek gerekir ki, günümüzde modern Buryatların geleneklerinde, çocuğun ilk doğum günü olan ‗Milan‘a yakın akrabalar çevresinde kutlama geleneği yenilenmiĢtir. Modern kentleĢmiĢ dünyadaki hayat temposu akrabaları birbirleriyle iletiĢimden uzaklaĢtırır, ancak bu geleneğin yeniden canlanması fikri sayesinde akrabalık iliĢkileri devam eder. L.D. DaĢieva [2017: 98–105] belirtildiği gibi, Buryatların modern ritüel kültüründe, geçiĢ törenleri değiĢtirilmiĢ bir biçimde zaten korunmuĢtur. Üç yaĢına kadar olan bebeklerin ZayaĢi lütuf hâmisi vardı ve tanrıya (‗Burhantay adli‘) eĢit olarak algılanırlardı, yani ataların (ruhlar) dünyasına insan toplumuna göre daha yakındılar. Bir çocuğun dünya ile ince ve hassas bağı, insanları bir muska sistemi geliĢtirmesine sebep olmuĢtur, örneğin, çocuğun doğduğu hayvan simgesi iĢareti altında o hayvanın görüntüsü Ģeklinde bir tılsım yapılır ve çocuğun baĢucuna asılırdı. Çocukların lütfunun hamisi ZayaĢa inancı, bir ailede çocuğa davranmanın bir yolunu oluĢturmuĢtur, bir çocuğa kötü davranırsanız onu kaybedebilirsiniz anlamı vardı [Galdanova & Galdanova, 1992: 174]. Küçük çocuklara karĢı özel bir tutum, ölen akrabaların ruhlarının yeniden doğuĢuna olan inançtan kaynaklanıyordu. Geleneklere göre, merhumun vücudunda kurum iĢareti yaparlar ve daha sonra, yakın akrabaların çevrelerinde aynı doğum lekesine (‗menge‘) sahip bir çocuk doğduysa, onun yeniden doğduğuna inanırlardı. Çocuklara yönelik duygusal tezahürlerde, Buryatlar ölçülü olmaktan daha fazla hassastılar, çocuğu öpmek yerine baĢını koklarlardı, yaĢlı insanlar çocuğa Ģöyle derdi: ‗başını koklamama izin ver‘ (‗tüntüüge üge‘). Böylece, çocuğun hayatının korunmasına iliĢkin ve ebeveynlerin zihninde yer alan eylemler, çocukları koruma törenlerinin niteliksel olarak yerine getirilmesine bağlıydı. Çocuğun kendi rızkıyla doğduğu, eve bereket, esenlik ve refah getirdiği inancı da ailenin kurumunu güçlendirmek için çok değerlidir. Ailenin planlanması ve yeniden üretilmesinde, modern ebeveynlerin yeni bir aile üyesinin ortaya çıkmasının özel misyonunu düĢünmeleri önemlidir. 56 Bir çocuğun bebeklikten (‗narai‘) çocukluk aĢamasına (‗ühibüün üe‘) geçiĢi, intrauterin geliĢim periyodu dikkate alınarak 2 veya 3 yaĢ ile iliĢkilendirilirdi. Bebeklik dönemi, bir sonraki geliĢim aĢamasına geçiĢi simgeleyen ilk saçının kesilmesiyle sona ererdi. DeğiĢiklikler, cinsiyet farklılığı iĢaretlemeyle belirtmeyi sağlamıĢtır (kızların tepesinde iki iplikçiği vardır, erkeklerin baĢlarının üzerinde bir ipliği vardır), böylece çocuk zaten «ataların, tanrıların dünyasından» uzaklaĢmıĢ ve kendi kökeninden insanlara karıĢmayı öğrenmiĢtir. Bir bireyin çocukluk döneminde sosyalleĢmesi için ana ortam bir aile veya akrabalarıdır; çocuklar sadece kendi ailesi (çekirdek aile) için değil, aynı zamanda aile ile ilgili tüm grup için bir eğitim nesnesiydi. Bu duruma yaĢlılıkta tek kalan yaĢlılara tüm sülâlenin sahip çıkması bir örnektir. YaĢlı bir adamın dilencilik yaptığı bir durumla karĢılaĢılmamıĢtır [Baldayev, 170: 363]. Böylece, aile iliĢkisinin bağları da çocukların sosyalleĢmesinin mekanizmalarıydı. YaklaĢık 9 yaĢına gelindiğinde ergenlik dönemi baĢlar, erkek çocuklar akranlarıyla iletiĢim kurmaya ilgi duyarlar, burada ulusal mücadelenin ilk becerilerini öğreniyorlar, okçuluk yapıyorlar, at yarıĢlarına katılıyorlar. Bu yaĢtaki kızlar ise ev iĢlerinde annelerine yardım ederler. Buryatların sosyalleĢme kültüründe çocukluk döneminin belirli zamanlama sorusu tartıĢılır. Belki de çocukluk 10 yaĢında, ergenlik ise 13-14 yaĢlarında sona ermiĢtir, «çocukluğun sonu, ergenliğin baĢı ve sonuyla ilgili kesin bir Ģey söyleyemeyiz [Galdanova, 1992:173]. YaĢ dönemleĢmesinin 12 yıllık döngüyle yakından iliĢkili olduğu ve bir kiĢinin yaĢamının aĢamalarını temsil ettiği gerçeğine ciddi dikkat gösterilmelidir. YaĢamın seyri arkaik bilinç tarafından doğrusal olarak değil, döngüsel, tekrarlayan bir süreç olarak algılanır. Türk-Moğol kronolojisi, diğer Orta Asya göçebeleri gibi, ayın evrelerinin gözlemlerine dayanıyordu. Çocuğun hayatının baĢlangıcı doğum anından itibaren değil, çocuğun intrauterin geliĢim döneminden sayılır, yani bu dönem yaĢ dönemlerine dahil edilince, çocuk bir yaĢında doğar. SosyalleĢme süreci ayrılmaz bir Ģekilde kültürel yaĢ sembolizmi ile bağlantılıdır. Buryatlar ve Moğolların yaĢ kategorilerinin yapısında, Avrupa verilerine dayanan antropolojik değerlendirmeye kıyasla" daha kompakt, daha az derecelendirme olan bir benzerlik vardır. Böylece, Moğolların geleneksel kültüründe üç büyük dönem ayırt edilebilir: bebeklik- 3 yaĢına kadar, çocukluk - 3'ten 7'ye kadar, ergenlik - 8'den 15'e kadar ve göçebe yaĢam koĢullarında, bireyin olgunluk dönemi 16 yaĢına gelir. Bu yaĢta, bir kiĢi kendisine «kendisi, ailesi, ekibi için sorumluluk sahibi olabilir ve aktif bir çalıĢma yürütebilir [Viktorova, 1983: 52]. Bu nedenle, Güney Sibirya Türk halkları (Altay, Hakas, Culum, Dolgan, Hotan, ġor, Teleut, Telengit, Tofa, Tuva), Moğol ve Buryat çocukları da dahil olmak üzere ayırt edici bir özellik erken olgunlaĢmaydı, yani çocukluk dönemi Avrupa kültürüne kıyasla kısaydı. Böyle bir etno-kültürel geliĢme durumu, bağımsızlık becerilerinde hızlı bir Ģekilde ustalaĢmanın ve yetiĢkinlerin çalıĢmalarına dahil olmanın gerekli olduğu zorlu iklim koĢulları ve göçebelerin yaĢam biçiminden kaynaklanıyordu. TARTIġMA VE SONUÇ Ġncelediğimiz çocukların sosyalleĢmesinin resmini tamamlamak için, çocukları pratik iĢ becerileriyle tanıĢtırma sistemini ele alalım. Çocukların yetiĢtirilmesinde farklı etnik grupların belirli bir etnik grubun kültürüne bağlı olarak farklılıklar gösterdiği bilinmektedir. Etnik köken kültürü, doğal çevrenin, komĢu halkların, devletin belirli politikalarının etkisi altında Ģekillenir. Etnik Buryatya, Orta Asya'nın bölgesel bozkırları ile Sibirya taygası arasındaki geçiĢ ekolojik bölgesinde yer almaktadır. Eski zamanlardan beri Buryatya'da göçebe kültürle birlikte yerleĢik tarım kültürünün merkezleri vardı. Avcı kültürü de önemli bir yere sahipti. Buryat kültürünün geliĢiminin temeli, Orta Asya'daki göçebelik geleneğidir. Buryat kültürü göçebe ile birlikte yerleĢik tarım medeniyetlerinin unsurlarını (Çin, Orta Asya ve Rus) almıĢ ve dönüĢtürmüĢtür. Moğol devleti, halkın özelden önceliği olan kolektivizm fikrini desteklemiĢtir. Yukarıdaki faktörler, ekonomik geleneklerin belirlenmesine neden olmuĢ ve iĢ eğitimi sisteminin geliĢimini etkilemiĢtir. Buryat çocuklarının iĢ eğitiminde oynadıkları oyunlar büyük önem taĢıyordu. 4-5 yaĢından itibaren çocuklara ata binmeyi binicilik Ģeklinde öğretmeye baĢlarlar. Daha sonra elde edilen beceriler, genç erkeklerin ve kızların bir atı çeĢitli iĢlerde kullanarak kolayca yönetmelerini sağlamıĢtır. 10 yaĢına gelindiğinde, Buryatlı çocuklar atları dolaĢtırma becerilerini kazanırlar. Ata binme, dolaĢtırma 57 yeteneği de Moğolca konuĢan diğer halkların karakteristik özelliğiydi. Bu bilgi Bargut ve Halhas'ın etnografik materyalleri tarafından kanıtlanmıĢtır [Lopsonova, & Mansheyev, 2020: 203]. Çocuklar oyun esnasında büyüklerin çalıĢma hayatlarını taklit ederlerdi. Kement, yay ve oklarla oynanan oyunlar popülerdi. Çocuklar, atların urgan ile yakalandığını, ipin ucuna bir güdük ya da yere sıkıĢmıĢ bir mandal üzerine bir ilmek atmaya çalıĢtıklarını tasvir ederlerdi. Bir baĢka popüler oyun, kendi yaptığı yay ve okların kullanımıyla vahĢi bir hayvanı avlamaktı. Bir hayvan ya da hedef olarak bir ağaç gövdesi ya da bir direk kullanılırdı. Ladin dalından yapılmıĢ bir yay ve kütükten kesilen oklar sevilirdi. Okun ön ucu ağırlık için metal tel ile sarılır. Kızlar ev iĢlerini taklit eden oyunlar oynarlardı. Genelde bunlar yemek yapmayı, misafir ağırlamayı, çocuğu beslemeyi ve bakmayı yansıtan oyunlardı. 7-8 yaĢlarından itibaren Buryatlar çocuklara basit iĢler yapmayı öğretmeye baĢlarlar. Küçük çocuklar ellerinden geldiğince ev iĢlerinde annelerine yardım ediyor, su ve yakacak odun taĢırlar, bulaĢık yıkama, avludan sığırları çıkarmalarına, otlayan buzağıları veya koyunları yakınlarına getirmelerine yardım ederlerdi. Taygaya yakın yaĢayan kuzey Buryatlar, çocuklarını avlanmaya, yabani bitki toplamaya, ormanın kenarında biçmeye götürürler ve burada onlara küçük yardımcılar rolü verilirdi (Hartanto et al., 2021: 922). Kuzey Buryatlar ve daha sonra yerleĢim nedeniyle hem doğu hem de güney Buryatlar için yazın en sorumlu iĢ saman yapımı zamanıydı. KıĢın hayvanları beslemek için kısa sürede biçmek, kurutmak ve saman toplamak gerekiyordu. Bu nedenle akraba ve komĢularla birleĢen tüm aile saman hasadına katılırdı. Yedi yaĢından itibaren çocuklar samanı çevirmeye yardım ederken, 9-10 yaĢındakiler ise zaten samanı biçiyordular [Takhokhov, 2019: 74]. 11-12 yaĢlarında çocuklar ailenin her tür iĢlerine tam olarak dahil olurlar. Böylece, etnografya uzmanı B. E. Petri, kuzeydeki (Baykal öncesi) Buryatların yaĢamını anlatan çalıĢmasında Ģöyle yazdı: ―11-12 yaşına kadar olan çocuklar babalarıyla eşit bir şekilde çalışırlar. Sorgulamadan babasının iradesine boyun eğerken, aynı zamanda birçok kişisel inisiyatiflerini kullanabiliyorlardı. Büyükleri tarafından bağımsızlıklarının teşvik edilmesi, gençlere özgüven kazandırır. Kızlar ise annelerine ev işlerinde, hayvanlara ve küçük çocuklara bakarak yardım ederler‖ [Petri, 1925: 72]. AraĢtırmacının açıklamasından, Kuzey Buryatların gençlerin iĢ eğitiminde inisiyatifi teĢvik ettikleri ve çocukların ekonomik sorunların çözümünde bağımsızlıklarını aĢıladıkları açıktır. G. M. Osokin, çalıĢmasında Buryat çocuklarının erken olgunlaĢması hakkında yazar ve Güney Buryatların (bunlar yerli Türk kabilelerinden oluĢmuĢ Buryatlar‘dır) yaĢamını araĢtırırken Ģu sonuca varıyor: ―Buryat çocukları özel bakım veya gözetimden hoşlanmazlar. Çocuk yürümeye başlar başlamaz, ebeveynlerin bakımı yok kadar azalır. Çocuklara tam bir hareket özgürlüğü verilir, böylece 5-7 yaşındakiler o kadar bağımsız kabul edilirler ki, ebeveynleri güvenlikleri konusunda endişelendirmeden, bazen uzun bir süre uzağa giderler. 8-9 yaşlarındaki bir Buryat çocuğu hem görünüşüyle hem de bakışıyla 10-12 yaşlarındaki bir köylü çocuğu gibidir‖ [Osokin, 1906: 305]. Açıkçası, özgürlük ve yaratıcılık olasılığına dayanan geleneksel ebeveynlik ilkeleri, çocukları toplumsal süreçlere dahil etme sürecini hızlandırmıĢtır. ĠĢ becerilerinin aktif geliĢimi, çocukların erken yaĢlardan itibaren Güney Sibirya koĢullarında Buryatların gerçek yaĢam destek sistemine adapte edilmesiyle kolaylaĢtırılmıĢtır. Ergenlik döneminde, Buryat ailesindeki çocukların yetiĢtirilmesi farkındalık gösterir. GeçmiĢte, Buryatlar her geleneksel toplumda olduğu gibi, bir 58 erkeğin ve bir kadının rollerini oldukça açık bir Ģekilde tanımlamıĢlardır. Cinsiyet farklılığı, çocuklarda bir erkeğin ve bir kadının neler yapabilmelerine dair fikirlerin oluĢumunda ifade edilirdi. ĠĢ becerileri Buryat kültüründe oluĢan erkek ve kadın kanunlarında ifade edilir: ―Gerçek bir erkeğin dokuz erdemi‖, ―Bir kadının Yedi yeteneği‖. Kanuna göre, bir erkeğin iĢ becerileri: yay atma, at sürme, marangozluk ve demircilik yapma yeteneğiydi. Kadınlar ise çocukları yetiĢtirebilmeli, ev iĢlerini yönetmek, yuvayı koruyabilme, yemek hazırlama ve dikiĢ yapma iĢlerini bilmeliydi [Huang & Liu, 2017: 1344]. Ergenlikte çocuklar ailenin tam teĢekküllü üyeleri olur, tüm aile iĢlerine baĢlar ve ev iĢlerini bağımsız olarak yapmaları talimatı verilirdi. ġiddetli iklim koĢulları, Güney Sibirya halkları arasında karĢılıklı yardımlaĢma gelenekleri oluĢturmuĢtur. Kısa bir Sibirya yazında, Ģiddetli soğuklarla uzun bir kıĢa hazırlanmak gerekiyordu. Bu birliktelikli bir ekibin çabalarını gerektiriyordu. Buryatlara çocukluktan itibaren karĢılıklı yardımlaĢma gelenekleri aĢılanır. Çocuklar, yaĢlarına uygun olan, ekip çalıĢması gerektiren yakacak odunu hazırlamak, gübre çıkarmak, koyunların yününün kesimi ve atların damgalanması, yaylacılık ve hayvanları otlatma, inĢaat, keçe yapımı ve saman hazırlığı gibi iĢlere katılırlardı [Lopsonova & Mansheyev, 2020: 203]. Bu nedenle, bu çalıĢmanın mantığını takiben, elde edilen etnografik, kültürel ve etnopedagojik verileri özetleyeceğiz, geleneksel buryat kültüründe kabul edilen çocukluk çağı dönemlendirme modelini inceleyeceğiz. Sonuçlar tabloda sunulmuĢtur. Böylece, sosyalleĢmenin aĢamalarına, bir kısmı bir kiĢiyi belirli bir sosyal gruba dahil etmeyi amaçlayan törenlerin yapılması eĢlik ederken, diğer kısmı bireyin bir yaĢ aĢamasından diğerine geçiĢini iĢaret ediyordu. Tablodan da gördüğümüz gibi, yaĢamın ilk yılı ve çocuğun doğumundan önceki dönem çok yapılan ritüeller, çocukluğun sonraki aĢamalarında daha az olur, çünkü zor bir dönem geçerse, çocuğun yaĢamı için tehlike azalır ve vurgu durumun niteliksel değiĢimlerine aktarılır. Tablo 1 Geleneksel Buryat kültüründe kabul edilen çocukluğun yaĢ dönemlendirmesi YaĢ 1 Doğum öncesi, intrauterin dönemi (‗Ehın umay soo‘) Bebeklik 0–1 yaĢ (‗naray‘, nyalha nahan) SosyalleĢme aĢamaları YaĢa geçiĢ ritüelleri 2 Kronolojinin baĢlangıcı ‗Beye olo‘ (yeniden doğumu buldu) ‗Naray‘ (yenidoğan dönemi). Aile ve akraba topluluğuna katılım. 3 Evlât çağırma töreni, doğmamıĢ çocuğun aurasının olduğu efsanesine inanç. Göbek kordonunun kesilmesi («hüyhe hündelge»); ‗Plasentanın gömülmesi‘ ritüeli, ‗Bebeği beşiğe yatırma‘ ritüeli (‗ülgıdo orüülha‘), ‗İsim verme‘, (‗Bebek ve akrabalarla tanıĢma‘ ritüeli), ‗Milanguud‘ bayramı (vatan, 1 yaĢını doldurma), ‗Hisselerin paylaşımı‘ bebeğe hediyelerin verilmesi. 59 Faaliyet türleri 4 Çocukluk, ‗ataların, tanrıların dünyasından‘ uzaklaĢma, sosyal kolektifle daha yakın iliĢkiler kurma dönemidir. ‗Cinsiyete göre sosyalleşme‘: 3 yaĢındaki erkekler, 4 yaĢındaki kızlar. ‗Uha oroho‘, ‗mede oroho‘, öz farkındalık, çocuğun kendini tanımlaması ‗Ühe hayşlaan‘ ritüeli, ilk saçlarının kesilmesi, anne sütünden kesilmesi, saç Ģeklinin değiĢimi. Erkek çocuklar avlara katılırlar. YetiĢkin erkek konumuna geçiĢ dönemi. Ġnisiyasyon ritüelleri (‗jelee oruulga‘), doğduğu yıla girmek. Gençlerin canlılığın korunması ayini, baĢparmağın yağlanması ritüeli. 14-15 yaĢ Ġnisiyasyon ritüeli ReĢitliğe doğru. 16-18 yaĢ arası ‗nahaa hüsehe‘, YetiĢkinlik çağı, reĢitlik, kendisi ve ailesi için sorumludur Erkekler için ‗Yaman honin hoer‘ ritüeli. Kızların saçları tek örgüye geçerek değiĢir. Ritüel yarıĢlar ‗Erin gurban naadam‘ (üç erkek oyunları/güreĢ-binicilik-ok) Çocukluk 2-3 ila 8-10 yaĢ arası (‗ühibun üe‘) Ergenlik 9 ila 13-14 yaĢ arası 6-7 yaĢlarına doğru iĢ hayatına alıĢtırma, çok zor olmayan iĢleri (erkekler ata binmeyi, ata koĢum takımını takabilme ve çıkarabilme yeteneği, hayvan gütme, kızlar kendilerinden küçük çocuklara bakma, annelerine ev iĢlerinde yardım etme) yapmaları. Kızlar yaklaĢık 7-8 yaĢlarından itibaren dikiĢ, oya, inekleri sağmak, yemek yapmak, yünlerden ip yapmayı, tendondan ipleri düğümlemeyi öğrenirler. Erkekler 7-8 yaĢlarından itibaren tarım iĢlerinde, saman hasadında, hayvanlara bakımda büyüklere yardım, hayvan kesimi ve parçalamasını, eyer bağlamayı, atları dolaĢtırmayı, konum ve yönleri öğrenmeye baĢlarlar. Kızlar artık tek baĢına inek sağma, tarasun hazırlama, saman iĢlerini yapabiliyorlardı. Erkekler güreş, okçuluk, binicilik, atların eğitimi, tüfek kullanımıyla meĢgullerdi. Erkek el sanatlarıyla (ahĢap iĢçiliği, koĢum takımı vb.) uğraĢırlardı. Tüm iĢlere tam hakimdirler. Bu dönemden itibaren insan artık yetiĢkindir. SONUÇ Böylelikle, geleneksel buryat yetiĢtirme sisteminin amacı, aile topluluğunun normlarına, kurallarına, değerlerine, bilgisine ve becerilerine uygun bir kiĢiliğin oluĢmasıydı ve bu da onun Orta Asya'nın göçebe kültüründe yaĢamasına ve geliĢmesine müsaade ederdi. Buryat yetiĢtirme sisteminin temel değerleri, çocuğun kiĢiliğinin Ģekillenmesinde annebabanın aileye ve soyuna karĢı toplum tarafından kabul edilen sorumluluğudur. Eğitimin bir diğer önemli değeri ise, kökeninin ve gelecekte kim olması gerektiği konusundaki bilginin çocuk büyürken kademeli olarak aktarılmasıydı. Tam ve çok çocuklu bir ailenin değeri, bir kiĢinin ve yeni bir ailenin doğuĢuna katılan topluluk üyelerinin sahip olması gereken özelliklerde ve çok çocuklu ailelerden çocukları çocuksuzlara aktarma geleneğinde görülür. Yenidoğan bebekte ölen akrabaların ruhlarının yeniden doğuĢuna olan inanç, doğumun sebebi ve yaĢamın anlamı hakkındaki sorulara cevap alınır. Aile kurumunun güçlendirilmesi için önemli olan, yeni bir aile üyesinin doğması, eve bereket, esenlik ve refah getirmesi için özel bir misyonun ortaya çıkması fikri kabul edilmiĢtir. Buryatların eğitim kültüründe, bir erkeğin ve bir kadının rollerinin açık bir Ģekilde tanımlanması önemli bir unsurdur. Buryat kültürünün kanunlarında erkek ve kadın ayırımı 60 öncelikle iĢ paylaĢımı konusunda Ģöyle ifade edilir: ―Gerçek bir erkeğin dokuz erdemi‖, ―Bir kadının Yedi yeteneği‖. Ebeveynlik sistemindeki sosyalleĢme mekanizmaları, göçebe toplumlarda gerekli olan iĢ becerilerinin edinilmesiyle ilgili oyunları içerir. Çocuklar büyüdükçe ebeveynlerinin ev iĢleri faaliyetlerine dahil olurlar. Çocukların Güney Sibirya'nın sert iklim koĢullarında topluluğun yaĢayabilirliğini sağlayan toplu iĢ faaliyetlerine katılmaları sosyalleĢmede çok önemlidir. Çocukların erken yaĢlardan itibaren ailenin ve toplumun iĢ faaliyetlerine katılımı, Buryatları eğitmek için ana mekanizmalardan biriydi. YaĢa geçiĢ ritüelleri de Buryatların kültüründe temel bir sosyalleĢme mekanizmasıydı. Ġnisiyasyon sırasında, bir kiĢi rahat bir Ģekilde belirli bir sosyal gruba dahil edilir veya bir yaĢ aĢamasından diğerine geçer. Ve son olarak, bir kiĢiye hüküm süren doğal ve sosyal koĢullarda gerekli yaĢam becerilerini aĢılayan Buryatların geleneksel eğitim sisteminin durumu, bireyin sosyalleĢmesinin ana mekanizmasıdır. AraĢtırma yaklaĢımının yeniliği, yüzyıllardır geliĢtirilen geleneksel Buryat toplumunda sosyalleĢme kültürünün değer temellerinin ortaya çıkmasıdır. Teorik önemi, geleneksel çocuk yetiĢtiriciliğinin özelliklerinin araĢtırılması örneğinde, dünyanın Moğolca konuĢulan halklarının eğitim sistemi hakkındaki teorik kavramları geniĢletmenin mümkün olabileceğidir. ÇalıĢmanın pratik önemi, Buryat kültüründe geliĢtirilen eğitim değerlerinin modern eğitim programlarının geliĢtirilmesinde kullanılabilmesi gerçeğinde yatmaktadır. REFERANSLAR Baldayev S. P. (1970). Rodoslovnyye predaniya i legendy buryat: v 2 chastyakh. Ulan-Ude: Buryatskoye knizhnoye izdatel'stvo. Beketova A.P., Kuprina T.V., Petrikova A. Development of students‘ in-tercultural communicative tolerance in the university multilingual educational environment. // Образование и наука. –2018. Vol. 20(2): 108–124. DOI: https://doi.org/10.17853/1994-5639-2018-2-108-124 Dagbayeva S.B. (2018). "Tendentsii i varianty etnicheskoy sotsializatsii podrostkov" Rossiyskiy psikhologicheskiy zhurnal. Vol. 15 (1): 140–156. DOI: https://doi.org/10.21702/rpj.2018.1.7 Dambayeva A.N. "(2012). Traditsionnaya sistema vospitaniya buryat". Vestnik Buryatskogo gosudarstvennogo universiteta. 2012, (15): 120–124. https://elibrary.ru/item.asp?id=1826685 Galdanova G. R. (1992). Zakamenskiye buryaty: istoriko-etnograficheskiye ocherki (vtoraya polovina XIX – pervaya polovina XX v.). Novosibirsk: Nauka Sib. Otdniye. Hartanto, Dwi, Nurlan Kusmaedi, Amung Ma‘mun, Bambang Abduljabar (2021). ―Integrating Social Skills in Traditional Games with Physical Education Interventions‖. International Journal of Human Movement and Sports Sciences, 2021, 9(5): 921-928, DOI: 10.13189/saj.2021.0905 Huang T.H., Liu Y.C. (2017). ―Science education curriculum development principles in Taiwan: connecting with aboriginal learning and culture‖. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, Vol. 13 (5): 1341–1360 DOI: https://doi.org/10.12973/eura-sia.2017.00674a 61 Ivanov A.A., Ivashchenko Ya.S. (2018). "Aksiologiya formirovaniya cheloveka v traditsionnoy kul'ture". Vestnik Novosibirskaya gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta. 8(6): 236–249. DOI: https://doi.org/10.15293/2226-3365.1806.15 Jules T.D. Mature regionalism‘ and the genesis of ‗functional projects‘: ‗educational regionalism‘ in small (and micro-states). Globalisation, Societies and Education. 2017, Vol. 15 (4): 482–498. DOI: https://doi.org/10.1080/14767724.2016.1264289 Khukhlayeva O. V. (2008). Etnopedagogika: sotsializatsiya detey i podrostkov v traditsionnoy kul'ture: uchebnoye posobiye. Moskov: Moskovskiy psikhologo-sotsial'nyy institut. Kolokoltsev M.M. (2017). "Etnopedagogicheskiy komponent fizicheskogo vospitaniya shkol'nikov". Obrazovaniye i nauka.2017, 19 (3): 156–170. DOI: https://doi.org/10.17853/1994-5639-2017-3-156170 Lee J.K., Shin S., Yoo H.H. (2018). Exploring the Ontological Status of the Race Concept as Perceived by Korean Medical Students // Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, Vol. 14 (10). – Article No: em1582. DOI: https://doi.org/10.2 Lianaki-Dedouli I., Plouin J. (2017). ―Bridging anticipation skills and intercultural competences as a meansto reinforce the capacity of global citizens for learning to learn together‖ Futures, 2017. Vol. (94): 45-58 pp. DOI: https://doi.org/10.1016/j.futures.2017.03.001 Lopsonova, Z.B., Mansheyev, D.M. (2020). "Spetsifika sotsializatsii detey v traditsionnoy kul'ture buryat". Vse prava zashchishcheny, 2020, ISSN 2658-6762, Tom /Vol. 10 (4): 202-219. DOI: 10.15293/26586762.2004.13 McElligott R. (2019). ―Boys indifferent to the manly sports of their race‖: nationalism and children‘s sport in Ireland, 1880–1920. Irish Studies Review. 2019. Vol. 27 (3): 344–361. DOI: https://doi.org/10.1080/09670882.2019.1584977 Morales M.P. (2017). Exploring indigenous game-based physics activities in pre-service physics teachers' Conceptual change and transformation of epistemic beliefs. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education., Vol. 13 (5): 1377–1409, DOI: https://doi.org/10.12973/eurasia.2017.00676a Mustafayeva D.Sh. (2015). ―Sem'ya kak istochnik obshch chelovecheskikh i natsional'no-etnicheskikh tsennostey v vospitanii i razvitii lichnosti". Mir nauki, kul'tury, obrazovaniya. No (2): 96–98. URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=23737102 Orlandi R. (2018). Capelin P., Garcia R., ―Oliveira A. Education and Ethnic-Racial Relations: Altering Encounters between University and Community‖. Open Journal of Social Sciences. 2018, Vol. 6, (12): 76–87 pp. DOI : https://doi.org/10.4236/jss.2018.612008 . Rabadanova R.S., Fatykhova A.L., Akhmadiyeva L.N. (2018). Vospitaniye nravstvenno-esteticheskikh potrebnostey na osnove etnicheskikh tsennostey: Etnopedagogika v kontekste sovremennoy kul'tury. Ufa: Izdatel'stvo Bashkirs kogo gosudarstvennogo universiteta. 161–164. pp, URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=37226919 62 Sydenova R.P. (2017). "Antropologiya detstva buryat: kul'tura sotsializatsii". Istoricheskiye, filosofskiye, politicheskiye i yuridicheskiye nauki, kul'turologiya i iskusstvovedeniye. Voprosy teorii i praktiki. 2017. No 3 (2): 174. Takhokhov B. A. (2019). ―Formirovaniye etnokulturnoy kompetentnosti uchashchikhsya v kontekste globalizatsii‖, Science for Education Today, Vol. 9(4): 73–92, DOI: http://dx.doi.org/10.15293/26586762.1904.05 Togan, A. Zeki Velidî (1981). ―Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi‖. 1. Cilt: Batı ve Kuzey Türkistan. 2. Baskı. Ġstanbul: Enderun Kitabevi. Tokmasheva M. A., Ilin A. A., Kapilevich L. V. (2019). Vliyaniye shorskikh natsional'nykh podvizhnykh igr na formirovaniye dvigatel'nykh navykov u shkol'nikov s uchetom etnicheskikh osobennostey". Science for Education Today. 2019. 9(3): 254–271. DOI: http://dx.doi.org/10.15293/26586762.1903.15 Tsırendorjiyeva B-H.J. (2014). Khun bolokho bagahaa. Ulan-Ude: Belig. Tsydypov B.D., Gombozhapova Kh.D. (2014). "Istoriko-kulturnyye predposylki narodnogo vospitaniya u buryat". Vestnik Zabaykalʹskogo gosudarstvennogo universiteta. Vol. (4): 58–64, URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=21536947 Williams J. (2018). ―I didn‘t even know that there was such a thing as aboriginal games‘: a figurational account of how Indigenous students experience physical education‖. Sport, Education and Society. Vol. 23 (5). – P. 426–474. DOI: https://doi.org/10.1080/13573322.2016.1210118 Zhang J. (2019). ―Educational diversity and ethnic cultural heritage in the process of globalization‖ International Journal of Anthropology and Ethnology, 3(7): 19-22, https://doi.org/10.1186/s41257019-0022-x Zhukovskaya N.L. (2002). Kochevniki Mongolii: kul'tura, traditsii, simvolika. Moskva: Izdatel'skaya firma- Vostochnaya literatura. 63 GÜNEY SĠBĠRYA TÜRK HALKLARINDA KÖK-BÖRÜ OYUNUNUN SOSYO-KÜLTÜREL YERĠ Mehmet TÜRKMEN* *Professor, Kyrgyzstan-Turkey Manas University & Mus Alparslan University, Bishkek / Kyrgyzstan. Email: dr.turkmenmehmet@gmail.com Özet Amacı ve önemi: Bu makalede Rusya federasyonuna bağlı baĢta Altay Cumhuriyeti olmak üzere Güney Sibirya Türk halklarında Kök–börü atlı-spor oyununun sosyo kültürel yeri, popülerlik nedenleri araĢtırılır. GeçmiĢte olduğu gibi günümüzde de çok sayıda Türk halklarını (Çulum, ġor, Tofa/ Karakas, Telengit, Teleut vb) bünyesinde barındıran Altay Cumhuriyeti hem dünya görüĢü temelleri açısından hem de bu atlı spor türünün bölgedeki çağdaĢ ve modern oyun kültürüne adaptasyon süreci açısından son derece önemlidir. Evreni ve yöntemi: Güney Sibirya Türk halklarında kök-börü oyununun incelenmesiyle olan bu çalıĢma; niteliksel araĢtırmalar arasında yer alan betim tanımlama metodu kullanılmıĢtır. Ayrıca bu makalede ‗Kök-Börü‘ kelimesinin etimolojisi, büyük ataların totemi olarak algılanmıĢtır. Kurt ile insan arasındaki özel iliĢkinin önemini ve atın Türk kültüründeki önemi vurgulanmıĢtır. Altaylıların etnik - birleĢtirici unsuru olarak bilinen Kök Börü atlı sporunun önemi, çok farklı Altaylı kabileler (soylar, boylar, aynı etnik, soydaĢlar) arasında evlilik iliĢkileri ve kabileler arasındaki iliĢiklerin de geliĢmeleri ele alınmıĢtır. Sonuç: Kök-börü sporunun günümüz Sibirya Türk halklarında en popüler bir spor olduğu; oyunun oynanıĢında arketip kültür kodlarının uyuyan hücreler gibi uyandığı; kadim inançların tazelendiği, aynı millet olma Ģuurunun canlandığı sonucuna varıldı. Anahtar kelimeler: Kök/gök-börü, atlı-oyun, Sibirya, Türk halkları. SOCIO-CULTURAL PLACE OF THE GOD-WOLF GAME IN SOUTH SIBERIAN TURKISH PEOPLE Abstract Purpose and importance: In this article, the socio-cultural place of the god-wolf horse-sports game and the reasons for its popularity in the Turkish peoples of South Siberia, especially the Altai Republic, are investigated. Altai Republic, which includes many Turkic peoples (Chulum, Shor, Tofa/Caracas, Telengit, Teleut etc.) is extremely important both in terms of worldview foundations and the adaptation process of this type of equestrian sport to the contemporary and modern game culture in the region. Universe and method: This study, which examines the god-wolf game in South Siberian Turkic peoples; The descriptive method, which is among the qualitative researches, was used. In addition, in this article, the etymology of the word 'god-wolf' has been perceived as the totem of great ancestors. The importance of the special relationship between the wolf and the human and the tradition of honoring the horse were examined. The importance of Kök Börü horse sport, which is known as the ethnic-unifying element of the Altaians, the marriage relations between very different Altai tribes (lineages, tribes, same ethnicity, cognates) and the development of relations between the tribes are also discussed. Conclusion: Kök-börü sport is the most popular sport among today's Siberian Turkic peoples; in the gameplay of the game, archetypal culture codes awaken like sleeping cells; ancient beliefs are renewed; It was concluded that the consciousness of being the same nation was revived. Keywords: God-wolf, horse-play, Siberia, Turkic peoples. GĠRĠġ Kök Börü oyununun farklı ülkelerde farklı isimleri mevcuttur: Afganistan ile Tacikistan‘da ―buz-kaĢı‖, Kazakistan‘da ―kök-par / kökpar-tartu‖, Özbekistan‘da ―kük-pari / ulak‖, Kırgızistan‘da ―Kök-börü‖ ve ―Ulak-tartıĢ‖, Altay ve diğer Sibirya Türk halklarında da orijin adına göre ―Kök-börü‖ 64 denilmektedir (Yabyshtayev, 2011: 203). Cengiz Aytmatov‘un ―Elveda Gülsarı‖ eserinde atlı futbolla karĢılaĢtırılan oyun sırasında top yerine baĢsız keçi gövdesinin kullanıldığı anlatılmıĢtır. Bu eser ―Beg inohodtsa‖ (Rahvan koĢuĢu, Mosfilm 1969 çekimi) ile ―ProĢay Gülsarı!‖ (Elveda Gülsarı, Kazahfilm 2008 çekimi) filmlerine uyarlanmıĢtır (Türkmen, 2020: 57). Kök-Börü (Kök-Buri, Ulak-TartıĢ), 21.yüzyılda Altay Cumhuriyeti‘nde büyük yaygınlık kazanan, Sovyet dönemi sonrası Ģenliklerle gayet uyumlu Ģekilde spor programlarına dahil olan ve Orta Asya kültüründen ödünçlenen at oyunudur (Yabyshtayev 2011: 207). Görkemliği ile kaynayan enerjisiyle dikkat çeken bu oyun sırasında atlıların karakter ile becerileri ortaya çıkmaktadır [Resim-1]. Resim-1: Kök-börü; Fotoğraf- M. Türkmen, Mayıs 2018-. Kupçegen. Altay‘da Kök-börü gibi oyunların düzenlenmesi yerli halkın geleneksel dünya görüĢü açısından büyük önem arz etmektedir. Zira bu oyun sayesinde Altaylılar kendileri ile bütün Türk halklarının arasındaki akrabalık bağları, tarihi kimlikleri, içindeki etnik birliği, yeni temasların kurulduğu ile farklı soy mensuplarının tek çatı altında birleĢmelerini hissederler. Kök Börü, belli takımların tarafları tutulduğu bir spor türü olmaktan ziyade soy veya söök denilen birliklerin kendi mensuplarını desteklemesini sağlamaktadır (Kapsalamova, 2018: 128). Ödülü kazanan, Altay, Hakasya, Tuva ve Moğolistan‘da yaĢayan bütün soydaĢların gurur duydukları saygıdeğer biri sayılır [Resim-2]. Resim-2: Kök-börü; Fotoğraf- M. Türkmen, Mayıs 2018-. Kupçegen BULGULAR VE TARTIġMA Kök-börü Oyununun Turizm Açısından Değeri Altay Cumhuriyeti‘ne özellikle Ģenlikleri izlemeye gelen turistler tarafından Kök Börü göçmenlerin yaĢam tarzına ait çok ilginç, sert ve olağanüstü bir oyun olarak kabul edilmektedir. 65 Sanayi yerleĢlekelerde yaĢayanlara Altaylıların rakiplerinden kuzu gövdesini kaparak onu kale iĢlevini yapan yere atma çabaları çok ilginç gelmektedir [Resim-3]. Resim-3: Kök-börü. Mayıs 2018- Kupchegen. Fotoğraf- V. Vladimirov Kök-börü Oyununun Güney Sibirya Türk Halklarında Günümüzdeki Durumu Altay Cumhuriyeti‘nde Kök Börü Federasyonu kurulmuĢtur. Onguday, ġebalin, Üst Kan, Ulagan, KoĢ Agaç ile Çemal olmak üzere on ilden altısında takımlar kurulmuĢtur. Söz konusu oyun, cumhuriyet çapında gerçekleĢtirilen organizasyonlarda yer alır. Ayrıca yeni ayın döneminde de yarıĢlar düzenlenir [Resim-4]. Resim-4: Kök-börü; Fotoğraf- M. Türkmen, Mayıs 2018-. Kupçegen Kök-börü Oyununda Toponimik Özellikler Kök-börü Kırgızlara mahsus bir nevi ‗kuzu ve oğlak kapmaca‘ oyunudur. Adlandırma harfiyen çevrildiğinde ‗tanrı-kurt‘, ‗gök-kurt‘, ‗boz-kurt‘, ‗mavimsi tonlu koyu gri kurt‘, anlamlarına gelmektedir. Böyle bir açıklamanın nedeni, oyuncuların kurt sürüsü misali birleĢmeleri ve kurtlar gibi güçlü ve çevik olmalarından kaynaklanmaktadır. ÇağdaĢ Türk lehçelerinde ―kök‖ kelimesinin aĢağıdaki gibi açıklamaları mevcuttur: Hakasça-1) tengri-pörü, yeşillik, ot, 2) mavi, açık mavi, yeĢil; Tuvaca-1) mavi, mavilik, 2) yeĢil (ot), 3) kır saçlı, kır saç, 4) gri (Molchanova, 1979: 123; Yabyshtayev, 2011: 201). 66 Rus dilbilimci ve Türkolog, halk bilimci, budun bilimci, Nikolay Baskakov‘a göre ―kök‖ kelimesinin aĢağıdaki anlamları vardır: açık mavi, mavi, yeĢil, gri, Tuvalara göre koyu gri ve mavi, Kumanlara göre açık mavi ve gri. Kırgızca‘da ise ―kök‖ 1) gökyüzü 2) mavi, açık mavi 3) yeĢil, çiğ (bitkiler) 4) yas rengi 5) gri, kül rengi at (Sımakov, 1980: 84). Altaylıların anlayıĢında ―kök‖ kelimesi cesur, güçlü ve genç mavimsi kurdu çağrıĢtırmaktadır. Bununla ilgili ―kurt gibi mavi olduğu dönemde‖ sözü vardır. Mavi (gri) kurt Altaylılar ile Türklerin atalarıyla ilgili bir totem sayılmaktadır. Kök Börü oynayanlara da Altay‘da ‗kökbörüler‘ denir [Resim5]. Resim-5: Kök-börü; Fotoğraf- M. Türkmen, Mayıs 2018-. Kupçegen Kök-börü Oyunun Kuralları Kök-börü oyunu adeta kadim Türklerin totemleri ve Kök-tengri inancı prensibi üzerine kuruludur (Oynoshev, 2008: 140). Her biri yirmi dakikalık üç devre ve at polosuna benzer. Mola: 10 dakika; her takımdan 12‘Ģer oyuncu iĢtirakı ile yedeklerle birlikte toplamda 24 oyuncu katılır. Ancak sahada her takımdan dörder oyuncu yer alır ve iki takımdan da dörder oyuncu değiĢtirme hakkı ile sahaya girer. Takımların adı, temsil edildikleri bölge veya köyle iliĢkilidir. Ġzleyiciler tarafından belirli bir Ģekilde iliĢkilendirilen ―Onguday‖, ―ġebalinsk‖, ―Elovtsu‖, ―ġırgaytı‖, ―Kurluktu‖ vb. yer, klanlarıseok. Bir köyden birkaç ekip varsa, onlara bir seri numarası eklenir. Müsabaka sırasında oyuncunun sadece numarası, adı ve soyadı değil, aynı zamanda cinsi-seok'u (soyu/kabilesi) da duyurulur (Yabyshtayev, 2011: 206). Oyun alanı (200 m uzunluğunda ve 100 m geniĢliğinde) taĢlardan ve çalılardan arındırılmıĢtır ve karĢı uçlarında, bir kapı rolü oynayan içi boĢ bir koni Ģeklinde çim ile tuhaf halka Ģeklindeki toprak surlar dikilir. Oyuncak kazan (yaklaĢık 1.2 m yüksekliğinde) -1.5 m, koninin dıĢ alt çapı 4.4-4.5 m, üstteki 3.5-3.6 m'dir, kelimenin tam anlamıyla "tatil kazanı" anlamına gelir. Özel olarak eğitilmiĢ binicilik atlarında oyuncuların amacı, baĢı, toynakları ve alt kısımları olmayan, 3 yaĢında ve 30-40 kg ağırlığındaki bağırsakları olan koyu renkli bir keçinin karkasını yerden kaldırmak veya rakibinden uzaklaĢtırmaktır. Bacakları (dizlerin altında) ve kaleye düĢmana 67 atın. Kök börya, zor bir durumda hızlı hareket edebilmeyi, cesur, kıvrak zekalı ve hünerli olmayı gerektirir. Kurallar ve cezalar sistemi, gözlemi oyuncular arasında bulunan bir binicilik hakemi tarafından izlenen yarıĢmadaki tüm katılımcıların güvenliğini garanti altına almak için tasarlanmıĢtır. Örneğin, dört nala koĢan bir binicinin önünde beklenmedik bir Ģekilde durmak, fiziksel güç kullanmak, rakipleri kamçı ile vurmak, deri bir kırbaç (eski günlerde uygulandı), katılımcıların kask içinde olması vb. yasaktır (Türkmen, 2020: 57). Katılımcıların çoğu ailelerden veya çobanlardan oluĢmaktadır. Onlar hünerli biniciler, ―atların üzerinde‖ büyüdüler ve bu nedenle, bazen arkaya doğru atılan bir okta atı ustaca yönetiyorlar ve kökbörü oyununda attan düĢerken ustaca yana yuvarlanıyorlar [Resim-6]. Resim-6: Kök-börü; Fotoğraf- M. Türkmen, Mayıs 2018-. Kupçegen Efsaneler ve Destan Altaylıların destanında insanları destekleyen Altay (veya Tayga) sahibi beyaz kurttan bahsedilmiĢtir. Altaylı Ģamanların dualarında ise ataları sayılan kurt ruhuna sık sık baĢvurulur. Mazideki göçebe geleneğinden kalma Kök Börü oyunun adı da kurda olan özel muameleden kaynaklanmaktadır. N.Ya. Biçurin‘in tarifine göre: ―Tabiata itaat anlayışının nezdinde oluşan ve destanda yansıtılan Altaylıların dünya görüş açısına göre kurt hem Türk halklarının koruyucusu hem de dirilticisidir‖ (1950: 63). Altay halklarına ait ―Kurman Taajı‖ gibi eski halk hikayelerinde ―beyaz kurdun önceden ölümsüz Altay Sahibi olduğu, yaralandıktan sonra mavi kurda dönüĢtüğü ve artık evcil hayvanlara saldırmayacağı‖ dile getirilmiĢtir. A. V. Anohin‘de ―Altay halkı arasında ġamanizm üzerine malzemeler ...‖ çalıĢmasında ―kurt uluduğunda Altaylılar kurdun Hüdâ‘dan yemek istediğini derler. Kurt ancak Hüdâ‘nın izniyle evcil hayvanlara saldırır. Altaylılar hürmetlerinden dolayı kurda ―pörü‖ demeden daha çok aratu, okojok veya abakay derler. Kurt hayvanlara saldırdığında Altaylılar hayvanın kafasında külle dizgin çizerler (Anohin, 1924: 43). Bu da hayvanlar sahibinin susu (filizleneceği) gözlediği anlamına gelmektedir [Resim-7]. 68 Resim-6: Kök-börü; Fotoğraf- M. Türkmen, Mayıs 2018-. Kupçegen VI. asra ait Çin kaynaklarında Türklerin atalarını kurtaran diĢi kurttan bahsedilmiĢtir. Bir zamanlar Hunların boylarından biri olan AĢina denilen bir Türk boyuna komĢu düĢmanlar saldırmıĢ. On yaĢındaki küçük çocuk hariç kimse sağ kalmamıĢ. Saldırganlar çocuğun kolunu bacağını kesip onu bataklığa bırakmıĢlar. Çocuğu kurtarıp onu etle besleyen bir diĢi kurt olmasaydı çoktan ölmüĢtü. Saldırganların reisi çocuğun sağ kaldığını duyar duymaz onu öldürtmek üzere yine adamlarını göndermiĢ. Adamlar çocuğu almaya geldiklerinde karĢılarında o diĢi kurdu görmüĢler. Onu da çocuğu da öldüremediler. DiĢi kurt batıdaki denizin doğu tarafında ve Gao-Çan‘ın kuzeybatı tarafında bulunan dağlı ülkedeki dört tarafı dağlarla çevreli bir mağarada saklanmıĢ. Mağarada, yoğun otlarla kaplı geniĢ bir ovaya çıkan yol varmıĢ. Sonra diĢi kurt on oğul doğurmuĢ. Oğullar büyüdüklerinde yerli kadınlarla evlenip çocuk sahibi olmuĢlar. Her oğul kendi soyunun baĢına geçmiĢ. Diğer oğullara özelliklerinden ötürü benzemeyen AĢina atası hatırına obasının giriĢinin tepesine kurt kafasından yapılan bir tuğ dikmiĢ. AĢina Hakan olmuĢ ve onun soyu da yüzlerce aile kadar geniĢlemiĢ ve Gök Türklere dahil olmuĢ. AĢina ve soyundan o zamanın siyasetinde artık söz edilmeyince onun ve toteminin de gücü zayıflamıĢtır. Belki de onun düĢmanları adını karalamak için özellikle tedbir almıĢlardır. Zira bu durum halk hikayelerinde yansıtılmıĢtır. Fakat yine de destan ile Altaylıların halk hikayelerinde Altay Sahibi sayılan beyaz kurttan söz edilmiĢtir. Kurdun olumlu yanları anlatılan eserlerde rengi beyazdır. Kurt imgesi Nikolai U. UlagaĢeviç'in derlemelerinde defalarca geçer. ―EleĢtey‖de kurtlar bahadır atını öldürmek üzere gönderilmiĢ, ―Ak Tayçi‖ de bahadırın abisi oluveren Beyaz Kurt çocuğu kurtarır. ―Ak Tayçi‖ eserinde Beyaz Kurt‘un bulunduğu sahne Ģöyle anlatılmıĢtır: ―Bahadır Erlik Biy‘e yaklaşırken karşısına mavi kurt çıkmış ve bahadıra saldırmış. Kurdun boynu kucaklanamaz kadar kalın, dişleri kılıç kadar keskin, öfkeli gözler kanla dolmuş. Ak Tayçi ile Beyaz Kurt Erlik Biy‘i damga ile işaretlemişler. Erlik Biy‘in göğsünde kılıcıyla kendi kafasının suretini çizmiş Beyaz Kurt‖ (Ulagashev, 1941: 49). 69 Aynı hikâye mensur Ģeklinde Rusça yazılan ―Anoss Derlemi‖ne dahil ―Altın KuçkaĢ‖ eserinde dile getirilmiĢtir: ―Ak Pöri (Beyaz Kurt) sabiyi Altın Tayga denilen altın dağa getirmiş ve Altın Kuy denilen altın mağaraya almış. Kurt sabiyi kuyruğuna örterek mağarada gecelemiştir. İki gün sonra sabi kurdu annesi bellemiş, altı gün sonra ise babası bilmiş. Sabi mağarada kalırdı, kurt ise oraya yemek taşırdı.‖ Bu hikâyede baĢ kahramanın adı Ak Tayçi değil de Aru Manday‘dır. Beyaz Kurt da kardeĢi değil de dağ ruhudur. N.U. UlagaĢev‘in ―Esküs-Uul‖ destanında kıĢlığa inen yedi kurt inek, keçi ile at çalarlar. ―Üsküzek izlerini sürerek kurtlara ulaşmıştır. Kurtlar ona çalınanları iade etmiş ilaveten de sarı yavru köpeği vermişlerdir. Yavru köpek kıza dönüşerek Üsküzek‘in eşi olmuştur. Sonra da bir zamanlar düşmanlardan kurtulmak için biz kızın yavru köpeğe, erkek kardeşlerinin de kurtlara dönüşmüş oldukları ortaya çıkmıştır‖ (Ulagashev, 1941: 402). ―Kan-Tolo‖ da ―Uzun kuyruklu mavi kurtlar orada ulumuyorlar ve meralara girmiyorlar‖ demiĢtir (Kapsalamova, 2018: 126) Kalkin‘in söylediği ―Kurman-Taajı‖ destanında beyaz kurt ölümsüzlüğünü kaybedip hayvanlara saldıran mavi kurda dönüĢmüĢtü. ―Maaday Kara‖ destanında ise Kogüdey Mergen‘in atı aĢağıdaki gibi anlatılmıĢtı: ―Koyu kül rengindeki at kurda dönüĢerek Ovalarda, karanlık taygada Göller halinde Dört nalla koĢtuğunun izlerini bırakmıĢ‖ (Kalkin, 1983: 288). Oyun aynı zamanda ritüel bir anlam taĢıyor. Kök boruna atların ve keçilerin katılması tesadüf değildir. Kuday bir koyun, Erlik de bir keçiyi yaratmıĢ. Altay efsanelerine göre evcil hayvanlar Kuday ile yaratılan ―sıcak nefesliler‖ (atlar, kuzular, koyunlar) ve Erlik ile yaratılan ―soğuk nefesliler‖ (keçiler) olmak üzere ikiye ayrılmıĢtır. Bu yüzden de bizzat keçinin gövdesi alt dünyaya gönderilecek kurban olarak seçilebilirmiĢ. Altaylılar için at dost, arkadaĢ, kutsal ve saygı duyulan bir hayvandır. At, Altaylıların iĢlerine Ģans ve hayatlarına refah getirir. Ata (özellikle kafasına) asla vurulmaz, ata hakaret edilmez, soğukta, sıcakta, kötü havada bağlı tutulmaz ve hatta ata silah doğrultulmaz. Kök-börünün bir köy veya ilçe merkezinde halk tarafından oynanması, at ya da kuzu yeme ritüelinde ifade edilir. Geleneksel olarak, oyun için kullanılan keçinin etinden bir yemek (örneğin kurdak) hazırlanır. At veya koyun eti yenerek Kök Börü oyununa olan saygı gösterilir. Oyunda kullanılan keçi etinden kurdak (kavurma) yapılır. Ete dokunanların arasında azizlerin de olabildiğinden dolayı etin (kısırlığa karĢı bile) Ģifalı olmasına inanılır. Güney Sibirya‟da Kök-börü Oyununu Uygulamasının Tarihleri Kurt kafası AĢina soyunun tuğunda altın iple nakĢedilmiĢtir. Ünlü Alman Sibirya Türk halkları coğrafyacısı arkeoloğu, Ģarkiyatçı ve etnograf Vasiliy Radloff aĢağıdaki yorumlarda bulunmuĢtur: ―Bir Altaylı ata bindiğinde onun endamı bile düzelir sırtı dik olur, bakışları daha özgür olur. Zira at sırtında kendini olması gerektiği yerde hisseder. Damarlaındaki kan adeta yenilenir. At ile atlı sanki bir bütün olurlar. Demek bu yüzden eskiden Yunanlılar kuzey haklara sentorlar4 demişlerdir... Çocukluğundan beri biniciliğe alıştırılan Altaylı ne olursa olsun ve nerede olursa olsun atından çok nadir düşer. Ancak vahşi ata binerse düşebilir. O zaman bile elinden çılbırı bırakmadan attan zıplar‖ (Radlov, 1989: 235). Sentorlar veya bir diğer adıyla Centaur (Kentaurlar) bilindiği gibi Yunan mitolojisinde yarı insan, yarı at olarak bahsedilen mitolojik varlıklardır. 4 70 1980‘lilerin baĢında Georgiy N. Simakov güney ile kuzeyde yaĢayan Kırgız ihtiyarların anlattıkları kurt avını kaydetmiĢtir. Atlıların biri kurdu öldürüp onu atla köyüne getirirken diğer avcılar gövdeyi ondan almaya çalıĢılardı. Köyde ise kurdu onu öldürene geri verirlerdi (Sımakov, 1980: 85). Ancak M. Türkmen 2020 yılında yazdığı bir kitap bölümünde bu görüĢü çürütür (Türkmen, 2020: 4344) 1996 yılında ünlü Kırgız film yöneticisi, oyuncu ile düĢünür Bolot ġamĢıyev yarıĢlar için modern Kök Börü kurallarını hazırlamıĢtır. 1998 yılında Kırgız devlet adamı, Geçici Hükümet‘in ĠçiĢler Bakanı Bolotbek Sherniyazov Kök Börü Federasyonu‘nu kurar. 9 Kasım 2001 tarihinde Kırgız Cumhuriyeti baĢkenti BiĢkek‘te B. Sherniyazov ile ilgili ülkelerin temsilcilerinin katılımıyla Uluslararası Kök Börü Federasyonu kurulmuĢ oyunun kuralları kabul edilmiĢtir. 2004 yılında Kök Börü alanınla tecrübe değiĢimini gerçekleĢtirmek amacıyla Kırgızistan‘ı Altay Cumhuriyeti‘nin temsilcilerinden oluĢan bir heyet ziyaret etmiĢtir. Ġlk gönüllüler olarak Valeriy Kındıkov, Adıbas Mamıyev ile Danila Mamıyev, Semen Tuzaçinov ve Anatoliy Unukov sayılmaktadır. 22 Temmuz 2005 tarihinde Altay Cumhuriyeti Elo köyünde ilk kez ülke genelinde Kök Börü yarıĢları düzenlenmiĢtir. YarıĢlara Onguday, Ulagan, ġebalin ile Üst Kan illerinden gelen takımlar katılmıĢtır. Altay Cumhuriyeti‘nin doğa Ģartlarından dolayı ancak bazı illerde tecrübeli yarıĢmacılar ile iyi atlar bulunabilmiĢtir. Mesela, Çemal ilinde sadece bir takım mevcuttur. 2010 yılında düzenlenen El Oyın yarıĢmasına ise sadece ġebalin ili BeĢ Ozek köyünün oyuncuları katılmıĢtır. Bazı illerde birbirine rakip olabilen iki-üç takım vardır. Örneğin, Üst Kan ilinde Kırlık ile Kaysın köylerinin takımları, ġebalin ilinde ise ġırgaytı -1, ġırgaytı -2 ile BeĢ Ozek köyülerinin takımları birincilik için mücadele ederler. 2009 yılının 10- 12 Haziran tarihleri arasında ġebalin ili Bel Ozek köyünde Kök Börü yarıĢları düzenlenmiĢtir. 13 Temmuz 2009 tarihinde Onguday ili Elo köyünde Milli Kök Börü Oyunu ġampiyonası gerçekleĢtirilmiĢtir. Ulagan ilinden iki takım, Onguday ile ġebalin illerinden üç takım, Üst Kan ilinden de bir takım katılmıĢtır. ġebalin ili ġırgaytı -1 köyünün takımı da birinciliği kazanmıĢtır. 14 Ağustos 2009 tarihinde ―Altay‘da Kök Börü‖ dergisinin ilk sayısı basılmıĢtır. 2010 yılında düzenlenen yarıĢmalarda ġırgaytı köyünün takımı birinciliği kazanmıĢ, Kıpçak söökü (soyu) mensubu Kuler Kakpakov da en iyi oyuncu ilan edilmiĢtir. 8 Temmuz 2011 tarihinde Ulagan ili Mejelik yerleĢkesinde Altay Cumhuriyeti Kök Börü ġampiyonası yapılmıĢtır. 2012 yılının Kasım ayında Kazakistan‘ın Çimkent Ģehrinde Kazakistan, Çin ile Kırgızistan‘dan gelen 7 takımın katılımıyla Asanbay Askarov‘un anısına Uluslararası Kök Börü Turnvası düzenlenmiĢtir. 4 Eylül 2012 tarihinde Buryat Cumhuriyeti baĢkenti Ulan Ude Ģehrinde yerli televizyon festivalinde ―Gornıy Aktay‖ kanalının çektiği Kök Börü filmi ―En Ġyi Bilgilendirme ÇalıĢması‖ konusunda birinciliği kazanmıĢtır. 12-14 Eylül 2013 tarihlerinde Kazakistan baĢkenti Astana‘da düzenlenen Asya Kök Börü ġampiyonası‘na Rusya adına Aleksey Unukov‘un yönettiği Altay Kök Börü takımı katılmıĢtır. Biçiktu Boom, Elo, ġırgaytı ile Ulagan yerkeĢkeleri temsilcilerindne oluĢan takım beĢinci sırada yer almıĢtır. 71 14 Eylül 2014 tarihinde Kırgızistan‘da düzenlenen Dünya Göçebe Oyunları‘nda Altay Cumhuriyeti milli takımı Kök Börü yarıĢında Türkiye takımını 4:0 skorla mağlup etmiĢtir. 19 Haziran 2016‘da El Oyın yarıĢında Elo köyünün takımı Kök Börü yarıĢında birinciliği kazanmıĢtır. 2017 yılında Kur Keçu yerleĢkesinde VIII Kök Börü ġampiyonası‘nda Ulagan ili takımı birinciliği kazanmıĢtır. 3 Temmuz 2018 tarihinde El Oyın-2018 Kök Börü yarıĢında ġırgaytı takımı birinciliği kazanmıĢtır. 16 ġubat 2019‘da 2020 yılında Türkiye‘de düzenlenecek IV Dünya Göçebe Oyunları‘nın çerçevesinde Kök Börü kurallarının uygulanacağı ilan edilmiĢtir (Türkmen, 2020: 58). Fakat Kazakların baskısıyla Kırgız ve Sibirya tarzı ―Kök-börü‖ oyununun yanısıra, Kazakların tarzı tay/toy kazansız oynanan ―Kök-par‖ olarakta 28 Eylül – 02 Ekim 2022 tarihlerinde Türkiye Ġznik‘te yapılan ―V. Göçebe Oyunları‖ nda oynanmıĢtır. SONUÇ Bu çalıĢmada Rusya federasyonuna bağlı baĢta Altay Cumhuriyeti olmak üzere Güney Sibirya Türk halklarında Kök–börü atlı-spor oyununun sosyo kültürel yeri, popülerlik nedenleri araĢtırılır. GeçmiĢte olduğu gibi günümüzde de çok sayıda Türk halklarını (Çulum, ġor, Tofa/ Karakas, Telengit, Teleut vb.) bünyesinde barındıran Altay Cumhuriyeti hem dünya görüĢü temelleri açısından hem de bu atlı spor türünün bölgedeki çağdaĢ ve modern oyun kültürüne adaptasyon süreci açısından doğalgözlem (2018 Altay ‗El-Oyun‘u gözlemlendi) ve teorik-kaynaklar ile bilgisayar ortamında incelenip rapor haline getirildi. Gerek güney Sibirya‘da bulunan yerli ama dili, tarihi, kültürü ve dolayısıyla etnik yapısı ile milli kimlikleri Sovyet ideolojisi tarafından unutturulmuĢ veya unutturulmak üzere olan Türk halkları için ―kök-börü‖ oyunu, milli kimliklerini bulma ve aynı millet olma Ģuurunu canlandırdığı imajını doğurmuĢtur. Bunun için olsa gerek, söz konusu coğrafyada bu oyun, günümüzde en popüler spor durumuna geldiği görülmüĢtür. Güney Sibirya‘da yaĢamıĢ ve hala yaĢamakta olan Türk zümreleri, eskiden beri olduğu gibi ferdiyetçi temâyüle dayalı boylar halinde yaĢadıkları için kabile bilinci millet Ģuurunun önünde yer almıĢtır. Bugün bu anlayıĢ tüm Türk toplulukları arasında hala görülse de, güney Sibirya‘da bu oyun sayesinde kısmen de olsa aĢılabildiği anlaĢılmıĢtır. Kök-börünün oynanmasıyla arketip kültür kodlarının uyuyan hücreler gibi uyandığı; kadim inançların tazelendiği sonucuna varılmıĢtır. KAYNAKLAR Anohin AV. (1924). Materialy po shamanstvu u altaytsev [Altay‘da Şamanizm Malzemeleri]. Obrannyye vo vremya puteshestviy po Altayu 1910—1912 gg. po porucheniyu Russkogo Komiteta dlya izucheniya Sredney i Vostochnoy Azii. Leningrad: Izdatel'stvo Rossiyskoy Akademii Nauk 72 Biçurin N.Ya. (1950). Sobraniye svedeniy o narodakh, obitavshikh v Sredney Azii v drevniye vremena [A collection of information about the peoples who lived in Central Asia in ancient times]. Moskova -Leningrad: AN SSSR, Institut etnografii im. Miklukho-Maklaya Kalkin A. (1983). Altayskiye geroicheskiye skazaniya [Altai heroic tales] / Skazitel' A. Kalkin; per. s alt. A. Plitchenko; khudozh. A. Dianov. - Moskova: Sovremennik, -288 s, il. Kapsalamova EDA. (2018). "Negativnoye vliyaniye mezhlichnostnykh otnosheniy sportsmenov v igrakh kok-boru i kokpar". Vestnik fizicheskoy kul'tury i sporta. T. 2. № 2 (21). ss. 125-129. Molchanova OT. (1979). Toponimicheskiy slovar' Gornogo Altaya [Toponymic Dictionary of the Altai Mountains]. Gorno-Altaysk: Gorno-Altayskoye otdeleniye Altayskogo knizhnogo Nikiforov N.Ya. (1915). Anosskiy sbornik. Sobraniye skazok altaytsev s primechaniyami G. N. Potanina [Anos collection. A collection of Altai tales with notes by G. N. Potanin]. Omsk. Oynoshev VP. (2008). Sistema mifologicheskikh simvolov v altayskom geroicheskom epose [The system of mythological symbols in the Altai heroic epic]. - Gorno-Altaysk: 2-ye izdaniye. Radlov VV. (1989). Iz Sibiri. Stranitsy dnevnika [From Siberia. Diary Pages]. Per. s nem. Primech. i poslesl. S. I. Vaynshteyna. Moskova: Nauka, 749 s., ill., karty. 6400 ekz. Seriya: Etnograficheskaya biblioteka. Simakov GN. (1980). ―Kırgızskıy natsional‘nyye razvlecheniya (Konets XIX — nachalo XX veka)‖, ss.7991 Türkmen (2020). ―Türkistan‘ın Kadim Bir Atlı Oyunu: Kök-Börü‖, Sporda Bilimsellik ve Akademik Yaklaşımlar-6, 2. Bölüm, Genel Yayın Yönetmeni / Editor in Chief • Eda Altunel, Ankara: Gece Kitaplığı, 29-60. Sayfalar, Birinci Basım / First Edition, Aralık 2020, ISBN • 978-625-7702-86 Ulagashev NU. (1941). Altay-Buchay. Oyrotskiy narodnyy epos [Altai-Buchai. Oirot folk epic]. / N. U. Ulagashev- Pod redaktsiyey A. Koptelova. OGIZ, Novosibirsk: - 402 s. - B. TS. Yabyshtayev TS. (2011). "Igra kök börÿ kak sotsiokul'turnyy znak samoidentifikatsii altaytsev" [The game kök-börÿ as a sociocultural sign of self-identification of Altai people.]. Vestnik arkheologii, antropologii i etnografii. 2011, № 2 (15): 201-209. 73 ETNĠK BAĞLAMDA OKUL ÇOCUKLARININ FĠZĠKSEL GELĠġĠM DÜZEYLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ: ALTAY‟DA ġOR TÜRKLERĠ ÖRNEĞĠ* Mehmet TÜRKMEN1 & Mehmet GÜL2 Bu makale, KTMÜ-BAP.2018.GOS.02 nolu ―Sibirya Türk-Moğol Halkları Geleneksel Spor ve Oyunların AraĢtırılması‖ baĢlıklı Bilimsel AraĢtırma Projesinin saha çalıĢması esnasında üretilmiĢtir. * Prof. Dr., Kırgızistan -Türkiye Manas Üniversitesi & MuĢ Alparslan Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, MuĢ/ Türkiye, e-mail: dr.turkmenmehmet@gmail.com 2 Doç. Dr., Sivas Cumhuriyet Üniversitesi -Spor Bilimleri Fakültesi, Sivas/ Türkiye, e-mail: mgulsivas@gmail.com 1 Özet Bu çalıĢmada, okul çocuklarının etnik fiziksel özelliklerini ve fiziksel geliĢim düzeylerini dikkate alarak fiziksel kültür programının değiĢken kısımları bir federal program çerçevesinde takip edildi. Önemi: Öğrencilerin bireysel özelliklerini anlama temeli, fiziksel geliĢimin ulusal özelliklerini belirleyen genetik bir bileĢendir. Antropometrik ve fonksiyonel özellikler, motor yeteneklerin geliĢim düzeyini belirler ve okul çocuklarının vücudunun fiziksel eforlara adaptasyon yeteneklerinin oluĢumunu etkiler. Çocukların spor seçiminde ve genel eğitim ve çocuk spor okullarında fiziksel aktivitenin hacmi ve yoğunluğunun belirlenmesinde bunların dikkate alınması gerekli ve önemlidir. Amacı: Etnik olarak karıĢık bir nüfusa sahip bölgelerde, beden eğitimi de dahil olmak üzere genel eğitim okulları için müfredatın değiĢken bir kısmı sağlanmak, bu bölgelerin biri de yerli halkların (ġorlar, Teleutlar, Telengitler, Tofa, Kalmaklar vb. yerli Türk halkları) nispeten kompakt ikamet ettiği bir bölge olan Kemerovo bölgesindeki ortaöğretim çocuklarının etnik fiziksel özelliklerini ve fiziksel geliĢim düzeylerini dikkate alarak fiziksel kültür programının değiĢken kısımları belirleyebilmek amaçlanmıĢtır. ÇalıĢmanın evreni: Rusya Federasyonu Altay Özerk Cumhuriyeti (Güney Sibirya) - Kemerovo bölgesindeki Tashtagol Ģehri ve köylerindeki beĢ ortaöğretim okullarındaki öğrenci grupları ile sınırlıdır. Metod: 2021-2022 eğitim-öğretim yılında (bir yıl süreyle) çalıĢmanın evreni çerçevesinde bulunan 1-11. sınıflardan 60 deneysel grubu (DG) 60 kontrol grubu (KG) olmak üzere 120 ġor (Shor) ve diğer halklardan öğrencileri katıldı. Ayrıca aynı bölgenin aynı Ģehrinde 2006-2007 yılında 5-9. sınıflarında (11-14 yaĢ arası) 100 ġor ve 100 Rus çocukları olmak üzere 200 çocuk üzerinde yapılan araĢtırma da, bu çalıĢmaya dahil edildi. Öğrencilerin fiziksel uygunluğunu incelemek ve değerlendirmek için, ortaokulların 1-11. sınıflarındaki öğrenciler için fiziksel uygunluk programı tarafından önerilen bir dizi test kullanıldı. Pedagojik kontrol testlerini seçerken, bu testlerin istikrar, tarafsızlık, geçerlilik ile karakterize edildiği ve temel değiĢken bir federal program tarafından sağlanması bize rehberlik etti. Programın M.A. Tokmasheva önderliğinde geliĢtirilen değiĢken kısmının etkinliğini belirlemede, deneysel ve kontrol gruplarındaki fiziksel yetenek göstergelerinin artıĢ oranını hesaplamada kullanıldı. Sonuçların istatistiksel olarak iĢlenmesini otomatikleĢtirmek için ―Statismat V.0.4‖ programı kullanıldı. Farklılıkların geçerliliği Student t-kriterine göre hesaplandı. Sonuç: Analiz, deney grubundaki erkeklerin koordinasyon yeteneklerinin anlamlı bir Ģekilde geliĢtiğini gösterdi. Deney grubundaki artıĢ oranı %80, kontrol grubunda ise %66,6 olmuĢtur. Böylece, geliĢtirilen fiziksel kültür programının değiĢken kısmına giren okul çocuklarının hız, güç ve genel dayanıklılık, esneklik, koordinasyon yetenekleri göstergelerinin iyileĢtirilmesi, etkinliğini kanıtlamaktadır. Antropometrik özelliklere göre, ġor Türklerinin ortaokul çağındaki çocuklar mezoskopik morfotip, Ruslar ise makroskeliksel grubuna aittir. Rus erkek çocukların ergenlik dönemi daha gergin, ġorların ise daha düzgünce geçi. Tüm gruplarının p˂0.05'ye göre göstergelerinde güvenilir farklılıklar çıkmıĢtır. Anahtar kelimeler: ġor çocukları, fiziksel kültür, pedagojik kontrol, fiziksel geliĢim. DETERMINING THE PHYSICAL DEVELOPMENT LEVELS OF SCHOOL CHILDREN IN ETHNIC CONTEXT: THE EXAMPLE OF SHOR TURKS IN ALTAY Abstract In this study, many facets of the physical culture program were implemented within the framework of a federal program while taking into account schoolchildren's physical development levels and ethnic physical characteristics. Relevance: A genetic component that defines the national characteristics of physical development serves as the foundation for comprehending the unique traits of students. The amount of motor skill development is influenced by anthropometric and functional traits, which also shape how well schoolchildren's bodies can 74 adapt to physical effort. The volume and intensity of physical activity in general education and children's sports schools, as well as the children's choice of sport, must all be taken into account. To offer a flexible component of the general education curriculum, including physical education, in areas with a mixed-ethnic population, one of which is generally close-knit for indigenous peoples (indigenous Turkic peoples such as Shors, Teleuts, Telengits, Tofa, Kalmaks, etc.). By taking into consideration the ethnic physical traits and degrees of physical development of the secondary school students in the area where they reside, Kemerovo, it seeks to define the variable components of the physical culture program. The study's target population is restricted to certain student populations at five secondary schools in the South Siberian city and settlement of Tashtagol in the Altai Autonomous Republic of the Russian Federation. Method: The study involved 120 Shor ('ġor') and students of other nationalities from the academic year 2021–2022, 60 of whom were in the experimental group (DG) and 60 of whom were in the control group (KG). Additionally, 5-9 in 2006-2007 in the same city in the same region. This study also included a classroom study of 200 kids (aged 11 to 14), including 100 Shor and 100 Russian kids. To assess and rate the physical fitness of pupils in grades 1 through 11 in secondary schools. The physical fitness program employed a number of assessments for pupils in their classes. We followed guidelines while deciding on pedagogical control exams, which are offered by a fundamentally flexible federal program and distinguished by their consistency, objectivity, and validity. The M.A. in the course It was utilized to assess the success of the variable component created under Tokmasheva's direction and to compute the rate of growth of the physical ability indicators in the experimental and control groups. The results' statistical processing was automated using the application "Statismat V.0.4." The Student's t-criterion was used to determine if the differences were legitimate. The results of the research showed that a considerable improvement in the boys' coordination skills in the experimental group. The increase rate was 80% in the experimental group and 66.6% in the control group. The usefulness of the designed physical culture program is demonstrated by the improvement in the indicators of speed, strength, general endurance, flexibility, and coordination abilities of pupils who joined the variable section of the program. The children of the Shor Turks at the age of secondary school belong to the mesoscopic morphotype, whereas the Russians belong to the macro-skeletal group, per anthropometric criteria. Shirs are less nervous about puberty than Russian boys are. According to p 0.05, reliable differences were discovered in each group's indication. Keywords: Shor children, physical culture, pedagogical control, physical development. GĠRĠġ Antropolojik sınıflandırmaya göre ġorlar, Sibirya‘da yaĢayan Tuva, Khakassia, Altay, Tofa (Karakas) Teleut, Telengit, Batı Buryatları, Dukha, Dolgan, Saka ve Çulımlar gibi Türk ırkının Altay tipine atfedilirer (Potapov, 1969, Kimeev, 1986). Özellikle Güney Sibirya‘nın Altay ve Sayan dağları ile Orhun ve Enisey ırmakları vadileri baĢta olmak üzere, bu coğrafyaları M.Ö. IV. bin yıl proto Türklerden M.S. XI. Yüzyıla değin Türk devletleri ve halklarının yaĢadıkları merkez konumunda olmuĢtur (Miller, 1999; Babatürk, 2013). ġor Türkleri genellikle Rusya Federasyonu‘nun yerli halkları tarafından ―Dağlık ġorya‖ olarak adlandırılan ormanlarla çevrili coğrafyada yaĢayan küçük bir Türk topluluğudur. Bunlara Türkiye‘de ―ġor-ġorlar‖, Rusya Federasyonu‘nda aynı anlamlarına gelen ―Shortsı‖, ―Shorets‖, ―Shorka‖ adlarıyla bilinmektedirler (Potapov, 1956; Savinov, 1984). ġor Türkleri bu adlardan baĢka ―Kuznetsk Tatarları‖, Tatar KiĢi (‗Tadar Kiji‘) adlanyla da adlandırılırlar. Bunlar kendilerine ―Tadarlar‖, Ruslara ise ―Kazaklar‖ derler (Potapov, 1969; Popova, 2006). ġor ismi, Ġngilizcede "Shor‖, Almancada ―Schore‖, Fransızcada ―Chore‖ Ģeklindedir. Türkiye‘de ġor isminin yanında çeĢitli bilimsel araĢtırmalara konu olan ġorlar, ―Kuznetsk Tatarları‖ adıyla da tanınmaktadırlar. ―Kuznetsk" terimi Rusçada ―Demirci‖ anlamındadır (Babatürk, 2013). Bu Türk boyu için ―ġorlar‖ teriminden önce ―Demirci Tatarlar‖ adı kullanılmaktaydı. Bu terim onların tarihte yaptıkları demir iĢlerindeki yeteneklerinden dolayı verilmiĢtir (Babatürk, 2013; Babatürk, 2016). Rusya Federasyonu – Güney Sibirya Coğrafyası- Altay Özerk Cumhuriyeti – Kemerovo bölgesindeki ġor Türkleri‘nin yoğun olduğu Tashtagol (‗TaĢtagol‘) Ģehri ve kırsal okullarında yapılan bu çalıĢmada, kedisi de bir ġor Türkü olan ve bu konuda birçok proje yürütüp yayın yapan M.A. Tokmasheva‘ nın 2012, 2013, 2018, 2019 yılarındaki araĢtırmaları, bu çalıĢmanın merkezine alındı. 75 Bunun yanısıra V.V. Yagodin 2004; G.I. Kovalchuk 2004; Ye.G. Vinokurov 2017 vb. konumuzla ilgili daha önce yapılan çalıĢmalarda araĢtırmamıza rehberlik edebilmiĢtir. Bilimsel literatürde, ġor halkı çocukların ve ergenlerin fiziksel yeteneklerinin yaĢa bağlı özellikleri henüz temsil edilmemiĢtir ve bu nedenle onlar için fiziksel aktiviteler düzenlenmemiĢtir. Bu bağlamda, ġor okul çocuklarının beden eğitimi içeriğinin fizyolojik ve sosyokültürel ulusal özelliklerini dikkate alarak geliĢtirilmesi önemlidir. Bir-iki yıl süreyle Beden eğitiminin etkinliği büyük ölçüde okul çocuklarının yaĢa bağlı morfofonksiyonel, motor ve zihinsel özelliklerinin bilgisine ve dikkate alınmasına bağlıdır (Apanasenko, 2000; Gorbachev, 2005; Ag-Ool, 2008). Bu bağlamda, onları farklılaĢtırma problemi beden eğitimi pratiğindeki en önemli konulardan biridir. Öğrencilerin bireysel özelliklerini anlama temeli, fiziksel geliĢimin ulusal özelliklerini belirleyen genetik bir bileĢendir. Kafkas ve Güney Sibirya Türk ırklarındaki çocukların bireysel tipolojik özelliklerinin farklılık gösterdiği bilinmektedir (Voronkov, 2001). Antropometrik ve fonksiyonel özellikler, motor yeteneklerin geliĢim düzeyini belirler ve okul çocuklarının vücudunun fiziksel eforlara adaptasyon yeteneklerinin oluĢumunu etkiler. Çocukların spor seçiminde ve genel eğitim ve çocuk spor okullarında fiziksel aktivitenin hacminin ve yoğunluğunun belirlenmesinde bunların dikkate alınması gereklidir (Ponomarev, 2001). Bu amaçla, etnik olarak karıĢık bir nüfusa sahip bölgelerde, beden eğitimi de dahil olmak üzere genel eğitim okulları için müfredatın değiĢken bir kısmı sağlanmaktadır. Bu bölgelerin biri de yerli halkların (ġorlar, Teleutlar ve Kalmaklar) nispeten kompakt ikamet ettiği bir bölge olan Kemerovo bölgesidir (Pozdeeva & Tokmasheva, 2013; Tokmasheva & Nikolayevna, 2018). ġor ve Rus uyruklu erkeklerin fiziksel geliĢimi ve fiziksel hazırlığı üzerine çalıĢmalar 20062007 yılları arasında 2, 3, 9, 10 numaralı devlet okullarının 5-9. sınıflarında ve Kemerovo bölgesindeki Tashtagol Ģehrinin 39 numaralı mesleki lisesinde gerçekleĢtirilmiĢtir. 11 ila 14 yaĢ arası 200 çocuk araĢtırıldı, bunlardan 100 ġor ve 100 Rus okul çocuklarıydı (Tokmasheva & Nikolayevna, 2018; Tokmasheva et al., 2019). Öğrencilerin fiziksel uygunluğunu incelemek ve değerlendirmek için, ortaokulların 1-11. sınıflarındaki öğrenciler için fiziksel uygunluk programı tarafından önerilen bir dizi test kullanıldı [Tablo 1] (Lyah, 1999). Pedagojik kontrol testlerini seçerken, bu testlerin istikrar, tarafsızlık, geçerlilik ile karakterize edildiği ve temel değiĢken bir federal program tarafından sağlanması bize rehberlik etti (Tokmasheva & Nikolayevna, 2018). Okul çocuklarının fizyolojik çalıĢmaları aĢağıdaki endikasyonlara göre gerçekleĢtirilmiĢtir: ayaktayken boyu (cm); oturma pozisyonunda boyu (cm); kilosu (kg); göğüs çevresi (cm); Quetlet endeksi (g/cm); Skeliya endeksi (%); akciğer kapasitesi (mutlak, ml; izafi, ml/kg); yaĢam indeksi (ml/kg); mutlak maksimum oksijen tüketimi (mutlak lt/dk), izafi maksimum oksijen tüketimi (izafi ml/dk/kg); kalp atıĢ hızı (atıĢ/dk); kan basıncı (milimetre cıva); dayanıklılık katsayısı (koĢullu birim); sistolik hacim (ml); dakika kan hacmi (ml/dk); nabız basıncı (milimetre cıva); ortalama kan basıncı (ort. Milimetre /mm) cıvarı); çift çarpım (Robinson indeksi), koĢullu birim (Kovalchuk, 2004; Yagodin, 2004; Tokmasheva & Nikolayevna, 2018). GeliĢtirilen programın etkinliğini doğrulamak amacıyla TaĢtagol Ģehrinin 1 ve 3 numaralı, Sheregesh (‗ġeregeĢ‘) köyünün 11 numaralı, Chulesh (‗ÇuleĢ‘) köyünün 31 numaralı, Klyuchevaya (‗Kulçev‘) köyünün 36 numaralı okulları temelinde pedagojik bir deney gerçekleĢtirildi. 76 Tablo 1. Okul çocuklarının fiziksel uygunluğunu belirlemek için bir kontrol pedagojik test Ģeması. No Göstergeler Test 1. Yüksek hız (motor kalite hızı) KoĢu 10m, s 2. Hız gücü (patlayıcı bacak kuvveti veya atlama kuvveti) Yerden uzun atlama, cm 3. Güç: 3.1. Omuz kemerinin güç dayanıklılığı Çekme sayısı 3.2. Karın kuvvet dayanıklılığı Bacakları ayırarak gövdeyi pozisyonundan kaldırmak, cm 4. Genel dayanıklılık 6 dakikalık koĢu, m 5. Esneklik Gövde, baĢlangıç pozisyonundan öne doğru eğilir, bacaklar ayrı oturur, cm 6. Koordinasyon Topu hedefe atma, 10 vuruĢtan isabet sayısı baĢlangıç Deneyde, deney grubu (DG 60 öğrenci) ve kontrol grubu (KG 60 öğrenci) olmak üzere iki gruptan oluĢan 120 ġor öğrencisi katıldı. Deneysel grup geliĢtirdiğimiz programa göre, kontrol grubu ise bir yıl boyunca eğitim standardı tarafından öngörülen programa göre çalıĢmıĢtır. Programın geliĢtirdiğimiz değiĢken kısmının etkinliğini belirlemek için, deneysel ve kontrol gruplarındaki fiziksel yetenek göstergelerinin artıĢ oranını (G.F. Lakin'e göre) hesaplandı (Lakin, 1990). Sonuçların istatistiksel olarak iĢlenmesini otomatikleĢtirmek için ―Statismat V.0.4‖ programı kullanıldı. Farklılıkların geçerliliği Student t-kriterine göre hesaplandı (Balchirbay, 2017). BULGULAR VE TARTIġMA Morfofonksiyonel göstergelerin çalıĢmasının sonuçları Tablo 2'ye yansıtılmaktadır. ġor ve Rus milliyetinin orta yaĢ grubundaki okul çocuklarının antropometrik ve fonksiyonel özelliklerine göre fiziksel geliĢim düzeylerinin karĢılaĢtırmalı analizi, ġor erkeklerin bireysel morfofonksiyonel özelliklerin geliĢim düzeylerinin anlamlı farklılıklara sahip olduğunu göstermiĢtir: boy ve vücut ağırlığının değerleri daha düĢük; ġor çocuklarının kardiyorespiratuar sistemi çevresel koĢullara daha iyi uyarlanmıĢtır (aynı dakika kan hacmi oranlarında nispeten düĢük kalp hızı). 77 Tablo 2. Ortaokul çağındaki ġor ve Rus erkeklerin morfofonksiyonel özellikleri (M±m). Göstergeler Millet Ayaktayken boyu (cm) Oturma halinde boyu (cm) Kilo (kg) Göğüs çevresi (cm) Quetlet endeksi (g/cm) Skeliya endeksi (%) ġor (n=100) 147.3±1.12* 78.23±0.80 40.82±0.84 71.32±0.66 264.13±3.62 89.68±1.02* Rus (n=100) 152.2±1.28 78.43±0.75 43.15±1.02 71.71±1.00 278.63±6.35 95.49±1.54 Göstergeler Millet Akciğer kapasitesi (cm) YaĢam indeksi (ml/kg) Kalp atıĢ hızı (atıĢ/dk) Kan basıncı (milimetre cıva) Nabız basıncı (mm. cıva) Ortalama kan basıncı (ort. mm. cıva) Shors 1863.97±51.77 46.45±1.47 77.67±1.45* 111.81±1.62 39.58±1.80 75.43±0.91* 39.50±1.64 78.95±1.09 72.24±0.89 Ruslar 1950.97±64.71 45.77±1.27 82.35±1.67 115.40±1.99 75.79±0.91 Göstergeler Millet Çift çarpım (koĢullu birim) Dayanıklılık katsayısı (koĢullu birim); Sistolik hacim (ml); Dakika kan hacmi (ml/dk); Mutlak maksimum oksijen tüketimi (lt/dk) Ġzafi maksimum oksijen tüketimi (ml/dk/kg) ġorlar 80.81±1.8 22.23±1.75 62.41±1.27 4930.98±122.37 2.13±0.04 50.96±0.24 Ruslar 86.88±2.42 20.42±1.11 60.47±1.15 5000.58±150.54 2.24±0.04 50.28±0.48 Not: *ġor ve Rus gruplarının p˂0.05'ye göre göstergelerinde güvenilir farklılıklar. Ortaokul çağındaki ġor ve Rus uyruklu erkeklerin fiziksel uygunluğunun çalıĢmasının sonuçları Tablo 3'te sunulmuĢtur. Tablo 3. Ortaokul çağındaki ġor ve Rus milliyetindeki erkeklerin fiziksel hazırlıkları. No Göstergeler ġorlar 78 Ruslar (n=100) (n=100) 1 KoĢu 30m, s 5.59±0.48 5.58±0.67 2 Yerden uzun atlama, cm 166.7±11.8* 176±21.0 3 Çekme sayısı 5.0±1.2 4.2±1.3 4 Bacakları ayırarak gövdeyi 41.2±7.5 baĢlangıç pozisyonundan kaldırmak, cm 42.4±7.2 5 6 dakikalık koĢu, m 1280±55.0 6 Gövde, baĢlangıç pozisyonundan 10.2±3.5* öne doğru eğilir, bacaklar ayrı oturur, cm 8.4±2.4 7 Topu hedefe atma, 10 vuruĢtan 7.7±1.4 isabet sayısı 7.7±1.2 1317.75±64.2* Not: *ġor ve Rus gruplarının p˂0.05'ye göre göstergelerinde güvenilir farklılıklar. ÇalıĢmanın sonuçları, ġor erkeklerinin, bacakların patlayıcı gücü gibi göstergelerde motor yetenek geliĢtirme düzeylerinin anlamlı derecede düĢük olduğunu, ancak genel dayanıklılık ve esneklikte daha yüksek olduğunu göstermiĢtir. Omuz kuĢağı ve karın kaslarının hız, kuvvet dayanıklılığı arasında önemli bir fark yoktur. Elde edilen sonuçlar, okul çocuklarının fiziksel yeteneklerini geliĢtirmek için kapsamlı bir metodolojinin geliĢtirilmesine ve müfredatın değiĢken bölümüne getirilmesine temel teĢkil etmiĢtir. Programın içeriğine ġor oyunları eklenmiĢtir: rakibi yık (‗andarışkanı‘), çuval içinde savaĢ (‗paybaba şabış‘), tepik oyunu (‗tebek kagışkanı‘), kemikle oyun (‗panek‘); spor çeĢitleri: güreĢ (‗kureş‘), bilek güreĢi (‗kol tuduşkanı‘), yaydan ok atma (‗sogan adışkanı‘), taĢ atma ve kaldırma (‗taş ködürgeni‘), kamçı kullanma yarıĢı (‗kamçı şabışkanı‘), Yakutların atlaması vs. (Tokmasheva et al., 2012) Programın değiĢken kısmındaki ana vurgu, öğrencilerin iĢlevsel yeteneklerinin ve etnik bileĢenin geliĢtirilmesine odaklanmaktadır. Derslere öğrencilerin yaĢına ve cinsiyetine göre uyarlanmıĢ ulusal oyunlar, derste motivasyonel arka planı arttıran, standart spor oyunlarının ve okul müfredatının öngördüğü diğer spor etkinliklerinin öğrenilmesi için temel oluĢturan dersler dâhil edildi. Programın değiĢken kısmı, okul çocuklarının ulusal özelliklerini dikkate alarak fiziksel yeteneklerin geliĢtirilmesini amaçlayan bloklardan oluĢmaktadır. Her blok dersin belirli bir bölümüne uygundur: giriĢ, ana konu ve final. Ünitedeki egzersiz kompleksleri, eriĢilebilirlik, tutarlılık ve kademeli ilkeler göz önünde bulundurularak oluĢturulmuĢtur. İlk ünite (giriĢ) yerinde ve hareket halindeki egzersizleri içerir; ikinci ünite (ana ünite) ġor ulusal oyunlarını ve sporlarını içerir; üçüncü blok (final), eğlence amaçlı alıĢtırmalardan ve oyunlardan oluĢur. Programın blok sistemi, okul çocuklarının ön ve mevcut kontrolünün göstergelerine bağlı olarak çeĢitli egzersizlerin esnek bir Ģekilde değiĢtirilmesi olasılığını varsayar. ġor oyunlarının ve ulusal spor unsurlarının fiziksel kültür dersine dahil edilmesi, aĢağıdaki unsurlarda ustalaĢırken gerçekleĢtirilir: spor oyunları programının bölümü - derse hız, çeviklik, doğruluk geliĢimi ile ilgili oyunların dahil edilmesi; kayak eğitimi-derse dayanıklılık ve koordinasyonun geliĢmesine katkıda bulunan oyunlar ve alıĢtırmalar ekleyerek; jimnastik-derslere güç dayanıklılığı, esneklik, 79 çeviklik ve motor koordinasyonunun geliĢmesine katkıda bulunan oyunlar ve alıĢtırmalar dahil edilir (Vinokurov et al., 2017). Örnek olarak Tablo 4, atletizm bölümü programının öğrencilerin hız yeteneklerini geliĢtirmeyi amaçlayan değiĢken bir bölümünü göstermektedir. Tablo 4. ġor ulusal oyunlarının ve sporlarının unsurlarıyla 5-9. sınıftaki okul çocukları için fiziksel kültür programının değiĢken kısmı. Egzersiz içeriği Dozaj Yöntemsel talimatlar Etki yönü 1 2 3 4 1. Maksimum hızda 60 m koĢu 3×30m Akıcı bir Ģekilde. Hız geliĢiyor 2. Maksimum hızda koĢma ve zıplama kombinasyonu 3×30m KoĢma, itme, iniĢ. Yürütme tekniğini takip etmek. Hız ve alanda oryantasyon geliĢiyor. 3. YavaĢ koĢmanın hızlanma ile birleĢimi 3×30m Akıcı bir Ģekilde. Hız geliĢiyor 4. Kim daha hızlı? 3-5 dk YarıĢmacılar sol taraftaki direğin etrafında koĢmalıdır. Hızı, hız gücü dayanıklılığı, alanda oryantasyonu geliĢtiriyor. 3×60m Virajda koĢma, sopayı atma, gövdenin çeĢitli eğimleri. Oyun tamamen elenene kadar devam eder, sahada oyunculardan en hızlısı ve en isabetlisi kalacak. Orta konumdan baĢlayarak, menzile atma, dikkat, çeviklik, zekâ ve görsel algı becerilerinin geliĢimini teĢvik eder. ―KuĢ‖ mutlaka tüm iĢaretleri geçmelidir. Vuranlar topu kuĢa ancak o ―daldan dala‖ geçerken atabilirler. Eğer top sahada kaldıysa, yan çizgideki oyuncu onu alıp yerine döndükten sonra ancak tekrar vurma hakkı vardır. Vurulan oyuncu oyundan çıkıyor. Hızın, alanda ve zamanda oryantasyonu ve koordinasyon yeteneklerinin geliĢmesini sağlar. Hız geliĢimi için egzersiz blokları I Blok Durmalı ve 360 derece dönüĢlü koĢu. II Blok 1.Sopayla oynanan oyun („Serte’) Üç ve daha çok oyuncu oynar. Her oyuncunun elinde kendi boyundan küçük olmayan sopa olur. Herkes sıraya diziliyor. Ġlkinin görevi-sopayı bir uzağa fırlatmak ve önceden kararlaĢtırılmıĢ bir yörüngede çubuğun düĢtüğü yere koĢmak. Ġkincinin görevi-ilki koĢarken onun sopasının düĢtüğü yere kendi sopasını atmak. Eğer ikincisi baĢaramazsa, oyundan çıkar. 2.KuĢ ağaçta („Kuşçak agaşta’) Açık hava olan alanda oynanır. Merkezin sağ ve sol tarafından 10m uzaklıkta çizgiler çizilir, ötesinde ―vurucular‖ yerleĢtirilir. BaĢlangıçtan bitiĢe kadarki mesafe 60-100m. Mesafeye iĢaretler uygulanır. "Dallar", mesafenin sonuna bir Ģapka yerleĢtirilir. Elenerek oynuyorlar. BaĢlangıçta 5-6 kiĢi, yan çizgilerde birer ―vurucu‖. Birinci numaradaki ―kuĢ‖un görevi- mesafenin sonuna kadar koĢmak, daldan dala geçerek Ģapkayı almak ve 1-2 kere 80 geri dönmek. Çizgideki oyuncuların görevi, ―kuĢu‖ vurmak. 3. Silahlı çatıĢmalar („Muntırgan’) ―Silahın‖ hazırlanması- bir demet bitkiden veya kalın kartondan bir tüp, ―oklar‖- tohumlar veya yuvarlatılmıĢ kağıtlar. Takım olarak oynanır- kim rakibine daha hızlı ateĢ eder. Her oyuncunun görevi- rakibini yakalamak ve göğsünü ―yaralamak‖. 5-7dk. Göğsüne ok gelen ―vurulan‖ sayılır. Takım istiĢare edebilir, koruyucu ve saldırıcı da seçilebilir. Hızı, hız gücü dayanıklılığı, alanda oryantasyonu, niĢancılığı ve çevikliği geliĢtiriyor. Bir Ģans verilir. Kemiği ya sağdan ya soldan atma hakkı verilir. Her oyuncu için kemikler tekrar dizilir. NiĢancılığı, çevikliği ve göz hissini geliĢtiriyor. Sunucu eldivenin kimde olduğunu onun ismini söyleyerek tahmin etmeli. Eğer bilirse, ikisi yer değiĢir. Eğer bilemezse, eldiveni saklayan oyuncu bir anlık eldivenleri çıkarıyor ve ―A, burada!‖ diye tekrar bacağının altına saklayarak elden ele gönderiyor. Tekrar aynı Ģekilde sunucu aramaya devam ediyor. Dikkati ve çevikliği geliĢtiriyor. III Blok Nineler („Panyok’) Ġki veya daha fazla oyuncu oynar. Ġki oyuncu karĢılıklı oturur, aralarında kemikler dizili. Kemiklerin aralığı 10cm. Her oyuncu kemiği sağdan ve soldan atıyor. Daha çok kemik vuran kazanır. Eldivenleri sakla („Ilte sugun’) Oyuncular daire Ģeklinde yere otururlar, bacaklarının hafif bükmüĢ biçimde. Sayarak sunucu seçilir, o çemberin ortasına durur. Öğretmenin iĢaretiyle, oyuncular hızlı ve belli etmeden eldivenleri bacakları altından elden ele birbirine verir. Beden eğitimi programının değiĢken kısmı için ayrılan süre, toplam ders süresinin üçte biridir. (Kaygorodov, 1999). Program, ġor ulusal programının bir tanımını, metodolojik endikasyonları, dozajı ve maruziyetin yönünü vermektedir. Bu program, öğrencilerin fiziksel geliĢimleri ve fiziksel hazırlıkları ile ilgili yaĢ özelliklerine uygun olarak derlenmiĢtir. Pedagojik deneyin sonuçlarının analizi, deney grubundaki motor kalitesi "hızının" %11'lik bir artıĢ oranına sahip olduğunu ve kontrol grubunda %5,6 olduğunu gösterdi (Resim 1). Bacakların patlayıcı gücü üzerine yapılan araĢtırmalar, "yerden uzun atlama" testini kullanarak gerçekleĢtirdik (Resim 2). Gruplar arasında güvenilir bir fark bulunmamıĢtır. 81 Deney grubundaki okul çocukları, omuz kuĢağının kuvvet dayanıklılığında önemli ölçüde daha yüksek sonuçlara sahipti (Resim 3). Bu gruptaki büyüme oranı, büyümenin %33 olduğu kontrol okullarının aksine %40 idi. Resim 1. DG ve KG‘nun hız göstergesinin dinamikleri.; patlayıcı kuvvet indeksinin dinamikleri. Resim 2. DG ve KG‘nun bacakların Resim 3. DG ve KG‘nun omuz kemerinin güç dayanıklılığının dinamikleri. Resim 4. DG ve KG‘nun abdominal basının güç dayanıklılığı dinamikleri. Her iki gruptaki erkeklerde abdominal kuvvet dayanıklılığı artma eğilimindeydi, ancak anlamlı bir farklılık tespit edilmedi (Resim 4). Deney grubundaki genel dayanıklılık, kontrol grubuna kıyasla anlamlı derecede daha yüksek sonuçları gösterdi (Resim 5). Esneklik çalıĢmasının sonuçlarının analizi, gruplar arasında anlamlı farklılıklar, deney grubunda %33'lük bir artıĢ oranı ve kontrol grubunda %22,4'lük bir artıĢ oranı olduğunu göstermiĢtir (Resim 6). Resim 5. DG ve KG‘nun genel dayanıklılık göstergesinin dinamikleri esneklik göstergelerinin dinamikleri. 82 Resim 6. DG ve KG‘nun Resim 7. DG ve KG‘nun koordinasyon yeteneği göstergesinin dinamikleri. SONUÇ Analiz, deney grubundaki erkeklerin koordinasyon yeteneklerinin anlamlı bir Ģekilde geliĢtiğini gösterdi. Deney grubundaki artıĢ oranı % 80, kontrol grubunda ise % 66.6 olmuĢtur. Böylece, bizim tarafımızdan geliĢtirilen fiziksel kültür programının değiĢken kısmına giren okul çocuklarının hız, güç ve genel dayanıklılık, esneklik, koordinasyon yetenekleri göstergelerinin iyileĢtirilmesi, etkinliğini kanıtlamaktadır. Antropometrik özelliklere göre, ġor Türklerinin ortaokul çağındaki çocuklar mezoskopik morfotip, Ruslar ise makroskeliksel grubuna aittir. Rus erkek çocukların ergenlik dönemi daha gergin, ġorların ise daha düzgünce geçiyor. Orta yaĢ grubundaki ġor erkeklerinde, bacakların patlayıcı gücüne göre motor yeteneklerin geliĢim düzeyi daha düĢüktür ve genel dayanıklılık ve esneklik açısından Ruslara kıyasla daha yüksektir. Omuz kemerinin ve karın kaslarının hızı ve güç dayanıklılığı önemli farklılıklara sahip değildir. ġor okul çocuklarının etnik özelliklerini dikkate alan, eğitim sürecine geliĢtirilmiĢ ve tanıtılan değiĢken bir fiziksel kültür programı etkilidir ve fiziksel yeteneklerde daha yüksek kazanım oranlarına katkıda bulunur. KAYNAKLAR Ag-Ool, E.M. “Razvitiye fiziçeskih kaçestv u Ģkolnikov Tuvı na osnove ispolzovaniya traditsionnogo dvigatelnogo materiala s uchetom konstitutsionnoy tipologii‖. Fiziçeskaya kultura: vospitaniye, obrazovaniye, trenirovka. 2008.-No 5.- s. 28-30. Apanasenko, G.L. (2000). Meditsinskaya valeologiya, (Ed. L.A. Popova). Rostov n/D, Feniks; Kiyev: Zdorov'ye. 248 s. Babatürk, S. (2013). ―ġor Türkleri‖ [Turks of Shor], Yeni Türkiye, Eylül-Ekim 2013 Yıl 9, ISSN 1300-4174, Sayı: 53-54, pp. 2142-2150. Babatürk, S. (2016). Şor Türkçesi [Shor Turkish]. Kirgizistan-Türkiye Manas Üniversitesi - Sosyal Bilimler Enstitüsü - Türkoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Bishkek / Kyrgyzstan 83 Balchirbay, M.V. (2017). Metodicheskoye soprovozhdeniye realizatsii variativnoy chasti programmy po fizicheskoy kul'ture dlya obuchayushchikhsya 5-9 klassov na osnove sportivno-ozdorovitel'nogo turizma: na primere Respubliki Tuva. Krasnoyarsk: Kandidat Nauk. Gorbachev M.S. (2005). Kompleksnoy analiz razvitiya funktsionalnıh i dvigatelnıh kaçestv u şkolnikov na urokah fiziçeskoy kulturı v obsheobrazovatelnoy shkole (Tekst): avtoref. diss. …kand. ped. Nauk/ M.S. Gorbaçev.-Yaroslavl, 2005.- 25 s. Kaygorodov S.E. (1999). Variativnaya çast programmı po fiziçeskoy kulturedlya uchashihsya 5-9 klassov Tsentra iskusstv (Tekst). Hantı-Mansiysk: Siberian Nauk. 25 s. Kimeev V.M. (1986). ―Etnicheskiye sostav Shortsev‖ (Tekst) /V.M. Kimeev // Problemı etnogeneza i etniçeskoy istorii aborigenov Sibiri. Kemerovo: in Altai state print, 44-55 pp. Kovalchuk, G.I. (2004)."Antropogeneticheskiye i psikhologicheskiye pokazateli sportivno - tekhnicheskoy podgotovlennosti legkoatletov" [Anthropogenetic and Psychological Indicators of Sports And Technical Fitness Of Athletes]. Teoriya i praktika fizicheskoy kul'tury, 2004, № 4, 45-49 pp. http://lib.sportedu.ru/Press/TPFK/2004N4/p45-49.htm Lakin G.F. (1990). Biometriya (Tekst). IV Izdaniye, Moscow: Vysshaya shkola, 1990.- 284 s. Lyah V.Ġ. (1999). ―Fizicheskoye vospitaniye uchashihsya 1-11 klassov s napravlennım razvitiyem dvigatelnıh sposobnostey‖, Uchebnaya programma, (Tekst) / V.Ġ. Lyah, G.B. Meykson// Fiziçeskaya kultura v shkole, 1999. No 1, 43-44 pp. Miller G.F. (1999). Istoriya Sibiri [Siberian History]. 2nd Edition, Tom 1, Moscow: Izdatel'skaya firma "Vostochnaya literatura" RAN Ponomarev V.V. (2001). Pedagogicheskiye tehnologii fizkulturngo obrazovaniya şkolnikov Kraynego Severa (Tekst): avtoref. diss. …, Tyumen: kand. ped. Nauk, 42 s. Popova E.V. (2006). Otsenka morfofunktsionalnıh pokazateley organizma podrostkov, projivayuşih v razliçnıh rayonah respubliki Altay (Tekst): avtoref. diss. …, Tyumen: Kandidat Nauk. 21 s. Potapov L.P. (1956) ―Shorskiye‖ [Shors]. (Gen. Ed. S. P. Tolstov), Narodı Sibiri [Siberian Peoples]. Moscow & Leningrad: Izdatelstvo AN SSSR1956, 492-529 pp. Potapov L.P. (1969). Etnicheskiye sostav i proiskhozhdeniye altaytsev: Istoriko-etnograficheskiy ocherk [Ethnic composition and origin of the Altaians: Historical and ethnographic essay]. Leningrad: Izd-vo "Nauka". Pozdeeva, S.I. & Tokmasheva, M.A. (2013). "Ispol‘zovaniya natsional'nykh igr i vidov sporta na urokakh fizicheskoy kul'tury" [Use of National Games and Sports in Physical Culture Lessons]. Vestnik TSPU (TSPU Bulletin), 2013, 12 (140), 207-209 pp. URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=21062399 Savinov D.G. (1984). Narody Yuzhnoy Sibiri v drevnetyurkskuyu epokhu [The peoples of Southern Siberia in the ancient Turkic era]. Leningrad: Izd-vo LGU. Tokmasheva M.A. & Makarova L.N. (2018). ―Variativnaya chast' programmy po fizicheskoy kul'ture dlya shkol'nikov s uchetom ikh etnicheskikh osobennostey i urovnya fizicheskogo razvitiya‖. Nauka dlya obrazovaniya segodnya, 2018. Vol. 9. № 3, 180–190 pp. 84 Tokmasheva M.A., Chaykovskaya Ye.N., Konovalova N.G. (2012). ―Organizatsiya zanyatiy po fizicheskoy kul'ture shkol'nikov shorskoy natsional'nosti‖ [Organization of physical culture classes for schoolchildren of the Shor nationality]. Adaptivnaya fizicheskaya kul'tura, 2012, № 1 (49), 47–49 pp. URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=17347134 Tokmasheva, M.A., Ilin, A.A., Kapilevich, L.V. (2019). "Vliyaniye shorskikh natsional'nykh podvizhnykh igr na formirovaniye dvigatel'nykh navykov u shkol'nikov s uchetom etnicheskikh osobennostey". Science for Education Today, ISSN 2658‐6762, 2019, Vol. 9, № 3, 254-268 pp. http://sciforedu.ru Vinokurov Ye.G., Popova N.M., "Kuzmina A. N. (2017). Natsional'nyye osobennosti razvitiya fizicheskoy kul'tury i sporta v respublike Sakha (Yakutiya)". Teoriya i praktika fizicheskoy kul'tury, 2017, № 3, 103– 104 pp. URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=28370539 Voronkov E.G. (2001). Morfofunktsionalnıye osobennosti organizma korennogo i prişlogo cheloveka Gornogo Altay ana postpubertatnom etape ontogeneza (Tekst): avtoref. diss. …kand. Biol. Tyumen: Nauka. Yagodin V.V. (2004). "Traditions of folk physical culture and modern pedagogy" [Traditions of Folk Physical Culture and Modern Pedagogy]. Education and science, 2004, No. 4 (28), 56-69 pp. 85 SOCIOMETRY: A REVELATION OF SOCIO-AFFECTIVE RELATIONSHIPS IN TRADITIONAL SPORTING GAMES Carlos Mallen-LACAMBRA INEFC Lleida, Spain, Email: carlos.mallen@udl.cat In any playful motor situation, the relational dimension plays a very important role; it is therefore necessary to take this into account to prepare and manage ludomotor contexts (Ben Chaâbane, 2019). Indeed, educating in socio-affective relationships is one of the challenges of contemporary Physical Education (Pastor et al., 2016). The objective of this study is to show the effect of the Traditional Sporting Game (TSG) of " Bear, Guardian and Hunter" on the socio-affective relationships between members of a group of Spanish university students. In this descriptive cross-sectional study, 13 students with previous sports experience (6 men and 7 women) played "Bear, Guardian and Hunter‖. This TSG is distinguished by its original structure and its singular internal logic: unique network of motor interactions, an original network of role and subroles changes (Parlebas, 2001), the presence of regulated motor aggressiveness (Vigne and Bodin; 2012), etc. Participants were asked to respond to a sociometric questionnaire before and after playing ―Bear, Guardian and Hunter‖ in order to assess the type of influence of the game on changes in interpersonal socioaffective relationships. The comparative analysis between the pre and post-game showed significant differences. We found changes in socio-affective elections and rejections between group members. In addition, to allowing an evaluation of individual and collective socio-affective relationships between members of a group, the sociometric survey showed the influence of Traditional Sporting Games in the development of interpersonal socio-affective relationships and, consequently, the necessity of Traditional Sporting Games practice for a rich and diverse relational education. 86 TRADITIONAL GAMES - CULTURAL INTANGIBLE LEGACY, AS AN ELEMENT OF STUDENTS‟ PHYSICAL POTENTIAL FORMATION Kuznetsova Z.M., Professor, Doctor of Pedagogical Sciences Tchaikovsky State Academy of Physical Culture and Sports, Tchaikovsky, Russia Mutaeva I.Sh., Candidate of Biological Sciences, Professor Yelabuga Institute (branch) Kazan (Volga Region) Federal University, Yelabuga, Russia Ismagilova L.F., assistant Yelabuga Institute (branch) Kazan (Volga Region) Federal University, Yelabuga, Russia Annotation. This article deals with the problem of studying traditional outdoor games, as well as the influence of traditional games on the change in the physical fitness of female students of higher educational institutions. Traditional games act as a means of increasing the efficiency of the emotional and physical state of the body of students. The game is a unique invention of mankind, fraught with the potential of many surprises. The game method is the most popular among both preschool education, school education, and education in higher educational institutions. It is in the game that the historical threads of mankind are laid, in which the traditions and culture of this people are clearly described, they show and tell the strengths and weaknesses. With the use of traditional outdoor games, there was a positive trend in the development of the physical fitness of those involved. In the course of the study, we analyzed the classifications of traditional outdoor games. Based on the data obtained, generalized reports were prepared . They prove that traditional outdoor games have a positive effect on the physical fitness of female students of the experimental group. With the use of traditional outdoor games in elective classes, there is an improvement in the emotional and physical state, and the relationship between students and peers improves, in addition, students get acquainted with the peculiarities of the culture of their people. The research is carried out within the framework of the International project ‖Opportunity‖, founded by the UNESCO European Commission for the promotion of traditional sports and games as a tool to promote social integration and gender equality. Some of the traditional games are included in the World Encyclopedia of Traditional Sports and Games of Turkic-speaking countries. Key words: student youth, traditional outdoor games, physical fitness. INTRODUCTION The mission of students‘ physical education in the framework of vocational training is dictated by modern changes in all sectors of society of the Russian Federation and the situation in the world. The use of various means to develop and improve physical qualities, expand the arsenal of motor skills and abilities, increase the effectiveness of technical and tactical preparedness of students is actualized by our experimental research on the use of traditional games at elective classes in physical culture and sports at the university. It is important to note that in accordance with the competence approach, the most important result of education is to obtain a graduate who is socially and professionally competent in all areas of the national economy. In this regard, the implementation of the traditional games means can be a factor in strengthening relations between communities, increasing goodwill, expanding communication skills and reviving the traditions and experience of peoples and nationalities. It is known that traditional games of Turkic-speaking countries have their roots in the depths of centuries and are an element and part of folk traditions, sports, leisure and entertainment. Through 87 traditional games, the meaning of life, the laws of society, traditions and attitudes to the origins of peoples and nationalities are transmitted. The implementation of traditional games at elective classes in physical culture and sports shows the relevance of research on this issue. Insufficient level of individual social experience of students within the framework of the value orientation of norms and behaviors, manifestations of personal qualities that provide positive relationships with peers, require consideration of other approaches that allow changing the situation. The insufficient level of relationships knowledge hinders the effective manifestation of students in the formation and education of universal educational actions, the formation of the ability to work together and act in various life situations. The decrease in the physical health of students and their unwillingness to receive additional skills and abilities in physical education and sports classes is alarming. Bad habits, gambling addiction, indifference to relatives and peers become negative phenomena. Taking into account the above, it is necessary to use approaches that allow to gain experience about the legacy of humanity intangible values. It is important to expand the possibilities of using at elective classes in physical culture and sports, means for the formation of the motor potential and culture of students‘ personality, through the values of the world peoples , where traditional games occupy a central place. The purpose of students‘ physical education is the formation of physical culture. For a modern student it is important to understand what adequate social behavior, goal setting and cooperation are. The correct understanding of the motivation concept in the formation of adequate motives for cooperation, friendship and the manifestation of humanistic values in relation to each other. The formation of emotional and volitional qualities among students. They will be characterized by the manifestation of moral qualities combination, mental stability in stressful situations, responsibility for themselves and for a friend, as well as the manifestation of their awareness and actions. Purpose: to study the influence of traditional games on the university students‘ physical potential formation. Methods and organization of the research. The research was conducted on the basis of the Yelabuga Institute of Kazan (Volga Region) Federal University in the period from September 1, 2021 to June 30, 2022. The study involved 60 people (girls), aged 18-21 years. The total number of students was randomly divided into 2 groups. 1. Control group – a group of 30 people, 2nd year students of the Department of Foreign Languages. The students of the control group were engaged in the athletics program. During the study no additional physical activity was received. 2. Experimental group - a group of 30 people, 2nd year students of the Department of Foreign Languages. The students of the experimental group were engaged in the athletics program with the use of traditional outdoor games in the classroom. During the study they did not receive additional physical activity. Elective classes in physical culture and sports in the experimental group differed from the classes that took place in the control group only in that in the experimental group traditional outdoor games were used in the classes. Traditional outdoor games were included both in the preparatory (5-7 min), and in the main (10-15 min) and final part (3-5 min) of the lesson. Traditional outdoor games were implemented taking into account the content (games with elements of running, throwing, jumping) in intensity (1, 2, 3, 4,5 intensity zones). Traditional games of low and medium intensity were involved in the preparatory and final parts of the lesson. Games of medium and high intensity were involved in the main part of the lesson. The implementation of various games in the structure of one training session with their inclusion in three parts (preparatory, main, final) is due to a gradual increase in the dynamics of physical 88 performance and a gradual increase to the maximum, stabilization for a while and a decrease by the end of the lesson. RESULTS OF THE RESEARCH In the course of the research we conducted a questionnaire survey in which 120 students participated, this survey consisted of 4 questions. Figure 1 presents to your attention the data obtained from the questionnaire survey (answers to questions 1 and 2) at the beginning of the study. 82% Yes No Difficult to answer 70% 22% 10% 8% 8% Were traditional outdoor games used in physical education lessons at the school where you studied? Do you know traditional outdoor games? Figure 1 – Results of the questionnaire survey at the beginning of the study From the data obtained, it can be noted that 8% answered the first question – "Yes", 10% – "I find it difficult to answer" and 82% -― No‖. To the second question, 8% answered – "Yes", 70% – "No" and 22% - "I find it difficult to answer". Analyzing the data obtained, we can say that today little time is devoted to the gaming method, namely the use of traditional outdoor games in physical education classes both at higher educational institutions, colleges and schools. Figure 2 presents to your attention the data obtained from the questionnaire survey (answers to questions 3 and 4) at the beginning of the study. 84% 82% Positive (YES) 14% 4% Negative (NO) 12% Difficult to answer 4% How would you react to the Do you think traditional outdoor introduction of traditional outdoor games have a positive effect on your physical fitness? games in physical education classes at the university? Figure 2 – Results of the questionnaire survey at the beginning of the study From the data obtained, it can be noted that 14% students answered the third question – "Positively", 4% – "Negatively" and 82% - "I find it difficult to answer". They justified their answer by the fact that in order to implement traditional outdoor games in physical culture and sports classes, it is necessary to accurately understand the content of the proposed games and fully determine the content of the section "Traditional games in the 89 learning process". On the fourth question, 12% answered – "Positively", 4% – "Negatively" and 84% - "I find it difficult to answer". During the research in the experimental group of games in physical culture and sports classes, traditional outdoor games were actively used. At the end of the study, a questionnaire survey was conducted again. It consisted of 3 questions. Figure 3 presents to your attention the data obtained from the questionnaire survey (answers to 1,2 and 3 questions) at the end of the study, in which 30 students participated (these respondents were also interviewed at the beginning of the study). Positive (YES) 86% Negative (NO) 78% Difficult to answer 84% 18% 6% 8% Do you know traditional outdoor games? 6% 4% 10% How would you react to Do you think the introduction of traditional outdoor traditional outdoor games have a positive games in physical effect on your physical education classes at the fitness? university? Figure 3 – Results of the questionnaire survey at the end of the study Figure 3 shows that 86% of respondents answered the first question – "Yes", 8% of respondents – "I find it difficult to answer" and 6% of respondents answered "No‖. To the second question, 78% answered – "Positively", 4% – "Negatively" and 18% - "I find it difficult to answer". To the third question, 84%respondents answered – "Yes", 6% – "No" and 10% - "I find it difficult to answer". In addition to the questionnaire survey, at the beginning and at the end of the study, we removed the indicators of physical fitness of the control and experimental groups female students. Table 1 shows the control standards by which the physical fitness of female students was assessed. Table 1 Control standards № Formatives 1. 2. 3. Girls «satisfactory» 1. Running 2 km, (min., sec.) 12,35-13,10 2. Flexion and extension of the arms in the 9-11 prone position, (number of times) Leaning forward from a standing position on 9-10 a gymnastic bench, (see) 90 «good» 10,55-12,34 12-15 «excellent 10,54 and less 16 and more 11-14 15 and more Figure 4 shows the arithmetic meaning data of the female students‘ physical fitness in the test exercise: "Running 2000 meters" at the beginning and at the end of the academic year. 13,16 13,22 13,1 at the beginning of the study - KG at the beginning of the study - EG at the end of the study - KG at the end of the study - EG 11,45 Run 2 km., (min., sec.) Figure 4 - Arithmetic meaning indicators of the female students‘ physical fitness at the beginning and at the end of the academic year Figure 4 shows that the level of physical fitness of the KG and the EG group female students at the beginning almost do not differ. At the end of the study we noticed a difference in the indicators of the KG and the EG students, observing a significant dynamics in the growth of female students‘ physical fitness in the EG. In Figure 5, the arithmetic meaning indicators of the female students‘ physical fitness are presented, namely in the test exercise: "Flexion and extension of the arms in the prone position" at the beginning of the academic year. at the beginning of the study - KG 14,2 at the end of the study - KG 8,2 7,8 at the beginning of the study - EG at the end of the study - EG 9 Flexion and extension of the arms in the lying position (number of times) Figure 5 - Arithmetic meaning indicators of the female students‘ physical fitness at the beginning and at the end of the academic year Figure 5 shows that the level of the KG and the EG female students‘ physical fitness at the beginning almost do not differ. At the end of the study, we noticed a difference in the indicators of the KG and the EG, observing a significant dynamics in the growth of female students‘ physical fitness in the EG. In Figure 6 the arithmetic meaning indicators of the female students‘ physical fitness are presented, namely, "Leaning forward from a standing position on a gymnastic bench" at the beginning and at the end of the academic year. 91 at the beginning of the study - KG at the beginning of the study - EG at the end of the study - KG at the end of the study - EG 14,6 12 8 7,4 Tilt forward from a standing position on a gymnastic bench, (see) Figure 6 - Arithmetic meaning indicators of the female students‘ physical fitness at the beginning and at the end of the academic year Figure 6 shows that the level of the KG and the EG female students‘ physical fitness at the beginning almost do not differ. At the end of the study, we noticed a difference in the indicators of the KG and the EG, observing a significant dynamics in the growth of female students‘ physical fitness in the EG. Conclusions. The implementation of traditional games in the classroom with students allows to solve educational, health and upbringing tasks as a basis for obtaining conditions for the formation of human potential in the form of increasing the level of physical development and physical fitness, taking into account the initial state of health. The experimental program shows the prospect of research with the use of traditional games in the program of physical education of higher educational institutions students. This research is carried out within the framework of the international project "Opportunity", founded by the UNESCO European Commission for the promotion of traditional sports and games as a tool to promote social integration and gender equality. The study involved 10 partners from 8 countries (Spain, France, Portugal, Italy, Croatia, Poland, Tunisia, Russia) from January 2021 to December 2023. Some of the traditional sports and games used in physical education and sports classes are included in the World Encyclopedia of Traditional Sports and Games of Turkic-Speaking Countries. Thus, based on the data obtained, it can be argued that during the academic year there is a positive dynamics of our students‘ physical fitness. References 1. Abdukarimov, N. A. The use of innovative technologies in physical education classes [Text] / N. A. Abdukarimov.// Young scientist. — 2016. — № 3 (107). — Pp. 1015-1017. 2. Gavronina, G.A. The impact of different forms of physical education on the functional capabilities of students with disabilities in health [Text] / G.A. Gavronina, N.P. Gorbunov // Regional component in teaching biology, valeology, chemistry: mezhvuzov. collection of scientific and scientific-methodical works / Perm. gos. ped. un-T. – Perm, 2006. – Issue 4. – pp. 12-15. 3. Ismagilova, L.F. Implementation of an elective course on physical culture with the use of traditional games of Turkic-speaking countries [Text] / L.F. Ismagilova, I.S. Mutaeva, D.B. Paramonova, Z.M. Kuznetsova // Russian Journal of Physical Education and Sport. 2022; 17(1). pp. 71-79. 4. Ismagilova, L.F. Bashkir folk game "Blind man's buff in circles" ("Hepelek dairehen") as a means of improving the emotional and physical condition of students [Text] / L.F. Ismagilova, I.S. Mutaeva, Z.M. Kuznetsova //Russian Journal of Physical Education and Sport . 2022; 17(3). pp. 88-94 5.Malhora N. & MCcORT, D. (2001). A cross-cultural comparison of behavioral intention models – Theoretical consideration and an empirical investigation. Doi. 10.1108/02651330110396505 92 THE REVIVAL OF TRADITIONAL GAMES AND THEIR INFLUENCE ON STUDENTS OF SECONDARY VOCATIONAL EDUCATION AT THE PRESENT STAGE KUZNETSOVA Z. M., Ph.D. , Professor, kzm_diss@mail. ru Tchaikovsky State Academy of Physical Culture and Sports, Tchaikovsky, Russian Federation SELIVERSTOVA A.S., assistant, aleksa201092@mail.ru Federal State Autonomous Educational Institution of Higher Education Yelabuga Institute (branch) Kazan (Volga Region) Federal University, Yelabuga, Republic of Tatarstan, Russian Federation Abstract At present, the use of various traditional games as a pedagogical means of forming the physical potential of secondary vocational education students has a positive effect on the formation of students, since they contain all the methods and techniques to maintain a healthy lifestyle. One of the main tasks of physical education of children, adolescents and students of various educational institutions is the harmonious development of various physical qualities, namely, strength, endurance, speed, flexibility and coordination. At the same time, not all physical education programs in these institutions meet the requirements put forward, many institutions use outdated programs that not only do not take into account the physiological and physical capabilities of a particular age, but also the needs of the younger generation and the entire society as a whole. Based on this, we recommend to include into the educational programs traditional games. They have been formed and improved for centuries in the process of human historical development, have absorbed centuries-old experience in the upbringing and development of the younger generation. Therefore, only the use of this baggage of knowledge, which is reflected in traditional games, can help to make modern teenagers and young people strong and resilient, have the necessary speed, flexibility and coordination. The research is carried within the framework of the International project ―Opportunity‖, founded by the UNESCO European Commission for the promotion of traditional sports and games as a tool to promote social integration and gender equality. Key words: game complex, historical development, traditional games, secondary vocational education, student, traditions, physical fitness, physical qualities, efficiency. Introduction. The use of traditional games in the educational process, namely, in the course of physical education and development in lesson activities, is an effective means of forming the physical potential of secondary vocational education students. The very educational process of preparing for working specialties implies the need for physical development. Therefore, many SVE institutions are currently paying attention to the need to structure the formation of students‘ development level as a condition for the growth of physical and mental performance (Pelmenev V.K., Koneeva E.V. History of physical culture, 2019: 57). Currently, traditional games are actively used in preschools and elementary schools, while they are very rarely used for older children, and even more so for students. It is in preschool and elementary school that holidays are often held. They are based on a variety of sports competitions and gaming fun in the folk spirit. In particular, on the territory of the Republic of Tatarstan, the Sabantuy holiday is quite popular and traditional Small Sabantuy is already held among the children's audience. in which children show their strength, dexterity, coordination and speed for certain prizes. Sports competitions with elements of historical identity are also held among adolescents and youth, but mainly within the framework of certain festivities at the city, district and republican levels, which are aimed at realizing the cultural and historical experience of the people. And at the level of individual secondary and higher educational institutions this practice is not in demand and is not included in the physical education program. The program of physical education of SVE has not changed much over the past decades and one of the main goals is to acquire competence in physical culture and health and sports activities, as 93 well as mastering the skills of cooperation in collective forms of physical exercise. It is not enough for the physical fitness of a future worker of a working specialty and support his individuality. In secondary professional institutions, in addition to the fact that quite a few hours are allotted for the discipline "Physical Education", all classes are reduced to passing the ―Ready for work and defense‖ standards by age. The interests of students, their physiological and psychological characteristics, as well as differences in the level of preparedness of each student individually are not taken into account. Consequently, one of the main problems is considered to be insufficient time, which is directed to gaming activities in secondary professional institutions. It, in particular, reduces the prestige of traditional outdoor games. They lose their uniqueness in adolescence and student age, their symbolism and originality, which was instilled at an early age, are forgotten. Based on this, the introduction of traditional games in the process of physical development of secondary vocational education students will provide an opportunity to organize a more harmonious development of future specialists, will not only diversify the program of physical education, but also introduce students to a healthy lifestyle. It will provide an opportunity to express themselves and reveal their own potential, so how games allow in the aggregate to develop various physical qualities without harming health and with a sufficiently high motivation. The structural components emphasizing the features and necessity of using traditional outdoor games in the process of physical development of SVE students include the following: 1) the presence in the traditional outdoor games of the labor activity components; 2) the formation of collectivism sense; 3) formation of a positive psychological state among students; 4) development of creative abilities; 5) formation of leadership abilities; 6) development of physical qualities, etc. The revival of traditional games in the classroom and extracurricular activities of secondary vocational education students solves certain problems. Aims of traditional games revival in the classroom and extracurricular activities of secondary vocational education students development of physical preparedness joining the folk traditions formation of students' consciousness culture revival and increase of traditional games prestige Figure 1. Aims of traditional games revival in the classroom and extracurricular activities of secondary vocational education students. 94 First of all, the revival of traditional games in the student community will create a specific and unique section of students' physical education within the framework of the discipline "Physical Education". The solution of the presented tasks of traditional games revival in the classroom and extracurricular activities of secondary vocational education students will provide an opportunity for the integrated development of secondary vocational institutions students physical health as well as to assess individual health indicators, determining the body's reserves for the subsequent improvement of these indicators. In particular, Turkic traditional outdoor games in physical education classes within the framework of SVE are able to solve physical education goals and objectives that are aimed at developing the necessary range of physical qualities among students of secondary vocational education. Traditional outdoor games have a long history, thanks to which they are saturated with the traditions of the peoples of Turkic-speaking countries. They are aimed at educating physically healthy, inquisitive and cheerful people. At the same time, the choice of traditional outdoor games depends on certain factors presented in Figure 2 Factors of choosing traditional outdoor games for conducting physical education classes with students of secondary vocational education aims that should be solved in the process of gaming activity territorial and national traditions of SVE students age characteristics of secondary vocational education students state of students’physical health climatic terms level of physical fitness Figure 2. Factors of choosing traditional outdoor games for conducting physical education classes with students of secondary vocational education At the same time, taking into account these factors, traditional games are of paramount importance for stabilizing the state of physical health of secondary vocational education students, for maintaining their physical, mental and social health, for resisting stress through the use of physical culture and sports. The need for the implementation of traditional games in the physical education of secondary professional institutions students implies the observance of certain pedagogical conditions: - the introduction of traditional games in the way of life, - formation of a healthy lifestyle prestige, - implementation of the propriety and health protection principles, - ethnic gloms and traditions, - maximum connection of therapy of regulatory mechanisms - high level of communication process. 95 By introducing traditional games into the physical culture program, it is possible to strengthen and improve the physical health of secondary vocational institutions students. Their use can have a positive impact on the level of student attendance, as well as contribute to the growth of indicators of strength indicators, dexterity, flexibility, speed, coordination and endurance of secondary professional institutions students. Hence, traditional games act as a factor of the health general foundations formation in secondary professional institutions students. Conclusions. Thus, the revival of traditional games in the physical development and education of the secondary vocational education students at the present stage increases the effectiveness of the classes and contributes to the multidirectional organization of physical exercise programs and gaming complexes. The revival of traditional games in the classroom and extracurricular activities of secondary vocational education students will provide an opportunity to solve a significant range of educational, health and upbringing tasks. In the process of gaming activities, students of secondary educational institutions will be able to effectively engage in the development of physical qualities and more deeply study the culture and traditions of both their people and other nations. Traditional outdoor games carry the national culture of the people, are the means of physical, moral, labor and aesthetic education of the younger generation. Traditional outdoor games are of a competitive nature, which will contribute to their optimal and free introduction into the program of the discipline "Physical Culture" of a secondary professional institution. LITERATURE 1. Bishaeva A.A., Malkov A.A. Physical Culture. Textbook. M.: KnoRus, 2020. 312 p. 2. Germanov G. N., Korolkov A. N., Sabirova I. A. Theory and history of physical culture and sports. Textbook for open source software. In 3 volumes. Volume 1. Games of the Olympiad. Moscow: Yurayt, 2019. 794 p. 3. Ismagilova L.F. Implementation of an elective course in physical culture with the use of folk games of Turkic-speaking countries / L.F. Ismagilova, I.Sh. Mutaeva, D.B. Paramonova, Z.M. Kuznetsova // Pedagogical-psychological and medical-biological problems of physical culture and sports. 2022; 17(1); pp. 71-79. DOI: 10.14526/2070-4798-2022-17-1-71-79 4. Pelmenev V.K., Koneeva E.V. History of physical culture. M.: Yurayt, 2019. 184 p. 5. Stepanenkova E. Ya. Methods of conducting outdoor games / E. Ya. Stepanenkov. Moscow: Mosaic-Synthesis, 2018. 433 p. 6. Shishkin T. I. Folk game as a means of physical education within the framework of the implementation of the subject ―Physical culture‖ [Electronic resource]. 96 THE PROBLEM OF IMPROVING THE QUALITY OF TECHNICAL TRAINING OF THE YAKUT NATIONAL WRESTLING "HAPSAGAY"WRESTLERS. Kuznetsov A.S., Professor, Dr. kzm_diss@mail.ru Tchaikovsky State Academy of Physical Culture and Sports, Tchaikovsky, Russia Churapcha State Institute of Physical Culture and Sports, Churapcha, Russia Sivtsev N.N., post-graduate sivsev-nik-nik@mail.ru Gotovtsev I.I., Professor, PhD Rector@chgifkis.ru Churapcha State Institute of Physical Culture and Sports, Churapcha, Russia Kuznetsova Z.M., Professor, Dr. kzm_diss@mail.ru Tchaikovsky State Academy of Physical Culture and Sports, Tchaikovsky, Russia Annotation. The article is devoted to the technical training of the wrestlers. The methodology of primary training existing in the Yakut national wrestling does not correspond to the aims of today. The reason for this is a significant lag of educational and methodological literature (programs, manuals and textbooks) according to the modern requirements. In the literature available to us, no studies were found that would study the influence of terminology on the formation of the idea of those involved in the Yakut national wrestling "Khapsagai" about the spatial parameters of the studied techniques. It seems to us that the terminology of the Yakut national wrestling "Hapsagai" is a significant factor influencing the formation of a spatial model (visual image) of movement and contributing to the formation of an optimal propulsion system among those involved. Classification of equipment in the Yakut national wrestling "Hapsagay"is given . The name of the techniques in the Yakut national wrestling "Hapsagai" offered by us is unusual, because in accordance with the named signs, the name of the technique is partially or completely changed to a new one, taking into account their biomechanical features, for example, instead of a tilt throw, a throw with a kip in front of him, and instead of knocking down, tilt throw, etc. These names are fully consistent with formalized models and requirements for terminology It can be assumed that in the process of basic technical training, the use of formalized models of wrestling techniques will contribute to the optimization of the educational and training process in the Yakut national wrestling "Khapsagay". Key words: wrestling, technical training, terminology, techniques. INTRODUCTION Technical training of a wrestler is one of the main types of training, especially for the initial training stage. Technical training is usually divided into two types: - methodology for teaching the technique of a sport; - technique for its improvement. At the stage of initial technical training, more attention should be paid to the technique of teaching techniques aimed at mastering specific movements for this sport. According to the tasks performed, all technical actions should be divided into three subsections: 1. Initial technical actions, which are associated with the acquisition, maintenance or change of one's own initial position relative to the enemy. They include: a. postures formed by the mutual position of both wrestlers; b. grips that form a kinematic connection, which ensures the transfer of speed-force impact on the enemy. 2. Basic technical actions, which are associated with the movement of the opponent's body from the starting position to the given one. 3. Auxiliary technical actions, which are associated with protection from attacking actions of the enemy with preparatory actions that create advantageous dynamic situations. In the theory and practice of sports, the process of technical training is considered as the formation of skills that ensure the effective use of the athlete's functional potential to achieve the highest results in competitive activities, as well as systematic technical improvement at various stages of training.Training should be understood as a pedagogical process aimed at mastering knowledge, skills and abilities in the physical, technical, 97 tactical and moral improvement of those involved.The issue of complex motor skills formation is one of the most important problems of modern theory and methodology of teaching martial arts. learning is a two-way process in which two types of activity merge into a single whole.The activity of the trainer-teacher is teaching, and the activity of the learner is learning. The trainer-teacher prepares the knowledge to be passed on to the wrestlers, determines the structure and content of the training material and organizes the learning process. The success of training depends on three factors: what is being taught; who and how is teaching; who is being taught. So the process of mastering a technical action must be systemic and meet certain conditions when building a training process, namely a logical structure from the acquired knowledge to the stage of a motor skill formation and if such a system is violated, a sports result will not be obtained, to which this or that wrestler was oriented. In practice, there are quite a few cases when promising wrestlers, even winners of major international youth and junior competitions, have not been able to achieve high sports results, wrestling among adults. Such wrestlers, in the worst case, quit training altogether, or become just ―extras‖. The main reasons for such losses are poor technical and tactical training, as well as forced training. Therefore, the initial training stage, in our opinion, is a kind of foundation for all subsequent stages, namely for the stages of sports specialization, improvement of sportsmanship and higher sportsmanship. Results and Discussion Pedagogical observations show that in the training process of young wrestlers the same means and methods of sports training are often used as those of highly qualified athletes. The methodology of primary training existing in the Yakut national wrestling does not correspond to the aims of today. The reason for this is a significant lag of educational and methodological literature (programs, manuals and textbooks) according to the modern requirements. The above example is confirmed by the data of our questionnaire survey of trainers -experts- working with young wrestlers (Table 1). № п/п The reasons Quantity of trainers and work experience 25 people under 13 people 511 people 5 years 10 years old over 10 years Place according to the results of the poll 1. The use of complex and contradictory terminology in the literature when describing technical actions 1 2 1 1 2. The absence of the reception direction indication, that is, an indication of the reception tactical background. 2 1 2 2 3. Insufficient validity of the sequence of studying various techniques. 3 3 3 3 4. Other reasons 4 4 4 4 Table 1: The opinion of trainers-experts about the reasons for their dissatisfaction with the existing educational and methodological literature (according to the results of a questionnaire survey) Fifty trainers-experts were interviewed. 70% are not satisfied with the existing educational and methodological literature, since the content and methodology of technical training described in it either do not correspond to their ideas about wrestling technique and initial training, or do not fully 98 correspond;. 20% of trainers-experts explain this by the fact that complex and contradictory terminology is used in the literature when describing technical actions, as well as by the lack of the technique direction indication , i.e. instructions on the tactical background of the reception; 10% of trainers explain this by the lack of learning techniques sequence validity indication and other reasons. As the result most trainers adopt outdated recommendations or training based on experience and intuition. In addition, it must be taken into account that the currently existing textbooks on the Yakut national wrestling cannot be a high-quality methodological support for the technical training of wrestlers, since there is no unity among the authors in determining the leading elements of the technique. Thus, the lag of educational and methodological literature from modern requirements and different interpretation of the wrestling technique cause the lag in the methodology of primary education. Sports dialectics and the theory of teaching motor actions are based on fundamental research in the field of physiology and psychology of voluntary movements, cybernetics and dialectics. Techniques should become more difficult as the skill is mastered. It is proved that the difficulty of the tasks to be solved for further improvement of the skill should support the effectiveness of the techniques execution in the range from 30% to 40%. It should be noted that in the process of forming a skill, not only multiple repetition is of great importance, it also depends on a number of other factors, in particular, on the awareness of a motor action. The awareness of the technical action formation has a great influence on its practical implementation. In the research of many authors it is shown that the training of mental perception of the studied technical actions in wrestling contributes to a more rapid formation of a correct and strong motor stereotype. The technique of physical exercises in the chosen sport serves as a kind of model for coaches and athletes, according to which it is necessary to compare their own actions. The learning process largely depends on how this model is rational, justified theoretically and practically. In the practice of wrestling it is customary to use various standards of sports equipment. The understanding of wrestling techniques is formed since ancient times, and for a considerable time had an intuitive and authoritarian basis. When classifying technical actions, each author, distributing this or that technique into any group, emphasized in it the element that, in his opinion, is characteristic of this group. In the literature available to us, no researches were found that would study the influence of terminology on the formation of the idea of those involved in the Yakut national wrestling "Khapsagai" about the spatial parameters of the studied techniques. The question of the need to match the name of the technique with the structure of the movement being performed was not studied either. In some literary sources only recommendations are given on the need to match the name of the technique with the visual image of movement. Great importance of this problem is noted. It seems to us that the terminology of the Yakut national wrestling "Hapsagai" is a significant factor influencing the formation of a spatial model (visual image) of movement and contributing to the formation of an optimal propulsion system among those involved. Terms in wrestling serve as a means of exchanging information about the features of the performing technique. But, despite this, the formation of the techniques‘ names in the Yakut national wrestling "Hapsagai" is still carried out on an intuitive and subjective basis, without strict rules prescribed by the classification scheme. Concerning this problem we found out that Shulika YU..A. worked much on terminology.. These works are devoted to the development of wrestling techniques classification and formalized models of wrestlers. They develop and present a level-by-level scheme of a formalized throw model with a clear definition of each level content and ―bindings‖ of this model to the classification scheme and wrestling terminology (Scheme 1) 99 Types Under types Throws Turnin g away «а» Turnin g 90º Turnin g 180º Turnin g 270º Slop e «b» Exit for one line with the enem y Deflection «с» With an inclinatio n to the first phase. No inclinatio n first phase Reclining «d» Downings Pulling Hover off «е» ing «f» Sideways to the opposite side of the enemy Exit Appr oach Unbendin g Revolving Sagging Unfolding Back to adversary Sunset Revolving Exit Counters Pulling Hoveri off ng Turnin g away. Leanin g over. Flexing . Tippin g over. Classes Exit Entran ce Leavin g Crossb reedin g Counte r throws Entran ce Leavin g Sunset Revol ving Vysed om Subcla sses Counte r Unidire ctional (on the go) Leavin Unbendi g ng Entran ce SCHEME 1: CLASSIFICATION OF EQUIPMENT IN THE YAKUT NATIONAL WRESTLING "HAPSAGAY" EACH TYPE, SUBTYPE, AND CLASS OF TECHNIQUES BY DYNAMIC STRUCTURE CAN BE PERFORMED IN THE FOLLOWING WAYS: No effect on legs With impact on With foot impact the legs with hands Stalls: - through the side; - chest, etc. Footboards. Ups. Padding. Breakaway. Through the hand. Leg grip. Snatch. Coup. pulling out Repulse. Through the leg. Acep. Pickup. Hooked. Cut off. Undercut. With impact on With a the legs with preliminary hands and feet detachment of the leg and subsequent impact on the leg with the foot Hook and grip. Pickup. Capture with Step. capture. Snap. Pulling with a Undercut. hook. Beating through the hand. Planting with a grip. If you look at the scheme from the point of view of the techniques Classification in the Yakut national wrestling "Khapsagay", from the side of its specific features (without wrestling in clothes), the scheme will take a slightly different form, which, in principle, does not make any 100 changes to the classification of wrestling techniques. The scheme consists of five levels, in throws and four levels in knockdowns (there is no subtype). The first level defines the general spatial structure of the technique (throwing, knocking down, counter-throw, counter-knocking) and corresponds to the types in the classification scheme (turning away, tilting, bending, throwing back, pulling, hanging). The second level corresponds to the subtypes of throws (this level is absent in knockdowns, with access to one line with the enemy, with a slope in the first phase, etc.). The third level corresponds to the classes of techniques in the classification (entering, leaving, entering, rotating, turning around, etc.) and characterizes the attacker's ways of getting to the "starting position" from various starting positions. The fourth level corresponds to the method of influencing the legs with hands and feet. The fifth level in the Yakut national wrestling "Hapsagai" does not matter due to its specifics. The formalized models of techniques compiled according to this scheme reflect the basis of the movement structure and rank the elements of the technique execution according to the degree of significance into the main and distinctive ones. Formalized models allow to "construct" terms according to a certain principle. The first word of the term focuses on the leading element of the technique, and the subsequent words in the name of the technique designate distinctive features. It allows focusing the attention on those involved in the implementation, first of all, on the main (leading) element of the technique, and only after that - the distinctive one. Compiled on the basis of formalized models, the names of the techniques presented to the terminology of the Yakut national wrestling "Khapsagai" are in themselves motor guidelines. Based on the research Yu.A. Shulika points to the formation of four types of throws and two types of shave in the stance. Type "a" (turning away) - throws the enemy forward, in front of him, with a preliminary turn to him with his back or side. Type "c" (tilt) - throws the enemy back, in front of him. Type "c" (deflection) - throws the enemy forward for himself. Type "d" (tilting) - throws the opponent back behind himself, with a preliminary turn in the direction opposite to the direction of the throw. Type "e" - knocking down "pulling off". When ―pulling off‖, the spatial movements of the attacker are no different from the movements during turns, but the enemy in this case moves without rotating around its longitudinal axis, but straight with its chest down. Type "f" - knocking down by "hanging" is characterized by the movement of the body of the attacker, similar to deflection during throws. Conclusion. The name of the techniques in the Yakut national wrestling "Hapsagai" offered by us is unusual, because in accordance with the named signs, the name of the technique is partially or completely changed to a new one, taking into account their biomechanical features, for example, instead of a tilt throw, a throw with a kip in front of him, and instead of knocking down, tilt throw, etc. These names are fully consistent with formalized models and requirements for terminology. Proceeding from the foregoing, formalized models of technical action have qualitative characteristics of techniques, characterize the basic structure of the movement, make it possible to compose figurative terminology and make it possible to model (design) a rational wrestling technique. It can be assumed that in the process of basic technical training the use of formalized models of wrestling techniques will contribute to the optimization of the educational and training process in the Yakut national wrestling "Khapsagay". REFERENCES 1. Anokhin P.K. The role of the orienting-research reaction in the formation of a conditioned reflex // Orienting reflex and orienting-research activity. –M., 1985. S. - 9-20. 101 2. Kuznetsov, A.S. Optimization of basic technical training of Greco-Roman wrestlers /monograph/. Naberezhnye Chelny: KamGIFK, 2004. - 192 p. 3. Kuznetsov, A.S. Organization of long-term technical and tactical training in Greco-Roman wrestling monograph. - Naberezhnye Chelny: KamGIFK, 2002. - 325 p. 4. Kuznetsov, A.S., Krikukha, Yu.A. Pedagogical control of the formation of technical and tactical skills in wrestling // Electronic journal KamGAFKSiT "Pedagogical-psychological and medicalbiological problems of physical culture and sports", N. Chelny, 2011, No. 1 (18). - P.80-83. 5. Ninina V.V. Methods of visual information in the process of forming a visual-logical image of a motor action at the stage of initial mastery of the technique of speed skating // Theory and practice of physical culture, 1989. -№5. -FROM. 34-38. 6. Puni A.Ts. To the question of awareness and unconsciousness of movements in learned actions // Questions of sports psychology. - M .: Physical culture and sport, 1955. - S. 5-40. 7. Sechenov I.M. Selected works. - T.1. - M.: Publishing House of the Academy of Sciences of the USSR, 1952. - 255 p. 8. Sivtsev, N.N. Influence of phase determination on the quality of mastering the techniques in the Yakut wrestling hapsagay // Pedagogical-psychological and medical-biological problems of physical culture and sports. (Russian journal of physical education and sports). Volume 17. No. 2, 2022. (P. 71-77) 9. Sivtsev, N.N. Using the elements of the struggle "Khapsagai" in the variable part of physical education lessons for the development of speed-strength abilities of children of senior school age // Pedagogical-psychological and medical-biological problems of physical culture and sports (Russian journal of physical education and sports). Volume 17. No. 2, 2022. (P. 149-153) 10. Shulika, Yu.A. To the question of the effectiveness of modeling in wrestling // Collected. scientific works, dedicated 25th anniversary of Cube. state acad. FC. - Krasnodar, 1994. S. 186-191. 102 SOVYET TÜRKMEN SĠNEMASINDA GELENEKSEL SPORLARIN SUNUMU Marat ERGEġOV*, Camila ABDIMALĠKOVA* *PhD., Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi, BiĢkek/Kırgızistan. E-mail: maratke@gmail.com Özet Yirminci yüzyılda yetmiĢ yıl hayat sürdüren Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği‘nde en önemli sanat dalı olarak sinema belirlenmiĢ ve etkili bir propaganda aracı olarak kullanılmıĢtır. Sovyetler Birliği‘nin ideolojisi, yani Sosyalizm ve Komünizmi kurma çabası bütün Sovyet Cumhuriyetleri sinemaları aracılığıyla halka yayılmaya çalıĢılmıĢtır. Sovyet iktidarına hizmet eden Sovyet vatandaĢı imajı oluĢturularak Komünist ve Sosyalist sistemin sunduğu yeni kültürel değerler, yeni toplum modeli vurgulanarak, SSCB içindeki halkların kendi milli kültürleri göz ardı edilmiĢtir. Milli kültür ve kimliği savunanlar ―Halk DüĢmanı‖ olarak hapise atılmıĢ, sürgüne gönderilmiĢ veya öldürülmüĢtür. Ancak yine de bütün cumhuriyetler sinemacıları filmlerin dramaturjik unsurları olarak kendi filmlerinde geleneksel örf adetleri, gelenek görenekleri, sporları ve oyunları eklemeye çalıĢmıĢlardır. Özellikle, KruĢçev Çözülmesi (Ottepel) döneminde sansürün azalmasıyla birlikte milli kültürlerin filmlerde yansıması çoğalmıĢtır. Bu çalıĢma kapsamında Sovyet Sinemasında kendi yeri olan Türkmen filmlerindeki kültürün önemli bir parçası olan geleneksel spor ve oyunların kullanılması incelenecektir. Sovyet Dönemi Türkmen Sineması ve Sinema ve Etnospor ĠliĢkileri konularında bir literatür taraması yapacak olan bu çalıĢma; Türkmen filmleri Ġçerik çözümleme yöntemi ile analiz edecektir. Anahtar Kelimeler: Sovyet Sineması, Türkmen Sineması, Geleneksel Spor ve Oyunlar. PRESENTATION OF TRADITIONAL SPORTS IN SOVIET TURKMEN CINEMA Abstract In the Union of Soviet Socialist Republics, which lived for seventy years in the twentieth century, cinema was determined as the most important art branch and was used as an effective propaganda tool. The ideology of the Soviet Union, that is, the effort to establish Socialism and Communism, was tried to be spread to the public through the cinemas of all Soviet Republics. By creating the image of a Soviet citizen serving the Soviet power, the new cultural values offered by the Communist and Socialist system and the new society model were emphasized, and the national cultures of the peoples in the USSR were ignored. Those who defended national culture and identity were imprisoned as ―Public Enemy‖, exiled and many were even killed. However, filmmakers of all republics tried to add traditional customs, traditions, sports and games in their films as dramaturgical elements of the films. In particular, with the decrease in censorship during the Khrushchev Dissolution (Ottepel), the reflection of national cultures in films increased. Within the scope of this study, the use of traditional sports and games, which are an important part of the culture in Turkmen films, which have their own place in Soviet Cinema, will be examined. This study, which will make a literature review on the Soviet Era Turkmen Cinema and Cinema and Ethnosport Relations; Will analyze Turkmen movies with content analysis method. Keywords: Soviet Cinema, Turkmen Cinema, 103 Traditional Sports and Games BATTALGAZĠ‟NĠN RUM PEHLĠVANI AHMER ĠLE GÜREġĠ Mehmet TAġÇI*, Özgür KARATAġ**, Mehmet ILKIM*** *Doktora öğrencisi, Ġnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, m.tascii44@gmail.com **Doç. Dr., Ġnönü Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, ozgur.karatas@inonu.edu.tr ***Doç. Dr., Ġnönü Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, mehmet.ilkim@inonu.edu.tr Özet GüreĢ, tarihi çok eskilere dayanan köklü bir spordur ve en az beĢ bin yıllık bir tarihe sahiptir. Hem Mısır hem de Hellen uygarlıklarına ait bazı belge ve resimlerde güreĢten söz edilmiĢtir. Bu uygarlıklarda güreĢ bir spor dalı olmanın yanı sıra, erkeklerin düğünlerde, panayırlarda ve Ģenliklerde gücünü, kuvvetini ve yeteneklerini gösterme aracı olduğu ayrıca savaĢ öncesi bir hazırlık süreci olarakta bilinmektedir. Anadolu kültüründe de güreĢin önemi oldukça büyüktür. Ġki ordunun savaĢmak yerine er meydanında pehlivanlarının mücadele etmesi ve mücadelenin sonucuna göre orduların mağlubiyet ve galibiyeti kabul etmeleri, güreĢin önem derecesinin ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. Bu çalıĢmanın amacı VIII. yüzyılda Emeviler döneminde Malatya‘da yaĢadığı tespit edilen halk kahramanı Battalgazi‘nin, Rum Kralı Kayser‘in yeğeni Ahmer ile olan güreĢini incelemektir. Bu araĢtırma kapsamında veri toplama aracı olarak nitel araĢtırma yöntemlerinden doküman inceleme tekniği kullanılmıĢtır. Bu bağlamda Battalgazi Belediyesi arĢivi, Malatya BüyükĢehir Belediyesi arĢivinin yanı sıra, akademik çalıĢmalar, kitaplar, dergiler ile kamu, kurum ve kuruluĢların çeĢitli yayınları incelenerek araĢtırma bulguları elde edilmiĢtir. AraĢtırma bulgularına göre Rum hükümdarı Kayser, oğlu Rebi‘nin müslümanlara karĢı savaĢta yenilip müslüman olduğunu öğrenince hayatı boyunca sadece Hüseyin Gazi‘ye yenilen gürbüz bir pehlivan olan yeğeni Ahmer Tarran‘a beĢ yüz bin er ve diğer oğulları ġemun ve ġemmasın himayesine elli bin er vermiĢtir. Ahmer Tarran himayesindeki erler ile Malatya önlerine gelerek savaĢ konumuna geçmiĢlerdir. Ġki ordu savaĢ pozisyonu almıĢtır bu esnada Rum ordusu komutanı Ahmer Tarran, Müslüman ordusunun komutanı Boz Gazi ile cenk etmek istediğini söylemiĢtir. Ancak karĢısına daha önce yenildiği Hüseyin Gazinin 14 yaĢındaki oğlu Cafer ısrarla Ahmer Tarran'a kendisiyle cenk yapmasını teklif etmiĢtir. Ahmer Tarran, Cafer ile cenk etmeyeceğini, bunun sebebinin ise daha önceden Cafer‘in babası Hüseyin Gazi‘yle bir cenk yaptığı ve bu cenkte Hüseyin Gazi‘ye yenildiği, Cafer‘in ise Hüseyin Gazinin oğlu olduğundan dolayı cenk etmeyeceğini söylemiĢtir. Bu sebeple amacının Boz Gazi ile cenk etmek olduğunu ifade etmiĢtir. Cafer‘in ısrarları üzerine Ahmer Tarran kılıçsız bir cenk teklifinde bulunarak güreĢmeye karar vermiĢtir. Yapılan güreĢ sonucunda Ahmer Tarran, Hüseyin Gazi'nin oğlu Cafer‘e yenilince artık kendi ordusunun baĢına geri dönemeyeceğini ve orada Müslüman olmak istediğini ifade etmiĢtir. Bu olay sonrasında Cafer ile dost olan Ahmer Tarran, "Cafer sana bir lakap takmak istiyorum, bundan sonra senin adın Battal olsun" dediği, bunun üzerine Cafer‘ in de "Ben de sana Ahmet Turan ismini vermek istiyorum" dediği ve o günden sonra bu isimleri kullanmıĢlardır. Müslüman olduktan sonra Ahmet Turan Müslüman ordusuyla birlikte Rumlara karĢı savaĢmıĢ ve Rum ordusundaki bazı erlerinin savaĢtan dağılmasına ve geri çekilmesine neden olmuĢtur. Sonuç olarak, Hüseyin Gazi‘nin oğlu Battalgazi ile Rum pehlivanı Ahmer Tarran arasında bir güreĢ müsabakasının gerçekleĢtiği ve bu müsabakanın sonucunda Ahmer Tarran‘nın yenildiği ve Müslüman olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Ayrıca tarihi süreçte bazı toplumlarda savaĢmadan önce yapılan güreĢi kazanan taraf savaĢı da kazanmıĢ sayıldığı söylenbilir. Anahtar kelimeler: Ahmer, Battalgazi, GüreĢ BATTALGAZĠ'S WRESTLĠNG WĠTH GREEK WRESTLER AHMER Abstract Wrestling is a deep-rooted sport with a very old history and has a history of at least five thousand years. Wrestling is mentioned in some documents and pictures belonging to both Egyptian and Hellenic civilizations. Although wrestling was a sport in these civilizations, it is known that it was a way for men to show their power, strength, and abilities at weddings, fairs, and festivals. It is also known as the pre-war preparation process. 104 Wrestling was also very important in Anatolian culture. The fact that the wrestlers of the two armies wrestled in the field instead of fighting and that the armies accepted defeat and victory according to the result of this competition shows how important wrestling was. The aim of this study was to examine the wrestling of the folk hero Battalgazi, who was determined to have lived in Malatya during the Umayyad period in the VIII century, with Ahmer, the nephew of the Greek King Kayser. Within the scope of this research, the document analysis technique, one of the qualitative research methods, was used as a data collection tool. In this context, research findings were obtained by examining the archives of Battalgazi Municipality, the archives of Malatya Metropolitan Municipality, as well as academic studies, books, journals, and various publications of public institutions and organizations. According to the research findings, when the Greek ruler Kayser learned that his son Rebi was defeated in the war against the Muslims and became a Muslim, he gave five hundred thousand soldiers to his nephew Ahmer Tarran, a vigorous wrestler who was defeated only by Hüseyin Gazi throughout his life, and fifty thousand soldiers under the protection of his other sons ġemun and ġemmas. Ahmet Tarran came to the borders of Malatya with the soldiers under his auspices and prepared for war. Meanwhile, the commander of the Greek army, Ahmer Tarran, said that he wanted to fight with Boz Gazi, the commander of the Muslim army, before the war. However, 14-year-old Cafer, the son of Hüseyin Gazi, whom Ahmer had defeated before, appeared in front of Ahmer and insistently asked Ahmer Tarran to fight with him. Ahmer Tarran said that he had previously fought with Hüseyin Gazi, Cafer's father, and that he did not want to fight with Cafer because he had been defeated by his father. Later, Ahmer stated that his aim was to fight with Boz Gazi. However, Cafer persisted in his insistence, and Ahmer Tarran decided to wrestle in response by offering a war without a sword. As a result of the wrestling, Ahmer Tarran stated that because he was defeated by Hüseyin Gazi's son, Cafer, he could no longer return and command his own army and that he wanted to become a Muslim there. Ahmer, who became friends with Cafer after this incident, said, "I want to give you a nickname, Cafer, let your name be Battal from now on", and Cafer said, "I want to give you the name Ahmet Turan, too". They have used these names since then. After becoming a Muslim, Ahmet Turan fought with the Muslim army against the Greeks and caused some of the soldiers in the Greek army to disperse and withdraw from the war. As a result, it was concluded that there was a wrestling match between Battal Gazi, the son of Hüseyin Gazi and the Greek wrestler Ahmer, and as a result of this match, Ahmer was defeated and became a Muslim. In addition, it can be said that in some societies in the historical process, the side that won the wrestling before the war was also counted as the winner of the war. Keywords: Ahmer, Battalgazi, Wrestling 105 TÜRKĠYE'DE ĠġĠTME ENGELLĠLER GÜREġĠ VE BÜYÜKLER KATEGORĠSĠNDEKĠ BAZI ÖNEMLĠ ULUSLAR ARASI SPORTĠF BAġARILARI Dr. Rafet ÜNVER Malatya Universitesi, Turkiye Email: unver067106@gmail.com Özet Sporun iĢitme engelliler için en önemli özelliklerinden biriside onların sportif alanda kazandıkları baĢarılar ile sosyal bir statü elde etmeleridir. ĠĢitme Engelli Bireyleri topluma kazandırma amacıyla örgütlendirilen spor federasyonları da bu amaca hizmet ederler. Bu çalıĢmanın amacı iĢitme engelli bireylerin güreĢ sporu yoluyla topluma kazandırmak ve uluslararası baĢarılarını değerlendirmektir. Bu bağlamda; bu çalıĢma, iĢitme engelli bireylerin toplumsal yaĢam içerisinde farkındalıklarının oluĢturulması için spor önemli bir araç olarak görülmektedir. Bu araĢtırmada nitel çalıĢma yöntemlerinden birisi olan tarama modeli kullanılmıĢtır. Doküman incelemesi ve mülakat tekniğine baĢvurulmuĢtur. Yapılan mülakatlar, incelenen dokümanlar, gözlem ve görüĢmeler nitel araĢtırmalarda önemli bir veri kaynağı olarak değerlendirilmiĢtir. Türk ĠĢitme Engelliler GüreĢinin uluslararası sportif baĢarılarda en önemli baĢarıları kazandığı yıllar olan 2017'de XXIII.ncü Yaz Deaflympics (Türkiye- Samsun) müsabakalarında 6 Altın ve 6 Bronz olmak üzere toplam 12 madalya kazanmıĢtır. 2021'de Dünya ġampiyonasında (Türkiye- Ġstanbul) büyükler kategorisinde 7 Altın, 4 GümüĢ ve 6 Bronz olmak üzere toplam 17 madalya kazanmıĢtır. Son olarak 2022'de XXIV.ncü Yaz Deaflympics (Brezilya-Caxias do Sul) 4 Altın, 5 GümüĢ ve 3 Bronz madalya olmak üzere toplam 12 madalya kazanmıĢtır. Sonuç olarak ĠĢitme Engelli sporcular da sportif alanda büyük baĢarılar kazanabilirler. Bu kazanımları onların toplumsal statülerine olumlu etki yapmaktadır. Sportif alanda kazanılan baĢarılar iĢitme engelli bireylerin sosyal statülerini yükseltirken aynı zamanda elde ettikleri ekonomik kazanımlar ile de hayatlarını idame ettirebilmektedirler. Anahtar Kelimeler : ĠĢitme Engelliler, GüreĢ, Deaflympics WRESTLING FOR THE HEARING IMPAIRED AND SOME IMPORTANT INTERNATIONAL SPORTS ACHIEVEMENTS IN THE GROUP CATEGORY IN TURKEY Abstract One of the most important features of sports for the hearing-impaired (deaf) is that they gain a social status with their achievements in the sports field. Sports federations organized for the purpose of reintegrating Hearing Impaired Individuals into society also serve this purpose. The aim of this study is to bring hearing-impaired individuals to the society through wrestling and to evaluate their international success. In this context; this study, are seen sports as an important tool for raising awareness of hearing impaired individuals in social life. In this study, scanning model, which is one of the qualitative study methods, was used. Document analysis and interview technique were used. Made interviews, documents examined, observations and interviews were evaluated as an important data source in qualitative research. They won a total of 12 medals, 6 Gold and 6 Bronze, in the XXIIIth Summer Deaflympics (TurkeySamsun) competitions in 2017, the years when Turkish Deaf Wrestling achieved the most important achievements in international sporting achievements. They won a total of 17 medals, 7 Gold, 4 Silver and 6 Bronze, in the senior category at the World Championships (Turkey- Istanbul) in 2021. Finally, in 2022, the XXIVth Summer Deaflympics (Brazil-Caxias do Sul) they won a total of 12 medals, including 4 Gold, 5 Silver and 3 Bronze medals. As a result, Hearing Impaired athletes can also achieve great success in the sports field. These gains have a positive effect on their social status. While the hearing impaired individuals's successes gained in the field of sports raise their social status , they can also sustain their lives with the economic gains they have achieved. Keywords: Hearing Impaired (Deaf), Wrestling, Deaflympics 106 GĠRĠġ ĠĢitme engellilik, çok hafif dereceden, çok ileri dereceye kadar farklılık gösterebilen iĢitme yetersizliği Ģeklinde tanımlanmaktadır (Atay, 1999). Engelli bireylerin yaĢamlarını kolaylaĢtıran ve onlara sosyal statü kazandıran en önemli süreçlerden biri de eğitimdir. Hiç kuĢku yok ki eğitimin en önemli alanlarından birisi de beden eğitimi ve spor alanıdır. Türkiye‘de yaklaĢık 3 milyon iĢitme engelli bireyin yaĢadığı tahmin edilmektedir (Kemaloğlu, 2016). Sporun engelli bireylerin geliĢimleri üzerinde ki katkıları kesin olarak kanıtlanmıĢtır. (Yılmaz ve Soyer, 2018). Sporun iĢitme engelliler için en önemli özelliğinin; iĢitme engelli sporcuların yaĢı, cinsiyeti, eğitim durumu, spora olan ilgi sekli ve derecesinin ne olursa olsun bir gruba dâhil olma, grup süreçlerini ve gruplar arası etkileĢim ve iletiĢimde bulunarak, sosyal kimlik oluĢumunu kolaylaĢtırdığını belirtmektedir (Stewart and Ellis, 2005). Bu çalıĢmada iĢitme engelli bireylerin topluma kazandırılması, toplumda belli bir yere gelebilmeleri için her alanda olduğu gibi spor alanında da ortaya koydukları performanslarını kazanılan uluslar arası baĢarıları ortaya koyulmak amaçlanmıĢtır. Bu bağlamda; bu çalıĢma, iĢitme engellilerin toplumsal yaĢam içerisinde diğer bireyler gibi her alanda olduğu gibi spor alanında da çok önemli iĢleri baĢarabilecekleri konusunda toplumsal farkındalığın artırması bakımından önemli olduğu değerlendirilebilir. Yöntem ÇalıĢmada tarama modeli kullanılmıĢtır. Bu araĢtırma nitel araĢtırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılarak ve mülakatlar gerçekleĢtirilerek ortaya koyulmuĢtur. Yapılan mülakatlar incelenen Dokümanlar, gözlem ve görüĢme nitel araĢtırmalarda önemli bir veri kaynağıdır. Nitel araĢtırmalarda doküman incelenmesi tek baĢına bir veri toplama yöntemi olabileceği gibi diğer veri toplama yöntemleri ile de birlikte kullanılabilir (Yıldırım ve ġimĢek, 2011). Bulgular Avrupa Dünya ve Olimpiyat ġampiyonu iĢitme engelli milli güreĢçi Ġlhan ÇITAK ile yapılan görüĢme ve Türkiye ĠĢitme Engelliler Spor Federasyonu ve Deaflympics kayıtlarında; Ġlk defa 2000 yılında Bulgaristan'da yapılan Avrupa ġampiyonasında Birinci olarak Altın madalya kazandığı ve bu madalyanın Türk ĠĢitme Engelliler GüreĢinde ilk Avrupa GüreĢ ġampiyonluğu madalyası olduğu, Aktif spor yaĢantısını devam ettiği yıllar içerisinde Grekoromen ve Serbest GüreĢ stillerinde toplam 7 olimpiyat Altın ve 1 olimpiyat Bronz madalyası, 8 Avrupa ve 8 Dünya ġampiyonluğu kazandığı tespit edilmiĢtir. Ayrıca Ģuanda ilgili kanun hükümleri gereği beden eğitimi öğretmeni olarak görev yaptığı, uluslararası baĢarılarından dolayı ilgili kanun hükümleri gereği ödül yönetmeliği hükümlerince ödüllendirildiğini söylemiĢtir. Benzer Ģekilde uluslar arası düzeyde baĢarı elde eden diğer sporcularında aynı imkanlara sahip olduğunu resmi kamu otoritesinin kendilerine bu tür ekonomik ve sosyal imkanları sunduğunu belirtmiĢtir. Türkiye ĠĢitme Engelliler Spor Federasyonu ve Deaflympics kayıtlarında; Türk ĠĢitme Engelliler GüreĢinin uluslararası sportif baĢarılarda en önemli baĢarıları kazandığı yıllar olan 2017'de XXIII.ncü Yaz Deaflympics (Türkiye- Samsun) müsabakalarında 6 Altın ve 6 Bronz olmak üzere toplam 12 madalya kazanmıĢtır. 2021'de Dünya ġampiyonasında (TürkiyeĠstanbul) büyükler kategorisinde 7 Altın, 4 GümüĢ ve 6 Bronz olmak üzere toplam 17 madalya kazanmıĢtır. Son olarak 2022'de XXIV.ncü Yaz Deaflympics (Brezilya-Caxias do Sul) 4 Altın, 5 GümüĢ ve 3 Bronz madalya olmak üzere toplam 12 madalya kazanmıĢtır. 107 Sonuç ĠĢitme Engelli sporcularda sportif alanda büyük baĢarılar kazanabilirler. Bu kazanımları onların toplumsal statülerine olumlu etki yapmaktadır. Sportif alanda kazanılan baaĢarıları onların sosyal statülerini yükseltirken aynı zamanda elde ettikleri ekonomik kazanımlar ile de hayatlarını idame ettirebilmektedirler. Kaynaklar Atay M. (1999). ĠĢitme engelli çocukların eğitiminde temel ilkeler, Ankara: Özgür Yayınları. Kemaloğlu, Y. (2016). ―Türkiye‘de Sağırlığın Görünürlüğü ve Toplumsal ve Eğitsel Sorunları Üzerine Demografik Bir Ġnceleme. , Koç Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul. Stewart, D. A., Ellis, M. K. (2005). Sports and the deaf child. American Annals of the Deaf, 150(1), 59-66. Yılmaz, A., Soyer, F. (2018). Effect of physical education and play applications on school social behaviors of mild level intellectually disabled children. Education Sciences, 8(2), 1–8. Ġlhan ÇITAK ile Mülakaat (2022) Türkiye ĠĢitme Engelliler Federasyonu https://tiesf.gov.tr/ Deaflympics, https://www.deaflympics.com/sports 108 DÜNYADA KAYAK Feyzullah KOCA Erciyes Universitesi, Turkiye Email: fkoca@erciyes.edu.tr Özet Modern bir spor olan kayak 1800 yüzli yıllarda yazılmıĢ eserlerde bu sporun çok eskiye dayandığı görülmektedir. Kayak sporunun taĢ devrinden öncesinde yapıldığı bazı kalıntılarla ispatlanmaktadır. Bazı AraĢtırmacılar göre, kayak malzemesinin hikâyesi muhtemelen 20.000 yıl öncesine dayandığı ortaya koymaktadırlar. Moğolistan'ın kuzeyinde, güney Sibirya'da Baykal Gölü çevresinde icat edilen bu kayaklar, Ural-Altay dil ailesini konuĢanların ataları, Samilerin ataları da bu bölgede yaĢadıkları ve kayakların icadına katkı sağladıkları öngörülmektedir. Kuzey avcıları, kısa sürede vazgeçilmez hale gelen kayağı bir aksesuar olarak etkin kullanmaya baĢladılar. Finlandiya, Norveç, Ġsveç ve Rusya'daki turba Finnmark ilçesinde Alta, Norveç. Bataklıklarında bulunan kayaklar, kaya oymalarından bile en eski kayaklar olduğu kanıtlıyor. Daha sonra Bothnic kayaklarının çoğu dekore edilmiĢtir, bazıları oldukça karmaĢık örgülü desenlerle kaplıdırlar. Berg, Botnik kayak tipinin, etkilerin çoğu güneyden gelmekle birlikte, geliĢimin son aĢamasını temsil ettiği sonucuna varıyor. Sekiz fit (2.44 m) uzunluğunda. Kayaklar Oluklulardırlar. Benzer bir kayak yine çamdan yapılmıĢ Ġsveç'te Dalarnanın Färnäs'ta bulundu ve karbon tarihi M.Ö.52 Bu kayakların tümü, ana özelliği yükseltilmiĢ, girintili ayak dayama yeri olan Gösta Berg'in Scandic tipi dediği kayak bağlamasının temsilcileridir. Demir Çağı'nda geliĢtirilen bir bağlamanın zamana direndiği ve yüzyıllarca sürdüğü sonucuna varıyor. Göktürklerin denizin doğusunda yaĢayan bir bölümü de ağaçtan yapılan kayaklarla kaydıkları için, Çinliler bunlara da ‗ Ağaç atlı Türk ‗ demiĢlerdir. Anahtar Kelimeler: Botnik kayak, Tahta atlı Türkler, Altay ve Ural Dağları GĠRĠġ Modern bir spor olarak kayak, on dokuzuncu yüzyılın sonlarında ve yirminci yüzyılın baĢlarında Norveç'ten yılın bir bölümünde kar yağan diğer ülkelere yayıldı. Birçok kiĢi Fridtjof Nansen'in 188889 yılları arasında Grönland'ın iç buzları üzerinde kayaklarla yaptığı yürüyüĢü, 1890 ve 91'de Norveççe ve diğer dillerde çıkan Paa ski over Grønland adlı kitabında yer almıĢtır. Sámi'nin (eski adıyla Lapps) kayak evrimindeki yeri çok iyi bilinmemektedir. Bu çalıĢma, kayağın TaĢ Devri'ndeki doğuĢundan sadece birkaç yüzyıl öncesine kadarki ilk tarihini özetlemeyi amaçlamaktadır. Tüm maddi manevi kültürler geç de olsa TaĢ Devri'nde doğudan ve güneyden Fennoscandia'ya (Ġskandinav yarımadası) taĢındı ve maddi kültürlerinin bir yönü olarak kabul edilen kayaklarımda yanlarında getirdiler. Germen grupları çok daha kuzeye, sonrada Ġskandinavya'ya göç etti. Onlar da yanlarında kayak getirmiĢ oldukları tarihi vesikalarla tespit edilmiĢtir. Ancak kayakları teknolojik olarak Sámi kayakları kadar geliĢmiĢ değildi. Germen grupları Sámi ile temasa geçtiğinde, ikinci grubun kayak ve kayaktaki ustalığından yararlandılar. Kayak Sporunun Kökeni Kayak tarihi, dünyada bilimsel olarak araĢtırılan önemli alanlardan biridir. Kayak ve kayak tarihi ile ilgili araĢtırmalar neredeyse yüz yıl öncesine 1926 yılına kadar uzanıyor. O yıllarda Finlandiya ve Rusya'da yapılan kazılarda 275 parça kayak bulundu. Bu alanlarda bulunan eski kayak parçalarının analizi, kayak tarihi, amaçları ve kullanıldığı yapısı hakkında birçok bilgi ortaya çıkardı. Bazı AraĢtırmacılar göre, kayak malzemesinin hikâyesi muhtemelen 20.000 yıl öncesine dayanıyor. Onlara göre kayak, tekerlekten bile daha eski bir ulaĢım aracıdır ve kökeni, modern insanın ortaya çıkıĢına dayanmaktadır. Tarihsel kanıtlara göre kayak, Altay ve Sibirya'da yaĢayan toplulukların icadıdır. Çin hanedan kaynakları, Mu-Ma Türklerinin üç kabilesinin savaĢ sırasında kayaklarını ustalıkla kullandıklarını göstermektedir. Bazı uzmanlar kayaktaki becerilerinin tanımlarken kayak tekniğin kullanımından önce ulaĢım aracı olarak kullanıldığını ön görmektedirler. Kayak sporunun geçmiĢi bir 109 ya da iki asırdan çok daha da geriye gider. MÖ 211 gibi önceki bir tarihte yazılı kaynaklar çoğu kayak ve kayakçılıktan bahseder. Kuzeybatı Rusya'da ve kuzey Norveç'te dört bin yaĢından büyük kayakçıları betimleyen kaya oymaları var olduğu tespit edilmiĢtir. Ġskandinavya ve Rusya'daki turba bataklıklarında üç yüzden fazla kayak ve kayak parçası bulundu: kuzey-orta Rusya'da bulunan birkaç parçanın karbon tarihi MÖ 6700 yıllara dayanmaktadır. YaĢlı. Hartvig Birkely'ye göre, bazı bilim adamları, "kayak" anlamına gelen Sámi kelimesinin cuoigat'ın altı ila sekiz bin yaĢında olduğunu iddia etmiĢlerdir. TaĢ Devri insanları av aramak için kuzeye göç ettiklerinde, Ġskandinavya YerleĢiminde Kayak yapıyorlardı. Kuzeyde yapılan Ġncelemede etraf çevre yılın büyük bir bölümünde karla kaplı olduğu görülmüĢtür. Verimli bir ulaĢım ve avlanma aracı olmadan kar üzerinde hareket etmek zordu. Yanlarında onları soğuktan koruyan ayak örtüleri getirmiĢlerdi. Daha sonraları ayaklarına giydikleri ayakkabıların altına uzun değiĢik cisimleri takarak, bunun onları bir kar yüzeyinde batmayacağını fark ettiler. Bu ilkel kar ayakkabıları, mokasenlere veya botlara bağlanabilen ve derin karda hayvanları kovalamak için kullanılan cisimler haline geldi. Kar ayakkabısının bir Ģekli, dikdörtgen Ģeklinde ahĢaptan yapılmıĢtır. Bazı kar türleri dibe yapıĢma eğiliminde olsa da oldukça iyi çalıĢıyordu. Bunun bir çaresi, kar ayakkabısının dibine tüyleri geriye bakacak Ģekilde bir kürk kaplama eklemekti. Ayak örtüleri de dâhil olmak üzere en eski giyim biçimi haline gelmiĢtir. Otçul hayvanların derilerinden çok önceleri bir ayakkabı Ģeklini andıran bir cisim yapmıĢlardı. Ayaklarına taktıkları kayak diye bilinen cisimleri altına tüyleri geriye dönük hayvan kürkleri ile kaplamaları dikkati çeken önemli bir aĢama idi. TaĢ Devri insanları, kolaylıkla ileriye doğru kayabileceklerini, ancak tüylerin yönüne karĢı geriye doğru kayamayacaklarını keĢfetmiĢlerdi. Bu "kayma ilkesine" aĢina olan biri, tahta bir kar ayakkabısının altına kürk koyduğunda, ne kara yapıĢtığını ne de geriye doğru kaydığını fark etmezdi. Bir kar ayakkabısının -muhtemelen kürkle kaplı- bu birleĢimi ve kayma hareketi, kayağı üretti. Kayak en az sekiz bin yıl önce bu bölgede icat edildi. Moğolistan'ın kuzeyinde, güney Sibirya'da Baykal Gölü çevresinde icat edilen bu kayaklardı. O zaman, Ural-Altay dil ailesini konuĢanların ataları, Samilerin ataları da bu bölgede yaĢarlardı ve kayakların icadına katkı yaptıkları öngörülmektedir. Ren geyiği ve diğer avların ardından Finno-Ugric halkları yerleĢim alanlarını geniĢletti ve Sami‘nin ataları sonunda batıya ve kuzeye Ġskandinavya'ya göç etti ve kayaklarını yanlarında getirdi. Sonra, yüzyıllar boyunca çeĢitli arazi ve kar koĢullarına göre farklı kayaklar geliĢtirdiler ve mükemmelleĢtirdiler. Nansen kitabında, Orta Asya'yı kayak sporunun doğuĢunun çıkıĢ bölgesi olarak belirlemiĢtir. Kayak; Daniel Davidson, kar ayakkabısı üzerine kapsamlı bir çalıĢmasında, ahĢap kar ayakkabılarının ve ilkel ayı pençeli kar ayakkabılarının aynı bölgede ortaya çıktığını ve doğuya Bering Boğazı üzerinden Amerika ve batıya yayıldığını ve sonunda Finlandiya‘ya ulaĢtığını öne sürüyor. Gudmund Hatt, mokasen ve kar ayakkabısı el ele gider ve çıkıĢ noktalarını Moğolistan'ın kuzey sınırı yakınında Baykal Gölü'nün güneyindeki bölgede görürler. BaĢka bir deyiĢle, mokasenlerin, kar ayakkabılarının ve kayakların aynısını Orta Asya bölgesinde geliĢtiği görülmektedir. Ancak kayaklar Bering Boğazı'nı asla geçemedi. Kayakların olmadığı Kuzey Amerika'da kar ayakkabısı o kadar mükemmel hale geldi ki avcılar hatırı sayılır bir hıza ulaĢabildiler. Onlar üzerinde. Sonuçlardan biri, kuzey yarımkürenin karlı bölgelerinde vahĢi hayvan popülasyonlarının, Avrasya'da ren geyiklerinin, Kuzey Amerika'da bizon ve karibuların yok edilmesi oldu. O halde kayaklar, dünyanın bir aksesuarı olarak ortaya çıkmıĢ olarak görülmelidir. Kuzey avcıları, kısa sürede vazgeçilmez hale gelen bir aksesuarı etkin kullanmaya baĢladılar. Ayrıca köyler arasında uzun mesafeli iletiĢimi de kayaklar sayesinde üstlendiler. Bu arada Avrasya'nın ren geyiği sürülerinin evcilleĢtirilmesi içinde kayaklar hayati önem taĢıyorlardı. Aslında, kayaklar o kadar etkiliydi ki, daha on üçüncü yüzyılda, kıĢ aylarında avlanmayı yasaklayan veya sınırlandıran kanunların çıkarılması gerekiyordu. 1274'te Norveç Düzenleyici yasası geyik avına atıfta bulunarak Ģunları belirtir: ―Mülk sahibinin alanı içindeki tüm geyikler, kayaklı erkeklerden korunacaktır.(8) DiĢi Geyik kıĢ mevsiminde hamile olduklarından battıkları kabuklu kardan dolayı yakalanması yâda ele geçilmesi kolaydı. Ġlk Kanıt I: Edebi Referanslar 110 Bu bölümde kayak ve kayakla ilgili birçok referanstan birkaçını listeleyeceğim. Avrasya genelinde iki bin yıldan fazla. Ġlginç bir Ģekilde, hesapların hiçbiri kayakçılara ait değil; daha ziyade kayakla ilgili bir Ģeyler duymuĢ ama hiç tanık olmamıĢ yazarlar tarafından yazılmıĢtır. Çin'in Batı Han döneminde (MÖ 206-25) çeĢitli düĢünce okulları üzerine bir kitap yazan Shan Hai Jing'in on sekizinci cildi olan Hai Nei Jing Ģöyle diyor: Altay dağlarında yaĢayan Dingling Uyruğu Kuzeybatı Çin halkı altlarında toynak Ģeklinde bir ön ucu olan ahĢap bir tahta olan ve bir tür diz boyu kürk çizme olan ―keçiboynuzu‖ giyerek vadilerde ve düzlüklerde keçiler gibi hızlandı.(9) Liu Qilu ve Liu Yueye, bundan MÖ 206- 206 yılları arasında Altay sıradağlarında kayak faaliyetlerinin popüler bir spor olarak var olduğu sonucuna açıklarlar. Kayak avlanma, ulaĢım ve savaĢ araçlardır.‖ Tacitus Cornelius Tacitus (c. MS 55 - c. 117), en ünlü eseri Germania10 olan ve en eski yazılı metinleri sağlayan bir Roma tarihçisiydi. Türkler kayağa yabancı bir millet değildir. Ural dağlarında ve Baykal gölünün etrafında yaĢayan Türkler doğanın getirdiği zorlukları ve ihtiyaçları doğrultusunda avlanmak ve karda rahat yürüyebilmek amacıyla ‗çana‘ diye adlandırdıkları aracı kullanmıĢlardır. Kayakçılık tarihi notlarında Finlilerin Türklerle komĢuluklarından dolayı kayağı Türklerden öğrendiklerinden bahsetmektedir . Göktürklerin denizin doğusunda yaĢayan bir bölümü de ağaçtan yapılan kayaklarla kaydıkları için, Çinliler bunlara da ‗ Ağaç atlı Türk ‗ demiĢlerdir. Bunlardan Tang sülalesi hakkında tarihte Ģu kayıtlar vardır: ġekil 1. Zalavrouga avcısı. Kayakların uzak geçmiĢte, edebi kanıtlardan çok daha önce kullanıldığına dair kanıtlar vardır, yani TaĢ Devri'nin Neolitik ve hatta Mezolitik dönemlerine kadar giden kayakçıları tasvir eden kaya oymaları. En eski kaya resimleri ve muhtemelen daha genç oymalar kuzeybatı Rusya'da Beyaz Deniz'e yakın olan Norveç'in Nordland ve Finnmark ilçelerindedir. Beyaz Deniz'in kıyısına yakın bir yerde, 1926'da Bessovy Slédki Adasında 1930'larda Zalavrougada ve Iérpine-Ostrov'da diğer iki kaya oyma grubu keĢfedildi. Bunlar, TaĢ Devri'nde hareket halindeki insan figürleridir. Maddi poz oturumları ve geçimleri için önemli olan hayvanlar oldukça gerçekçi bir tarzda ele alındı. Oymaların 4.000 ila 4.500 yıllık veya Neolitik Çağ'ın sonlarına ait olduğu öne sürülmüĢtür. 1930'ların ortalarına kadar bilinen tüm oymalar Bütün bir av sahnesini muhteĢem bir Ģekilde betimleyen ġekil 1 Zalavrouga, ancak Raudonikas baskısında değil. Kayaktaki üç avcının izleri ve takip ettikleri üç geyiğin izleri görülebilir. Bazı yerlerde avcıların kayakları üzerinde yürüdüğü görülüyor, belki de ġekil 2. Zalavrouga av sahnesi. 111 YokuĢ yukarı çıkıyorlar ve diğer yerlerde yokuĢ aĢağı gittiklerini gösteren uzun yollar var. Avcılar, kayak pistlerinin her iki yanında bulunan noktalardan da görüleceği üzere eĢit uzunlukta kayaklar üzerinde ve ikiĢer direği kullanıyorlar. Direkler aslında bir yay ve bir mızraktır. Birkely, noktaların veya direk iĢaretlerinin kayakların ön kısmına yerleĢtirildiğine dikkat çekerek, avcıların günümüzde kros kayakçıları tarafından kullanılan normal teknik olan diyagonal tekniği veya çift kutuplamayı kullandıklarını gösteriyor. Avcılar avlarına ulaĢtılar, her biri bir geyiğe saldırdı. Elklerden ikisinin içinde oklar var ve birinin içinde mızrak var gibi görünüyor. Ġnsan figürünün kuyruğu vardır - avcıların doğayla daha iyi iletiĢim kurmak ve avlanmalarını kolaylaĢtırmak için hayvan kılığına girmeleri alıĢılmadık bir durum değildi. Avcı kayak yapıyor ve elinde bir yay var. Erkek ren geyiğine giden çizgi bir kement olabilir. Birkely, Sami kelimesinin karĢılığı olan dolkadit kelimesinden bahsetmiĢtir. Norveççe "ren geyiği tarafından kayaklara çekilmek" anlamına gelen snørekjøre kelimesi. Eski zamanlarda bir avcı derin karda bir ren geyiği veya geyiği yakalamıĢ ve hayvanın boynuna bir kement atmıĢ olabilir. Kementin diğer ucunu bir ağaca bağlayamamıĢsa, avcı sadece asılı kalmıĢ ve yoruluncaya kadar ren geyiği tarafından çekilmiĢ olabilir. Bu, bir ren geyiği veya geyiği yakalamanın ve daha sonra yem hayvanı olarak kullanılabilecek Ģekilde evcilleĢtirmenin bir yolu olabilirdi. Rødøy kaya dönüĢü kaya oymalarının ilki 1929'da Helgeland'daki Rødøy'de turba kesimi sırasında keĢfedildi. 1933'te Norveçli arkeolog Guttorm Gjessing kayanın bir kısmını çıplak buldu; geyik, fok ve kayık figürleri görülebiliyordu. Oymalar, Rus oymalarını üretene benzer bir avcı topluluğu tarafından yapıldı. Norveç'in Finnmark ilçesinde Alta'da bir kayakçının kaya oymacılığında bir kayakçı oyması görülmektedir. oymadaki kayakçı sağ kolu ile yayı çekerek ok ve yayla atıĢ yapıyor gibi görünüyor. Ġyi bir AtıĢ sağlamak için kayaklarını açık paralel bir açıda tutuyor. Bu kaya oymacılığı MÖ 1000 ile 500 yılları arasına tarihlendirilmiĢtir. Ġlk Kanıt III: Turba Bataklıklarında Bulunan Kayaklar. Finlandiya, Norveç, Ġsveç ve Rusya'daki turba Finnmark ilçesinde Alta, Norveç. Bataklıklarında bulunan kayaklar, kaya oymalarından bile en eski kayaklar kanıtlıyor. AhĢap normalde havaya maruz kaldığında zamanla hızla bozulur; ancak ıslak turbanın sağladığı asidik ortama gömülmesi halinde binlerce yıl korunabilir. Ġlk kayak 1897'de Finlandiya'da bulunduğundan ve etnologların Dikkatine sunulduğundan bugüne kadar üç yüzden Fazla kayak, kayak çifti ve kayak parçaları keĢfedildi. ġekil 1. Bir kayakçının kaya oymacılığı Ancak, 1933 yılına kadar Ġsveç'te geliĢtirilen polen analiz yöntemleri ile kayakların bataklıklara ne zaman gömüldüğüne dair daha kesin tarihler elde etme çabasında sonuç vermedi. Bu yönteme göre, jeologlar, kayağın bulunduğu belirli bir katmanda bulunan iğne yapraklı ve yaprak döken ağaçların farklı türdeki çiçek tozu, polen vb. miktarını belirleyerek belirli bir bulgu için yaklaĢık bir tarihe ulaĢırlar. Birkaç on yıl sonra, çok daha kesin bir yöntem 14C yöntemi olarak adlandırılan tarihleme veya ganik materyallerin sayısı ortaya çıktı. ġekil 2. Rødøy kaya oymacılığı. Organizma öldükten sonra, yaĢamı boyunca çevresindeki havadan emilen 14C miktarı 5.568 yıllık bir yarılanma ömrü ile kaybolur (çürür) (çürür). 112 Yani yaĢı bilinmeyen bir organik eserdeki 14C miktarı ölçülerek, organik materyalin hayatta olduğu zamandan beri radyokarbon yıllarının sayısını belirlemek mümkündür. Ardından, radyokarbon yılları, bristlecone gibi uzun ömürlü bir organizma kullanılarak takvim yıllarıyla eĢleĢtirilir veya kalibre edilir (cal.) Sonuç, çok doğru bir yaĢ tahminidir. Gösta Berg'in 1950 tarihli kitabında tartıĢtığı Ġsveçli kırk buluntudan yirmi bir tanesi polen analizi yoluyla tarihlendirilebilir. 4500 yaĢında olduğu tahmin edilen Hoting kayaklardan, kendi çağımız. Ġsveç'teki buluntuların sayısı 1995'e kadar yüze yaklaĢtı. Fin buluntuları (125'ten fazla), baĢlangıçtaTaĢ Devri'nin son evresine, yani MÖ 1500'e ait olduğu düĢünülen Rihimäki kayağını içeriyor. Norveç'te birkaç mezar ve buzul buluntusunu içeren yaklaĢık yirmi beĢ bulgu vardı. Ancak bu tarihler önemli ölçüde değiĢti. Artık daha kesin 14C sonuçları elde edildi. 14C yöntemiyle ilgili bir uyarı akılda tutulmalıdır: AhĢabın yaĢının çok doğru bir tahminini vermesine rağmen, aslında bu ağaçtan üretilen kayaklar çok daha genç olabilir. Bu bataklıktaki kayaklarında en dikkat çekici olan Ģey tarih bakımından aĢırı uç olmalarıdır. Tipi, yaĢı ve gösterdikleri özellikler bu çeĢitliliği ortaya koymaktadır. Öncelikle belirtmek gerekir ki, birçok kayak çeĢidi binlerce yıldır yan yana var olmuĢtur; bu nedenle, herhangi bir evrimsel tipoloji sorunlu olacaktır. Ørnulv Vorren, Sápmi'nin (kuzey Fennoskandinavya'nın Sámi bölgesi ve Kola Yarımadası) farklı bölgelerinde bulunan ve MÖ 250 ile MS 1435 arasında değiĢen beĢ bataklık kayağını karĢılaĢtırdı. Bireyin özellikleri arasında yakın bir iliĢki buldu. Kayaklar ve kayakların kullanıldığı arazi türleri. Ġkincisi, bataklık buluntularından bazıları parça oldukları için sınıflandırılamadı; aĢağıdaki sınıflandırmanın dayandığı ayak dayama yerine sahip olmayabilirler. Genellikle kayakların sadece ön ġekil 2. Zalavrouga avcısı. uçlarıdır. AĢağıda en eski bataklık kayaklarının bazı özelliklerinde gerçekten çok geliĢmiĢ olduğunu göreceğiz. Yıllar içinde, Ġsveçliler Wiklund, Berg ve Manker ve daha yakın zamanda Finn Naskali ve Norveçli Sørensen birkaç tipolojik sınıflandırma önerdiler veya daha önceki gruplandırmaları geliĢtirdiler. Burada sunulan tipoloji Man ker'in üç kategorisine dayanmaktadır; tarih öncesi kayaklar için ayrı bir kategoriye sahip olmadığı için Naskali'den farklıdır. Bu tip, bağlama kayıĢı için dikey çift delikli, altta düz ve yivsiz, alçak bir ayak basamağına sahiptir. Ġsveç, Västerbotten'den baĢka bir kayak parçası ve bir ucu kütük Ģeklinde olan bir sırıktan oluĢan Kalvträsk bulgusunu düĢünün tamamı çamdan yapılmıĢ kürek. Polen analizi 4.000 yıldan biraz daha az bir yaĢ verdi, ancak radyokarbon (14C) sonuçları bu nesnelerin çok daha eski olduğunu gösterdi; cal'den çıkıyorlar. 3623–3110 ve en eski bataklık kayakları arasındadır. Tüm kayaklar altta düzdür ve üstte düzayak boĢluğu vardır ve kayaktan çiftler halinde geçen dört dikey delik vardır. Kayağın tepesinde, ayak boĢluğunun önünde ve arkasında, kayağı sertleĢtiren bir sırt bulunur. Delik çiftleri arasında uzunlamasına uzanan kayak tabanında dar oluklar vardır. Bu Ģekilde bu deliklerden ve oluklardan geçen iplikler, hem burun kemeri hem de topuk kayıĢı iĢlevi görür. 113 ġüphesiz, tüyleri geriye dönük olarak alt tarafa bir kürk kaplama takmayı kolaylaĢtırmak için arkada bir noktaya geldi. Wiklund, Avrasya dağılımı nedeniyle buna Arktik kayak türü adını verdi. Kalvträsk kayağı, bataklık buluntuları arasında sadece iki Arktik kayaktan biridir. Arktik kayak, Ernst Bartolit 'in tipolojisinde Tip A'dır: dikey bağlama deliği çiftlerine sahip alçak ayak dayama yeri altta düz ve oluksuz. Bu tip, alçaltılmıĢ bir ayak basamağına sahiptir ya kayaktan oyulmuĢ ya da kenarlara çivilenmiĢ listeler (liste, dar bir ahĢap Ģerit). Her iki tarafta yatay bir delik vardır, böylece bir bağlama kayıĢı deliklerden ve ayağın üzerinden geçebilir. Rihimäki kayak, Finlandiya, Helsinki'nin kuzeyi yaklaĢık 70 km uzaklıkta bulundu.14C tarihli Kalvträsk kayağından daha sonra kullanıldığı tespit edildi. Çok farklı bir tasarıma sahiptir. Kayağın alt kısmı düz ve arkadan düz olarak kesilir. Ayak boĢluğu, ayağı sabitlemek için dıĢ kenarlardaki veya listelerdeki deliklerden bir ip geçebilecek Ģekilde düĢürülmüĢtür. Daha sonra Bu bağlama yönteminin geliĢtirilmesi, listeler orijinal kayak malzemesinin bir parçası olmaktan ziyade kayak üzerine çivilenmiĢtir. Bu kayak, ilk olarak Finlandiya'da bulundu benzer kayaklar Baltık ülkeleri, Polonya, Rusya ve muhtemelen Yugoslavya‘da olduğu belirlendi. Bu Güney tipi kayaklar MÖ 4.000–3000 yıllarında Hint-Avrupa'nın Finlandiya'ya yayılması sırasında kuzeye getirilmiĢ olabilirler. Güney kayağı, geçim için çok hayati olmadığı ve çok fazla kar olmadığı bölgelerde daha yaygındı. YaklaĢık bin yaĢında veya biraz daha genç. Muhtemelen onunla bir çift oluĢturan bir kayak ġekil 3. Ġsveç'teki bölgeleri gösteren harita parçasıyla birlikte bulundu. Tuğba Türklerince Sayan dağlarında yaĢayanların da kayak kullandıkları belgelerle ispatlanmıĢtır. Ellerinde tuttukları bu sopalara ‗‗dayak‘‘ ismini vermiĢlerdir. Dayak zaman zaman koltuk altına yâda elle tutularak, tek elle ya da her iki elde birer tane olarak kullanılırdı. Tuğba Türklerinin batısına, Yenisey nehri baĢlarında yaĢayan kırgızlar hakkında, yine o dönemin Çinli bilgini Huanjuki Ģöyle diyor: Bunlar ağaçtan yapılan ve çatısı kayın kabuğu (tuz) ile örtülü evlerde otururlar, iyi atları vardır. Bunlar buz üzerinde ağaç ata binerler, koĢarlar ve oynarlar. KoĢarken bir eğri ağaç dalını, koltukları altına alırlar ve yarıĢ ederken ona dayanarak iterler ve çok süratli koĢarlar. Moğolların gençlik yıllarında bedenlerini güçlendirmek amacıyla dağa tırmandıklarını ve en yükseğe çıkanların saygı gördüklerini yazmaktadır. Bu bilgilerin eski Türkler de dağa tırmanma ve yarıĢmalarında yapıldığını ispatlamıĢtır. Daha sonra Bothnic kayaklarının çoğu dekore edilmiĢtir, bazıları oldukça karmaĢık örgülü desenlerle kaplıdır. Dekorasyonun bir güzel örneği, Cal'de 1968 tarihli kayaklar Orta Finlandiya radyo karbonundan Kinnula bulunmaktadır. MS 650. Berg, Bu tür örgülü desenlerin Birka çevresinde yaygın olan diğer ahĢap ve boynuz objelerde de bulunduğuna dikkat çekti. Viking döneminde orta ve güney Ġsveç'te popüler bir süsleme Ģekliydi. Ġsveç kayaklarındaki süslemeleri inceleyen Ġsveçli arkeolog Wilhelm Holmqvist, onları MS 1000 ile 1200 arasına tarihlendirmiĢtir. Eğer öyleyse, Kinnula kayağının MS 650 tarihi ya ahĢabın kayaktan daha eski olduğunu ya da dekorasyon sonradan eklenmiĢtir diye düĢünülür. Ġsveçlilerle deri ticareti yapan Sámi, örgü fikrini onlardan ödünç almıĢ ve onu mükemmel bir Ģekilde Kayakların Bulunduğu Norveç (küçük daireler ve üçgenler). Bağlamalar geliĢtirmeye devam etmiĢ olabilirler. Berg, Botnik kayak tipinin, etkilerin çoğu güneyden gelmekle birlikte, geliĢimin son aĢamasını temsil ettiği sonucuna varıyor. Sekiz fit (2.44 m) uzunluğunda. Kayak Oluklarıdır. Benzer bir kayak yine çamdan yapılmıĢ Ġsveç'te Dalarnanın Färnäs'ta bulundu ve karbon tarihi cal'de. 360 M.Ö.52 Bu kayakların tümü, ana özelliği yükseltilmiĢ, girintili ayak dayama yeri olan Gösta Berg'in Scandic tipi dediği Ģeyin temsilcileridir. Hepsi oldukça geniĢ. Scandic tipi, Güney 114 ve Kuzey Kutbu kayaklarına göre benzerlik vardı: daha yoğun kar örtüsü olan bölgelerde daha güçlü ve daha dayanıklı bir bağlama gerekliydi. Kayak geniĢlediğinden, ayaklık yükseltildi ve tüm kayak geniĢliği boyunca uzanan yatay bir bağlama deliğine uyum sağlamak için çukurlaĢtı. Ġsveç ve Norveç'te Scandic kayakların bulunduğu alanları göstermektedir. Genellikle C2 kayakları süslenmez Yukarıdaki bataklık kayaklarının sınıflandırılması bağlama tipine dayalı olsa da, bağlama veya bağlama parçalarına sahip çok az bataklık kayağı bulunmuĢtur. Ancak 1991 yılında Mänttä, Finlandiya'da MS beĢinci yüzyıldan kalma bir ön cilt ve deri kayıĢ arka cilt kalıntılarına sahip bir kayak bulundu. Ġlmek artı arkada bir deri ip geçen yüzyılın sonunda Norveç'te hala kullanılıyordu. Bundan Vilkuna, Demir Çağı'nda geliĢtirilen bir bağlamanın zamana direndiği ve yüzyıllarca sürdüğü sonucuna varıyor. Göktürklerin denizin doğusunda yaĢayan bir bölümü de ağaçtan yapılan kayaklarla kaydıkları için, Çinliler bunlara da ‗ Ağaç atlı Türk ‗ demiĢlerdir.. KAYNAKÇA 1. Association for the Promotion of Skiing. History of skiing conference: Holmenkollen, Oslo, 16.-18.9.1998. Oslo, NO: Foreningen til ski-idrettens fremme, 1998. 2. Berg, Gosta. ―Forhistoriska skidor i Sverige.‖ Pa skidor, 1933: 142-169. 3. Birkely, Hartvig. ―I Norge har lapperne forst indfort skierne.‖ I∂ut, 1994. 4. Holmqvist, Wilhelm. ―On the origin of the Lapp ribbon ornament.‖ Acta archaeologica 5. 1934. 5. Huntford R. Two planks and a passion: The dramatic history of skiing, Printed by MPG Books Ltd, Cornwall UK2009. 6. Krüger A. The history of the Olympic Games, the invention of tradition, In M. Goksøyr, G. von der Lippe & K. Mo (Eds.). Sankt Augustion: Winter Games, Warm Traditions, Academia; 1996. 7. 8. Lehtola, Veli-Pekka. The Sami People – Traditions in Transition. Inari, FI: Kustannus- Puntsi, 2002. Manker, Ernst. ―Fennoskandiens fornskidor.‖ Fornvannen Vol. 2. 1971 9. Oliver E. The first nine books of the Danish history of saxo: Publicatons of the Folklore 10. ÖZEN N. Türk Kültür Tarihinde Spor ve Türklerin Spora Katkıları; batman üniversitesi sosyal bilimler ensitüsü tarih anabilim dalı Batman 2012 11. Salman, Hüseyin. "Eski Türk Kavimleri ve Devletlerinde Kayakçılık" The 10th ICHPER•SD European Congress and the TSSA 8th International Sports Science Congress, Antalya, Türkiye, 2004. 12. Ülker, Ġ. (2006). Dağlarımız: Dağ Sporları ve Dağ Turizmi, Yüksek Dağlarımız ve Kayak Merkezleri. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 13. Yarım Ġ. Çetin E. Orman B.G.:The Journey of Skiing: Starting from the Altay Region Extending to the Winter Olympic Games. Ann Appl Sport Sci 9(2): e896, 202 115 Society; 1893 ANADOLU‟DA OYNANAN GELENEKSEL TAġ OYUNLARININ ÇOCUKLARIN SOSYAL VE FĠZĠKSEL GELĠġĠMĠNE ETKĠSĠ Prof. Dr. Yusuf YURDĠGÜL* Prof. Dr. Aslı YURDĠGÜL* * Prof.Dr., Atatürk Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi, yurdigul@atauni.edu.tr * Prof.Dr., Atatürk Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi, asliacar@atauni.edu.tr Ġnsan hayatında taĢın önemi uygarlık tarihine dairdir. TaĢtan yapılan kap kacaklar, evler, silahlar, saraylar ve heykeller medeniyet tarihinin göstergesi olmuĢtur. Hayatın her alanında taĢı görmek mümkündür. Oyun da insan hayatına iliĢkindir ve taĢ da bu hayatın tam orta yerindedir. TaĢ konulu literatüre bakıldığında fen bilimlerinden sosyal bilimlere, güzel sanatlara, tarihe ve uzay bilimlerine kadar hemen her disiplinin ilgi alnında olduğu görülecektir. Her ne kadar literatürde ―taĢ oyunları‖ biçiminde bir kavramsallaĢtırmaya rastlanmamıĢ olsa da geleneksel oyunlara iliĢkin literatürde de taĢı görmek mümkündür. Özellikle doğu toplumlarında halihazırda sürdürüle gelen sokak oyunlarında taĢ baĢat oyun araçlarından biridir. Anadolu coğrafyasında oynanan Seksek, Kıstik, Kale yıkma, Cuz, Öyleme, Kuka, Kozo, Danaci, Domdik, Dokuz taĢ, BeĢ taĢ, Üç taĢ, Ölü daĢı, Leppik, Top kalesi ve Sekiz kuyulu taĢ gibi oyunlar bunlardan bazılarıdır. Geleneksel çocuk oyunları, taĢ ve çocuk geliĢimi gibi konular üzerinden bir kavramsal çerçeve oluĢturan çalıĢma, seçilen oyunları içerik analizi yöntemiyle ele alacaktır. Anahtar Kelimeler: TaĢ, Geleneksel Çocuk Oyunları, Çocuk GeliĢimi THE EFFECT OF TRADITIONAL STONE GAMES PLAYED IN ANATOLIA ON THE SOCĠAL AND PHYSICAL DEVELOPMENT OF CHILDREN Abstract The importance of stone in human life is related to the history of civilization. Vessels made of stone, houses, weapons, palaces and statues have been the indicators of the history of civilization. It is possible to see the stone in every area of life. The game is also related to human life, and the stone is right in the middle of this life. Looking at the literature on stone, it will be seen that almost every discipline is of interest, from natural sciences to social sciences, fine arts, history and space sciences. Although there is no conceptualization in the literature in the form of ―stone games‖, it is also possible to see the stone in the literature related to traditional games. Stone is one of the dominant playing tools in street games, especially in eastern societies. Hopscotch, Kistik, Castle demolition, Cuz, Oyleme, Kuka, Kozo, Danaci, Domdik, Nine stone, Five stone, Three stone, Death stone, Leppik, Castle of ball and Eight well stone games played in Anatolian geography are some of them. The study creates a conceptual framework on topics such as traditional children's games, stone and child development. The selected games will be analyzed by content analysis method. Keywords: Stone, Traditional Children's Games, Child Development 116 GELENEKSEL ERZURUM ÇOCUK OYUNLARININ ÇOCUK VE ĠLETIġIM BAĞLAMINDA ĠNCELENMESI *Prof. Dr. Yusuf YURDĠGÜL *Atatürk Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi, Erzurum/TÜRKĠYE E-mail: yurdigul@atauni.edu.tr Özet Geleneksel oyunlar, çocukların iç dünyalarında yaĢadıklarını dıĢ dünyalarıyla (sokaktaki sosyal yaĢantı) birleĢtirmesinde önemli bir yere sahiptir. Bireysel iletiĢimin kiĢilerarası iletiĢime dönüĢmesinde de oldukça etkili bir araçtır. Çocukların sosyal yaĢam içerisinde hayatı bilen/tanıyan bireyler olarak yetiĢmelerine yardım eder. Geleneksel çocuk oyunları toplumsal pek çok özelliği içerinde barındırır. Öncelikle çocuğun kendini ve içinde yaĢadığı toplumu tanıyarak benimsemesine yardımcı olur. Ġkinci olarak o toplumdaki yetiĢkinlerin kendine (çocuğa) verdiği statüyü anlamasına yardımcı olur. Nihayetinde bu oyunlar çocuğu iletiĢimsel bir eylem yoluyla sosyal hayatta aktif kılmaya çalıĢır. Geleneksel oyunlara yönelik literatüre göre bu oyunlar giderek ortadan kalkmaktadır. Özellikle bilgisayar oyunlarının sokaktakileri bitirdiği ifade edilmektedir. Ancak teknolojik geliĢmeler geleneksel oyunlara olan ilgiyi azaltmıĢ olsa da Anadolu‘da bu oyunlar hala oynanmaktadır. Geleneksel çocuk oyunları psikolojik, sosyolojik, kültürel ve sportif anlamda irdelenmiĢ bir konudur. Ancak ilgili literatüre bakıldığında, geleneksel çocuk oyunlarının iletiĢim bağlamında değerlendirilmesi çok yapılmamıĢtır. Bu çalıĢmada Erzurum ilindeki geleneksel çocuk oyunlarından Lebbik, Kabak, Cicoz ve Don- AteĢ çocuk ve iletiĢim bağlamında analiz edilecektir. Anahtar Kelimeler: Çocuk Oyunları, ĠletiĢim, Erzurum EXAMĠNATĠON OF TRADĠTĠONAL ERZURUM CHĠLDREN'S GAMES ĠN THE CONTEXT OF CHĠLDREN AND COMMUNICATION Abstract Traditional games have an important position in combining what children experience in their inner world with their outer world. It is also a very effective tool in the transformation of individual communication into interpersonal communication. It helps children grow up as individuals who know life in social life. Traditional children's games contain many social features. First of all, it helps the child to adopt by knowing himself and the society in which he lives. Secondly, it helps us understand the status that adults in that society give to the child. And the last is that these games try to make the child active in social life through a communicative action. According to the literature on traditional games, these games are gradually disappearing. In particular, it is stated that computer games finish those on the street. However, although technological developments have reduced the interest in traditional games, these games are still being played in Anatolia. Traditional children's games are a subject that has been examined psychologically, sociologically, culturally and sportively. However, when looking at the relevant literature, the evaluation of traditional children's games in the context of communication has not been done much. In this study, Lebbik, Kabak, Cicoz and Don- Ates, one of the traditional children's games in Erzurum province, will be analyzed in the context of children and communication. Keywords: Children's Games, Communication, Erzurum 117 GĠRĠġ Çocuk ve iletiĢim konusunda ilgili literatüre bakıldığında çocukla iletiĢim geliĢtirme ve onların dünyasına dahil olmanın oyun da dahil birçok yolu olduğu görülecektir. Ancak oyun, en doğalı, mantıklı ve sağlıklı netice verenidir. Aynı zamanda en yoğun kullanılan araçtır. Halkbilimi disiplininde çocuk oyunları önemli konuların baĢında gelmektedir. Bu vesileyle özellikle geleneksel çocuk oyunları konusunda Türk dünyasında yapılan çalıĢmalar tatmin edici düzeydedir. Yapılan çalıĢmalar genellikle oyunların tanıtımı, çocukların geliĢimine etkisi ve kültürel bir zenginlik olarak iĢlevleri üzerine gerçekleĢtirilmiĢtir. Örneğin oyun ve çocuk konulu literatüre göre oyunun çocuğun fiziksel, biliĢsel geliĢimini ve yaratıcı olmasını sağladığını ifade edilmektedir (Aral vd, 2001: 17). Oyun etkinliğinde çocuk toplumun aktif bireyi olmanın yanı sıra içinde yaĢadığı toplumun eĢit bir üyesi olduğunu da duyumsamaktadır. Her çocuğun yaĢamı için gerekli bir etkinlik olarak yetiĢkin yaĢama hazırlanma sürecinde etkilidir (Bayraktaroğlu, Büke, 2015:372). Böylece oyun çocuk için kendisini kanıtlama, eğlenme ve doygunluk sağlama aracı olarak iĢ görmektedir. Oyun bu iĢlevleri iletiĢim konusunda da etkili olmakta özellikle kiĢiler arası iletiĢimin önemli pratik mecralarından birine dönüĢtürmektedir. Çocuk ve oyun ya da çocukla oyun bağlamındaki çalıĢmalara bakıldığında oyunların hem çocukların birbirleriyle hem de çocuk ve ebeveyn arasındaki iletiĢim etkinliği için önemli olduğu görülecektir. Ebeveyn zaviyesinden bakıldığında çocukla iletiĢim kurmanın en kolay ve etkili yollarından biri oyun ile iletiĢim kurmaktan geçmektedir. Aynı Ģekilde çocuğun kendisi için de oyun kimseden öğrenemeyeceği bilgileri kendi tecrübeleriyle öğrenmesine yardımcı olan psikolojik, fizyolojik ve sosyolojik bir fenomendir (Avan vd., 2020: 63). Çocukların kul öncesi eğitiminde de yine oyun önemli bir mecra olarak karĢımıza çıkmaktadır. Okul öncesi çocukların hareket gereksinimlerini karĢılamanın yanı sıra oynanan oyun türüne göre çocuğun hayal dünyasını zenginleĢtirmekte, günlük yaĢam deneyimlerinin provasını gerçek yaĢam becerilerinin temellerini oynadıkları oyunlarda atmaktadır. Okul öncesi çağda çocuklar oyunla kendilerini ve çevrelerini tanıma fırsatı bulmakta, özellikle duygusal güvenlik alanları bu oyunlarla oluĢturulmaktadır (MEB, 2016:6). Geleneksel çocuk oyunları da aynı Ģekilde çocukların kendini kanıtlaması ve çevresiyle etkileĢime girmesi noktasında uzun zamandır etkili mecralar olmuĢtur. Geleneksel oyunlar; eğlence imkanlarından yoksun olunan dönemlerde halk kültürü içerisinde ortaya çıkan kurallarını ve kıyafetlerini örf ve adetlere dayandıran toplumun gelenek ve göreneklerine dair iĢlevlerini ortaya koyan pratikler olarak kuĢaktan kuĢağa aktarılan folklorik ve sportif değerlerdir (ĠĢler 1998: 33). Ancak uzunca bir zamandır gelenek ve göreneklerin modern toplumla birlikte etkinliğinin azaldığı bir 118 gerçektir. Modern toplumsal yaĢamla birlikte teknolojinin insan hayatına yoğun müdahalesiyle geleneksel oyunların etkinlik mecraları daralmıĢ olsa da sokak oyunları bağlamında sürdürülene geleneksel çocuk oyunları Anadolu‘da hala oynanmaktadır. Her bölgedeki çocuk oyunları birbirlerinden isim ve bazı nüanslar bağlamında farklılık arz etse de genellikle çoğunun evin dıĢında, sokakta, boĢ bir alanda oynanan ve oynayan çocuk sayılarının da fazla olduğu grup oyunları olduğu görülmektedir (Basal, 2007:265). Geleneksel çocuk oyunlarının Erzurum‘daki görünümüne bakıldığında ise oldukça geniĢ bir oyun çeĢidi görülmektedir. Ġlgili literatüre bakıldığında yüzü aĢkın (100) oyun olduğu (Erzurum Kültür Turizm Derneği) bunların pek çoğunun topluca (Güven, 2018) ve iletiĢim etkinliği çerçevesinde gerçekleĢtiği görülmektedir. Geleneksel Erzurum Oyunları, Çocuk, iletiĢim ve oyun konularından bir kavramsal çerçeve belirleyen çalıĢma oyunların çocuk ve iletiĢim bağlamında değerlendirilmesini gerçekleĢtirmektedir. Bu vesileyle literatür taraması yöntemiyle ulaĢılan Erzurum geleneksel çocuk oyunları çalıĢmanın evrenini oluĢturmakta amaçlı örneklem yöntemiyle belirlenen örnek oyunlar analiz edilmektedir. Oyunların belirlenmesindeki temel gerekçe toplu ve bir araç gerektiren oyunlar olmalarıdır. 1. Erzurum Geleneksel Çocuk Oyunları Erzurum Doğu Anadolu Bölgesinin en büyük illerinden biri olarak Türk kültür tarihi açısından önemli bir yere tekabül etmektedir. Geleneksel oyunlar bakımından zengin bir coğrafya sayılan Erzurum‘da ―kadın olsun erkek olsun kendi halk oyunlarını bilip oynayan, onları seven kiĢi‖ ler bulunmakla birlikte kültüründe fazla değiĢim olmayan ender yerlerden biridir (Tezcan, 1987: 277). Bu da günümüz modern toplumunda dijital oyunların etkisiyle geleneksel çocuk oyunlarının hala oynanıyor olmasında etkili bir referans sayılabilecektir. Erzurum‘da çocuk oyunları genellikle sokakta ve birden fazla kiĢiyle karma biçimde oynanmaktadır. TaĢ, sopa, ip, misket gibi araçlar geleneksel oyunların baĢat malzemeleridir. Teknolojiye ve tüketime dair yeniliklerden kaynaklı hayata dahil olan bazı araç ve gereçler de sonradan bu oyunlara eklenmiĢtir. Gazoz kapağı, oyun kağıtları, bilye ve çivi gibi araçlar zaman içinde geleneksel oyunların araçları haline dönüĢmüĢtür. Sayıları yüzü aĢan bu oyunları Ģu Ģekilde sıralamak mümkündür (ERVAK, EKTD, Güzel, Güven) 1- Ġtti bitti (Saklambaç) (Tusobe) 2- KöĢe kapmaca 3- Uzun eĢek 4- lebbik 6- Kız taklası 7- Çelik çomak (Holla çelik) 8- Yakartop 9- Sobe 5- Koza Ġstop 10- Bilye 11- Kızak kaymak (Hızzek) 12- Yüzük 13- Cüz 14- Dokuz taĢ (Domino) 15- Cim cim cimana 16- KayıĢ kızdı 17- Körebe 18- Fırfırik (topaç) 19- Kulaktan kulağa 20- Çember döndürme (Gındıllik) 21- AĢĢık 22- Evcilik 23- Kibrit oyunu 24- BeĢ taĢ 25- Çizgi 26- Ġp atlama 27- Zımba 28- Simit 29- Kurt baba 30- Ortada sıçan 31- FıĢ fıĢ kayıkçı 32- Elim direk 33- Tütünüm eğri 34- Telli 35- Kabak 36- 119 Deve cüce 37- Gazoz kapağı 38- Kutu-kutu pense 39- Papel 40- Ġp çekmece 41- Güzel çirkin 42Seke seke ben geldim 43- Yağ satarım bal satarım (Mendil kapmaca) ( TavĢan kaç tilki tut) 44- Aç kapıyı bezirgan baĢı 45- Yedi kule (Dondu- Domino) 46- Don 47- Tüttü 48- Elim Yandı 49- Hanım bir ateĢ ver 50- Ġsim Ģehir 51- Sos 52- Gece gündüz 53- Bom 54- Yerden yüksek 55- Sıcak soğuk 56- TaĢ vurmaca 57- Adam asmaca 58- Aylık 59- Kuka 60- Tura (Yüzük kimde) 61- Leyli (Munise) 62- Pabuç çırpma 63- Tandır baĢında oynanan oyunlar (tandıra adam asmaca) 64- Meyvelik bahçelerde elma ısırmaca 65- Limon (Mevlüt abi) 66- Hırsız-polis 67- Derede taĢ sektirme 68MenekĢe mendilim düĢe 69- ÜĢüdüm 70- Hımbıl 71- Uçtu uçtu ne uçtu 72- Sapan 73- Elim elim epenek 74- Nesi var? 75- Kar ile oynanan oyunlar (Kar topu-hızzek-kardan adam-kara yatırmaca) 76El üstünde kimin eli var 77- Heri heri hestani 78- Sivdi-sivdi 79- God god 80- EĢeğime su verdin mi 81- Bu buruncuk kimindir 82- Tumbulum tumbulum tum eĢek 83- Sen arkana mı güveniyorsun 84Tıp 85- Kümbet 86- Dane (60 taĢ) 87- Birdirbir 88- Kol taĢı (gülle gibi) 89- El taĢı (gülle gibi) 90Tek mi çift mi 91- Bastik 92- Cicoz 93- Güvercin takla 93- Kıstik 94- Issi Hamam 95- Öyleme 96Kozo 97- Ölü TaĢı 98- Danaci 99-Kol altı 100- Don ateĢ 101- Kale Yıkmaca ÇalıĢma kapsamında irdelenen oyunlar Lebbik, Kabak, Cicoz, Bastik ve Don- AteĢ oyunlarıdır. Bu oyunlar topluca ve bir araca gereksinim duyulan oyunlardır. 1.1. Lebbik Bu oyuna adını veren lebbik kavramının arkaik kökeni lap dan esin taĢ anlamına gelmektedir. Yassı ve enli olan lap adı verilen bir taĢ ile oynanan çocuk oyunudur. Türkiye‘nin birçok yöresinde farklı adlarla oynanmaktadır. Anadolu‘da lap ―bir çocuk oyununda kuka olarak dikilen şeyi kaleden çıkarmak için kullanılan yassı taş‖ (Erzincan), lepik (Bilecik, Sivas, Kars), lebik (Kars), lappik (Çanakkale), lepbik (Van), leppik/lebbik (Erzurum), lepük (Gümüşhane, Sivas). Azerice lepik ―kaygan yüzeyli düz taş‖. Ermenice lep ―çocuk oyunlarında yere dizilen ceviz veya misketleri devirmek için kullanılan, kaygan yüzeyli düz taş‖. Ġki veya daha çok çocuk tarafından oynanır. 5-6 metre uzakta büyükçe bir taş üzerine veya 30-40 cm çapında çizilen bir daire içine yumurta büyüklüğünde bir taş konulur. Taşın başında bir ebe kalır. Oyuncular tespit edilen mesafeden ellerindeki yassı taşlarla yuvarlak taşı düşürmeye veya dairenin dışına çıkarmaya çalışırlar (Öztürk, 2017). 1.2. Kabak Kabak oyunu sadece çocuklar tarafından oynanmaz, yetiĢkinlerinde düğün, niĢan gibi eğlence etkinliklerinde sıkça oynadıkları bir oyundur. Genellikle erkek oyunu olarak bilinse de kızlar da bu oyunu oynamaktadır. Söz söyleme sanatına iliĢkin sayılabilecek bu oyun dikkat gerektirmektedir. Genellikle on (10) kiĢilik bir oyuncu grubuyla oynanmaktadır. Oyuna baĢlamadan önce her oyuncuya 120 bir numara verilir. ―Oyunculardan biri (1 numara) başka bir oyuncunun numarasını (3) söyleyerek şu cümleyi kurar: ‗‘Tarlayı ektim biçtim 3 kabak oldu.‘‘ 3 numaralı oyuncu hemen cevap vermelidir: 3 kabak olmaz ‗‘ Buna cevap olarak hemen 1 numaralı oyuncu: ‗‘Ya kaç kabak olur? ‗‘sorusunu sorar.3. oyuncu yine hemen cevaplamalıdır. 3. Oyuncu isterse tekrar 1 numaralı oyuncuyu söyler ya da gruptaki başka bir oyuncunun numarasını söyleyerek oyunu bu şekilde devam ettirir. Cevap vermekte geciken ya da yanlış numarayı söyleyen oyuncu oyundan çıkar. Diğer oyuncular son iki kişi kalana kadar devam eder. Sona kalan iki kişiden biri ‗‘tuz ‗‘ diğeri buz‘‘ olur ve karşılıklı ‗‘tuz olmaz buz olur, buz olmaz tuz olur.‘‘ cümlesini hızlı hızlı beklemeden söylerler şaşıran oyuncu elenir‖ (Güven, 2018: 49) 1.3. Cicoz Cicoz bir yüzük oyunudur. Anadolu‘nun farklı coğrafyalarında yine farklı Ģekillerde oynanmaktadır. Ancak cicoz adıyla oynanan oyun hem oyun kuralları hem de oyunda Erzurum ağzıyla söylenen sözlerden ötürü Erzurum‘a has sayılabilecek bir geleneksel çocuk oyunudur. Bu oyun gruplar halinde de oynanabilmektedir. Yine söz söylemede dikkat gerektiren içinde tekerleme olan bir oyundur. Oyunun tekerlemesi ―al cicozu, ver cicozu. Geldi cicoz, gitti cicoz. Nerede cicoz, iĢte cicoz. Kimde cicoz, bende cicoz‖ Ģeklindedir. Ġki ucundan bağlı uzunca bir ipe geçirilen yüzükle oyuncular bir daire oluĢturarak otururlar. Oyuncular bir elleriyle ipi tutarken diğer elleriyle yüzüğü ebeye göstermeden arkalarından elden ele verirler. Yüzük elden ele geçerken bu tekerleme söylenir. Bir ebe seçilir ve ortaya alınır. Yüzüğün hangi oyuncuda olduğunu tahmin etmeye çalıĢarak Ģüphelendiği kiĢiye elini açtırır. Yüzüğü bulmuĢsa o kiĢinin yerine oturur ve ebe değiĢir. Bulamaz ise tahmin hakkı devam eder (Güven, 2018: 55) 1.4. Don AteĢ Bu oyun Türkiye genelinde okul öncesi eğitimde eğitim kurumlarının çocuklara sıkça oynattığı bir oyundur. Erzurum civarında don olarak bilinmektedir. Dikkat ve konsantrasyonu sağlayarak, ortak hareket edebilmek için bedensel koordinasyonu geliĢtiren don ateĢ oyunu, istenilen sayıda oyuncuyla oynanabilmektedir. Drama türünde eğitimin bir parçası sayılan bu oyunun oynanması Ģu Ģekildedir: Oyuncular arasından ebe seçilir, oyuncular ebeden kaçar. Ebeye yakalanmak üzere olan oyuncu ―don‖ diye bağırarak hareketsiz kalır. Kaçan oyunculardan bir kiĢi ―don‖ konumunda olan bir arkadaĢına dokunarak ―ateĢ‖ der. Bu Ģekilde ―don‖ konumunda olan oyuncu artık hareket edebilir. Ebe hızlı hareket ederek ―don‖ demeden bir oyuncuya dokunursa, ebe dokunulan kiĢi olur. Bütün oyuncular aynı anda ―don‖ olursa oyun biter. 2. Çocuk, Oyun ve ĠletiĢim Konulu Teoriler 121 Oyun ve iletiĢim konusu iki farklı açıdan değerlendirilmektedir. Birincisi ebeveynlerin çocuklarıyla olan iletiĢiminde onlarla olan iliĢkinin belirlenmesinde, ikincisi de kiĢiler arası iletiĢim bağlamında çocukların kendi aralarında iletiĢim kurmaları noktasında etkili etkili olmaktadır. Oyunlar çocuğun duygusal geliĢimine ve kendini daha rahat ifade etmesine katkı sunarken sözcük dağarcığının geliĢtirilmesinde de etkilidir. Oyun esnasında çocuk dil ve iletiĢim becerilerini kullanarak fiziki ve düĢünsel olarak diğer çocuklarla nasıl oynayacağını öğrenmektedir. Oyun aracılığıyla çocuk çevresindekilerle iliĢki ve iletiĢime geçmektedir. Böylece oyun çocuğu kültürel ve toplumsal olarak bir çevreye sokarken fiziksel ve zihinsel geliĢimine katkı sağlamaktadır (Gözaydın, 2007, 291). Esasen ilgili literatürdeki oyun teorilerine bakıldığında çocuk ve oyun bağlamında ortaya çıkan iletiĢim iĢlevi bariz bir Ģekilde görülmektedir. Klasik oyun kuramlarında da modern oyun kuramlarında da bunu görmek mümkündür. Klasik teorilerden özünü yenileme ve yetiĢkinlik hayatına hazırlama yaklaĢımları çocuğun oyun ile olan iliĢkisinden ortaya çıkan iletiĢim etkinliği konusunda değerlendirilebilecektir. Çocukluk dönemi oyunları insan geliĢimi ve ilerlemesinin adeta bir "özeti" dir. Bu kuram, oyun aktiviteleri içinde yer alan koĢma, fırlatma, vurma gibi davranıĢların eski çağlardaki avlanma aktivitelerinin modern anlamdaki uzantıları ve evrimsel geliĢimin sonucu olduğunu söylemektedir (Öğretir, 2008:96). Böylece çocuk, kendi ırkına özgü yaĢam deneyimlerini tekrarlamaktadır. Esasen Hall‘a ait olan tekrarlama kuramına göre birey; hayatı boyunca daha önce kendi türünün, ırkının geçirmiĢ olduğu geliĢme seyrinin aynısını geçirir. Oyun yoluyla, ırkın geçmiĢindeki davranıĢlar arasında iliĢki söz konusudur. Evrim kuramından yola çıkan Hall‘e göre çocuk, oyunda insan ırkının evrim sürecinde geçirdiği devinimsel ve ruhsal aĢamaları tekrar yaĢar (MEB 2007b). Gross‘un geliĢtirdiği çocuğun yetiĢkin hayatına hazırlık sürecindeki oyun kuramına göre de oyun çocukluğun sonunda ulaĢılan ön denemeler olarak tanımlamaktadır. Gross, çocukların neden oyun oynadıkları konusunda varsayımlar geliĢtirmiĢtir. Gross‘a göre geçmiĢte edinilen içgüdüsel alıĢkanlıklar, gelecekteki içgüdüsel alıĢkanlıkların oluĢmasında rol oynar. Oyunun bunun oluĢmasında önemli rolü vardır. Oyun, gelecekteki çalıĢma ve yaĢantıların bir ön hazırlığıdır. Ayrıca Gross, oyunun antisosyal eğilimlerden arındırma özelliğinin de olduğunu ileri sürer (MEB 2007b). Buna göre oyun çocuğu en ciddi Ģekilde yaĢama hazırlamaktadır. Birbirleriyle iletiĢime giren çocuklar oyunlarda kullandıkları araçlar ve rol ebeveynlerini taklitleriyle yetiĢkin hayatına adım atmakta çocuğun ileriki yaĢamında kendisine yardımcı olacak ve onu hayata hazırlayacak doğal yeteneklerin ortaya çıkmasına vesile olmaktadır. Modern oyun kuramları da çocuk oyun ve iletiĢim bağlamında değerlendirilmeye açıktır. Örneğin Pieget‘in biliĢsel oyun kuramı oyunu, çocuğun tüm zihinsel geliĢiminin bir parçası sayarken burada özümleme ve uyum kavramlarından bahsetmektedir. Buna göre zekanın geliĢimi özümleme ve 122 uyum arasındaki sürekli aktif iletiĢim sonucunda ortaya çıkmaktadır. Oyun oynarken çocuk, çoğunlukla uyarlama yapar ve bu süreci kendi anlam sistemine yerleĢtirir. DüĢsel oyunun rolü, çocuğun yeni yeni geliĢen biliĢsel becerilerinin alıĢtırmasıdır. Böylece çocuk bu becerileri güçlü biçimde yerleĢtirir ve onların yanlıĢ kullanım yoluyla kaybolmasını engeller (Fink, 1994:944). Modern kuramlardan sosyo - kültürel oyun kuramında da oyun, biliĢsel mekanizmaların iĢlemesine en uygun ortamı sağlar ve çocuğun hayali bir çözüm yaratmasıdır. Oyun, keĢiftir ve yeni bir oluĢumdur. Oyun ve iletiĢim arasında bir iliĢki vardır. Çocuk oyunda gerçek yaĢam deneyimlerinden hatırladığı sebep-sonuç iliĢkilerini kullanarak yeni davranıĢlar üretir. Böylece olumsuz dürtülerinden arınır. Oyunun önemi istekleri doyurma değil, daha çok düĢ gücünün ortaya çıkarılmasıdır. Oyun, somut nesne ve eylemlere bağlı değildir. Ancak nesnelerin çocukta anlam kazanması için eksen görevi görür. Örneğin bir dal parçasını at olarak kullanması aynı zamanda bir ağaç dikmeyi düĢlemesi için de fırsat sağlar (MEB, 2007b). Ġnsanlık geliĢiminde oyunun rolü konulu çalıĢmasında da Pellegrini çocuk tarafından tanımlanan oyun aktivitesindeki araçlar, oyunun içeriği ve oyunun kurallarının oyunun neticelerinden çok daha önemli olduğunu söylemektedir. Buna göre oyun doğrudan hedefe iliĢkin değildir. Esas olan kullanılan araçlar ve oyunun kimyasını kuran özellikleridir. Zaten oyunu değerlendirmede, içeriik belirlemede çocuklardan ziyade yetiĢkinler aktifken oyun çocukların ortaya koydukları ürünler ve akranlarıyla olan iletiĢim becerileriyle iliĢkilidir (Pellegrini, 2009). Freud‘un psikanalitik oyun kuramında da çocukların duygusal geliĢiminde oyunun önemi büyüktür. Freud‘a göre çocukların oyunları rastgele veya Ģans eseri değildir. Bireyin farkında olduğu ya da olmadığı duygularını belirtir. Ġnsanların duyguları, istek ve arzuları oyunda, düĢ ve fantezilerde ortaya çıkar. Çünkü oyun sırasında bir denetim ya da eleĢtiri yoktur. Freud‘a göre benliğin geliĢmesiyle iliĢkili olarak mantıksal düĢünmenin baĢlaması ile oyun son bulur. Akılcılık ve eleĢtirel düĢünce geliĢimi sonucunda çocuk oyundan uzaklaĢır. Çocuk, oyunda yetiĢkin rolünü üstlenerek hayal içinde kazandığı duygularını gelecekte kullanmak üzere saklar. Oyun, çocuğun karĢısına çıkan engellerden ve gerçek dünyanın yasaklarından kurtulmanın bir yoludur (Koçyiğit vd, 2007:333). 3. Oyunların Genel Değerlendirmesi Değerlendirmesi yapılan geleneksel Erzurum oyunları biri hariç içeriğinde düzgün ve yanlıĢsız söz söylenmesini gerektiren yarıĢma konseptli oyunlardır. Bu bağlamda cicoz, don ateĢ ve kabak en genel tabirle sözlü iletiĢime giren oyunlardır. Ancak oyunlarda tahmin becerisinin belirleyici olması ―ebe‖ dıĢındaki katılımcıların jest ve mimiklerini de önemli kılmaktadır. Yine bu açıdan lebbik de dahil bütün oyunlarda sözsüz iletiĢimin de etkili olduğu söylenebilir. Sözsüz iletiĢim, konuĢulan dilin dıĢında, jestler, mimikler ya da diğer dilsel olmayan iĢaretler aracılığıyla ifade edilen iletim biçimlerini kapsar. Bu biçimdeki sözsüz iletiĢim iki kanala dayanır. Görülebilir kanal (jestler, mimikler, yüz 123 ifadeleri, beden duruĢu vb.) ve yarı dilsel (paralingusitik) kanal (ses tonu, Ģiddeti, hızı vb.) (Yazıcı vd, 2018:158). Özellikle kabak ve cicoz oyunlarda kullanılan tekerlemelerin yanı sıra beden duruĢu, jest ve mimikler ve paralingusitik tarzda bağrıĢma ve tonlamalarla sözsüz iletiĢim örneği sergilenmektedir. Don ve ateĢ oyununda; oyuncuların talimat üzere hareketli ve hareketsiz kalmaları, Cicoz oyununda eller arkada yüzük taĢırken yüz hatlarının sürekli değiĢtirilmesi, kabak oyunundaki tekerlemenin paralinguistik ifadesi ve söylenen sözlerin ses tonu, Ģiddeti ve hızının önemli olması bu oyunlardaki sözel olmayan iletiĢime verilebilecek iyi örneklerdir. Bu Ģekilde oyunlarda tekrar edilen metinlerle sözlü iletiĢimin dayandığı sözsel kanalla birlikte bu kanallarla iletiĢim gerçekleĢtirilmiĢ olur. Bu genel değerlendirmenin dıĢında daha ayrıntılı vurgulamak gerekirse geleneksel oyunlar çocuğun enerjisini atmasını sağlayan dramatik ve yaratıcı oyunlardır. Bu oyuncalarda kurulan etkileĢim o kadar güçlüdür ki birbirlerini tanımayan gruplardaki çocuklar iletiĢimi güçlü takımlar kurabilmektedirler. Buna karĢın oyunların heyecanı içerisinde aynı mahallede birbirlerini uzun zamandır tanıyan takım arkadaĢları kimi zaman etkileĢim kurmakta zorlanabilmektedirler. Bu da tam anlamıyla kiĢilerarası iletiĢime iliĢkin bir konudur. KiĢilerarası iletiĢimde veren ve alan arasında bir etkileĢim söz konusudur. KiĢilerarası iletiĢimde verilen herhangi bir mesaj, bu mesajı alan kiĢi tarafından belli bir biçimde algılanır ve bu algı sonucunda ortaya olumlu ya da olumsuz bir tepki çıkmaktadır (Siyez, 2008:62). Bu da kiĢilerarası iletiĢimin bir diğer önemli konusu geribildirime tekabül etmektedir. Geleneksel oyunlardaki yarıĢma kurgusu birbirlerini tanımayan çocukları bile bir araya getirerek etkileĢim kurulmasını sağlamaktadır. Buradaki temel unsur çocukların ortak bir amaç etrafında toplanabilecekleri bir mecranın geleneksel oyunlarda sunulmasıdır. Örneğin kabak oyununda tekerlemenin ve sıra numarasının düzgün bir Ģekilde söylenmesi kuralı oyuncuların ortak küçük hedefler etrafında çok hızlı ve güçlü bir Ģekilde toplanılarak etkileĢim kurmalarına sebep olmaktadır. Ya da cicoz oyununda ipe geçirilmiĢ yüzüğün söylenen sözlerle elden ele dolaĢtırılması da oyuncuları hızlı Ģekilde küçük hedefler etrafında örgütlemektedir. Böylece oyuncuların motivasyonu iletiĢim kurmak için harekete geçmelerini sağlamaktadır. Çocuk ve iletiĢim oyunun yeri konusunda değerlendirilmesi gereken ve burada vurgulanması elzem bir baĢka konu da UNICEF‘in belirlediği temel ilke ve uygulamalardır. 2011 yılında UNICEF ―Çocuklarla ĠletiĢim‖ adlı bir çalıĢmada evrensel ilkeler ve öneriler sunmuĢtur. Çocuklar, aileleri, çocuk geliĢim uzmanları, bakım verenler ve öğretmenlerle gerçekleĢtirilen görüĢmeler neticesinde oldukça kapsamlı bir projenin çıktısı olan bu kitapta medyaya yönelik çıkarımlar da belirlenmiĢtir. Buna göre rol yapmaya, hayal gücüne dayalı ve açık uçlu oyunları kullanılması tavsiye edilmektedir. Çocuklara kendilerine benzeyenleri ve farklı olanları, birlikte eĢit taraflar olarak oyun oynamayı ve çalıĢmayı temel hedeflerden sayan bu çalıĢmada çocuklarla iletiĢimle ilgili dört prensip belirlenmiĢtir. Buna göre çocuk ve iletiĢim; ĠletiĢim YaĢa Uygun ve Çocuk Dostu Olmalıdır, ĠletiĢim Çocuğa Bütün 124 Olarak Hitap Etmelidir, ĠletiĢim Olumlu ve Güçlü Yanlar Odaklı Olmalıdır, ĠletiĢim En Dezavantajlı Durumda Olanlar da Dâhil Olmak Üzere Herkesin Ġhtiyaç ve Becerilerine Hitap Etmelidir (Kolucki ve Lemish, 2011: 25-42). Değerlendirilmesi yapılan oyunlara bakıldığında kısmen bu temel prensipleri bu oyunlarda görmek mümkündür. Bu oyunların ayrıca bu temele prensipler bağlamında değerlendirilmesi gerekli olmakla birlikte bu konu çalıĢmanın dıĢında baĢka bir bildirinin alanı olabilecektir. Ayrıca bu oyunlara çocuk ve iletiĢim bağlamında bakıldığında terapötik iletiĢiminden de bahsetmek faydalı olacaktır. Tıp literatüründe iletiĢimin psikososyal ve fiziksel unsurların etkileĢmesi ile ilgili olan terapötik iletiĢim daha çok çocuk ve sağlık konusundaki muhatabıyla arasında gerçekleĢmektedir. Ancak bu türlü iletiĢim çocuğa ümit vaat eden ve çocuğun stresle baĢ etme kabiliyetini yükselten bir yöntemdir (Avan vd., 2020: 64). Bu türlü bir iletiĢim terapistin danıĢanını sözlü ve sözsüz iletiĢim yoluyla daha iyi anlamasına yardımcı olan, hastaların duygularını ve fikirlerini rahatça ifade etmelerini teĢvik eden en kritik araçlar arasında yer almaktadır. Oyun gibi aktiviteler aracılığıyla çocuğun kendini iletiĢim kurarak ifade edebilmesi üzerinde düĢünülmesi gereken metotlardan biridir. Temelde yarıĢma içerikli lebbik, cicoz, kabak ve don ateĢ oyunlarıyla çocuklar kendilerini rahat ifade edebilme ve stresle baĢ edebilme kabiliyetine sahip olabilmektedir. Dolayısıyla oyun içi aktiviteler bakımından düĢünüldüğünde değerlendirme için seçilen oyunlarda gerçekleĢen iletiĢimin terapötik olduğunu söylemek yanlıĢ olmayacaktır. Sonuç Çocuk ve oyun konusundaki literatür iletiĢim kavramıyla birebir iliĢkilidir. ÇalıĢma çerçevesinde taranan ilgili literatür ve bu çalıĢmanın uygulama aĢaması olan Erzurum geleneksel oyunlarında çocuk ve iletiĢim analizi bu savı güçlendirmiĢtir. Genel anlamda oyunun iletiĢim boyutu olduğu gibi geleneksel oyunlarında bu türlü bir etkisi söz konusudur. Oyunun çocuğun fiziksel ve biliĢsel geliĢimine katkısı yadsınamaz. Geleneksel çocuk oyunlarında ise bir kültür taĢımacılığı söz konusudur. Geleneksel oyunlar kültürel mirasın aktarılmasında çok önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda geleneksel çocuk oyunlarının iletiĢim değerlendirmesi daha çok iletiĢimin kültürel boyutuyla ilgilidir. Bu zaviyeden, geleneksel oyunlar bir iletiĢim aracı olarak değerlendirilebilir. Kitle iletiĢim araçlarının etkisiyle birlikte küreselleĢme evrensel bir tek kültürü cazip hale getirmiĢtir. EndüstrileĢmeyle birlikte bireyselleĢmenin artması, toplumların kendi iç dinamikleri ile toplumsal ve kültürel öğeleri aktarmasını zorlaĢtırmıĢtır. Geleneksel çocuk oyunlarının baĢat rolü de burada ortaya çıkmaktadır. Tıpkı Hall‘in tekrarlama kuramında olduğu gibi bu oyunlar aracılığıyla çocuklar kendi türünün, ırkının geçirmiĢ olduğu geliĢme seyrinin aynısını geçirmektedir. KAYNAKÇALAR Aral, N., Gürsoy, F. & Köksal, A. (2001). Okul öncesi eğitiminde oyun. Ġstanbul: Ya-Pa. 125 Avan, H., Koç, E., Vural, B. (2020). Çocukla Terapötik ĠletiĢim ve Oyun, KırĢehir Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 62-69. Basal, H. (2007). GeçmiĢ Yıllarda Türkiye‘de Çocuklar Tarafından Oynanan Çocuk Oyunları, Eğitim Fakültesi Dergisi XX (2), 243-266 Bayraktaroğlu, B. Büke, A. (2015). Çocuk Oyun Alanlarının Evrensellik Ölçütleri Açısından Ġncelenmesi: Fenerbahçe-Pendik Sahil ġeridi Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi 3(3), 371-378 Erzurum Kültür Turizm Derneği (2021). Erzurum Çocuk Oyunları, https://erzurumektud.tr.gg/%C7ocuk-Oyunlar&%23305%3B.htm, E.T: 10.11.2022 Çevrimiçi: Fink, R. S. (1994). BiliĢsel geliĢimde düĢsel oyunun rolü (çev. M. Artar, F. O. Zorlu). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27 (2), 941-954. Gözaydın, N. (2007). Dil, Çocuk ve Oyun, Türk Dili, s:291-297, Ankara Güven, A. (2018). Erzurum Ġlinde Oynanan Geleneksel Oyunların AraĢtırılması Ve Beden Eğitimi Derslerine Uyarlanması, Atatürk Üniversitesi, KıĢ Sporları Ve Spor Bilimleri Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Erzurum Güzel, E. (2012). Erzurum Çocuk Oyunları, http://www.ervak.org.tr/IndD.asp?IndID=8&id=351 E.T.: 10.11.2022 ERVAK, Çevrimiçi: ĠĢler, H. (1997). Tarihsel Kökenleri, Yayılma, Organizasyon Biçimleri ve Fonksiyonları Bakımından Geleneksel Aba ve Ģalvar GüreĢlerinin Ġncelenmesi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, (YayınlanmamıĢ Doktora Tezi), Ankara Yazıcı, H., Altun, F. (2018). KiĢilerarası ĠliĢkilerde Sözel Olmayan ĠletiĢim, Ġçinde: Ġnsan ĠliĢkileri ve ĠletiĢim, Editör: Kaya, A., PEGEM Yayınları, Ankara Koçyiğit, S., Tuğluk, M., Kök, M. (2007), Çocuğun GeliĢim Sürecinde Eğitsel Bir Etkinlik Olarak Oyun, Kkefdı/ Okkef, Number: 6, 324-342, Erzurum Kolucki, B., Lemish, D. (2011), Çocuklarla ĠletiĢim, United Nations Children‘s Fund (UNICEF) MEGEP, Millî Eğitim Bakanlığı, (2016). Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Oyun Ve Hareket Etkinlikleri, Çevrimiçi: http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Oyun%20ve%20Hareket%20Etkinlikleri.pdf, 10.11.2022 E.T. MEGEP, Milli Eğitim Bakanlığı. (2007b). Oyun Etkinliği-I. Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Ankara. Çevrimiçi: http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/%C3%87ocuk%20Oyunlar%C4%B1.pdf, E.T.: 10.11.2022 Öğretir, A. D. (2008). Oyun ve oyun terapisi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 94-100 Öztürk, O. (2017). Karadeniz Bölgesinde Oynanan Çocuk Oyunları Sözlüğü, Çevrimiçi: https://ozhanozturk.com/2017/11/26/karadeniz-bolgesinde-oynanilan-cocuk-oyunlari-sozlugu/, E.T.: 10.11.2022 Pellegrini, A. D. (2009). The Role of Play in Human Development. New York: Oxford University Press. Tezcan, M. (1987). Erzurum Kültürü ve KiĢiliği, Tarihi AkıĢ Ġçinde Erzurum Sempozyumu, Çevrimiçi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/794454, E.T: 10.11.2022 Siyez, D. (2018). KiĢilerarası ĠliĢkilerin BaĢlangıcı ve GeliĢim, Ġçinde: Ġnsan ĠliĢkileri ve ĠletiĢim, Editör: Kaya, A., PEGEM Yayınları, Ankara 126 HISTORY OF DEVELOPMENT AND FORMATION KYRGYZ WRESTLING Nurmira ABDYBEKOVA *Dr., Ass. Prof., Kyrgyz State Academy of Physical Culture and Sport named after B. Turusbekov, Bishkek / Kyrgyzstan abdybekova84@mail.ru Abstract This article explains the history and formation Kyrgyz kurosh from ancient times until sovereignty of our country. The ancestors of the Kirghiz - the Yenisei Kyrgyz were one of the most ancient nomadic pastoralists who lived in the territory of Southern Siberia in the upper reaches of the Yenisei and Altai. In the III century BC. BC, in 201 in the Chinese historical chronicle "Shi ji" of the historian Sima Qian, for the first time, the existence of the possession "Kyrgyz" was mentioned, located in the Eastern Tien Shan. This research describe the definition of national wrestling competitions of the III World Nomad Games such as Kyrgyz kurosh, Alysh, Goresh, Gűlesh, Kazakh kuresi, Kurash, Kyrgyz kurosh, Mongol bokh, Pakhlavani, Sambo, Ssirym, Sumo, Ashyrtmaly aba gureshi and the Great Nomad Wrestling. We advised five main pedagogical conditions in preparation the future specialists in the field of physical culture and sport with using distance teaching and learning from traditional wrestling of Turkic countries moving towards vocational-oriented teaching approach. Keywords: Turkic countries, Kyrgyz kurosh, the World Nomad Games, distance teaching and learning, nomadic civilization. 1. Introduction The ancestors of the Kirghiz - the Yenisei Kyrgyz - were one of the most ancient nomadic pastoralists who, from ancient times, lived in the territory of Southern Siberia in the upper reaches of the Yenisei and Altai. In the III century BC. BC, in 201 in the Chinese historical chronicle "Shi ji" of the historian Sima Qian, for the first time, the existence of the possession "Kyrgyz" was mentioned, located in the Eastern Tien Shan (Kirg. Tenir-Too), in the area of the Boro-Horo ridge. The Hunnic Empire was formed in 209 BC. e., his vassal possession "Kyrgyz" arose around the same time, a little earlier or later. Proceeding from this, V.V.Bartold named the Yenisei Kyrgyz as one of the most ancient peoples of Central Asia. Later in the 6th century AD. e. the tribes of the Yenisei Kyrgyz settled in the valley of the Yenisei River, and united to form the Kyrgyz Kaganate. In 840, the Kyrgyz Kaganate inflicted a crushing defeat on the ancient Uyghurs and destroyed the Uyghur Kaganate, as a result of which the Kyrgyz extended their power to the entire territory of historical Mongolia. The Yenisei Kyrgyz were the last Turkic people who ruled the Mongol steppes until they were driven out to Altai in the 10th century by the Mongol-speaking Khitan. 127 The picture № 1. The Kyrgyz baatyr with his tribes In the picture №1 Kyrgyz baatyr is standing with his dzhigits. From the etimology of the terminologies of Kyrgyz words, we can explain the following meanings of these words. ‗Baatyr‘ maens ‗hero‘ and ‗dzhigit‘ means soldiers which protect their tribes from enemy. In Altai and in the Irtysh region, the Yenisei Kyrgyz create the principality "Kirgiz". The Yenisei Kyrgyz, appearing on these lands, entered into close relations with the local Kimak-Kypchak tribes. As a result of assimilation processes, the Yenisei Kyrgyz dissolve in the composition of the more numerous aborigines of these lands, even adopting their language. Here, in Altai and in the Irtysh region, a new ethnos was formed, which later gave rise to two kindred peoples - the modern Kirghiz and the southern Altai. Even earlier, in the VIII century, separate groups of Kyrgyz tribes penetrated into the territory of eastern Kazakhstan, creating an association (state) of Karkyrakhan. In the post-Mongolian time, the South Altai Kirghizes wander in the former territories in the mountain ranges of the Irtysh and Altai (they use the "vertical way" of nomads, therefore they are mountain nomads), there is information that in Timurid time they supported the nobility of the neighboring Ak-Orda. At the turn of the XV-XVI centuries, due to the weakening of Mogolistan and the need to establish ties, control over agricultural territories, the Altai Kyrgyz, possibly as part of the Oirat tribes, penetrate into East Turkestan and the Tien Shan. From that time on, the final phase of the ethnogenesis of those nomadic tribes of the Altai Kirghiz, who later formed the Kirghiz people, began to take shape. The picture № 2. The Kyrgyz nation in ancient time 128 The history of the Kyrgyz people and the land now called Kyrgyzstan goes back more than 3,000 years. Although geographically isolated by its mountainous location, it had an important role as part of the historical Silk Road trade route. Turkic nomads, who trace their ancestry to many Turkic states such as the First and Second Turkic Khaganates, have inhabited the country throughout its history. In the XII century, Kyrgyzstan was conquered by the Mongols; subsequently it regained independence but was invaded by Kalmyks, Manchus and Uzbeks. In 1876 it became part of the Russian Empire, remaining in the USSR as the Kirghiz Soviet Socialist Republic after the Russian Revolution. The aim of the research: Definition period of development and formation Kyrgyz kurosh. The methods of research: scientific-theoretical and methodological analysis of sources and interviews. Kyrgyzstan is a small mountainous country in Central Asia. Most of the territory is occupied by mountains and has no access to the sea. The population of the country is 7 million people. Although in terms of its geographic and economic indicators, Kyrgyzstan is inferior to its neighbors, the small but proud people are distinguished by their will for freedom and self-expression and do not tolerate justice. This is reflected not only in political life but also in everyday life and in sports too. In particular, I would like to focus on ―wrestling‖ not only as a sports discipline, but also as a part of the nomadic lifestyle of the Kyrgyz. Wrestling in the history of Kyrgyzstan as a sport appeared under Soviet rule, but the Kyrgyz used to practice as a form of competition between tribes and peoples to resolve disputed territorial issues in order to avoid bloody wars. This can be observed in the epic Manas, when all neighboring peoples, both friendly and enemies, were invited to the commemoration of Khan Kokotoi. When the Kalmyk warrior-wrestler Zholoy, distinguished by his fierce strength, challenged the entire Kyrgyz people to fight him, no one dared to answer except the elder Koshoy, who was inferior only in age, and not in strength. In a long duel, Koshoi baatyr won, thereby defending the honor and dignity of the Kyrgyz people. Not far from the village of At Bashy in the Naryn region, in the village of Kara Suu, there is an ancient fortification, which is called Koshoi Korgon, according to legend, it was during the life of Koshoi that a fortress was built. The picture № 3. The Kyrgyz baatyr with his tribes The received results and their novelty: Theoretical substantiation of the analysis of the scientific and pedagogical basis for the formation student-centered activity students‘ skills in the field of physical education and sports. The pedagogical conditions of vocationally oriented student learning have been experimentally verified, their effectiveness has been determined. The actual problem about the national kinds of sport of Kyrgyz people mentioned in the works of Dr., Professor M. Türkmen (M. Türkmen, 2021: 293). Professors N.I. Sharabakin, M.K. Saralaev, 129 Zh.K. Zhamankulov are authors of the Law of the development the national kinds of sport which was accepted in 2005. It is important to note, that in the modern history of Kyrgyzstan there are many personalities who have demonstrated their strength and perseverance in wrestling. These include the famous Kyrgyz wrestler Kojomkul, who was distinguished by his high height (236 cm). The story goes that he, in a dispute with the buy-manap, lifted a stallion on his back and carried it to the hill where this manap was sitting. He also led an active social life, made a significant contribution to the establishment of farms in the Suusamyr valley, the construction of a school on the collective farm ―March 8‖. For his work he was awarded the Order of the Red Banner of Labor, the Certificate of Honor of the country. It is important to mention, that authors who play a great role in development Kyrgyz kurosh and national kinds of sports are following:  M.K. Saralaev published a book about the national kinds of sports and outdoors games in 1993 where author describe about the rule and classification of the games.  M.K. Saralaev, M.O. Bukuev published a manual ―The role of Kyrgyz traditional games and competitions in the teaching young people‖ (M.K. Saralaev, M.O. Bukuev 2015: 156). Along with modern kinds of wrestling, the ancient sport of Kyrgyz-kurosh is still practiced in Kyrgyzstan. Thanks to the organization of the World Nomad Games, which took place in Kyrgyzstan in 2014, 2016 and 2018, Kyrgyz kurosh entered as the main type of competition where many countries took part. During a trip around Lake Issyk Kul, you can see the places where the World Nomad Games took place, namely the city of Cholpon Ata and the Kyrchyn pasture, which is located in the Semyonov Gorge. History of a nomadic civilization is an era with length of almost three millennia which foundation Scythians laid in the 8th century BC. From coast of the Pacific Ocean to the Eurasian tundra and the Carpathians, lands of Huns and Germans in Europe; mountains, steppes and deserts of the Central, East Asia and the Middle East - here it is the existential world and an area of a civilization of nomads. Spirituality and morals become important in the life of a young person. The World Nomad Games (WNG) unified more than 86 countries all over the world with horses riding and horse racing as Kok boru is an ancient, popular equestrian sports game in Kyrgyzstan and other nations in Asia. Therefore, the devise of the World Nomad Games (WNG) is ―United in spirit, united in force‖. It has been determined that the Kok boru is played in national holidays of Kyrgyz nation. It has been found that this game has been played intensively from the ancient time. The Kyrgyz kurosh mentioned in the epic «Manas». The World Games of Nomads have become a phenomenon of XXI century, having created a new brand and having presented to the world new format of competitions and games. The idea of revival of a nomadic civilization has become one of the most discussed subjects in scientific community, the object of attention of culturologists, historians, archeologists, numismatists, anthropologists, geographers and philosophers (N. Abdybekova, 2016: 360). There are following National wrestling competitions of the World Nomad Games: 1. Alysh (free style) – national belt wrestling (the Kyrgyz Republic); 2. Goresh (free style) – national belt wrestling (Turkmenistan); 3. Gűlesh – national wrestling (the Azerbaijan Republic); 4. Kazakh kuresi – national wrestling (the Republic of Kazakhstan); 5. Kurash – national wrestling (the Republic of Uzbekistan); 6. Kyrgyz kurosh – national belt wrestling (the Kyrgyz Republic); 7. Mongol bokh – national wrestling (Mongolia) 8. Pakhlavani – national wrestling (the Islamic Republic of Iran); 9. Sambo – national wrestling (the Russian Federation); 10. Ssirym – national belt racing (the South Korea); 11. Sumo – national wrestling (Japan); 12. Ashyrtmaly aba gureshi – national belt wrestling (the Turkish Republic); 13. GREAT NOMAD WRESTLING – united free belt wrestling of Nomad. NATIONAL WRESTLING COMPETITIONS OF WORLD NOMAD GAMES 130 ALYSH–national belt wrestling (the Kyrgyz Republic). Composition of the team –14 people: 12 sportsmen (6 men and 6 women), 2 coaches. Athletes older than 18 years are allow taking part in competitions. The competitions are held among men and women in frees style. In all weight categories, maximum one sportsman is allowed. Weight categories: - among men (free style): under 60kg, under 70kg; under 80kg, under 90kg, under 100kg, absolute weight category; - among women (free style): under 55kg, under 60kg, under 65kg, under 70kg, under 75kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of ‗Alysh‘ International Belt Wrestling Federation. The winner among men in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. ASHYRTMALY ABA GURESHI – national belt wrestling (the Turkish Republic). Composition of the team – 4 people: 3 sportsmen, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. The competitions are held among men. In all weight categories maximum 1 sportsman is allowed. Weight categories; – under 65kg, under 80kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the International Aba Guresh Federation. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. GORESH – national belt wrestling (Turkmenistan). Composition of the team – 4 people: 3 sportsmen, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. The competitions are held among men. In all weight categories maximum 1 sportsman is allowed. Weight categories: – under 62kg, under 83kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the World Goresh Federation. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the Great Nomads Wrestling. GULESH – national wrestling (the Azerbaijan Republic). Composition of the team – 4 people: three sportsmen, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. The competitions are held among men (free style). In all weight categories maximum 1 sportsman is allowed. Weight categories: – under 60kg, under 80kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the National Gűlesh Federation of the Azerbaijan Republic. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. KAZAKH KURESI –national wrestling (the Republic of Kazakhstan). Composition of the team – 4 people: 3 sportsmen, 1 coach. 131 Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. The competitions are held among men (free style). In all weight categories maximum 1 sportsman is allowed. Weight categories: – under 70g, under 90kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the World Kazakh Kuresy Federation. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. KURASH – national belt wrestling (the Republic of Uzbekistan). Composition of the team – 4 people: three sportsmen, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow taking part in competitions. The competitions are held among men. In all weight categories, maximum one sportsman is allowed. Weight categories: – under 66kg, under 81kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the National Kurash Federation of the Republic of Uzbekistan. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. KYRGYZ KUROSH – national belt wrestling (the Kyrgyz Republic). Composition of the team – 8 people: 7 sportsmen, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow taking part in competitions. The competitions are held among men. In all weight categories, maximum 1 sportsman is allowed. Weight categories: –under 55kg, under 60kg, under 66kg, under 74kg, under 84kg, under 96kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the Kyrgyz Kurosh Federation of the Kyrgyz Republic. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomad Wrestling. MONGOL BOKH – national wrestling (Mongolia). Composition of the team – 2 people: 1 sportsmen, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. The competitions are held among men. In all weight categories, maximum 1 sportsman is allowed. The competitions are conducted in accordance with the resent rules of the Mongol national wrestling. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomad Wrestling‖. PAKHLAVANI - national wrestling (the Islamic Republic of Iran). Composition of the team – 4 people: 3 sportsmen, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. The competitions are held among men. In all weight categories maximum 1 sportsman is allowed. Weight categories. – under 70kg, under 80kg, absolute weight category. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the International Pakhlavani Federation. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. 132 SAMBO (sport) – national wrestling (Russian Federation). Composition of the team – 8 people: 6 sportsmen (3 men and 3 women), 2 coaches. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. The competitions in sambo are held among men and women. In all weight categories maximum 1 sportsman is allowed. Weight categories: Among men: – under 57kg, under 68kg, absolute weight category; Among women: – under 48kg, under 60kg, under 80kg. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the International SAMBO Federation. The winner among men in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. SSIRYM – national belt wrestling (the Republic of Korea). Composition of the team – 2 people: 1 sportsman, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. Competitions are held among men in the absolute weight category. In the absolute weight category maximum 1 sportsman is allowed. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the International Ssirym Federation. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. SUMO – national wrestling (Japan). Composition of the team – 2 people: 1 sportsman, 1 coach. Athletes older than 18 years are allow to take part in competitions. Competitions are held among men in the absolute weight category. In the absolute weight category maximum 1 sportsman is allowed. The competitions are conducted in accordance with the effective rules of the International Sumo Federation. The winner in the absolute weight category gets a right to take part in the ‗Great Nomads Wrestling. GREAT NOMADS WRESTLING – free combined belt nomads wrestling Winners of competitions in the national wrestling in the absolute weight category take part in the Great Nomads Wrestling. Competitions are held among men. The Great Nomads Wrestling is conducted in accordance with the rules of free combined belt wrestling. The winner of the Great Nomads Wrestling competitions is awarded the title of the Great Wrestler, which is perpetual. All the procedures of the Great Nomad Wrestling, including the sportsmen‘s parade, exit of wrestlers to the carpet, competitions, determination of winners are conducted in the ethnic cultural form as theatrical performances and with musical and creative accompaniment of the ethnographic groups of the participating countries and organizing countries. Degree of using, recommendations for using, application area: The scientific and pedagogical basis for the preparation specialist in the field of physical education and sports students and new generation. 133 Integrated skills activities, by definition, aim at improving the new generation‘s professional competence. In this type of activity teacher acts as an organizer and facilitator. In some activities, there is some special role for teachers, which allows them to take part while still controlling the activity. Writing is never carried out of isolation. Rather it is the main focus in an integrated and interdependent activity. The writing itself is characterized by the following features:  The writing task is done for a purpose: we write because we want to inform, or request information, because we want something done, amuse.  The writer knows that what is written will be read and knows who is audience will be.  The audience in this case is not the teacher and reason for writing and reading is not for assessment or correction.  The readers will be reading attentively and purposefully because they will be required to react to the text and to do something with it (Colin, 2013:59). Learning outcomes create expectations in the classroom: expectations of what students will learn what teacher will teach and what lessons will focus on. Students benefit because they know they need to learn content for a purpose; teachers benefit because they can plan activities that reinforce the knowledge and skills students need to complete the learning outcome. In short, learning outcomes provide the focus that lessons need (Jenni Currie Santamaria, 2011:5). We advised five main pedagogical conditions in preparation the future specialists in the field of physical culture and sport with using distance teaching and learning from traditional wrestling of Turkic countries moving towards vocational-oriented teaching approach. Communicative language teaching involves developing language proficiency through meaningful texts about traditional wrestling. This approach to teaching provides authentic opportunities for learning that go beyond repetition and memorization of grammatical patterns in isolation. A central concept of the communicative approach to language teaching is communicative competence: the learners‘ ability to understand and use language appropriately to communicate. In structure of educational space is allocated emotional and motivational, information and informative and activity and practical components. Pedagogical communication as an important component of educational space: not only as special system of social and psychological interaction of teachers, but also as activity as a result of which there is a training in general and developing students‘ and teachers‘ communicative competence through teaching materials from traditional wrestling of Turkic countries moving towards vocationaloriented teaching approach. Pedagogical communication in the course of developing communicative competence is the major educational means. It accented subject essence of efficiency causes its pedagogical communication: it consists of masterful possession of the teacher of the speech and conscious and vigorous educational activity of students on the example of national games. There are five main pedagogical conditions in developing student‘s professional competence:  Optimization of communicative space of higher education institution that is making its educational space as the major condition.  As the second, condition of preparation the students with using of interactive technologies of teaching for development of motivation to high-quality students‘ speech activity skills. Those pedagogical technologies, which focus modern students on vigorous communicative activity in knowledge, concern to effective communicative system of exercises.  Results of preparation the future specialists in the field of physical culture and sport with using distance teaching and learning on the several platformd as «Google classroom, zoom, Microsoft teams» technology.  The main concept of teaching is using ethno pedagogical and ethno sports system in mother tongue and native language.  Active realization of inter subject communications and integrative lessons are defined as the fifth pedagogical condition preparation the future specialists in the field of physical culture and sport with using distance teaching and learning. Methodology: 134 Pedagogical conditions of preparation the future specialists in the field of physical culture and sport with using distance teaching and learning through the national games are actual issue. The educational space is allocated emotional and motivational, information and informative and activity and practical components. Those pedagogical technologies, which focus modern students on vigorous communicative activity in knowledge, concern to the most effective system of exercises on the material ethno sports. Active realization of inter subject communications and integrative lesson are defined as the third pedagogical condition of preparation the future specialists in the field of physical culture and sport with using distance teaching and learning (N.A. Abdybekova, 2017:280). Findings: The part of the process of globalization, Kyrgyzstan began to determine its place in the creation of international political, economic and cultural relations with the countries of Eastern and Western Europe. In the context of globalization and digitalization in the education system, it became necessary preparation competent specialists who are able to determine their place, regulate professional and social relations. We presented two books: English language training manual for teachers and students: Development of oral speech skills of students in the field of "physical culture" the second edition (N.A. Abdybekova, 2016:168); Training course material for English teachers (N.A. Abdybekova, 2015:79) complied by us. Manuals supports the need to differentiate the curriculum so all students are able to participate in the same content area during a lesson. The manuals with the system of exercises and technology of preparation the future specialists in the field of physical culture and sport with using distance teaching and learning. Conclusion: Finally, teachers of the Kyrgyz State Academy of Physical Culture named after B.Turusbekov prepare the future specialists in the field of physical education by national kinds of sport and other kinds of sport. The main task is to strengthen youth health, which is the future of the nation. Playing national games and participating in sport competitions, students learn the rules of Kyrgyz Kurosh but also the customs and traditions of the Kyrgyz nation. We develop not only intellectual development but also spiritual and moral education of youth. The young generation‘s spiritual and moral development and support the most important field of spiritual and moral development and physical education, development their knowledge about national kinds of sport. The "Concept of spiritual and moral development and physical education of the individual" realized in different educational institutions. During the research, an exchange of views took place on the main field of spiritual and moral education of students, on improving regulatory, conceptual, program documents in the field of physical culture and sports because of the "Concept of spiritual and moral development and physical education of the individual". Our academic sessions, practical lessons, lectures, debates with cultural, educational and sport activities – a powerful communication platform for sport community. This combination gives us educational values in broadest sense of the term. REFERENCES 135 1. Abdybekova N.A. Pedagogical conditions of formation of speech activity of students studying Mahmud Kashgari. / N.A. Abdybekova. VI traditional International science meeting. Eastern university‘s scince journal. №3(24), B.: 2017. – P.23-26. 2. Abdybekova N.A. Development of oral speech skills of students, in the field of "physical culture" English language training manual the second edition, revised and supplemented. / N.A. Abdybekova. B.: 2016. – 360p. 3. Abdybekova N.A., Supataeva E.A. New educational technologies for teaching English students of sports profile. / N.A. Abdybekova, E.A. Supataeva Bulletin of Physical Culture and Sports. "Actual problems of science, education, theory and practice of physical culture and sports" International scientific and practical conference. № 1 (3), B.: 2017. P.122-126. 4. Kryuchkov L.S., Moshchinskiy N.V. Practical methods of Russian as a foreign language: Textbook. L.S. Kryuchkov, N.V. Moshchinskiy. М.: 2012. P.477-480. 5. Hairutdinova, Т.А., Valeev, А.А. Pedagogical conditions of formation students‘ competitiveness by means of humanitarian discipline in educational secondary organization / Basic research. Т.А. Hairutdinova, Valeev А.А. №102, 2013. 428-431; URL: https://www.fundamentalresearch.ru/ru/article/view?id=32298. 6. Colin Campbell, Hanna Kryszewska. Learner-based teaching/ Oxford University press / Colin Campbell, Hanna Kryszewska. New York.: 2013. 125 p. 7. Jenni Currie Santamaria. Q: skills for success: listening and speaking, Oxford university press, /Jenni Currie Santamaria. China.: 2011. 110p. 8. Turkmen, M. (2021). ―The National Entertainments and Games of the Kyrgyz People in The Late 19th Century and Early 20th Century‖, Int J Life SCI Pharma Res. ISSN 2250-0480; SP-14; Health and Sports Sciences-2021. 290-295 ss. http://dx.doi.org/10.22376/ijpbs/ijlpr/SP14/jan/2021.1-295 . 9. Saralaev M.K., Bukuev M.O. The role of Kyrgyz traditional games and competitions in the teaching young people. Bishkek - 2015. 156p. 136 SPORTS TRAINING OF PHYSICALLY IMPAIRED VOLLEYBALL PLAYERS: RUSSIAN EXPERIENCE AND PROSPECTS FOR IMPROVEMENT Anna NALOBINA Moscow City University, Institute of Natural Science and Sports Technologies, Moscow, Russia E-mail: a.nalobina@mail.ru Abstract The purpose of the study was to develop a protocol for the rational combination of rehabilitation-oriented physical exercises with the training process at the stage of sports improvement in volleyball players with locomotor system dysfunction. The research was conducted at the Regional Paralympic Training Center of Omsk, Russia. Seven physically impaired (PI) athletes displaying higher sportsmanship skills and having a 5-10year experience in sitting volleyball were selected for the study. The assessment of the level of technical training of athletes' coordination abilities allowed developing a combined training methodology. As a result, the rehabilitation block involved a number of exercises aimed to improve posture, prevent contractures of the lower extremities and eliminate back and shoulder pain. These exercises were invariably carried out at the end of the training sessions. Each training session normally including coordination, speed-power and technical-tacticalcentered exercises was expanded to include the rehabilitation block. The first experiments showed that the new technology allows improving playing skills of the PI volleyball players. The accuracy of a serve increased by 2030% and the accuracy of offensive strikes - by 27-46%. Coordination and reaction demonstrated positive dynamics, the results of corresponding tests were improved by 13.3% and 30.27 % respectively (with statistical significance, P<0.05). After experimental training, the heart rate recovery after loading significantly improved in all test subjects, which was confirmed by monitoring the heart rate and by a detailed analysis of the ECG signal. Keywords: Physically impaired volleyball players, rehabilitation modules, training, adaptive sport. Introduction In modern society, one of the main tasks is the maximum adaptation of a person with health disorders to an independent life. The process of normal interaction of the physically challenged people in the society involves the formation of diverse social ties (1, 2). The long-term practice of experts from different countries shows that an effective method of integrating this contingent is rehabilitation by means of adaptive sports (3). Adapted sports are a method of therapeutic physical education in patients with long-term and persistent disability using elements of competition in combination with the submaximal physical exertion (4, 5, 6, 7). Amputation of the lower extremities is a huge mental and physical trauma for a person, the consequences of which can manifest over a long period of time. Partial or complete loss of the lower limb causes restriction of motor functions, ability to work, selfservice. With amputations of limbs, a disabled person begins a period of long-term restructuring associated with the adaptation of the body to new conditions of existence. Adaptive reactions are individual, they depend on the nature of the operation performed, the age, gender of the individual, his physical fitness, the quality of the prosthesis, the psychological status of the person, etc. Among the various sports used in working with amputees, the most popular in Russia is sitting volleyball, which was included in the program of the Paralympic Games in 1976 (8). The long-term sports training of physically impaired volleyball players in the Russian Federation includes the following stages: initial training, training, improvement of sportsmanship and higher sportsmanship (9, 10). The "expert" stage of training implies not only demonstration of high sport results at international competitions, but also high socialization of the athlete and profound physical rehabilitation. Unfortunately, there is a lack of the training technologies for the people with the handicaps of locomotive system aimed 137 simultaneously at the long-term advances in the sports skills, better rehabilitation and socialization, especially the ones having approved pedagogical effect (9, 10, 11, 12, 13). Materials and Methods Since the use of unified training loads allows accelerating the process of recovery of motor functions and corresponding skills necessary in everyday and competitive activities of disabled people, the development of scientifically substantiated technology of rational combination of training and rehabilitation exercises for volleyball players with PI seems to be very promising. The purpose of this study is to develop a technology for the rational combination of rehabilitation-oriented physical exercises with the training process at the stage of sports improvement in volleyball players with locomotor system dysfunction. Organization and methods of the research: the prospective study has been conducted on the basis of the Department of Theory and Methodology of Adaptive Physical Culture of the Siberian State University of Physical Culture and the Regional Specialized Center for Paralympic and Deaflympic Training in Omsk, Russia. The biomedical research has been conducted in accordance with the ethical principles of the Helsinki Declaration of the World Medical Association (WMA) of 1964 (as amended in 2008). The inclusion of athletes in the study group has been carried out on the basis of a written signed and dated Informed Consent Form. The informed consent has been drawn up in accordance with the laws of the Russian Federation, the GCP rules and the principles of the Helsinki Declaration of the BMA (14). Seven athletes with locomotor system dysfunction have been examined. The sports qualifications of the subjects are candidates for masters of sports. The experience of playing volleyball is from 5 to 10 years (Table 1). Table 1. Distribution of volleyball players by age and level of lower limb amputation Age, years old Level of amputees Total Cnemis Hip Double-sided 25 - 30 1 1 - 2 30 - 40 1 - - 1 40 - 50 - 2 2 4 Testing the coordination abilities of sitting volleyball players has included an assessment of ability to orient in space and the ability to adapt to a changing situation using such tests as "Throwing the ball at the target", "Catching the ruler". These types of coordination abilities most strongly influence the achievement of high results when playing sitting volleyball. Test "Throwing the ball at the target". Equipment includes gymnastic hoop (diameter 80 cm), six balls for throws, measuring tape, rolling pin (length 60 cm). Testing scheme: a pendulum is mounted on the wall at a height of 230 cm, which consists of a rolling pin and a gymnastic hoop. The subject stands at the starting position, which is 300 cm away from the wall. The conductor raises the pendulum to a horizontal line and gives him the opportunity to perform a movement in one direction and back. When the pendulum moves, the subject must throw the ball into the middle of the hoop. Result: the hit is estimated in points (in the edge of the hoop-1 point, in the middle-2 points). The number of points scored out of 5 scoring attempts is calculated. The result "excellent" assumed a set of 9 points; "good" - 7 points; "satisfactory" - 4 points; "enough" - 2 points. T HE "CATCHING THE RULER " TEST. T ESTING SCHEME : THE SUBJECT BENDS HIS RIGHT ARM AT THE ELBOW JOINT TO AN ANGLE OF 90 DEGREES , PALM INWARD , FINGERS STRAIGHTENED . T HE EXPERIMENTER SETS A RULER 40 CM LONG AT A DISTANCE OF 1-2 CM FROM THE PALM PARALLEL TO ITS PLANE . T HE ZERO MARK OF THE RULER IS AT THE LEVEL OF THE LOWER ( OUTER) EDGE OF THE PALM . WITHOUT A SIGNAL , THE EXPERIMENTER RELEASES THE 138 RULER. T HE SUBJECT MUST CATCH IT AS QUICKLY AS POSSIBLE . T HE DISTANCE IN CENTIMETERS FROM THE ZERO MARK TO THE LOWER EDGE OF THE PALM IS MEASURED. ONE TRIAL ATTEMPT AND THREE CREDITS ARE GIVEN . T HE AVERAGE VALUE OF THREE ATTEMPTS IS CALCULATED . The level of technical and tactical readiness of PI athletes are the basic elements to achieve the highest sports results in their chosen sports. Testing of specific skills in the technique of the game ―sitting volleyball‖ involves a serve in the 1st, 5th, 6th zone from the starting position - sitting behind the front line and an offensive strike to zones No. 1, 5, 6 from the starting position of the saddle in zone No. 2, then No. 4. The number of accurate hits in the zone of five attempts has been taken into account. Figure 1. (a) Training precision of the serve into zones No. 1,6,5; (b) Training offensive strikes from zone 2 to zones No. 1, 6, 5 The assessment of the health status of athletes has been carried out on the basis of the results of functional tests. To assess the functional state of the cardiovascular system, we have developed test tasks similar in nature to the Martinet-Kushelevsky test (20 push-ups from the floor with the trunk resting on a gymnastic bench at the hip joint level in 30 seconds). The following indicators have been taken into account: heart rate at the 1st, 2nd and 3rd minutes of the recovery period. The type of reaction to physical activity has been evaluated (4). To assess the adaptive capabilities of athletes with 139 locomotor system dysfunction, the study of the vegetative functions has been conducted using the POLY-SPECTRUM computer system (15). A short-term recording of a cardiorhythmogram in the state of relative rest has been marked. During the examination the factors leading to emotional arousal have been eliminated. The following indicators have been analyzed (8): - TR is the power of the low-frequency component of the spectrum (fluctuations in the range of 0.04-0.15 Hz), characterizing the influence of the sympathetic nervous system on the heart rate; %VLF is the power of an extremely low-frequency component of the spectrum (fluctuations in the range of 0.003-0.04 Hz), characterizing the influence of various humoral factors on the heart rate; %LF is the power of the low-frequency component of the spectrum (fluctuations in the range of 0.04-0.15 Hz), characterizing the influence of the sympathetic nervous system on the heart rate; %HF is the power of the high-frequency component of the spectrum (fluctuations in the range of 0.15-0.4 Hz), characterizing the influence of the parasympathetic nervous system on the heart rate; IN, cu (voltage index of regulatory systems)- reflects the degree of centralization of heart rate management. For statistical calculations and plotting, Statistica-6 (statistical analysis package), the General Discriminant Analysis Models module has been used. The reliability of the study results has been assessed using nonparametric criteria: Wilcoxon for connected samples and Mann-Whitney for comparing quantitative characteristics of two independent populations. Results The results of testing the technical and tactical readiness of the volleyball players have revealed the highest accuracy of the serve into zones No. 1 and No. 5 (3.5±0,9 and 3.7±0.4 points respectively), and the lowest (3.1 points) – –for the accuracy of the offensive strike into zones No. 1 and No. 5 and the serve into zone No. 6. Most of all, the results have been reduced with an offensive strike into zone No. 6 (2.8 ± 0.9 points). This indicates the lack of readiness of the players for active attacks, and a firmly formed dynamic stereotype of ball delivery. For volleyball players with locomotor system dysfunction, the greatest difficulty has been caused by the accuracy of hitting the ball into zone No. 6 (both the offensive strike and the ball delivery), which indirectly indicates the lack of differentiation of efforts which is necessary for a certain angle of rotation of the body. When analyzing the results of testing coordination abilities, it has been revealed that all the athletes have shown an average level of ability to adapt to a changing situation (reactivity). In the "Throwing the ball at the target" test, 28.5% of the subjects‘ indicators correspond to a good ability to orient in space, and in 71.5% - satisfactory (Table 2). The average group indicator in the "Catching the ruler" test has been 13.1 ± 2.04 cm; "Throwing the ball at the target" – 6 ± 0.82 points. 140 Table 2. The results of the development level of coordination abilities in athletes with locomotor system dysfunction in comparison with the normative indicators Grading of the results for the healthy subjects Athletes with locomotor system Test Catching the-ruler Throwing the ball at the target dysfunction (number; % of all) ―exceptional‖ level, 0 cm - ―above average‖ level, 0-9 cm - ―average‖ level,10-19 cm 13.1±2.04 (7; 100%) ―below average‖ level, 20-29 cm - ―low‖ level, 30 cm and more - ―excellent‖, 9 points - ―good‖, 7 points 2; 28,5% ―satisfactory‖, 4 points 5; 71,5% ―just enough‖, 2 points - The functional tests have shown the presence of a small number of athletes with excellent recovery (Table 3). The results of cardiorhythmography have indicated a decrease in adaptive capabilities in athletes with locomotor system dysfunction. This is confirmed by a high voltage index (IN) and low indicators of the total power of the spectrum (TR) (Analysis of medical documents showed that 29% of athletes have posture disorders, 14% have contractures of the joints of the lower extremities, 14% have back pain and 43% have pain in the joints of the upper extremities. The results of the questionnaire using the method "Well-being, Activity, Mood" have disclosed a decrease in the indicators of well-being (up to 3.8 points) and mood (up to 4.5 points). At the same time, the activity index has been within the normal range (5.4 points). Table 3. The reaction of the cardiovascular system of volleyball players with locomotor system dysfunction to a functional test in comparison with normative indicators Physically impaired Conditions Average for healthy athletes (PI) athletes (16) Before experimental training Rate at rest average: 71.2±4.6 69.5±13.4 Physically impaired (PI) athletes After experimental training 68.7±4.4⁑ Pulse rate, min- Rate after loading average: 37±5.9 increase, 30-48 37.0±5.2 1 To normal after 1 min of recovery To normal after 2 min of recovery Excellent adaptation 28,5% of subjects Good adaptation 57% of subjects 141 43% of subjects 57% of subjects To normal after 3 min of recovery Satisfactory 14.5% of subjects 0% of subjects Table 4. Indicators of the heart rate variability of volleyball players with locomotor system dysfunction in comparison with standard indicators ECG spectrum parameter Test subjects (physically impaired General for athletes (PI) athletes) Before experimental Test subjects (physically impaired (PI) athletes) After experimental (17): average (Q25; training training Q75) 3474,4±904,4⁑ IP, arb. Units 3064±1826.4 VLF 33.7±7.22 31,1±6,5 36.7 (27.3; 45.5) LF 31.3±4.98 32,5±6,3 31.1 (24.0; 33.2) HF 36.0±5.84 34,6±8,2 32.7 (24.8; 39.8) LF/HF 1.12±1.256 0,9±1,2 0.94 (0.69; 1.21) RSTI, arb. Units 161±46.6 128±21,2⁑ 8743 (2104; 18001) * 90±42,2* (*) sufficient level of significance P <0.05 for the difference between healthy and PI athletes. (⁑) sufficient level of significance P <0.05 for the difference between healthy and PI athletes. Based on the conducted preliminary research we have developed a technology for the rational combination of physical exercises of a rehabilitation orientation with the training process at the stage of the highest sportsmanship among volleyball players with locomotor system dysfunction. The main structural form of the organization of the training process of athletes is the macrocycle of preparation, i.e. the period between the beginning of preparation for the main competitions of one year and the beginning of preparation for similar competitions of another year. Each macrocycle includes the following periods: - the preparatory stage - the stage of preparation of volleyball players, solving the tasks of restoring and improving general and special physical and functional readiness, restoring and improving technical readiness, restoring tactical and game readiness; - the competitive stage - the stage of preparation of volleyball players, solving the tasks of maintaining a level of physical and functional readiness, improving technical and tactical skills, game and competitive training, and most importantly, successful participation in the main competitions; - the transitional stage - the stage of preparation of volleyball players, solving the tasks of active recreation, preventive treatment of athletes. The technology is focused on the preparatory period of the training process of athletes who are at the stage of sports improvement. The main objectives are to increase the total amount of training equipment, general preparatory exercises and partially special preparatory ones that develop physical qualities and contribute to the improvement of technical and tactical training – to correct concomitant disorders and deviations in the state of health. The structure of the lesson has consisted of four blocks of exercises. The coordination block has involved exercises aimed to improve the reactivity and differentiate the efforts. The speed-power unit has been aimed to improve special endurance, explosive strength of the muscles of the arms and shoulder girdle, speed of individual movements. The technical and tactical block has included a set of exercises to improve the technique of offensive strikes, ball delivery for accuracy and strength. In addition to the standard components of the training process (2), we have added the fourth block of exercises – rehabilitation block that has been aimed to correct posture disorders, prevent contractures of the lower extremities and increase the functionality of the cardiovascular system of athletes. The ratio of funds in the training and rehabilitation session is presented in Table 5. 142 Table 5. The ratio of funds at the rehabilitation and training session for volleyball players with locomotor system dysfunction in the preparatory period, % Type of exercises Time spent General physical training 26% Special physical training 21% Technique training 31% Tactics training 11% Rehabilitation 11% The results of the comparative pedagogical experiment showed some positive changes in both physical fitness and the functional state of the cardiovascular system and outlined an increase in the adaptive capabilities of the body of athletes with locomotor system dysfunction. When testing the ball delivery and the forward strike, the increase in the number of hits in all zones was revealed. However, the increase in indicators in zones No. 1 and No. 5 did not reach statistically evident differences; the increase was at a statistically significant level and in zone No. 6 (Table 6). Testing of the coordination abilities showed a significant increase in indicators in the "Throwing the ball at the target" and "Catching the ruler" samples (Figure 2). Table 6. Results of the study of the level of mastery of the technical elements of sitting volleyball in athletes with locomotor system dysfunction Before experimental Tests training 1 Serve into zones Nr. : 5 6 1 Offensive strike into zones Nr. : 5 6 After experimental training Significance Improvement, % № 3.57±0.97 4.43±0.53 Р≥0.05 21.5% № 3.71±0.49 4,57±0.53 Р≥0.05 20.8% № 3.14±0.69 4,28±0.75 Р<0.05 30.7% № 3.14±1.21 4,14±0.69 Р≥0.05 27.5% № 3.14±0,9 4.71±0.49 Р≥0.05 40% № 2.86±0,9 4.57±0.53 Р<0.05 46% The improvement in the state of adaptive capabilities is confirmed by a decrease in the voltage index (IN 128±21.2 conl. units) and an increase in the total power of the spectrum (TR 3474.4±904.4 mc) (p<0,05). Figure 2. Comparison of the results of the coordination and reaction tests average for all test subjects (PI volleyball players) before and after experimental training 143 11.4 cm Catch-a-ruler tests 13.1 cm 8.4 points Precision ball throwing 6 points 0 2 4 6 8 10 After experimental training Before experimental training 12 14 Conclusions The results obtained in the course of this study significantly expand the field of scientific knowledge related to the sports training of qualified volleyball players with locomotor system dysfunction. Previous research demonstrates that practicing adaptive sports has a positive effect on the physical and functional condition of physically impaired people. At the same time, there is a limited number of research papers devoted to the problem of studying the conditions of adaptive abilities of the body of Paralympians, which, certainly, regulate the physical performance of athletes and affect their health. Thus, when building the training process, besides physical and tactical training, it is necessary to take into account the state of health of athletes with locomotor system dysfunction. In this regard, the objective of the current research is to develop a technology for the rational combination of rehabilitation-oriented physical exercises with the training process at the stage of sports improvement in volleyball players with locomotor system dysfunction. The assessment of intermediate results, including assessments of the levels of technical and tactical training, coordination abilities of athletes, their adaptive capabilities, allow us to further improve the training methodology and adjust it individually. As a result, we included exercises in the rehabilitation module aimed at improving posture, preventing contractures of the lower limbs and eliminating back and shoulder pain. These exercises were invariably performed at the end of the workout. Each training session was expanded from the traditional three modules with coordination, speed-strength and technical-tactical exercises to the fourth, recovery module. The new technology for training athletes with locomotor system dysfunction was proposed, which was previously tested on a small group of seven physically impaired (PI) athletes. In our experiments, this technology clearly demonstrated its high potential, but further experiments with larger groups of subjects are necessary to prove its effectiveness. Nevertheless, even the first experiments showed that the new technology makes it possible to improve the playing skills of the PI volleyball players. The accuracy of the serve increased by 20-30%, and the accuracy of offensive strikes - by 27-46%. Coordination and reaction showed positive dynamics, the results of the corresponding tests improved by 13.3 and 30.27%, respectively (with statistical significance, P<0.05). After the experimental training, the recovery of the heart rate after exercise was significantly improved in all subjects, which was confirmed by monitoring the heart rate and a detailed analysis of the ECG signal. Based on the experience gained, we intend to continue using the new technology of training with athletes with locomotor system dysfunction, hoping to expand the range of subjects in our further research and achieve higher athletic results and improve the well-being of athletes with musculoskeletal disorders. At the same time, preliminary results of using the technology on volleyball players with PI indicated that the balanced inclusion of active rehabilitation modules at the end of an athlete's training can benefit athletes with other types of disorders. 144 Conflict of Interest There are no conflicts of interest. References 1. Lewis C, Sygall S. 1997. Loud, Proud and Passionate: Including Women with Disabilities in International Development Programmes. Oregon: MIUSA. 2. Kalabekov IG. 2015. Russian reforms in numbers and facts. Moscow: Rusaki. 3. Lape E, Katz J, Losina E, Kerman H, Gedman M, Blauwet Ch. Participant-reported benefits of involvement in an adaptive sports program: a qualitative study. PM&R. 2018. doi: 10.1016/j.pmrj.2017.10.008. 4. Perrier MJ, Shirazipour CH, Latimer-Cheung AE. Sport participation among individuals with acquired physical disabilities: group differences on demographic, disability, and Health Action Process Approach constructs. Disability and Health Journal. 2015. doi:10.1016/j.dhjo.2014.09.009. 5. Skucas K, Pokvytyte V. Short-term moderate intensive high volume training program provides aerobic endurance benefit in wheelchair basketball players. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness. 2017;57(4):338-344. 6. Declerck L, Kaux JF, Vanderthommen M. The effect of adaptive sports on individuals with acquired neurological disabilities and its role in rehabilitation: a systematic review. Current Sports Medicine Reports. 2019. doi: 10.1249/JSR.0000000000000662. 7. Diaz R, Miller EK, Kraus E. Impact of adaptive sports participation on quality of life. Sports Medicine and Arthroscopy Review. 2019. doi: 10.1097/JSA.0000000000000242. 8. Blauwet C. Promoting the health and human rights of individuals with a disability through the paralympic movement. International Paralympic Committee. 2007. Available at www.toolkitsportdevelopment.org/html/resources/CE/CEF58F28-3786-4AE9-B9C3887E0397E24C/Health_as_a_Human_Right_Final_Long_Version.pdf . Last visited at 05.09.2022. 9. Briskin YA, Evseev SP, Perednij AV. 2010. Adaptive Sports. Moscow: Soviet Sport. 10. Declerck L, Stoquart G, Lejeune T. Barriers to development and expansion of adaptive physical activity and sports for individuals with a physical disability in sports clubs and centres. Science & Sports. 2021:36(3): 202-209. 11. Maqhout-Juratli, Janisse J, Schwartz K, et al. The causal role of fatigue in the stress-perceived health relationship: a MetroNet study. J Am Board Fam Med. 2010; 23:212-219. 12. Kocalevent RD, Hinz A, Brähler E, et al. Determinants of fatigue and stress. BMC Research Notes. 2011. doi: 10.1186/1756-0500-4-238. 13. Bekker S, Bolling C, Ahmed OH. Athlete health protection: Why qualitative research matters. Journal of Science and Medicine in Sports. 2020. doi: 10.1016/j.jsams.2020.06.020. 14. Food and Drug Administration. Information Sheets for Institutional Review Boards and Clinical Investigators. 1995. Available at www.fda.gov/ScienceResearch/SpecialTopics/RunningClinicalTrials/GuidancesInformationSheetsandNo tices/ucm113709.htm . Last visited at 05.09.2022. 15. Poly-Spectrum-8/E. Super miniature 12-channel digital ECG system with measurement and interpretation. Available at http://neurosoft.ru/eng/product/poly-spectrum-8e/index.aspx. Last visited 05.09.2022. 16. Vein AM. 2000. Vegetative disorders: clinic, treatment, diagnostics. Moscow: MIA. 145 17. Issurin VB. 2010. Block-periodization of sports training. Moscow: Soviet Sport. GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARINDA TASARIM VE UYGULAMA Zeynep NALCIOGLU Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Email: zeynep.nalcioglu@hbv.edu.tr Özet Geleneksel çocuk oyunları, doğal ortamında katılım ve deneyim yoluyla öğrenilen, kültürel aktarıma dayalı, eğlence odaklı ancak aynı zamanda da temsil veya yarıĢmayı içeren, ortak bir kimlik ve aidiyet duygusu geliĢtiren oyunlardır. Oyunlar genel olarak çocukların fiziksel, psikomotor, sosyal, duygusal, zihinsel ve dil geliĢimlerine katkı sağlarken geleneksel çocuk oyunları bütün bu alanların yanı sıra kültürel geliĢimlerine de katkı sağlamaktadır. Ayrıca bu oyunlar toplumsal kaynaĢma, katılımda fırsat eĢitliği, çocuğun kendini tanıması, kazanmayı ve kaybetmeyi kabullenmesi ve yardımlaĢma gibi pek çok iĢlev de üstlenmektedir. Diğer yandan geleneksel çocuk oyunları kolay eriĢilebilen mekânlarda ve kolay temin edilebilen araç gereçlerle oynanmaktadır. Çocuklarda oyun için üretim ve yaratıcılığı destekleyen bu yön, aynı zamanda çocukların çoğu zaman doğadaki malzemeleri kullanarak kendi hayal güçlerini geliĢtirmelerini ve oyuncaklarını veya oyun malzemelerini ortaya çıkarmalarını sağlamaktadır. Ancak günümüzde özellikle kent merkezlerinde çocukların oyun mekânlarının kaybolmaya baĢlaması, güvenlik sorunlarının oluĢması, çocukların teknolojik geliĢmelerle birlikte ekran oyunlarına odaklanması, takım sporlarına ilginin artması ve ailesindeki farklı kuĢaklarla bir araya gelememesi çocukların oyun zamanı ve mekânı, oyun arkadaĢı, oyuncak veya oyun malzemesi, sözlü kültür ürünleri gibi unsurları tanıyamamasına neden olmaktadır. Bu çalıĢmada öncelikle geleneksel çocuk oyunlarının günümüzdeki durumu değerlendirilecek ve çocuklar arasında ortaya çıkan oyun kurma zorlukları, hazır oyun mekânı ve oyuncak veya oyun malzemesi ihtiyacı üzerinde durulacaktır. Bu açıdan hem bu ihtiyacın karĢılanabilmesi hem de oyunların çocukların gündelik hayatlarının bir parçası hâline getirilmesi amacıyla tasarım ve uygulama örnekleri çözüm önerileri olarak yorumlanacaktır. ÇalıĢmada tasarım, oyun tasarımı, oyunlar için oyuncak veya oyun malzemesi üreten ustaların yanı sıra yeni tasarımları ve mekân tasarımları bakımından değerlendirilecek, uygulama ise yeni uygulama mekânları olarak nitelendirilebilecek müzelerdeki, geleneksel kutlamalardaki, festivaller-Ģölenlerdeki, okul etkinliklerindeki, alıĢveriĢ merkezi etkinliklerindeki, hastanelerdeki veya dijital ortamlardaki oyunlar açısından ele alınacaktır. Daha sonra tasarım ve uygulama alanlarında yaĢatarak korumak, kültürel çeĢitliliğin sürdürülebilirliğini sağlamak ve toplumda bu konuda farkındalık yaratmak için disiplinlerarası çalıĢmaların önemine dikkat çekilecektir. Son olarak geleneksel çocuk oyunlarının tasarım ve uygulama örneklerinde dikkat edilmesi gereken yönler tartıĢılacak ve geleneksel çocuk oyunlarının geleceğinde tasarım ve uygulama çalıĢmalarının rolü değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Çocuk Oyunu, Oyun Tasarımı, Oyuncak Tasarımı, Mekân Tasarımı, Uygulama. 146 DESIGN AND APPLICATION IN TRADITIONAL CHILDREN'S GAMES Abstract Traditional children's games are games that are learned through participation and experience in their natural environment, are based on cultural transfer, are entertainment-oriented, but also involve representation or competition, and develop a sense of common identity and belonging. While games generally contribute to the physical, psychomotor, social, emotional, mental and language development of children, traditional children's games contribute to their cultural development as well as all these areas. In addition, these games undertake many functions such as social cohesion, equal opportunity in participation, self-recognition of the child, acceptance of winning and losing, and helping each other. On the other hand, traditional children's games are played in easily accessible places and with easily available equipment. This aspect, which supports production and creativity for play in children, also enables children to develop their own imaginations and reveal their toys or play materials, often using materials from nature. However, today, especially in the city centers, the disappearance of children's playgrounds, the emergence of safety problems, children's focus on screen games with technological developments, the increase in interest in team sports and the inability to get together with different generations in the family, children's playtime and place, playmate, toy or game material, oral culture causes it to not recognize elements such as products. In this study, first of all, the current situation of traditional children's games will be evaluated and the difficulties in setting up games among children, the need for ready-made playgrounds and toys or play materials will be emphasized. In this respect, design and application examples will be interpreted as solution proposals in order to meet this need and to make games a part of children's daily lives. In the study, design will be evaluated in terms of game design, masters who produce toys or game materials for games, as well as their new designs and space designs, and the application will be considered as new application spaces in museums, traditional celebrations, festivals-festivals, school events, shopping center events, hospitals or digital will be discussed in terms of games in environments. Then, attention will be drawn to the importance of interdisciplinary studies in order to preserve it by keeping it alive in design and application areas, to ensure the sustainability of cultural diversity and to raise awareness in the society. Finally, the aspects that should be considered in the design and application examples of traditional children's games will be discussed and the role of design and application studies in the future of traditional children's games will be evaluated. Keywords: Traditional Children's Play, Game Design, Toy Design, Space Design, Application. 147 SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MĠRASIN KORUNMASI SÖZLEġMESĠ BAĞLAMINDA GELENEKSEL SPORLARIN OTANTĠKLĠĞĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME * Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Bölümü, Ankara/Türkiye, kadirhan.ozdemir@hbv.edu.tr, ORCID ID: 0000-0002-4544-2000. ArĢ. Gör. Kadirhan ÖZDEMĠR** An Assessment on the Authenticity of Traditional Sports in the Context of the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage Özet KüreselleĢme pek çok alanda olduğu gibi kültür üzerinde de çarpıcı etkiler yaratmıĢtır Kültürel unsurların dikkat çeken en önemli özelliklerinden birisi içinde bulunduğu topluma ait kodlar taĢımasıdır. KüreselleĢme paradigmasının hâkim olduğu mevcut dünya düzeninde kültürlerin ―gaz bulutu‖ gibi iç içe geçtiğini düĢünürsek topluma ait bu kodların yer aldığı somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlarının risk altında olan alanlar olduğunu söyleyebiliriz. Toplumsal hayatın kurucusu olan bu ögelerin tehlike altında olması ayrıca kültürel çeĢitliliğin de risk altında olması demektir. Bu tehlikeyi fark eden ulusal ve uluslararası pek çok kurumlar bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Paris‘te 2003 yılında yapılan 32. Genel Konferansının 17 Ekim 2003 tarihli Genel Kurulu‘nda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi‘ni (SözleĢme) kabul etmiĢtir. SözleĢmenin imzalanmasına giden süreçte birçok adım atılmakla birlikte kültürel mirasın korunmasında özellikle SOKÜM SözleĢmesinin önemli bir koruma yaklaĢımı sunduğunu söyleyebiliriz. SözleĢme, kültürel miras unsurlarının yalnızca kendisine değil aynı zamanda yaĢatma ve aktarım süreçlerindeki bütün alanlarına atıf yapmaktadır. Bu durum SözleĢmenin kültürel miras ögelerinin korunması ve gelecek kuĢaklara aktarılmasında önemli bir fonksiyon taĢıdığını göstermektedir. Kültürel mirasın kapsam geniĢliği toplumdan topluma değiĢmekle birlikte bu unsurların sayısı oldukça fazladır. Bu mirasları el sanatları, halk mimarisi, edebiyat ürünleri, geçiĢ törenleri, mutfak kültürü, halk botaniği, halk takvimi, çocuk oyunları, Ģölenler gibi pek çok farklı alanda görmekteyiz. Geleneksel sporlar da bu kültürel miraslar içinde oldukça önemli bir konumdadır. Folkloristlerin de inceleme alanına aldığı geleneksel sporlar; kimlik, bellek, aktarım süreci, usta-çırak iliĢkisi, aidiyet, ritüel, toplumsal cinsiyet, kültürel mekân gibi pek çok otantik unsura sahiptir. Kültürel çeĢitliliğin önemli bir parçasını oluĢturan geleneksel sporlar SözleĢme bağlamında değerlendirildiğinde önemli bir koruma alanı olarak dikkat çekmektedir. Bu çalıĢmanın amacı kültürel çeĢitliliğin küreselleĢmenin neden olduğu tek tipleĢme sorunu karĢısındaki durumunu SOKÜM SözleĢmesi bağlamında ve UNESCO Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi‘nde yer alan 17 adet spor müsabakasından güreĢ ile ilgili olan 4 unsur özelinde tartıĢmaktır. Yapılan bu çalıĢma ile Temsilî Listede yer alan geleneksel spor mücadelelerinin otantik yönleri ele alınarak geleneksel sporların güreĢ özelinde bir otantik yapısı ortaya konmaya çalıĢılmıĢ ve bu unsurların otantik yapılarının korunması için önerilerinde bulunulmuĢtur. Anahtar Kelimeler: KüreselleĢme, tek tipleĢme, UNESCO, koruma, aktarım. Abstract Globalization has had striking effects on culture, as it has spread to many areas. One of the most striking features of cultural elements is that they carry codes belonging to the society in which they live. At the point reached today, when we think that cultures are intertwined like a "gas cloud" in the world order where globalization is experienced, we can say that the tangible and intangible cultural heritage elements in which these codes of society are located are areas at risk. The fact that these elements, which are important dynamics of society, are in danger, also means that cultural diversity is also at risk. There are many national and international organization who realize this danger. One of these, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), adopted the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage (Convention) at the General Assembly of the 32nd General Conference held in Paris on 17 October 2003. Although many steps were taken in the process of leading to the signing of the Convention, we can say that the ICH Convention is an important conservation approach to the protection of cultural heritage. The Convention does not refer directly to 148 the cultural heritage elements themselves, but to all areas of the element in the process of survival and transfer. This shows that the Convention has an important function in protecting cultural heritage elements and transferring them to future generations. Although the extent of the scope of cultural heritage varies from society to society, the number of these elements is quite high. It is possible to see these heritages in handicrafts, folk architecture, literary products, rites of passage, culinary culture, folk botany, folk calendar, children's games, feasts, and many more. Traditional sports are also in a very important position among these cultural heritages. Traditional sports, which are also examined by cultural scientists, have many authentic elements such as identity, memory, transfer process, master-apprentice relationship, belonging, ritual, gender, and cultural space. Traditional sports, which constitute an important part of cultural diversity, draw attention as an important protection area when evaluated in the context of the Convention. This study aims to discuss the situation of cultural diversity in the face of the problem of uniformization caused by globalization in the context of the ICH Convention and the context of four elements related to wrestling from sports competitions in the UNESCO Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity. With this study, the authentic aspects of traditional sports struggles in Representative List were discussed and a general authentic structure of traditional wrestling sports was tried to be revealed and suggestions were made for the preservation of the authentic structures of these elements. Keywords: Globalization, standardization, UNESCO, safeguarding, transmission. GĠRĠġ Spor insan yaĢamında önemli bir alan oluĢturmaktadır. Kurthan FiĢek‘e göre ―desport, disport‖ sözcüklerinden türetilen ―spor‖ kavramı, en kestirme sözlük tanımıyla, oyun, oyalanma, eğlenme ve iĢten uzaklaĢma (1985: 5) anlamına gelmektedir. Ġlk insanın hareket kabiliyetinin zaman içindeki geliĢimiyle yürüme, koĢma, sıçrama, tırmanma gibi eylemler çeĢitli aĢamalardan geçmiĢ ve yüzyılların birikimiyle toplumlar kendilerine özgü sporları oluĢturmuĢtur. Kültür içinde oldukça mühim bir noktada duran geleneksel sporlar otantik yapılarıyla modern sporlardan ayrılmaktadırlar. Bu bağlamda geleneksel ve modern spor ayrımı konusunda ön plana çıkan baĢlıca etmen 20. yüzyılın getirdiği ve 21. yüzyılda kendisini bütün dünyada çok daha fazla hissettiren küreselleĢme olgusudur. KüreselleĢme oldukça popüler ve üzerinde çokça çalıĢılan kompleks bir kavramdır. Kavramın farklı pek çok alanda ve geniĢ bağlamda kullanılması kavramın tanımlanması konusunda bir engel olarak araĢtırmacıların karĢısına çıkmaktadır. Yapılan tanımlar incelediğinde konuya olumlu ve olumsuz yaklaĢanları görmekteyiz. Bu çerçevede küreselleĢme bağlamındaki –olumsuz- tartıĢmaların yürütüldüğü alanlardan biri de kültür olmuĢtur. KüreselleĢmenin birçok önemli getirisi olmakla birlikte kültür üzerinde yıkıcı etkiler yarattığını da söyleyebiliriz. ―Kültürün ruhunun tükenişi‖ olarak da nitelendirilen bu durumu, toplumlara ait kodların yer aldığı somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlarının yok olma/yozlaĢma riski etrafında okuyabiliriz. Çünkü küreselleĢmenin getirdiği melezleĢme ve homojen kitle kültürü anlayıĢı; kültürel miras(lar)ın özgünlüğünü, çeĢitliliğini ve sağlıklı biçimde aktarımını tehdit etmektedir. Bu tehlikeyi fark eden ulusal ve uluslararası birçok aktörler bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Paris‘te 2003 yılında yapılan 32. Genel Konferansının 17 Ekim 2003 tarihli Genel Kurulu‘nda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi‘ni (SözleĢme) kabul etmiĢtir. UNESCO bu SözleĢme ile daha önceden somut kültürel miraslar konusunda gösterdiği koruma yaklaĢımını somut olmayan kültürel miras unsurları için de taahhüt altına almıĢtır. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması SözleĢmesi‘nin 2. maddesinin 1. fıkrasında somut olmayan kültürel miras; toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara iliĢkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar (2005: 164) olarak ifade edilmiĢtir. KuĢaktan kuĢağa aktarılan somut olmayan kültürel mirasın, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileĢimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratıldığı ve kültürel miras vasıtasıyla kimlik ve devamlılık duygusu oluĢturulduğu, böylece de kültürel çeĢitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunduğu ifade edilmiĢtir. SözleĢmede somut olmayan kültürel mirasın özellikle beĢ alanda kendisini gösterdiğini görmekteyiz. Bunlar: ―a) Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taĢıyıcı iĢlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; b) Gösteri sanatları; c) Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve Ģölenler; d) Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve 149 uygulamalar; e) El sanatları geleneği‖ (2015: 164) biçiminde sıralanmıĢtır. SözleĢme‘ye taraf olan her devlet somut olmayan kültürel miras unsurlarını korumayı sürdürebilmek için unsurlarını öncelikle ulusal listeye almakta ve uluslararası alanda ise SözleĢme‘de ve SözleĢme‘nin Uygulama Yönergesi‘nde belirtildiği gibi adaylık dosyalarını hazırlayarak Hükûmetlerarası Komite‘ye değerlendirmeye sunmaktadır. Bu değerlendirmenin ardından unsurlar Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi, Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi veya Korumanın Ġyi Uygulamaları Kaydı adlı listelere kaydedilmektedir. UNESCO Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi‘ne baktığımızda Listede yer alan 17 adet (Kasım 2022 itibarıyla) geleneksel spor yarıĢmasının bulunduğunu görmekteyiz. Bu durum geleneksel sporların otantik bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Sporun Temsilî Listenin önemli unsurlarından biri olması ĢaĢırtıcı değildir. Çünkü hemen her topluma hitap etme gücüne sahip ve ciddi bir ekonomik faaliyet alanı olan spor küreselleĢme gerçeği/tehlikesi ve dolayısıyla otantikliğini muhafaza etme sorunu ile karĢı karĢıyadır. M. Fatih Karahüseyinoğlu‘nun Küreselleşme ve Geleneksel Türk Sporları (2007) baĢlıklı tezinde spordaki küreselleĢmeyi ―Sporda küreselleşme, spor dallarının, onları oluşturan kurallar ve örgütlenmenin, spor dalının uygulanmasına yönelik yeni teknolojilerin ya da ekipmanların, sporcuların, antrenörlerin, onların kazandıkları ve kazandırdıklarının, seyircilerin, sporun medyadaki temsillerinin ve bunu olanaklı kılan alt yapının küresel ölçekte dolaşımı‖ (Karahüseyinoğlu, 2007: 48) olarak değerlendirmektedir. Sporda yaĢanan ekonomik, siyasal, teknik değiĢimlerin yanında kültürel bir farklılaĢmanın da olduğunu söyleyebiliriz. Geleneksel olanın otantik yapısının kolaylıkla bozulamayacağını düĢünsek de küreselleĢme kültür üstünde farklı açılardan kendini hissettirmektedir. Bu anlamda Peter Burke‘nin Kültürel Melezleşme isimli kitabı dikkat çekmektedir. Yazar, ―melezleşmenin, özellikle günümüzün bir karakteristiği olan alışılmadık ölçüdeki hızlı melezleşmenin bedelleri arasında bölgesel geleneklerin ve yerel kökenlerin yitirilmesi‖ (Burke, 2011: 24) tehlikesinden söz etmektedir. Hızlı teknolojikleĢmenin getirileri olmakla birlikte kültürlerin özgün yapısını risk altına attığını söyleyebiliriz. Geleneksel sporlar da kendine has özellikleri olan kültürel miraslar olarak bu tehlikenin etki ettiği/edebileceği sahalardandır. Zeynep Safiye Baki Nalcıoğlu ―Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Bağlamında Geleneksel Sporlar ve Oyunlar‖ baĢlıklı bildirisinde SözleĢmeye üye olan taraf devletlerin koruma politikalarını irdelemiĢ ve bunları geleneksel sporların ve oyunların araĢtırılması, derlenmesi, belgelenmesi, arĢivlenmesi, yayımlanması, dokümantasyon merkezlerinin kurulması, eğitimde kullanılması ve müzelenmesi (2021: 46) Ģeklinde sıralamıĢtır. Geleneksel sporların korunması ve yaĢatılması için elbette bunların yanında yerelde, ulusalda ve de uluslararası arenada görünümünün artırılması gerekmektedir. Bunu sağlamak için bu sporların geniĢ kitlelere duyurulması ve çağın ruhuna uyan uygulamaların hayata geçirilmesi önemlidir. Elbette bir bildiri kapsamında böylesi bir geniĢ araĢtırmaya ihtiyaç duyan konuyu tüm teferruatıyla ele almamız mümkün değildir. Ancak bu çalıĢmada Temsilî Liste‘de yer 17 spor mücadelesinden kapsam ve sınırlılık açısından diğer unsurlara göre daha çok ortak yönü olan güreĢ özelindeki unsurları otantik yapılarıyla ele almaya çalıĢtık. Bu noktada bildirimizde yer verdiğimiz ilk unsur Moğolistan tarafından 2010 yılında Temsilî Liste‘ye kaydedilen Naadam‘dır. Bu festival her yıl 11-13 Temmuz tarihleri arasında Moğolistan'da kutlanan ve üç geleneksel sporu bünyesinde barındıran ulusal bir festivaldir. Festivalin temelini at yarıĢı, güreĢ ve okçuluk sporları oluĢturmaktadır. Moğolcada Naadam ―erkek eğlence oyunu‖ anlamına gelmektedir. Naadam sırasında çocuk oyunları oynanmakta, Ģarkı söyleme yarıĢmaları düzenlenmekte, masal anlatma ve Ģiir okuma yarıĢmaları icra edilmektedir. Ayrıca festivalde kadınlar tarafından el iĢi eĢyalar yapılıp satılmaktadır (Aydemir, 2020: 637). Festivalin üç sporundan biri olan güreĢ Moğol kültüründe önemli bir yer edinmektedir. Moğollarda erkeklerin eril iktidarını toplum önünde ispatlaması açısından güreĢ diğer sporlara göre çok daha önemlidir. Festivalde üç kiĢiyi yenen güreĢçi ―nachin‖ (начин) ―Ģahin‖, yedi kiĢiyi yenen güreĢçi ―zaan‖ (заан) ―fil‖, Ģampiyon olan güreĢçi ise Türkçede de aynı anlama gelen ―arslan‖ (арслан) unvanlarını kazanır. GüreĢlerde güreĢçi sahaya özel bir dansla çıkar ve ―Yiğit güreĢçiyi getirin!‖ Ģeklinde nidada bulunur. GüreĢ sonunda mağlup kiĢi, yenen güreĢçinin iki yana açılmıĢ kollarının altından geçmeye zorlanırken galip güreĢçi binlerce izleyicinin karĢısında törensel kartal dansını yapmaktadır (Okutan, 2013: 180- 150 181). Görüldüğü üzere kısaca ele aldığımız çok boyutlu bir yapısı olan bu festival SözleĢmenin belirttiği beĢ alt alanı olan sözlü gelenekler ve anlatımlar (masal, Ģarkı, Ģiir gibi anlatımlar festivalde yer alması); gösteri sanatları (dans); toplumsal uygulamalar, ritüeller ve Ģölenler (festival); doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar (doğa için yapılan ritüeller); el sanatları (sporcu kıyafetleri) geleneğinin tamamıyla da iliĢkilidir (URL-1). Farklı kültürel üretim biçimlerini içeren bağlamı festivalin otantik yapısını ortaya koymaktadır. Festivalde yer alan üç geleneksel sporun her birinin yüzyıllardır yapılan sporlar olması geleneksel sporların aktarım gücünü yansıtması bakımından da dikkat çekicidir. ÇalıĢmamızda yer alan diğer bir güreĢ ise Türkiye tarafından 2010 yılında Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesine kaydedilen (URL-2) Kırkpınar Yağlı GüreĢ Festivali‘nde yer alan yağlı güreĢtir. Bu festivalin en önemli özelliği doğrudan bir geleneksel spor üzerinde gerçekleĢmesidir. Türkiye‘nin Edirne ilinde gerçekleĢen bu festival, her yıl farklı yaĢ gruplarından, kültürlerden ve bölgelerden binlerce kiĢinin, pehlivanların altın kemer ve baĢpehlivan unvanı için yaptıkları mücadeleyi görmek için Edirne‘ye seyahatini sağlamaktadır. Kendine has bir dünya görüĢü ve bildiriĢim ortamı bulunan Kırkpınar (Kalaycı, 2018: 189) kültür turizminin oluĢmasına da etki etmektedir. Festival, Kırkpınar Ağası tarafından, kırk davul-zurnacının eĢlik ettiği bir kortej yürüyüĢüyle baĢlatılır. Son yıllarda çeĢitli konserlerin, yeme-içme etkinliklerinin de olduğu festival SözleĢmenin etki alanı içerisinde yer alan dört baĢlıkla doğrudan iliĢkilidir. Festivalde pehlivanların giydikleri kispet ve pehlivanların kispetlerini koydukları zembil SözleĢme alanının el sanatları baĢlığıyla doğrudan bağlantılıdır. GüreĢçilerin yaptığı peĢrev ve festivalin baĢladığını haber veren kırmızı dipli mum geleneği festivalin ritüellerle iliĢkili boyutunu göstermektedir. Cazgırlar tarafından pehlivanları tanıtma, güreĢleri baĢlatma gibi fonksiyonlarda kullanılan cazgır manileri SözleĢmenin sözlü anlatımlar alanıyla iliĢkisini ortaya koymaktadır. Festivalin baĢından sonuna kadar hiç durmayan davul-zurna icrası ise doğrudan SözleĢmenin gösteri sanatları alanıyla olan uyumunu sağlamaktadır. 2016 yılında Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesine kaydedilen Kazakistan'daki Kazakh Kuresi (Küres/Kyres), sporcuların ayakta yaptıkları bir güreĢ türüdür. Eski uygarlıklar arasında yer alan Türk halklarında güreĢ, sosyal yapı ve yaĢayıĢlarının hemen her safhasında görülmüĢ, sanat, edebiyat, âdet ve geleneklerinin teĢekkülünde mühim bir yer almıĢtır (Türkmen ve Canuzakov, 2019: 3528). Kazak kültüründe de çok büyük öneme sahip olan bu güreĢte amaç rakibin omuzlarını yere değdirmektir. Usta-çırak iliĢkisinin önemli olduğu bu geleneksel spor bugün kadın ve erkekler tarafından icra edilmektedir. Kazakistan bu sporun ihyası için 100'den fazla ülkede yayımlanan uluslararası yarıĢmalar da düzenlenmektedir. Kazakistan'da bu sporun aktarımı için okullara da bağlı olabilen spor kulüplerinde deneyimli güreĢçiler tarafından yürütülen eğitimler gerçekleĢtirilmektedir (URL-3). Kazak tarihi ve kültürü için oldukça mühim olan bu spor (Türkmen ve Arstanbekov, 2020) SözleĢmenin etki alanı içerisinde yer alan doğa ve evrenle ilgili uygulamalar (Nevruz gibi etkinliklerde ve festivallerde bu güreĢ icra edilmektedir.), gösteri sanatları (Kazakhstan Barysy gibi kalabalık izleyici kitlesi karĢısında yapılan turnuvalar) ve toplumsal uygulamalar ve ritüeller (ġenliklerde, turnuvalarda yapılan çeĢitli teatral etkinlikler) baĢlıklı üç alanla iliĢkilidir. Ele aldığımız son geleneksel güreĢ geleneksel Kore güreĢi olan Ssirum/Ssireum‘dur. Bu güreĢ Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti ve Kore Cumhuriyeti tarafından 2018'de Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesine kaydettirilmiĢtir. Ssirum, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin tüm bölgelerinde popüler olarak uygulanan, iki rakibin birbirlerinin satbalarından (bel ve bacağı bağlayan bir kumaĢ kemer) tutup gövdeleri ve ellerini kullanarak rakibin vücudunun herhangi bir parçasını diz üstü yere getirerek yenmeye çalıĢtıkları bir dövüĢ sporudur (Telles vd., 2020: 98). Ssirum satba kullanımı ve kazanana bir boğa verilmesi ile bilinmektedir. Eski zamanlardan beri Koreliler, çalıĢma aralarında ve özellikle de bayramlarda yapılan büyük yarıĢmalarda beden eğitimi amacıyla Ssirum'u icra etmiĢlerdir. Tüm bedenin çalıĢmasına olanak sağlayan Ssirum, bedenin ve zihnin geliĢimini teĢvik eder. Ayrıca, toplulukların ve grupların uyumuna ve kaynaĢmasına katkıda bulunarak karĢılıklı saygı ve iĢ birliğini sağlamaktadır. Koreliler, Ssirum'u aile üyelerinden ve komĢulardan çocukluktan itibaren öğrenmeye baĢlar ve her düzeyde eğitim kurumları tarafından öğretilir (URL-4). Geleneksel bir güreĢ olan Ssirum, dinî ritüellerin bir parçası olmakla birlikte Dano (Bir bahar festivali olup her yılın mayıs ayında düzenlenmektedir.), Baekjung (Yaz festivali) ve Chuseok (Kore hasat festivali) gibi mevsimlik 151 festivallerin önemli bir bileĢenini oluĢturmaktadır (Seung-koo, Shim vd., 2018: 114). Bu unsur SözleĢmenin etki alanı içerisinde yer alan doğa ve evrenle ilgili uygulamalar (festival boyutu) ve toplumsal uygulamalar ve ritüeller (dinî ritüellerle olan iliĢkisi) baĢlıklı iki alanla doğrudan bağlantılıdır. Sonuç olarak geleneksel sporların uzun yıllar içerisinde oluĢan otantik bir yapısı olduğunu söyleyebiliriz. Bu otantik yapı kimlik, bellek, aktarım süreci, usta-çırak iliĢkisi, aidiyet, ritüel, toplumsal cinsiyet, kültürel mekân, bildiriĢim ortamı, sosyalleĢme, eğlenme-eğlendirme, eğitim fonksiyonu gibi bileĢenleri içermektedir. Geleneksel sporların bu özgün yapılarını korumak tam anlamıyla mümkün olmayacaktır. Zira teknolojik devrimler kültür alanında da kendini hissettirmektedir. Siber çağ, sanal gerçeklik, metaverse, posthümanizm, transhümanizm gibi dijital geliĢmeler folklor alanına de muhakkak etkilemektedir. Folkloristlerin çağımızın bu değiĢimlerine ayak uydurması ve geleneğin değiĢimini/dönüĢümünü otantik yapıya zarar vermeyecek Ģekilde sağlaması için ne gibi önlemler alınması gerektiğini tartıĢmaları gerekmektedir. Bu bildiri çalıĢmasında da ele alınan 4 adet geleneksel güreĢ geleneksel sporların içinde bulunduğu kültürde önemli bir yer edindiğini ve aktif olarak varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Bu güreĢler çeĢitli Ģenliklerde, Ģölenlerde, festivallerde icra edilmekte, bir iletiĢim ortamı yaratılmasını sağlamakta, geleneksel bilginin aktarılmasında taĢıyıcı iĢlev yüklenmekte, güreĢçilerin kimlik ediniminde rol oynamakta olup kendine has otantik yapı oluĢturmaktadırlar. Unsurların yaĢaması ve kuĢaklararası aktarımının dijital çağda da koruması için toplumsal, kurumsal ve bireysel çabaların gösterilmesi muhakkaktır. Somut olmayan kültürel mirasın bir parçası olan geleneksel sporlar SözleĢmenin etki alanları içerisinde kendine bir yer bulmuĢtur. SözleĢmenin de tavsiye ettiği üzere geleneksel sporların korunması için taraf devletler uygulama yönergesine uygun hareket etmeli ve kendilerini bu anlamda güncellemelidirler. Ayrıca her ülke bu unsurların otantik yapısını mümkün olduğunca korumalı ve zamanın ruhuna uygun adımlar atmalıdır. Bu unsurların 21. yüzyılın en önemli getirisinden biri olan dijital ortamda kendine yer bulması, unutulmuĢ/unutulmaya yüz tutmuĢ sporların gerektiğinde yeniden canlandırılması, kuĢaklar arası aktarımın sağlanması, ulusal ve uluslararası projeler, araĢtırmalar ve yayınlar ile aktif Ģekilde kültürel hayata dâhil edilmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR Aydemir, Ġbrahim Ahmet. (2020). ―Tsengel Tuvalarının Milli Kimlik OluĢumunda Hey'at Naadım'ın Rolü‖. Folklor/Edebiyat. 26(3). 633-645. Baki Nalcıoğlu, Zeynep Safiye. (2021). ―Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması SözleĢmesi Bağlamında Geleneksel Sporlar ve Oyunlar‖. X. Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu Bildiri Kitabı. KahramanmaraĢ. Burke, Peter. (2011). Kültürel Melezlik. (Çev.: Mustafa Topal). Ġstanbul: Asur Yayınları. FiĢek, Kurthan. (1985). 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi. Ġstanbul: Gerçek Yayınevi. Kalaycı, Erkan. (2018). ―Kültürel Süreklilik Bağlamında Kırkpınar‘ın Yansıttığı Dünya Görüşü Üzerine‖. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. Ankara. Karahüseyinoğlu, M. Fatih. (2007). ―Küreselleşme ve Geleneksel Türk Sporları‖. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. Ġstanbul. Okutan, Nükhet. (2013). ―Naadam Festivali GüreĢ KarĢılaĢmalarının Maskülen Kimliği‖. Tehlikedeki Diller Dergisi. 3 (3). 177-182. Seung-koo, Shim, Heo Yaon-ho, Kwak Nak-hyun. (2018). Ssireum Traditional Wrestling in the Republic of Korea. (Translation: Park Jung-eun). Korea: Korea Cultural Heritage Foundation. 152 ―Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması SözleĢmesi‖. (2005). Millî Folklor. Fr. Çev.: M. Öcal Oğuz. Ġng. Çev.: Yeliz Özay. Göz. Geç.: Pulat Tacar. 17 (65). 163-171. Telles, Thabata Castelo Branco, ve Cristiano Roque Antunes Barreira. (2020). ―Ssireum: Approaching Korean Wrestling‖. Martial Arts Studies. 10. 98-107. Türkmen, Mehmet ve Kanat Canuzakov. (2019). ―Türk Halkları Geleneksel GüreĢlerinin Kültürel Pedagojisi‖. Turkish Studies. 14 (6). 3525-3533. Türkmen, Mehmet ve Sıymık Arstanbekov. (2020). ―Kazakh Traditional Wrestling With Its Formation and Transformation Aspects: Kyres (Küres)‖. European Journal of Physical Education and Sport Science. 6(8). 78-90. URL-1: https://ich.unesco.org/en/RL/naadam-mongolian-traditional-festival-00395 (Son EriĢim Tarihi: 09.11.2022) URL-2: https://ich.unesco.org/en/RL/krkpnar-oil-wrestling-festival-00386 (Son EriĢim Tarihi: 09.11.2022) URL-3: https://ich.unesco.org/en/RL/kuresi-in-kazakhstan-01085 (Son EriĢim Tarihi: 09.11.2022) URL-4: https://ich.unesco.org/en/RL/traditional-korean-wrestling-ssirum-ssireum-01533 EriĢim Tarihi: 09.11.2022) 153 (Son EXAMINATION OF TRADITIONAL WRESTLĠNG ATHLETES' PARTICIPATION IN SPORTS AND PERCEPTIONS OF SUCCESS Hayati ARSLAN1 1 2,3 ġaban ÜNVER2 Tülin ATAN3 Erciyes University Faculty of Sports Sciences Ondokuz Mayıs University YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences Abstract This study examined the relationship between wrestling athletes' motivation to participate in sports and the total score of perception of success and compared them according to some variables. A total of 220 wrestlers, 78 women and 142 men, who participated in wrestling competitions from different sports clubs and were selected randomly, participated in the study voluntarily. In the research, the "sports participation motivation scale" and "success perception scale" were used as data collection tools. The obtained data were analyzed through the statistical package program SPSS-22. Kolmogorov Smirnov test, Mann Whitney U test, Kruskal Wallis H test were used in the analysis of the data. Kolmogorov Smirnov test, Mann Whitney U test, Kruskal Wallis H test were used in the analysis of the data. Significance was evaluated at the 0.05 level. In the study, a statistically positive and significant correlation was found between the motivations of the wrestlers to participate in sports and their perception of success (p<0.05). When the total scores of the motivation to participate in sports and perception of success were compared according to the age group, no statistically significant difference was found between the age groups in the total scores of the motivation to participate in sports (p>0.05), while a significant difference was found in the total scores of perception of success (p<0.05). Ayrıca çalıĢmada cinsiyet ve sıklet değiĢkenine göre güreĢ sporcularının hem spora katılım güdüsü hem de baĢarı algısı toplam puanlarında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0.05). A significant difference was found in the total scores of the wrestling athletes' motivation to participate in sports according to the status of being a national athlete (p<0.05). As a result, it can be said that the desire to win in wrestling athletes is one of the reasons for their participation in sports, age does not affect participation in sports, but it is effective in the perception of success, and gender and weight do not affect participation in sports and perception of success. Keywords: Wrestling, Athlete, Participation in Sports, Perception of Success Introduction With the increasing interest of children and young people in sports, it was aimed to reveal the personality traits and competition concerns of young athletes, to determine the attitudes and behaviors of coaches, to define the reasons that lead young people to participate in sports and physical activities and to classify these reasons (Gill et al., 1983; Gould, Feltz and Weiss, 1985; Klint and Weiss, 1987) many types of research have been started in the field of sports psychology. While most people live together with sports, some have almost no interest in sports. Some participate actively in sports, while others participate passively or as spectators. Motivation affects people's participation in sports, making it a habit and ending these activities (SuziĤ, 2011). General sports motivation helps to show spiritual and social needs based on this concept. These needs include showing and proving oneself, being appreciated, having a status in the social environment, establishing new friendships, acquiring new environments, revealing their talents, and meeting the feeling of excitement and adventure (Temel and Nas 2021). In line with these needs, it has been the main goal for people to complete these struggles, and for this reason, the concept of success perception has emerged. This study is important in terms of providing important information to coaches and scientists to determine the motivations of 154 participation in sports and perceptions of the success of wrestlers. For this reason, this study was designed to determine the relationship between the motivation to participate in sports and the perception of success in wrestling athletes and compare these concepts according to some variables. Method The questionnaire method was used as a data collection tool in the research. Questionnaires were applied to 236 wrestlers who participated in wrestling competitions in different sports clubs and were selected randomly. Incomplete and incorrectly entered questionnaires were excluded from the evaluation and 220 questionnaires were used as a data set for statistical analysis. In the study, "Demographic information form", "Motivation to Participate in Sports" and "Perception of Success" were used as data collection tools. Data Collection Tools Sports Participation Motivation Scale To measure the motivation of athletes to participate in sports, Gill et al. (1983) and Oyar et al. (2001) adapted to the Turkish population, and the Participation Motivation Questionnaire (PMQ) was used. The scale of Motivation to Participate in Sports; consists of 30 items and 8 sub-dimensions used to explain the individual's reasons for participating in sports. In this study, an evaluation was made on the total score of the scale. It is evaluated on a 3-point scale as ―Very Important (1)‖, ―Least Important (2)‖ and ―Not at All Important (3)‖ to reveal which reason is more effective in the participation of individuals in sports and exercise. Since the items in the inventory are evaluated between ―Very Important (1)‖ and ―Not Important at all (3), low scores obtained from the scale indicate that the motivation to participate in sports is important, while high scores indicate that it is not important (Oyar et al., 2001). Success Perception Inventory Achievement perception scale Roberts et al. (1998) regarding the five evaluation steps of judgments, consisting of two sub-dimensions and a total of 12 items. In our study, evaluation was made on the total score of the scale. The 5-point Likert-type scale is "strongly disagree (1), disagree (2), undecided (3), agree (4), strongly agree (5)". The researchers found the reliability coefficient of the scale to be 0.87 for the task orientation sub-dimension and 0.84 for the ego orientation subdimension. The construct validity of the scale, which was adapted into Turkish by Kazak and Çetinkalp (2006), was tested by factor analysis, and as a result of the analysis, it was determined that 12 items forming the scale were grouped under 2 factors, similar to the original scale. The reliability coefficient was determined as 0.96 for the whole scale, 0.79 for the task orientation sub-dimension, and 0.77 for the ego orientation sub-dimension. Analysis of Data SPSS 22 package program was used in the statistical analysis of the data. The Kolmogorov-Smirnov test was used to determine whether the data showed normal distribution and it was determined that the data did not show normal distribution. Mann Whitney U test was used in paired group comparisons, and the Kruskal Wallis H test was used in comparisons of three or more groups. Significance was evaluated at the 0.05 level. 155 FINDINGS Table 1. Correlation analysis between wrestlers' motivation to participate in sports and success perception scores Success Perception Sports Participation Motivation r 0,639** p 0,000 n 220 In Table 1, a correlation analysis between the motivations of the wrestlers to participate in sports and the perception of success scores is given. A moderately significant positive correlation was found between the total scores of the wrestlers' motivation to participate in sports and their total perception of success (p<0.05). Table 2. Comparison of total scores of wrestlers' motivation to participate in sports and perception of success according to gender variable Total Score Sports Gender Mean n Rank Sum of Success Perception p 5109 0.33 5456 0.85 Ranks Female 78 116.00 3081 Male 142 107.48 10153 Female 78 109.46 8537 Male 142 111.07 15772 Participation Motivation U In Table 2, no statistically significant difference was found in the total scores of both the motivation to participate in the sport and the perception of success of the wrestling athletes according to the gender variable (p>0.05). Table 3. Comparison of the total scores of the wrestlers' motivation to participate in sports and perception of success according to the age variable Total Score Sports Participation Motivation Age Group n Mean Rank Sum of p 5432 0.285 Ranks 18-23 126 114.39 14413 24-29 94 105.29 9897 156 U Success 18-23 126 102.45 12908 Perception 24-29 94 121.29 11401 4907 0.026* *p<0.05 In Table 3, the total scores of wrestling athletes' motivation to participate in sports and perception of success are compared according to age group. While no statistically significant difference was found between the age groups in the total scores of the motivation to participate in the sport of wrestling athletes (p>0.05), a statistically significant difference was found between the age groups in the total scores of the perception of success (p<0.05). Table 4. Comparison of the total scores of the wrestlers' motivation to participate in sports and perception of success according to their weights Weight category 56 kg n Mean Rank 58 105.51 59 kg 42 120.37 75 kg 92 108.94 97 kg 28 111.16 56 kg 58 104.93 Success 59 kg 42 125.15 Perception 75 kg 92 108.67 97 kg 28 106.07 Total Score Sports Participation Motivation x2 p 1.479 0.687 3.043 0.385 According to the weight category variable in Table 4, no statistically significant difference was found in the total scores of both the motivation to participate in the sport and the perception of success of the wrestling athletes (p>0.05). Table 5. Comparison of the total scores of the wrestlers' motivation to participate in sports and perception of success according to their status as national athletes Total Score National athlete n Mean Rank Sum of Ranks Sports Yes 39 89.91 3506 No 181 114.94 20803 Success Yes 39 126.97 4952 Perception No 181 106.95 19358 Participation Motivation U p 2726 0.023* 2887 0.067 In Table 5, the total scores of wrestling athletes' motivation to participate in sports and perception of success are compared according to the status of being a national athlete. While no statistically significant difference was found in the total scores of the perception of success of the wrestlers according to the status of being a national athlete (p>0.05), a statistically significant difference was found in the total scores of the motivation to participate in the sport compared to the status of being a national athlete (p<0.05). 157 DISCUSSION AND CONCLUSION This study was designed to examine the relationship between the motivation to participate in sports and the total scores of perception of success of the wrestlers who are licensed athletes in different wrestling clubs and to compare the total scores according to some variables. In our study, a positive and moderately significant relationship was found between the total scores of the wrestlers' motivation to participate in sports and their total perception of success. The increase in the desire of wrestling athletes to participate in sports also increases their perception of success. In this study, no statistically significant difference was found in the total scores of both the motivation to participate in sports and the perception of success of wrestling athletes according to the gender variable. In other words, gender does not affect the motivation to participate in sports and the perception of success in wrestling athletes. In the study, when the total scores of the motivation for participation in sports and the perception of success of wrestling athletes according to the age group were compared, no statistically significant difference was found in the total scores of the motivation for participation in sports. However, a statistically significant difference was found between the age groups in the total scores of perception of success. Athletes aged 18-23 were found to have a lower perception of success scores than athletes aged 24-29. In this case, it can be said that older athletes experience defeat and winning more than younger athletes, so their perception of success is higher than theirs. In the study, no statistically significant difference was found in the total scores of both the motivation to participate in the sport and the perception of success of the wrestling athletes according to the weight variable. It can be said that the average scores are close to each other. In the study, no statistically significant difference was found in the perception of success of wrestling athletes, according to the status of being a national athlete. It can be said that athletes with a high desire to participate in sports allow them to rise to the level of a national sportsman by reflecting these desires in competitions. As a result, it can be said that the desire to win wrestling athletes is one of the reasons for their participation in sports. Age does not affect participation in sports in wrestling athletes, but it does affect the perception of success. Finally, it can be said that in wrestlers, gender and weight do not affect participation in sports and perception of success. REFERENCES 1. Gill, D. L., Gross, J. B., & Huddleston, S. (1983). Participation motivation in youth sports. International Journal of Sport Psychology, 14(1), 1–14. 2. Oyar, Z.B., AĢçı, F.H., Çelebi, M., ve Mülazımoğlu, Ö. (2001). Spora Katılım Güdüsü Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik ÇalıĢması. Spor Bilimleri Dergisi, 12(2), 21-32. 3. Kazak Çetinkalp, Z. (2006). ―BaĢarı Algısı Envanterinin Çocuk VersiyonuBAE-Ç‖nun Türk Sporcuları için Geçerlik ve Güvenirlik ÇalıĢması (The Validity and Reliability Study of ―The Children's Version of The Perception of Success Questionnaire-POSQ-CH‖ for Turkish Athletes). - 9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi. 158 4. Roberts, G. C.; Spink, K. S., & Pemberton, C. L. (1999). Learning experiences in sport psychology. 2nd ed. Champaign, IL: Human Kinetics. 115-118. 5. Temel, V., & Nas, K. (2021). Spora Katılım Güdüsü; Okul Sporlarında Görev Alan Lise Öğrencilerinin Spor ve Egzersize Katılım Sebepleri. Ġnönü Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 8(2), 33-49. 6. SuziĤ, N. (2011). Students‘ motivation for sports and their evaluation of the school. Sport Logia, 7(1), 35−44. 7. Gould, D., Feltz, D., Weiss, M., (1985). Motives for Participating in competitive youth swimming, International Journal of Sport Psychology, 4, 203-215. 8. Klint, A. K., Weiss, M. R., (1987). Perceived competence and motives for participating in youth sports: A test of Harter‘s competence motivation theory, Journal of Sport Psychology, 9, 55-65. 159 TÜRKĠYE‟DEKĠ GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARININ KÜLTÜREL AKTARIMDAKĠ ROLÜ VE TEKNOLOJĠNĠN ETKĠSĠ Keziban YOKA, Mehmet Behzat TURAN, Osman YOKA, Keziban YOKA, Niğde Ömer Halis Demir University, Institute of Social Sciences, Niğde, Turkey, yokakeziban@gmail.com ORCID ID: 0000-0002-0585-0923 Mehmet Behzat TURAN, Erciyes University, Faculty of Sports Sciences, Kayseri, Turkey behzatturan@erciyes.edu.tr ORCID ID: 0000-0002-5332-803X Osman YOKA, Erciyes University, Institute of Health Sciences, Kayseri, Turkey osmanyoka@gmail.com ORCID ID: 0000-0001-7312-0706 Özet Oyun, tüm çağlarda baĢta çocuklar olmak üzere toplum içindeki tüm bireylerin ilgisini çeken, eğlendiren hoĢ vakit geçirmeye yarayan fiziksel, zihinsel ve sosyal süreçlerdir. Çocuk oyunları, Türk kültür tarihi açısından önemli bir yere sahip olup, KaĢgarlı Mahmud‘un Divan-ı Lügat‘it Türk adlı eseri ile Dede Korkud hikayelerinde sıkça iĢlenmektedir. Özellikle Türkistan coğrafyasında oynandığı bilinen bu oyunlarda Türklerin sosyolojik açıdan izlerini sürmek mümkündür. Geleneksel çocuk oyunları çocuğun geliĢimsel yönlerini olumlu yönde etkileyebilen ve çocuğun potansiyelini geliĢtiren eğlenceli ve kültürel açıdan değerli oyun etkinliklerinden biridir. Geleneksel çocuk oyunları, yer ve zaman oynayanlara göre değiĢse de belli kuralları olan, ebe, eĢ, takım seçimi, sayıĢma, ödül ve ceza gibi kendisini bütünleyen öğelere yer veren, zaman zaman müzik ve araç gereçten yararlanılan, genellikle grupla gerçekleĢtirilen eylemlerdir. Geleneksel çocuk oyunları çocukların hem fiziksel, ruhsal ve zihinsel sağlığını korur hem de öğrenme, yaratıcılık, hayal gücü ve sosyal bağlantılarını geliĢtirmektedir. Geleneksel çocuk oyunları teknolojinin hayatımıza hızlı bir Ģekilde girmesiyle değiĢmeye ya da tamamen yok olmaya baĢlamıĢtır. Bunun yanı sıra çocukları sokaklardan ve oyun alanlarından çekip evlere hapsetmiĢtir. Teknolojik geliĢmelerle birlikte geleneksel çocuk oyunları ve oyun alanları değiĢime uğramıĢ ve çocukların hayatlarında önemli bir yer haline gelmiĢtir. Çocukların ekranlardan ve internetten oyun oynaması veya çizgi film, dizi vb. izlemesi onun en değerli ve verimli zamanını açık havada geçirmesine engel olmaktadır. Bu durumda çocuğun hem sağlıklı büyümesi ve geliĢmesi olumsuz etkileniyor hem de yaĢadığı toplumun geleneklerini, kültürünü öğrenmesine ket vurup, kendinden sonraki nesillere aktaracak, anlatacak mirası kalmamaktadır. Teknolojik geliĢmeleri ve dijital oyunları, geleneksel oyunların unutulmasının en büyük sebepleri arasında sayabiliriz. Bu bilgiler doğrultusunda bu çalıĢma ülkemizdeki geleneksel çocuk oyunlarının günümüze kültürel aktarımı ve teknolojik geliĢimin bu oyunları nasıl etkilediğini incelemek amacıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. ÇalıĢmada literatür tarama yöntemlerinden geleneksel derleme türü kullanılmıĢtır. Sonuç olarak; geleneksel çocuk oyunlarının geçmiĢten günümüze kültürel aktarımda rol oynadığı ancak, teknolojinin geliĢmesiyle birlikte oyunlarında dijital ortamda oynanmaya baĢlanmasının geleneksel çocuk oyunlarına olan ilginin azalmasına neden olduğu söylenebilir. Anahtar Kelime: Geleneksel çocuk oyunları, Kültür aktarımı, Teknoloji 160 THE ROLE OF TRADĠTĠONAL CHĠLDREN'S GAMES ĠN TURKEY ĠN CULTURAL TRANSFER AND THE EFFECT OF TECHNOLOGY Summary Play is the physical, mental and social processes that attract the attention of all individuals in the society, especially children, in all ages, entertain and have a good time. Children's plays have an important place in Turkish cultural history and are frequently used in the works of KaĢgarlı Mahmud called Divan-ı Lügat'it Türk and in Dede Korkud stories. It is possible to trace the sociological traces of the Turks in these games, which are known to be played especially in the geography of Turkestan. Traditional children's games are one of the fun and culturally valuable play activities that can positively affect the developmental aspects of the child and develop the child's potential. Although traditional children's games vary according to the place and time, they are generally performed with groups, which have certain rules, include elements that complement themselves such as midwife, spouse, team selection, exchange, reward and punishment, and sometimes make use of music and equipment. Traditional children's games protect the physical, spiritual and mental health of children and improve their learning, creativity, imagination and social connections. Traditional children's games have begun to change or disappear completely with the rapid introduction of technology into our lives. In addition, he pulled children from the streets and playgrounds and imprisoned them in their homes. With technological developments, traditional children's games and playgrounds have changed and have become an important place in children's lives. Children playing games from the screens and the internet or cartoons, series, etc. watching it prevent him from spending his most valuable and productive time outdoors. In this case, both the healthy growth and development of the child are negatively affected, and he does not have a legacy to pass on and tell to the next generations, preventing him from learning the traditions and culture of the society he lives in. We can count technological developments and digital games among the biggest reasons why traditional games are forgotten. In line with this information, this study was carried out in order to examine the cultural transfer of traditional children's games in our country and how technological development affects these games. In the study, the traditional compilation type, which is one of the literature review methods, was used. As a result; It can be said that traditional children's games play a role in cultural transfer from the past to the present, but the fact that the games started to be played in the digital environment with the development of technology caused a decrease in the interest in traditional children's games. Keywords: Traditional children plays, Cultural transfer, Technology 161 INVESTIGATION OF ATTITUDES OF SPORTS SCIENCES FACULTY STUDENTS TOWARDS TRADITIONAL SPORTS Metin YILMAZ* ġaban ÜNVER** Hayati ARSLAN*** *Fırat University Faculty of Sport Science **Ondokuz Mayıs University YaĢar Doğu Faculty of Sport Science ***Erciyes University Faculty of Sport Science Abstract Purpose of the research; to determine the attitudes of sports science faculty students towards traditional sports and to compare them according to some variables. A total of 563 students studying at the sports sciences faculties of different universities (Ondokuz Mayıs, Erciyes and Fırat University) voluntarily participated in the study. In the study, the "Demographic Information Form" created by the researchers and the "Attitude Scale Towards Traditional Sports" developed by Evli et al. (2021) were used to determine the attitudes of students towards traditional sports. In the statistical analysis of the data obtained, SPSS 21 package program was used and ―Independent Samples t-Test‖ and ―One-way ANOVA Test‖ were applied to the data determined to have normal distribution. The attitude scores of the students in the study towards traditional sports were compared according to the variables of gender, age, university, class and participation in traditional sports. When the attitude scores of the Faculty of Sport Sciences students towards traditional sports were compared in terms of gender variable, a statistically significant difference was found in the Social Development sub-dimension of the scale and in the total scores of attitudes towards traditional sports (p<0.05); There was no significant difference in Psychological, Physiological, Cognitive and Cultural Development sub-dimensions. In the variable of university education, significant differences were found in the Physiological and Social Development sub-dimensions of the scale.As a result, when the average score of the students of the faculty of sports sciences towards traditional sports is examined, it has been concluded that the attitude levels are at a moderate level. Keywords: University Students, Traditional Sports, Attitude INTRODUCTION From the ancient times of history to the present day, with the social aspects and developments of societies, and the increase in inter-communal competition, sports have begun to be perceived as a cultural dimension. This cultural formation has become widespread among social units. Later, physical education and sports culture also existed in the form of social activities (feasts, festivals, rites, ceremonies, competitions) within the division of labor in societies. The sportive activities that have been done and emerged have become a traditional phenomenon with cultural transfers by being repeated over time with the geographical and social aspects of that society (Yorulmazlar, 2017). These phenomena formed the basis of traditional sports. "Traditional sports" consists of systematic movements that have completed the maturation period stated by Elias (2002), that have game forms that do not change much in their essence, although the rules show regional differences, and that contain national and religious characteristics. It can be said that these sports, whose main rituals do not change or change less even though they have undergone some changes over the generations, are effective movements based on competition and winning, reinforcing friendship and fraternity, mostly in providing interpersonal communication and in the formation of cultural values. Individuals in the society focus on different sports branches according to their geographical location, traditions, cultural background and cultural characteristics (Guven, 1999). The difference between traditional sports and other sports branches is that they are in playful forms for entertainment purposes and are accepted by the public and become widespread by being passed down 162 through generations (Karahüseyinoğlu, 2007). In order to highlight the different aspects of traditional sports and ensure their spread, students who receive education at the undergraduate level should be informed about this issue. It is important that especially students in the field of physical education and sports have information about traditional sports and to determine what their attitudes are towards these sports. In this direction, it is aimed to determine the attitudes of the students of the faculty of sports sciences towards traditional sports and to compare them according to some variables. METHOD Model of the Research This research has a descriptive nature as it defines the views of undergraduate students studying at the Faculty of Sport Sciences. Research Group The research group consists of 563 students studying at Erciyes University, Fırat University and Ondokuz Mayıs University Faculty of Sport Sciences and reached by simple random sampling method. Of the students in the study, 296 (52.6%) were male and 267 (47.4%) were female. When the ages of the research group were examined, it was seen that there were 276 (49.0%) students between the ages of 18-20, 226 (40.1%) students between the ages of 21-23 and 61 (10.8%) students aged 24 and over. It was determined that 226 (40.1%) of the students studied at Ondokuz Mayıs University, 192 (34.1%) at Erciyes University and 145 (25.8%) at Fırat University. Considering the knowledge level of Sports Sciences Faculty students about Traditional Sports, 60 (10.7%) students stated that they had no idea about this subject, while 228 (40.5%) stated that they had little idea about traditional sports. In addition, the number of students related to traditional sports is 45 (8.0%). Data Collection Tools The data of the study were collected in the Demographic Information Form created by the researchers and Evli et al. (2021) and consisting of 21 items and 5 sub-dimensions in total, "Attitude Scale Towards Traditional Sports". Psychological Development sub-dimension of the scale (1,2,3,4), Physical Development sub-dimension (5,6,7,8) Social Development sub-dimension (9,10,11,12), Cognitive Development sub-dimension (13,14) ,15,16,17) and Cultural Development sub-dimension (18,19,20,21). There is no negative item in the scale. Attitude levels according to the average score to be obtained from the scale; It is accepted that they have a high-level attitude between 3.34-5.00 points, a medium-level attitude between 1.67-3.33 points, and a low-level attitude between 0.00-1.66 points. Analysis of Data SPSS 21 package program was used for the analysis of the data obtained in the research. Since the research data showed normal distribution, ―Independent Samples t-Test‖ and ―One-way ANOVA Test‖ were applied in the analysis of the data. Table 1. Normality Test Results of Attitudes towards Traditional Sports Scale and its Sub-Dimensions 163 N Attitude Psychologica Towards Traditional l Evolution Sports Total Score 563 563 Physiological Social Cognitive Cultural Evolution Evolution Evolution Evolution 563 563 563 563 Mean 3,123 2,972 3,072 3,223 3,059 3,304 SD 0,953 0,975 1,039 1,085 1,057 1,146 [0.244; 0.103] [-1.368; 0.206] [0.496; 0.103] [-1.025; 0.206] [0.129; 0.103] [-1.426; 0.206] Skewness Kurtosis [0.388; 0.103] [-1.143; 0.206] [0.541; 0.103] [0.465; 0.103] [-0.856; 0.206] [-1.072; 0.206] As seen in Table 1, as a result of the normality analysis, the kurtosis and skewness values were found to be between +1.5 and -1.5. T-test and one-way analysis of variance ANOVA test were used for normally distributed variables, and LSD test was used to reveal significant differences between variables. FINDINGS In line with the purposes of the research, the findings obtained from the opinions of the students of the faculty of sports sciences are given below. Table 2. Average Attitude Score Values of the Scale of Attitudes towards Traditional Sports and its Sub-Dimensions Attitude Scale Sub-Dimensions Towards Traditional Sports Psychological Evolution n X SS 2,972 0,975 3,072 1,039 3,223 1,085 3,059 1,057 Cultural Evolution 3,304 1,146 Total Points 3,123 0,953 Physiological Evolution Social Evolution 563 Cognitive Evolution When the average attitude scores of the total and sub-dimensions of the attitude scale towards traditional sports are evaluated in accordance with the answers of the Faculty of Sports Sciences students in Table 2, it has been determined that the attitudes of the students of the faculty of sports sciences towards traditional sports are at a moderate level. Table 3. Comparison of the average attitude scores of the students of the Faculty of Sports Sciences regarding the total and sub-dimensions of the attitude scale towards traditional sports according to the gender variable Attitude Scale Sub-Dimensions Gender Towards Traditional Sports 164 n X SS t p Psychological Evolution Physiological Evolution Social Evolution Cognitive Evolution Cultural Evolution Total Points Woman Male Woman Male Woman Male Woman Male Woman Male Woman Male 267 296 267 296 267 296 267 296 267 296 267 296 2,896 3,040 2,984 3,152 3,132 3,306 2,972 3,138 3,207 3,391 3,035 3,202 0,997 0,950 1,077 0,998 1,120 1,047 1,086 1,027 1,155 1,132 0,986 0,918 -1,759 0,079 -1,929 0,054 -1,910 0,057 -1,866 0,063 -1,906 0,057 -2,087 0,037* *p<0.05 When the total and sub-dimension scores of the Attitude towards Traditional Sports scale are compared according to the gender variable in Table 3, no statistically significant difference was found between the groups in the sub-dimension scores of the scale (p>0.05). A statistically significant difference was found between the groups in terms of the total scores of the Attitudes towards Traditional Sports Scale (p<0.05). Table 4. The average attitude scores of the total and sub-dimensions of the attitude scale towards traditional sports of the Faculty of Sports Sciences students are "Do you have an opinion on Traditional Sports?" comparison by question SubDimension Do you have an idea for Traditional Sports? (a) I have no idea Psychological (b) I have little idea Evolution (c) I have an intermediate opinion (d) I have enough ideas (a) I have no idea (b) I have little idea Physiological (c) I have an intermediate Evolution opinion (d) I have enough ideas (a) I have no idea (b) I have little idea Social (c) I have an intermediate Evolution opinion (d) I have enough ideas (a) I have no idea (b) I have little idea Cognitive (c) I have an intermediate Evolution opinion (d) I have enough ideas (a) I have no idea (b) I have little idea Cultural (c) I have an intermediate Evolution opinion (d) I have enough ideas n X SS 60 228 2,775 2,803 3,629 3,504 230 3,073 4,045 45 60 228 3,566 2,833 2,899 4,271 3,559 3,900 230 3,194 4,300 45 60 228 3,650 2,962 3,031 4,303 3,635 4,208 230 3,038 4,444 45 60 228 3,772 2,706 2,863 4,171 4,763 4,700 230 3,233 5,571 45 60 228 3,640 3,050 3,174 5,433 4,363 4,462 230 3,423 4,685 45 3,694 4,425 165 F p LSD 9,949 0,000* d, a 9,256 0,000* d, a 9,247 0,000* d, a 12,101 0,000* d, a 4,620 0 ,003* a d, Total Points (a) I have no idea (b) I have little idea (c) I have an intermediate opinion (d) I have enough ideas 60 228 2,857 2,950 16,470 18,426 230 3,258 21,138 45 3,663 20,001 10,964 0,000* d, a * p<0.05 Looking at Table 4, the total and sub-dimension scores of the Attitude Towards Traditional Sports scale are "Do you have an opinion about Traditional Sports?" When compared according to the question of the scale, a statistically significant difference was found between all sub-dimensions and total scores of the scale (p<0.05). DISCUSSION AND CONCLUSION 563 students participated in this study, which was designed to determine the attitudes of sports science faculty students towards traditional sports and to compare them according to some variables. In line with the purposes of the research, the results obtained from the opinions of the students of the faculty of sports sciences are as follows.When the average scores of the total and sub-dimensions of the attitude scale towards traditional sports were evaluated in line with the answers of the Faculty of Sports Sciences students, it was determined that the attitudes of the students of the faculty of sports sciences towards traditional sports were at a moderate level.When the total and sub-dimension scores of the Attitude towards Traditional Sports scale are compared according to the gender variable in Table 3, no statistically significant difference was found between the groups in the sub-dimension scores of the scale (p>0.05). A statistically significant difference was found between the groups in terms of the total scores of the Attitudes towards Traditional Sports Scale (p<0.05). In other words, it has been understood that gender affects the attitude towards traditional sports. The average scores of men's attitudes towards traditional sports are statistically higher than the scores of women.In our study, the attitude scores of the students of the faculty of sports sciences towards traditional sports were determined as "Do you have an opinion about traditional sports?" When compared according to the question, it was found that all sub-dimensions and total scores of the scale differed statistically between the answers. A statistically significant difference was found between the students who say they have no idea about traditional sports and those who say they have enough ideas and are interested. It has been determined that the average attitude scores of those who say they have enough ideas about traditional sports and are interested in them are higher. As a result, it was concluded that the students of the faculty of sports sciences participating in our study had a moderate level of attitude towards traditional sports, and that gender and people who had ideas about traditional sports affected their attitudes towards traditional sports. REFERENCES Elias N. Spor ve ġiddet Üzerine. Toplumbilim Dergisi. 16: 89-100, 2002. Evli F., Koçak V.Ç., ve Meltem, Evli M. (2021). Geleneksel Sporlara Yönelik Tutumların Ölçülmesi: Ölçek GeliĢtirme ÇalıĢması. Uluslararası Beden Eğitimi Spor ve Teknolojileri Dergisi, 2(1), 29-38. Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü. Ankara. Atatürk Kültür Merkezi Yayını. s:5. 166 Karahüseyinoğlu, M.F (2007). KüreselleĢme ve geleneksel türk sporları, Doktora Tezi, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, Ġstanbul. Yorulmazlar, M. (2017). Geleneksel Spor Kavramı. https://dostbeykoz.com/geleneksel-sporkavrami 25 Ekim 2022 tarihinde alınmıĢtır. 167 GÜREġÇĠLERĠN SPOR YILININ ĠMGELEME BĠÇĠMLERĠNE ETKĠSĠ Mehmet Vakıf DURMUġOĞLU Dr. Mehmet Vakıf DURMUġOĞLU, M.E.B. Hacı Mehmet Kalay Kız Anadolu Ġmam Hatip Lisesi, Beden Eğitimi Öğretmeni, m.vakifdurmusoglu@gmail.com https://orcid.org/0000-0002-4781-324x Özet Sporcuların müsabakalarda üst düzey performans göstermeleri ve baĢarılarıyla imgeleminin derin bir iliĢki içerisinde olduğu birçok çalıĢma ile sabit kılınmıĢtır. BaĢarı ve bu baĢarının sürdürülmesi motivasyonun ve imgeleminin devamlılığı ile doğru orantılıdır. Bu çalıĢmada, güreĢçilerin spor yılının imgeleme biçimlerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıĢtır. ÇalıĢmada veri toplama aracı olarak Hall ve arkadaĢları (1998) tarafından geliĢtirilen, Türkçe geçerlilik ve güvenirlik çalıĢması Kızıldağ ve Tiryaki (2012) tarafından yapılan ve 21 soru ve 4 alt boyuttan oluĢan imgeleme envanteri kullanılmıĢtır. Spor yılına göre güreĢçilerin imgeleme biçimleri karĢılaĢtırılmasına ANOVA, farklılığın kimin lehine olduğunu tespit edebilmek için ise Tukey çoklu karĢılaĢtırma testi uygulanmıĢtır. Ölçeğin alt boyutlarını; ―BiliĢsel Ġmgeleme‖, ―Motivasyonel Özel Ġmgeleme‖, ―Motivasyonel Genel UyarılmıĢlık‖ ve ―Motivasyonel Genel Ustalık‖ oluĢturmaktadır. Tüm alt boyutlarda 1-4 yıl spor yaĢı olanların, 5-9 yıl ve 10 yıl ve üzerinde spor yaĢı olanlardan yüksek puana sahip olduğu görülmüĢtür. Sonuç olarak bu araĢtırma ile güreĢçilerin spor yılının imgeleme biçimlerine etkisi incelenmiĢtir. Anahtar Kelimeler: Spor, GüreĢçi, Ġmgeleme THE IMPACT OF WRESTLERS ON THE IMAGERY OF THE SPORTS YEAR Abstract It has been fixed by many studies that the imagination of athletes is in a deep relationship with their high performance in competitions and their success. Success and the maintenance of this success are directly proportional to the continuity of motivation and imagination. In this study, it was aimed to examine the effect of the sports year of the wrestlers on the imagery styles. In the study, imagery inventory consisting of 21 questions and 4 sub-dimensions, developed by Halll et al. (1998), Turkish validity and reliability study conducted by Kızıldağ and Tiryaki (2012) was used as a data collection tool. ANOVA was used to compare the imagery styles of the wrestlers according to the sport year, and the Tukey multiple comparison test was used to determine whose favor the difference was. The sub-dimensions of the scale; ―Cognitive Imagery‖, ―Motivational Special Imagery‖, ―Motivational General Arousal‖ and ―Motivational General Mastery‖. In all sub-dimensions, it was observed that those with a sports age of 1-4 years had higher scores than those with a sports age of 5-9 years and 10 years or more. As a result, with this research, the effect of the sports year of the wrestlers on the imagery styles was examined. Keywords: Sport, Wrestler, Ġmagery 168 GĠRĠġ Spor psikolojisinin en önemli uygulama alanlarından birisi imgelemedir. Teknik, taktik ve motorik çalıĢmalarla birleĢtirilerek kullanılan imgeleme çalıĢmaları sporcuların birçok alanda geliĢmesini sağlar. Bu da performansının arttırılmasında önem kazanmaktadır. Sporda imgeleme, sporcunun kendiyle ilgili olumlu benlik algısı oluĢturmasına yardımcı olduğu gibi, kaygıyla baĢ edebilmesini ve kendine güven duymasını da sağlar (Hall, 2001). Loehr (1980) göre mükemmel bir performans göstermenin birtakım psikolojik ve zihinsel faktörlere bağlı olduğunu ve bu psikolojik, biliĢsel becerilerin herhangi bir beceri gibi öğrenilebileceğini vurgular. Ġnsanlar spora performans (elit spor) ya da sağlık amaçlı katılmaktadırlar. Performans sporunda amaç var olan en süt düzeyi yakalamak ve daha iyiye ulaĢmakken, sağlık amaçlı sporda daha sağlıklı fiziksel ve duygusal yapıya ulaĢmaktır (Karagöz, 2005). Performans amaçlı sporcular daha yoğun baskı altına girmekte ve kaçınılmaz olarak yarıĢma ortamından etkilenmektedir. Herhangi bir seviyedeki spor performansı duygularda hem olumlu hem de olumsuz yönde yüksek derecede bir dalgalanma içerebilmektedir (BaltaĢ ve BaltaĢ, 1997). Günümüzde elit sporcuların birçoğu psikolojik destek alarak performans düzeylerinin en yüksek noktaya taĢımaya çalıĢmaktadırlar. Sporcular müsabaka stresi ve kaygısı ile baĢa çıkabilmek için temel psikolojik yeteneklere sahip olmalıdır (Basut, 2006). Sporcu geliĢimi bütüncül bir süreçtir. Bu süreçte zihinsel ve bedensel geliĢimin dengelenmesi gerekmektedir. Sporcunun bu iki geliĢim alanı birlikte geliĢir ve birbirlerini etkiler (AltıntaĢ ve Akalan, 2008). Ġmgeleme, yapılacak olan hareketin uygulaması olmaksızın yoğun bir Ģekilde zihinde canlandırılmasıdır (Ġkizler, 1997). BaĢka bir tanıma göre imgeleme herhangi bir fiili alıĢtırma yapılmaksızın, yalnızca planlı ve yoğun bir Ģekilde hayal ederek (zihinde canlandırarak) yeni bir hareketin öğrenilmesi ya da zaten bilinen bir hareketin mükemmelleĢtirilmesi sürecidir (Farah, 1989). Kızıldağ (2007) çalıĢmasında imgeleme kavramını fiziksel bir çalıĢma olmadan bir becerinin o beceriye iliĢkin bütün duyularla zihinde canlandırılıp, uygulanması olarak tanımlamıĢtır. Sporda imgeleme çalıĢması, sporcunun çevresel ve içsel faktörlerden bağımsız olarak bireysel performansını ortaya koymak amacıyla yapmayı planladığı ya da yapacağı hareketi zihinde canlandırması olarak ifade edilmektedir. Bu sayede birey, karĢı karĢıya kaldığı durumlarda zihinsel antrenman yoluyla daha mantıklı ve doğru hareket edebilmeyi öğrenmekte, yaĢanan süreci olumlu Ģekilde sonlandırabilmektedir (Aktepe, 2013). Ġmgeleme, bellekte depolanan duygusal yaĢantıların içsel olarak hatırlanması ve dıĢsal bir uyarı olmadan bu yaĢantıların tekrarlanmasıdır (Kuru 2000). Feltz, Landers (1983) ve Hinshaw (1991)‘in yaptıkları meta-analizi sonuçları motor beceri performansını geliĢtirmede zihinsel çalıĢmanın hiç çalıĢma yapmamaktan daha etkili olduğu göstermiĢtir. Bütün düzeydeki sporcular genellikle performanslarını uygulamadan önce ―atıĢı ya da Ģutu hissetmekten atıĢı ya da Ģutu görmekten bahsederler (Murphy ve Martin, 2002). Yani sporcular bir performansı uygulamadan önce onu zihinlerinde görüp hissederler. Sporcular fiziksel olduğu kadar ruhsal ve biliĢsel olarak da geliĢime açık olabilmelidirler (Andersen, 2000). DüĢünce gücü, hayal kurma, mental (zihinsel) çalıĢmalar veya imgeleme sayesinde sporcular, gerçek hayatta karĢılaĢtığı problemlere etkili ve verimli çözümler üretebilme becerileri ve çözüme kavuĢturulması gereken yeni ve karmaĢık yapılı problemleri keĢfetme yeteneklerini geliĢtirebilecektir (Demirci, 2002). Bir sporcunun içinde bulunduğu psikolojik durum sporcunun performansını etkilemektedir. Bu bağlamda düĢünüldüğünde sporcuların ve antrenörlerin fiziksel çalıĢma kadar psikolojik çalıĢmalara da önem vermeleri gerekmektedir. Ġmgeleme çalıĢmaları sporcunun performansını geliĢtirmede psikolojik çalıĢmalar arasında en önemli çalıĢmalardan biri sayılmaktadır (Weinberg and Gould, 2003). Sporda imgeleme kullanımı üzerine yapılan çalıĢmalar, sporcuların imgelemeyi hem biliĢsel hem de motivasyonel fonksiyonlar için kullandıklarını göstermektedir (Vurgun, 2010). Bireylerin spor 169 faaliyetlerinde karĢılaĢtığı engeller, zihinlerinde imgeletilerek bunlara karĢı çözüm yolları üretilebilmektedir (Aktepe, 2013). Sporda imgeleme sporcular tarafından genellikle içsel ve dıĢsal imgeleme olarak kullanılmaktadır. Ġmgeleme, sporcunun durumunun ne olduğuna bağlı olarak kullanılır (Weinberg and Gould 2003). Kendini bir beceriyi yaparken düĢünmek olarak da bilinen içsel imgelemede sporcu olayları uygulayan gerçekleĢtiren kiĢi durumundadır. Sanki zihnimizde bir kamera varmıĢ gibi kendimizi belli bir beceriyi uygularken görürüz (Kale, 2013). Ġçsel imgelemede kiĢi kendi bedeninin içerisindedir. Dikkat ettiği durumları görür, fakat kendi bedenini göremez. DıĢsal imgelemedeki gibi üçüncü bir kiĢi perspektifinde olmak yerine, imgeleme esnasında kiĢi birinci kiĢi perspektifindedir. Ġçsel imgelemede sporcu kendini o anda fiziksel olarak o hareketi yapıyormuĢ gibi imgeler. Öğrenilen beceriyi daha etkili Ģekilde transfer etmektir (Gordon ve ark., 1994). Motor imgeleme olarak da ifade edilen içsel imgelemenin dıĢsal imgelemeye göre daha etkili olduğu ifade edilmektedir (Fery ve Morizot, 2000; Murphy, 1994). DıĢsal imgelemeyi sporcunun dıĢarıdan kendini izlemesi olarak tanımlayabiliriz. Bu tür imgelemede sporcu kendini filmden izliyormuĢ gibi zihinde canlandırma yapabilir ve kendisini her açıdan rahatça görebilir. Sporcu her açıdan kendini doğru Ģekilde izleme olanağına sahip olduğu için hatalarını rahatlıkla belirler, kendini model alır ve kendini üst düzeyde bir teknik uygularken ya da arzuladığı bir tavrı alırken görebilir. Bu tür imgeleme ile sporcu kontrol ve hakimiyet becerilerini kazanır (Kale, 2013). DıĢsal imgelemede kiĢi kendini bir filmdeymiĢ gibi izler, bu yüzden dıĢsal imgeleme ağırlıklı olarak görsel bir imgelemedir. Spor ister performans düzeyinde olsun isterse sağlık için yapılsın imgeleme becerilerinin geliĢtirilmesi spor psikolojisi açısından önemli görülmektedir. Bu çalıĢmanın amacı; güreĢçilerin spor yılının imgeleme biçimlerine etkisini incelemektir. Materyal ve Yöntem ÇalıĢmada veri toplama aracı olarak Hall ve arkadaĢaları (1998) tarafından geliĢtirilen ve geçerlilik güvenirlilik çalıĢması Kızıldağ ve Tiryaki (2012) tarafından yapılan Sporda Ġmgeleme Envanteri kullanılmıĢtır. Ölçek 21 soru ve 4 alt boyuttan oluĢmaktadır. Ölçeğin alt boyutlarını; ―BiliĢsel Ġmgeleme‖, ―Motivasyonel Özel Ġmgeleme‖, ―Motivasyonel Genel UyarılmıĢlık‖ ve ―Motivasyonel Genel Ustalık‖ oluĢturmaktadır. BiliĢsel Ġmgeleme alt boyutunu; 1, 2, 4, 5, 7, 9, 13, 14, 15 numaralı maddeler, Motivasyonel Özel Ġmgeleme alt boyutunu; 3, 6, 8, 10, 20 numaralı maddeler, Motivasyonel Genel UyarılmıĢlık alt boyutunu; 11,12, 17, 19 numaralı maddeler, Motivasyonel Özel Ġmgeleme alt boyutunu; 16,18,21 numaralı maddeler oluĢturmaktadır. BiliĢsel Ġmgeleme: Alt boyutunda bulunan maddeler incelendiğinde beceriyi mükemmel bir Ģekilde uygulama, hataların düzeltilmesi, strateji geliĢtirme, oyun planlarının öğrenilmesi ve uygulanması gibi biliĢsel özellikleri içeren maddelerden oluĢtuğu görülmektedir. BiliĢsel imgeleme, özel becerilerin doğru bir Ģekilde uygulanması için kullanılır. Bu tür imgelemenin golf vuruĢundan basketbolda serbest atıĢa kadar birçok becerinin geliĢiminde kullanıldığı görülmektedir. Motivasyonel Özel Ġmgeleme: Özel performans hedeflerini kapsadığı görülmektedir. Sporcuların kazanma, iyi performanslarından dolayı tebrik edildiklerini görmeleri, kazanmanın verdiği gurur gibi duygular motivasyonlarını artırmaktadır. Motivasyonel Özel Ġmgelemeyi kullanan sporcuların hedefle iliĢkili görevleri (örn: antrenman) sürdürmede daha iyi oldukları ifade edilmiĢtir. Motivasyonel Genel UyarılmıĢlık: Sporcular duygusal olarak baĢa çıkma durumunu öğrenirler. Bu alt boyut uyarılmıĢlık düzeylerini içerir. Bu tür imgelemeyi kullanan sporcular uyarılmıĢlık düzeylerini kontrol altında tutmaya çalıĢmaktadırlar. Ayrıca bu tür imgeleme bir yarıĢmaya hazırlanırken uyarılmıĢlık düzeyini ve kaygıyı kontrol etmek için kullanılır. Motivasyonel Genel UyarılmıĢlık Ġmgelemesi bir yarıĢma için sporcunun fiziksel olarak hazır olmasına yardımcı olur. 170 Motivasyonel Genel Ustalık: Üst düzey motivasyonel becerileri içerir. Bu tür imgelemeyi daha fazla kullanan sporcuların ustalıkla ilgili becerilere daha fazla sahip oldukları bilinmektedir. Motivasyonel Genel Ustalık, sporcunun zihinsel olarak güçlü ve kontrollü olmasına hizmet eder. Ġstatistiksel Analiz Spor yılına göre güreĢçilerin imgeleme biçimleri karĢılaĢtırılmasına ANOVA, farklılığın kimin lehine olduğunu tespit edebilmek için Tukey çoklu karĢılaĢtırma testi uygulanmıĢtır. Bulgular GüreĢçilerin spor yılının karĢılaĢtırılması 1-4 yıl (1) BiliĢsel 5-9 yıl (2) Ġmgeleme 10 yıl ve üzeri (3) 1-4 yıl (1) Motivasyonel 5-9 yıl (2) Özel Ġmgeleme 10 yıl ve üzeri (3) 1-4 yıl (1) Motivasyonel Genel 5-9 yıl (2) UyarılmıĢlık 10 yıl ve üzeri (3) 1-4 yıl (1) Motivasyonel 5-9 yıl (2) Genel Ustalık 10 yıl ve üzeri (3) n Ort. S.S. 25 28 27 25 28 27 25 28 27 25 28 5,50 4,22 4,13 5,44 4,39 4,25 5,69 3,57 3,88 5,88 3,87 0,98 0,85 0,99 0,84 1,12 1,49 1,12 1,16 0,99 0,91 1,49 27 3,63 1,30 F p 15,302 <0,001 8,593 0,001 26,358 0,001 23,631 0,001 1>2-3 1>2-3 1>2-3 1>2-3 Bütün alt boyutlarda 1-4 yıl spor yaĢı olanlar 5-9 yıl ve 10 yıl ve üzeri olanlardan yüksek puana sahiptir (p>0,05). TartıĢma ve Sonuç Bu çalıĢmada, güreĢçilerin sporda imgeleme düzeyleri spor yılı değiĢkenine göre incelenmiĢtir. Elde edilen veriler ıĢığında, mevcut araĢtırmamız diğer benzer araĢtırmalarla tartıĢılmıĢ, yorumlanmıĢ ve bulgularla desteklenmeye veya farklılıklar ortaya çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır. GüreĢçilere uygulana imgeleme envanterinde ve alt boyutlarında (BiliĢsel Ġmgeleme, Motivasyonel Özel Ġmgeleme, Motivasyonel Genel UyarılmıĢlık ve Motivasyonel Genel Ustalık), 1-4 yıl spor yaĢı olanların 5-9 ve 10 yıl ve üzeri olanlardan yüksek puana sahip oldukları sonucuna ulaĢılmıĢtır. Benzer çalıĢmada; Yamak (2019) hentbolcuların spor yaĢlarına göre imgeleme biçimleri karĢılaĢtırıldığında Motivasyonel Özel Ġmgeleme alt boyutunda 12 yıl ve üzeri olanların 3-7 yıl olanlardan yüksek puana sahip olduklarını tespit etmiĢtir. Yine aynı çalıĢmada; hentbolcular yaĢlarına göre karĢılaĢtırıldığında Motivasyonel Özel Ġmgeleme alt boyutunda 20-23 yaĢ ile 24 yaĢ ve üzerinde olanların 17-19 yaĢ olanlardan yüksek puana sahip oldukları belirlenmiĢtir. Parker & Lovell (2012) imgeleme biçimlerinin yaĢ grupları arasındaki farklılığa olan etkilerini araĢtırmıĢ; 20-21 yaĢ grubu sporcunun 12-13 yaĢ grubu sporculardan daha yüksek imgeleme puanına sahip olduklarını ortaya koymuĢtur. Diğer bir bilimsel çalıĢmada; (Kaya & Günay, 2020) 23-25 yaĢ aralığındaki araĢtırmaya katılan sporcuların, 20-22 yaĢ aralığındaki sporculara göre biliĢsel imgeleme özelliklerinin daha iyi düzeyde olduğu sonucuna ulaĢmıĢtır. Literatür taraması sonucu ile çalıĢmamız karĢılaĢtırıldığında; bizim çalıĢmamızdan tamamen farklı sonuçlarla karĢılaĢmak mümkündür. Bizim çalıĢmamızda spor yılı daha az olanların imgeleme 171 düzeyleri spor yılı daha fazla olanlardan fazla puana sahipken, diğer çalıĢmalar bu sonucun tam tersini iddia etmektedir. Bu sonuçlarla birlikte sporun sadece fiziksel boyutunun değil psikolojik boyutunun da spora yeni baĢlayan sporcular tarafından dikkatlice değerlendirildiği neticesine ulaĢa biliriz. Kaynaklar Aktepe, K. (2013). Sporda Zihinsel Antrenman (1. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 78. AltıntaĢ, A., Akalan C. (2008). ―Zihinsel Antrenman ve Yüksek Performans‖ Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 6(1):39-43. Andersen, M. (2000). Doing Sport Psychology. Human Kinetics, USA. BaltaĢ, A. BaltaĢ, Z. (1997). Stres ve Başa Çıkma Yolları. 16. Basım. Remzi Kitabevi. Ġstanbul. Basut, E. (2006). ―Stres, BaĢa Çıkma ve Ergenlik‖, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, (13):1. Demirci, C. (2002). ―Etkin Öğrenme YaklaĢımının Epo.Hacettepe.Edu.Tr/Eleman/Yayinlar/C-Etkin-Ogrenme.Doc. Ġlköğretimde Uygulanması‖, www. Farah, M. J. (1989). ―The Neural Basis of Mental Ġmagery‖. Trends in Neurosciences 12; 395-399. Feltz, D. L, Landers, D. M. (1983). ―The Effect of Mental Practice on Motor-Skill Learning and Performance‖: Ameta- analysis. Journal of Sport Psychology, 2: 211- 220. Fery, Y. A. & Morizot, P. (2000). ―Kinesthetic and Visual Ġmage in Modeling Closed Motor Skills: The Example of The Tennis Serve‖. Perceptual and Motor Skills, 90, 707–722. Gordon, S., Weinberg, R., & Jackson, A. (1994). ―Effect of Ġnternal and External Ġmagery on Cricket Performance‖: Journal of Sport Behavior Vol 17 (1), 60-75. Hall CR, Mack D, Paivio A. & Hausenblas H. (1998). ―Imagery Use by Athletes‖: Development of the sport imagery questionnaire. International Journal of Sport Psychology, 29, 73-89. Hall, C. R. (2001). ―Imagery in Sport and Exercise‖. In: Handbook of Research on Sport Psychology: (2nd Ed.). RN. Singer, HA. Hausenblas (Eds.) New York: John Willy Sons: 538. Hinshaw, K. E. (1991). ―The Effect of Mental Practice on Motor Skill Performance‖: Critical evaluation and metaanalysis. Imagination, Cognition and Personality,11: 3-35. Ġkizler, C, & Karagözoğlu, C. (1997). Sporda Başarının Psikolojisi. Alfa Basım Yayım Dağıtım, 3. baskı, 119. Kale, K, E. (2013). Ġmgeleme Müdahale Programlarının Güdülenme, Hedef Yönelimleri ve Güdüsel Ġklim Üzerine Etkisi, Mersin Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Karagözoğlu, C. (2005). Sporda Psikolojik Destek, Morpa Kültür Yayınları, s.13, Ġstanbul. Kaya, D. G., & Günay, M. (2020). ―GüreĢ Grekoromen Milli Sporcularının Ġmgeleme ve BaĢarı Motivasyon Düzeyleri Arasındaki ĠliĢkinin Ġncelenmesi‖. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 18(3), 62-72. Kızıldağ, E. (2007). Farklı Spor BranĢlarındaki Sporcuların Ġmgeleme Biçimleri. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Mersin. 172 Kızıldağ, E., & Tiryaki, M. ġ. (2012). ―Sporda Ġmgeleme Envanterinin Türk Sporcular Ġçin Uyarlanması‖. Spor Bilimleri Dergisi, 23(1), 13-23. Kuru, E. (2000). Sporda Psikoloji (1). Ankara: Gazi Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Yayınları, 7, 11-21, 35-40. Loehr, J. O. (1986). Mental Toughness Training for Sports. The Stephen Grene Press; 10. Murphy, S. M. (1994). ―Imagery Ġnterventions in Sport‖. Medicine Science Sports and Exercise, 26 (4); 486494. Murphy, S. M., & Martin, K. A. (2002). ―The Use of Ġmagery in Sport‖. In T. S. Horn (Ed.) Advances in sport psychology, 2nd ed., (p. 405-439). Champaign, IL: Human Kinetics. Parker, J. K., & Lovell, G. P. (2012). ―Age Differences in The Vividness of Youth Sport Performers‘ Ġmagery Ability‖. J Imagery Res Sport Phys Activ. 7(1), 1-13. Vurgun, N. (2010). Sporda Ġmgeleme Anketinin Türkçeye Uyarlanması ve Sporda Ġmgelemenin YarıĢma Kaygısı ile Sportif Güven Üzerindeki Etkisi, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ġzmir, 158-159. Weinberg, R.S., & Gould, D. (2003). ―Foundation of Sport and Exercise Psychology‖, 3th ed, Champaign, IL: Human Kinetics. Yamak, B. (2019). ―Kadın Hentbolcularda Ġmgeleme Düzeylerinin KarĢılaĢtırılması [Comparison of Imagery Levels in Female Handball Players]‖, Spor Eğitim Dergisi, 3 (3), 55-62. 173 TÜRK VE ĠRAN KÜLTÜRÜNDE GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARI ġeyma URHAN* Hamed GOLMOHAMMADI** Mehmet GÜL*** * Doktora Programı Öğrencisi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı, E-posta: urhannseyma@gmail.com ** Doktora Programı Öğrencisi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı, E-posta: hg.sport@yahoo.com ***Doçent Doktor, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, E-posta: mgulsivas@gmail.com Özet Bir milletin kültürünün oluĢumunda nesiller boyu yaptığı oyunlar etkili olabilmektedir. Bu kapsamda kültürel değerlerin önemli bir göstergesi olan geleneksel çocuk oyunları bir toplumun kültür yapısını kavramada önemli bir yere sahiptir. Dolayısıyla geleneksel çocuk oyunları bir toplumun geçmiĢle gelecek arasında bağ kurarak kültürün kuĢaktan kuĢağa aktarılmasında büyük rol üstlenmektedir. Bu çalıĢmada Türk ve Ġran kültürünün tarih içerisinde ilgilenmiĢ oldukları geleneksel çocuk oyunlarının ele alınmasıyla benzer yönlerinin incelenmesi amaçlanmıĢtır. Bu noktada iki ayrı kültürün geleneksel çocuk oyunları incelenerek oyunun çocuklar üzerindeki etkileri değerlendirilmiĢtir. AraĢtırmada belge tarama yöntemi kullanılmıĢtır. Konu kapsamında alan yazın incelemesi yapılarak gerekli veriler elde edilmiĢtir. Sonuç olarak; geleneksel çocuk oyunlarının Türk ve Ġran kültüründeki yerine bakıldığında iki kültür arasında oyunların oynanmasında benzerlikler gözlenmiĢtir. Ġki kültürde de geleneksel çocuk oyunlarında eğlencenin ön planda olduğu ve oyunların çocuklara eğitsel ve öğretici açıdan pek çok özellik kazandırdığı görülmektedir. Malzemeyle oynanılan oyunlarda genel olarak doğada bulunan ceviz, taĢ, kumaĢ, ip, kemik gibi basit araçların kullanıldığı tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte iki kültürde de cinsiyet bağlamında kızlar ve erkeklerin oynadığı bazı oyunların farklı olduğu gözlenmiĢtir. Ayrıca iki kültürde de çocuklar tarafından oynanılan bazı oyunlarda Ģarkıların ve tekerlemelerin ön planda olduğu görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Çocuk, Kültür, Oyun, Ġran, Türk TRADITIONAL CHILDREN'S GAMES IN TURKISH AND IRANIAN CULTURE ġeyma URHAN* Hamed GOLMOHAMMADI** Mehmet GÜL*** Abstract The games played for generations can be effective in the formation of a nation's culture. In this context, traditional children's games, which are an important indicator of cultural values, have an important place in understanding the cultural structure of a society. Therefore, traditional children's games play a major role in the transfer of culture from one generation to another by establishing a bond between the past and the future of a society. The aim of this study is to, examine the similar aspects of Turkish and Iranian culture with the traditional children's games that they have been interested in throughout history. At this point, traditional children's games of two different cultures were examined and the effects of the game on children were evaluated. Document scanning method was used in the research. Within the scope of the subject, the necessary data were obtained by examining the literature. As a result; When we look at the place of traditional children's games in Turkish and Iranian cultures, similarities are observed in the playing of games between the two cultures. In both cultures, entertainment is at the forefront in traditional children's games and it is seen that games provide many educational and instructive features to children. It has been determined that simple tools such as walnut, stone, fabric, rope and bone, which are generally found in nature, are used in games played with materials. Moreover, it has been observed that some games played by girls and boys are different in terms of gender in both cultures. In addition, it is seen that songs and nursery rhymes are at the forefront in some games played by children in both cultures. Keywords: Child, Culture, Game, Iran, Turkish 173 GĠRĠġ Oyun, eski çağlardan beri süregelen ve çocukların severek oynadığı bir araç olarak karĢımıza çıkmaktadır. Oyun farklı kültürlerde değiĢkenlik gösterse de bir milletin kültürünün aktarımında en önemli unsurlarından birisi olarak görülmektedir. Bu noktada oyun, nesiller boyunca kuĢaktan kuĢağa aktarılarak bir toplumun milli değerlerini yansıtmaktadır. Kültürel değerlerin varlığı, oyun vasıtasıyla sürdürülebilmektedir. Çünkü oyun, bir toplumun benimsediği değerlere iliĢkin bilgiler sunabilmekte ve o toplumdaki kiĢilerin yaĢantılarına ait ipuçları verebilmektedir. Oyunlar kültürün bir parçası olarak nitelendirilmekte ve oynandığı coğrafyaya dair kültürel özellikleri de taĢımaktadır. Bir toplumun kültürünün yansıtılmasında o toplumun geliĢtirdiği, yaĢattığı ve paylaĢtığı gelenekler görülmektedir. Kültürel değerleri yaĢatabilmenin en etkili yolu ise eğlence unsurunun kullanılmasından geçmektedir (Kul, 2018: 982). Bu açıdan değerlendirildiğinde, kültürel değerlerin yaĢatılmasında oyun etkili olan bir araç olarak düĢünülmektedir. Çünkü oyunun içeriğine bakıldığında, eğlence önemli bir unsur olarak görülmektedir. Türk Dil Kurumu (TDK) oyunu; ―yetenek ve zekâ geliştirici, belli kuralları olan ve iyi vakit geçirmeye yarayan eğlence‖ olarak tanımlamıĢtır. Oyun aynı zamanda çocuklara kendilerini ifade edebilme, üretkenlik potansiyelini kullanabilme, yeteneklerinin farkına varabilme, dil, sosyal, zihin, motor ve duygusal becerilerini geliĢtirebilme imkânları sunmaktadır. Bunun yanında oyun, çocuklara öğrenmeyi öğreten önemli bir kavram olarak da ifade edilmektedir (Can ve Kuru, 2018: 99). Ayrıca oyun çocukların dıĢ dünyayı tanıyarak uyum sağlayabilmesinde önemli bir iletiĢim kanalı olarak görülmektedir (Toksoy, 2010: 205). Zamanla oyunlarda kullanılan araç-gereçler ve oyunların özellikleri değiĢse de çocuklar açısından oyunun vazgeçilmez olma unsuru değiĢmemektedir (Fırat, 2013: 886). Oyun çocuklar için en temel gereksinimlerden birisi olarak görülmektedir. Bu nedenle çocuklar her durumda ve her koĢulda oyun oynamak için bir yer ve zaman bulabilmektedir. Onlar için oyun hayatın önemli bir noktasında yer almaktadır. Dünyanın her bir köĢesinde çocuğun bulunduğu ortamda oyunun da varlığından söz edilebilir (GökĢen, 2014: 230). Dolayısıyla oyun tarih boyunca var olmuĢtur ve bir toplumun geçmiĢle gelecek arasında bağ kurmasında büyük roller üstlenmiĢtir. Bu kapsamda geleneksel oyunlar ve toplumsal yaĢam arasındaki iliĢkiye bakıldığında, çocukların geleneksel oyunları benimsemeleri önem kazanmaktadır (SallabaĢ, 2020: 102). Geleneksel oyunlar çoğunlukla fiziki aktivitelerin ön planda olduğu, oyuncuların oyunları özgür bir Ģekilde kendilerine göre tasarlayabildikleri, oyunun kurallarını, süresini, alanını, oyuncu sayısını ve oyun araçlarını belirleyebildikleri oyunlar olarak tanımlanmaktadır. Buradaki en önemli noktanın üretken olma, oyun kurma ve kiĢiler arası iletiĢimde bulunma eylemlerinin olduğu görülmektedir. Bu yönleriyle geleneksel oyunların çocuklara zihinsel, fiziksel, duyuĢsal ve sosyal açıdan geliĢmelerine katkı sağladığı belirtilmektedir (Hazar, TekkurĢun ve Dalkıran, 2017: 180). Ayrıca geleneksel çocuk oyunlarının kültür taĢıma özelliğinin olduğu bilinmektedir. Kültürel değerlerin çocuklara aĢılanmasında oyun, en iyi yöntem olarak düĢünülmektedir. Çünkü oyun, çocukları eğlendirirken aynı zamanda farkında olmadan çocukların belli baĢlı toplumsal değerleri benimsemelerini sağlamaktadır (Çetinkaya, 2020: 13). Geleneksel çocuk oyunlarının hayatın ilk yıllarından baĢlayarak çocukların sosyalleĢebilmeleri ve kültürlerini içselleĢtirebilmeleri açısından da önemli bir temel oluĢturabileceği ifade edilmektedir (Bardak, Topaç ve Çelik, 2022: 45). Bu bağlamda kültürel değerlerin önemli bir göstergesi olan geleneksel çocuk oyunları bir toplumun kültür yapısını kavramada önemli bir yere sahiptir. Dolayısıyla geleneksel çocuk oyunları milli değerlerin yaĢatılmasında ve kültürün sonraki kuĢaklara aktarılarak devamlılığının sağlanmasında büyük roller üstlenmektedir. ÇalıĢmada Türk ve Ġran kültürünün tarih içerisinde ilgilenmiĢ oldukları geleneksel çocuk oyunlarının ele alınmasıyla benzer yönlerinin incelenmesi amaçlanmıĢtır. Bu doğrultuda iki ayrı kültürün geleneksel çocuk oyunları incelenerek oyunun çocuklar üzerindeki etkileri değerlendirilmiĢtir. AraĢtırmada belge tarama yöntemi kullanılmıĢtır. Konu kapsamında ise alan yazın incelemesi yapılarak gerekli veriler elde edilmiĢtir. 174 Türk Kültüründe Geleneksel Çocuk Oyunları Türk kültürünün zengin birikimi ve köklü bir geçmiĢi bulunmaktadır. Türklerin geçmiĢinden izler taĢıyan ve eğlence anlayıĢını yansıtan oyunlar hem yetiĢkinlerin hem de çocukların hoĢ vakit geçirebilmelerini sağlayan önemli etkinlikler olarak görülmektedir. Türklerin kültüründe önemli bir yer teĢkil eden çocuk oyunları, Türk çocuk folklorunun geçmiĢ zamanlardan günümüze gelebilmesi açısından önem taĢımaktadır. Aynı zamanda çocuk oyunlarının, değiĢik coğrafyalarda yetiĢen Türk çocuklarına aynı kökten geldiklerini anlatan faktörler arasında olduğu bilinmektedir. Türk dünyasında yer alan çocuk oyunları; ağız özellikleri, coğrafi koĢullar ve geçmiĢ dönemlerden günümüze gelme sürecinde yaĢanılan değiĢikliklerden dolayı farklılıklar göstermesiyle beraber pek çoğunun oynanma biçiminin aynı ve benzer olması bakımından ortaklık teĢkil ettiği vurgulanmaktadır (Serbest, 2019: 103). Geleneksel Türk çocuk oyunlarının çoğunda çeĢitli yönergelerin takip edilmesi gerekir. Örneğin; oyun içerisinde oyunu bilmeyen birisinin bulunması halinde ya oyunu bilen birisi kuralları anlatır ya da bilmeyen kiĢi kendi gözlemleriyle oyunun kurallarını öğrenir. Böylelikle çocukların dikkat ve iletiĢim becerilerinin geliĢmesine doğrudan katkıda bulunulur (SallabaĢ, 2020: 106). Geleneksel Türk çocuk oyunlarının bir özelliği de oyunlarda ebe seçiminin olmasıdır. Ebe seçimi için sayıĢma yapmak, tekerleme söylemek, adım saymak, yazı tura atmak, çöp çekmek gibi farklı yöntemler kullanılmaktadır. Bunun yanında ebe seçmek için çeĢitli oyunlar da oynanmaktadır (Korkutan, 2018: 81). Karaçör ve evcilik oyunlarında oyuncu seçimi yapılırken tekerlemelerin olduğu tespit edilmiĢtir. Ayrıca Türklerin bazı geleneksel oyunları cinsiyete göre oynanmaktadır. Örneğin; EskiĢehir yöresinden derlenen fakat yurdun tamamında oynanan ―Evcilik‖ oyunu genellikle kızlar tarafından, Gaziantep‘ten derlenen ―EĢlerim BeĢ‖ oyunu ise erkekler tarafından oynanmaktadır (Toksoy, 2010: 210). Türklerde çocukların oyuncakları ise genellikle yapımları kolay olan oyuncaklardır. El yapımı ve sanayi ürünü oyuncakların yanı sıra geleneksel Türk çocuk oyunlarında kullanılan oyuncakların aslında doğadan seçilen doğal olan oyuncaklar olduğu bilinmektedir (Özbakır, 2009: 155). Bununla birlikte ―Türkiye‘de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları‖ isimli çalıĢmada çocuk oyunlarında oyuncakların hammaddeleri göz önünde bulundurularak bir sınıflama yapılmıĢtır. Bu hammaddelere bakıldığında balon, aĢık, bez bebek, çember, çomak, demir çubuk, tahta çubuk, ip, kapak, kayıĢ, kibrit çöpü, kiremit, mendil, misket, ok ve yay, sapan, taĢ, tokmak, top, toprak, topaç, yumurta gibi malzemelerin kullanıldığı görülmektedir (Öcal ve Ersoy, 2007, akt. Özbakır, 2009: 149150). Tarih sahnesinde Türkler çeĢitli oyunlar oynayarak geleneklerini yaĢatmıĢlardır. Bu bakımdan Türklerin oynadıkları oyunlar zengin içeriğe sahiptir ve kültürün aktarımı açısından önem arz etmektedir. Çelik çomak oyunu, müngüz müngüz, köçürme, çengli mengli, ceviz oyunu ve karagun XI. yüzyılda Divanı Lügatit Türk‘te geçen Türklerin oynadığı çocuk oyunları arasında yer almaktadır (TürktaĢ, 1999: 64). Yine Bingöl‘de oynanmakta olan geleneksel çocuk oyunlarıyla ilgili yapılmıĢ olan çalıĢmada bazı geleneksel çocuk oyunlarına yer verilmiĢtir. Bunlar; beĢtaĢ, birdirbir, çizgi (seksek), istop, kurt baba, mendil kapmaca, yağ satarım bal satarım, yakan top, misket (bilye), mersin, üçgen, haboki, çelik çomak, çallık çukur, körebe (söbe), kupa, elim elim epenek, kemik, çıngılo (kale yıkma), yağlı kayıĢ, ayakkabı saklamaca, el piĢti, çırr (kovalamaca), el üstünde kimin eli, terlik dizmece ve çubuk oyunları olarak karĢımıza çıkmaktadır (Irmak, 2016). Bu oyunlardan baĢka Türklerin tarih boyunca geleneksel olarak oynadıkları oyunlar çeĢitlilik göstermekte ve çocuklara önemli kazanımlar sağlamaktadır. Ġran Kültüründe Geleneksel Çocuk Oyunları Oyunlar, özellikle geleneksel oyunlar, toplum üyelerinin fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal sağlığını iyileĢtirmenin en önemli ve çekici yolu olarak incelenebilir. Geleneksel oyunların oynanması fiziksel sağlığı, ruhsal ve zihinsel sağlığı geliĢtirir ve kültürel değerleri kurumsallaĢtırır (Dehkordi, 2017: 134). Geleneksel oyunlar ve spor, iletiĢim ve diyalog oluĢturma konusunda büyük bir yeteneğe sahip insan davranıĢları arasında yer almakta ve çoğu zaman bulanıklığı gidermek veya insanlar ve toplumlar arasında etkileĢim oluĢturmak için bir araç olarak kullanılmıĢtır (Rezvanfar, 2009: 5). 175 Ġnsanların yaĢam tarzlarındaki değiĢim, kentleĢmenin ve sanayileĢmenin yaygınlaĢması ve yeni teknolojilerin ortaya çıkması, birçok geleneksel oyunu eskitmiĢ veya marjinalleĢtirmiĢtir (Ghezel Ayagh, 2000). Ġran'ın antik ülkelerle kültürel ortak noktalarından biri de spor ve eğlence faaliyetleri alanındadır. Sporun ve fiziksel aktivitenin özellikleri dikkate alındığında çok eski zamanlardan beri icra edilen oyun uygun bir spor olarak kabul edilmektedir (Ghafouri vd., 2020: 82). Oyunlar tarihsel bağlamları ile yapısal, tematik, psikolojik ve eğitsel özellikleri ile iĢaretleri ve bileĢenlerine göre sınıflandırılmıĢtır. En yaygın sınıflandırmalar, oyuncuların cinsiyeti ve yaĢı, yer ve zaman, oyuncağın türü, basitlik, bilgi ve becerilerin karmaĢıklığı ve oyunların dramatik, ritüel, dini davranıĢları, taklit ve sembolik bağlamlarıdır (Joshghani, 2018: 41). Oyunun amacı sadece eğlenmek ve vakit geçirmek değildir; Oyunlar, insan ihtiyaçlarına cevap vermeye dayalı olarak ortaya çıkmıĢ ve her çağda olmuĢtur ve olacaktır. Geleneksel oyunlar; Farklı etnik grupların duygu ve isteklerini ifade eden sosyal ve kültürel sembollerdir (Anizadeh, 2007). Yerli oyunlar, her ülkenin halkının günlük yaĢamının bir yansıması olup, bölge sakinleri arasındaki iĢbirliği ruhunu güçlendirmektedir. Bu oyunların her biri genç insanlarda olumlu özellikleri pekiĢtirir. Ayrıca özgüven ve fiziksel uygunluk ruhunun yanı sıra onlarca iyi ahlaki nitelik özelliklerin de kazanılmasında fayda sağlar. Fakat ne yazık ki günümüz toplumunda makine yaĢamının yaygınlaĢması nedeniyle bu oyunlar ve eğlenceler solmaya baĢlamıĢtır. Yerel oyunlar yaratıcılığı, yeniliği, gücü, duyusallığı, hareketi, zekâyı ve entelektüel yetenekleri teĢvik eder (Joshghani, 2018: 42-43). Yerli, yerel oyunlar ve geleneksel sporlar, yalnızca belirli bir bölge veya mahallede oynanan ve ağırlıklı olarak hava, dil vb. etkenlerden etkilenen oyunlardır (Shareyatzadeh, 1992). Sharif'e (2014) göre dıĢarıda oynamak çocuklar için olumlu duygular uyandıran, empatiyi güçlendiren, uzun süreli sağlık ve mutluluğu iyileĢtiren, psiko-sosyal, biliĢsel ve motor geliĢime neden olan eğlenceli bir aktivitedir. Bu bağlamda Ġran kültüründe oynanan oyunların çocuklara çeĢitli yönlerden kazanım sağladığı söylenilebilir. Ġran kültüründe birçok geleneksel drama oyunu ritmiktir ve davul eĢliğinde oynanır. Bu oyunlarda Ģarkı yazma ve Ģiir okuma doğaçlama ve yerel gibi çeĢitli Ģekillerde gerçekleĢir ve genellikle ritim vermek ve grubu mutlu etmek için çember ve davul gibi basit vurmalı çalgılar kullanılır. Bu, seyirciyi mutlu etmek ve yarıĢma katılımcılarında heyecan yaratmak için doğru kapasitedir (Hamraz vd., 2019: 129). Bununla birlikte Soraya Ghezel Ayagh'ın (geleneksel Ġran oyunları rehberi) kitabında erkeklere ait oyunların açık ortamlarda aktif oyunlar olduğuna, kızlarla ilgili oyunların çoğunun ise kapalı ortamlarda daha az aktif olduğuna dikkat çekilmektedir. Ayrıca oyunların tahta, toprak, taĢ, kumaĢ, ip, kemik, top, Ģapka, ceviz gibi en basit araç ve gereçlerle oynandığı belirtilmektedir (Ghezel Ayagh, 2000). Goldstein (2012) da araĢtırmasında aktif oyunlardan bireysel ve sembolik oyunlara kadar her türlü oyunun çocukların geliĢiminde önemli rol oynadığını; çünkü oyunun çocuğun keyif aldığı bir mercek olduğunu ve yetiĢkinler tarafından doğru oyun ortamı sağlanarak çocukların daha mutlu, daha verimli ve daha sağlıklı insanlar olmak için en iyi fırsatlara sahip olacaklarını ifade etmiĢtir. Bu açıdan bakıldığında Ġran geleneksel oyunları çocukların geliĢimlerinde önemli katkılar sunmaktadır. Çünkü Ġran kültüründe çocukların geleneksel olarak oynadıkları oyunların çeĢitlilik göstermesi çocuklara pek çok yönden olumlu olarak yansımaktadır. Bu oyunlardan bazıları; Gol ya puch, ley ley, dorost ya ghalat, choob keshi, alak dolak, atal matal tutuleh, sok sok, gerdoo bazi, ghorgam be hava, noon biyar kabab bebar, vasati, amoo zanjirbaf, ye gol do gol, haft sang, zu , aroosak bazi, ghaeim mooshak, gorgam be hava olarak karĢımıza çıkmaktadır (Rezaee Aghajan, 2019: 82-83; Ghezel Ayagh, 2000: 867-894). Türk ve Ġran Kültüründeki Geleneksel Çocuk Oyunlarının Benzerlikleri Türk ve Ġran kültüründe oynanan geleneksel çocuk oyunları pek çok yönden benzerlik göstermektedir. Bu bölümde Türk ve Ġran kültüründe birbirine benzeyen geleneksel çocuk oyunlarının bazıları ve bu oyunların çocuklara kazandırdığı özellikler gösterilmektedir. Türk kültüründe oynanan beĢtaĢ oyunu Ġran kültüründe ye gol do gol olarak oynanmaktadır. Ġran geleneksel çocuk oyunlarından ye gol do gol oyunu kapalı bir mekânda oynanabilen eğlence türüdür 176 (Ghezel Ayagh, 2000: 9). 5 küçük taĢ parçasıyla oynanan ye qol do qol, her oyuncunun beĢ taĢı da fırlatması ve bir elinin tersiyle hepsini yakalamaya çalıĢmasıyla baĢlar (Rezvanfar, 2009: 68,69). BeĢtaĢ oyununu oynamak için ise misket büyüklüğünde beĢ adet yuvarlak taĢa ihtiyaç duyulmaktadır. Oyun üç aĢamadan oluĢur. Oyunun kim tarafından baĢlanacağına oyuncular karar verir ve oyunu baĢlatan kiĢi taĢların hepsini yere atar. Daha sonra yerde duran taĢlardan biri havaya atılır ve havadaki taĢ yere düĢmeden hem havadaki taĢ hem yerdeki taĢ yakalanmaya çalıĢılır. TaĢın yere düĢmeden yakalanması gerekir aksi takdirde oyuncu oyun dıĢında kalır. Eğer taĢ yakalanırsa havadaki taĢ ve yerde duran iki taĢ yakalanmaya çalıĢılır. Oyun yerde taĢ kalmayana dek aynı Ģekilde sürmektedir. Ġkinci aĢamaya gelince parmaklarla köprü yapılır ve diğer oyuncu bir taĢ seçer. Seçilen taĢa temas olmadan tüm taĢlar köprünün altından geçirilmeye çalıĢılır. Üçüncü aĢamada ise beĢ taĢın hepsi havaya atılır ve elin ters kısmıyla taĢlar yakalanmaya çalıĢılır. Elin tersiyle yakalanan taĢlar tekrar havaya atılır ve bu kez taĢlar avuç kısmıyla yakalanmaya çalıĢılır. Oyun sonunda avuçta bulunan taĢ sayısı kadar puan alınır. Bu oyun belirli bir kural ile taĢı hedef alandan geçirme, tutma ve tek elle atma gibi özelliklerinden dolayı nesne kontrolü gereken hareketlerin yapılabilmesinde beceriler geliĢtirmektedir. TaĢları yakalama ve toplama süreçlerinden dolayı da küçük kas gerektiren hareketlerin yapılması ve geliĢtirilmesi desteklenmektedir. Ayrıca konsantrasyon ve dikkat oyunun vazgeçilmez unsurları olarak görülmektedir (Bağcı ve Kaya, 2022: 145). Ġran kültürünün geleneksel oyunlarından haft sang oyunu yedi taĢ kullanılarak oynanmaktadır. Bu oyun küçük bir sütun oluĢturularak yedi taĢın istiflenmesinden oluĢur. Oyuncular iki takıma ayrılır ve ilk baĢlayanlar seçilir (Rezvanfar, 2009: 66-67). Bu oyun, çift sayıda (oyuncu sayısı) ve maksimum 14 kiĢi gerektiren bir eğlence türüdür ve oyun açık havada oynanmaktadır (Ghezel Ayagh, 2000: 128). Ġran kültüründe yedi taĢ kullanılarak oynanan oyun, Türk kültüründe dokuz taĢ kullanılarak oynanmaktadır. Oyun, küçükten büyüğe yassı olan taĢlar ve bir topla ya da bez parçalarından top yapılarak oynanmaktadır. Çocuklar oyun yapıcı ve savunmacı olarak iki gruba ayrılmaktadır. Oyunun amacı, üst üste dizilen taĢları topla devirerek taĢları tekrar üst üste dizmeye çalıĢmaktır. Savunmacı olan gruptakiler taĢları diğer gruba üst üste dizdirmemeye ve taĢlara yaklaĢtırmamaya çalıĢır. Savunmacı olan grup dizili taĢların yanına birini koyar. Oyun yapıcı grup ise karĢı tarafa geçerek topu taĢlara atar ve taĢları yıkmaya çalıĢırlar. TaĢlar yıkıldıktan sonra oyun yapıcı grup taĢlara yaklaĢır. TaĢların yanında duran savunmacı taĢlara yaklaĢmaya çalıĢan oyuncuları topla vurmaya ve onları oyun dıĢı bırakmaya çalıĢır. Topla vurulan oyuncu taĢlara dokunamaz. Diğer oyun yapıcı grup ise kendilerine top değdirmeden dokuztaĢı üst üste dizmeye çalıĢmaktadır. Eğer dokuztaĢı üst üste dizmeyi baĢarırlarsa oyunu kazanırlar (Keskin, 2020: 1355). Ġran kültürünün geleneksel oyunlarından biri olan vasati iki grup arasında oynanan koĢma oyunudur. Vasati iki rakip takım tarafından oynanır. Ortada kalacak takım seçilir ve diğer takım, sahanın iki yanında duran ve ortadaki takımı çevreleyen iki gruba ayrılır. Amaç, çevredeki ekibin üyelerine bir topla vurmaktır. (Rezvanfar, 2009: 64-65). Oyun, yan grup oyuncularından birinin topu atması ile baĢlar. Yan grup, ortadaki insanları hedef alıp vurarak yakmaya ve dıĢarı atmaya çalıĢır, iç grup ise hızlı hareketler yaparak, kendi takımından biri dıĢarıdaysa boĢlukta topu yakalayarak topa çarpmaktan kaçınmaya çalıĢır. DıĢarıda kalan oyuncuyu oyuna geri getirmek için bu hareket bir bonus olarak kabul edilir (Rezaee Aghajan, 2019: 90). Bu oyun Türk kültüründe ortada sıçan (ortada kalmaç) oyunu olarak oynanmaktadır. Oyunda takımların belirlenebilmesi için kullanılan sayıĢmacalar ritmik bir özellik taĢıdığından çocukların dil geliĢimlerinde yararlı olmaktadır. Oyun esnasında çocukların koĢma, sıçrama, toptan kaçma, hareketleriyle bedenleri çalıĢmakta ve kaslarını etkin bir Ģekilde kullanmaları sağlanmaktadır. Bu bakımdan oyun, çocukların psikomotor geliĢimlerine hizmet etmektedir. Aynı zamanda oyunda takım ruhu ile çocukların birlik ve beraberlik içerisinde, tek bir amaca dönük mücadelede bulunmaları, onların sosyal geliĢimlerine ve arkadaĢlık iliĢkilerinin sağlamlaĢmasına katkıda bulunmaktadır (Büyükokutan Töret ve Özdemir, 2021: 399). Türk kültürünün en eski oyunlarından birisi de bezirganbaĢı oyunudur. Bu oyun taĢıdığı özellikler nedeniyle çocukların toplumsal, bedensel ve ruhsal geliĢimlerine fayda sağlamaktadır. Bununla birlikte Ģarkılı bir oyun olması sebebiyle dil geliĢimi olumlu yönde etkilenmektedir. Oyunu, genelde 712 yaĢ aralığındaki çocuklar bir grup halinde oynamaktadır. En az dört kiĢiden oluĢan bu oyun, 177 genelde kalabalık bir Ģekilde açık alanlarda oynanmaktadır. Fakat hava Ģartları durumuna göre az sayıda oyuncuyla geniĢ bir alanda kapalı alanlarda oynanması da mümkün olan bir oyundur. Oyunda çocukların sıraya girmeleriyle birbirlerinin sıralarını almamaları onların sabretmeyi ve birbirlerine karĢı saygılı olmayı öğrenmelerini sağlamaktadır. Bir baĢka deyiĢle, oyun çocukların sosyal yönden geliĢimlerine yardımcı olarak çocukları sosyal yaĢamın kurallarına ve hayata hazırlamaktadır. Ayrıca kurallara göre hareket edildiğinden oyun kiĢiye disiplin özelliği de kazandırmaktadır (Fırat, 2013: 890892). Türk kültüründeki bezirganbaĢı oyunu Ġran kültüründeki amu zanjirbaf oyununa oldukça benzemektedir. Amu zanjirbaf, birbirlerinin ellerini tutan ve kendilerini sıraya dizen bir grup küçük çocuk tarafından oynanır. Oyunculardan ikisi amu zanjirbaf ve kaptan rollerini üstlenir ve birer uçta sıraya girer. Kaptan, Amu Zanjirbaf'ın cevaplaması gereken soruları sormaları için gruba rehberlik eder (Rezvanfar, 2009: 42-43). Bu oyun açık havada oynanabilen bir eğlence türüdür (Ghezel Ayagh, 2000: 164). Ġran kültüründe gol ya pooch ev oyunlarından biridir ve oyun alanı açısından herhangi bir kısıtlaması yoktur. Gol ya pooch, gruplar halinde oynanan bir oyundur (genellikle iki kiĢi tarafından da oynanır). Bu oyunda, bezelye, kağıt, çakıl veya benzeri küçük yuvarlak bir nesne, diğerlerinin görmemesi için ellerden birine yerleĢtirilir, sonra diğer insanlar o nesneyi bulmak zorundadır (www.fa.wikipedia.org). Gol ya pooch oyunu Türklerin yüzük saklamaca oyununa benzemektedir. Bu oyun da gol ya pooch oyunu gibi ev içinde oynanan geleneksel bir oyundur. Ancak oyun aracı olarak yüzük kullanılmaktadır. Yüzük bulunmaya çalıĢılırken rakip oyuncular, ebe olan çocuğun eline yoğunlaĢarak odaklanmaktadır. Yüzük bulununcaya kadar sabır gösterilmesi gerekmektedir. Oyunda çocuklar kararlı, sabırlı ve dikkatli olmayı öğrenmektedir. Ebe olarak seçilen çocuk oyun içerisinde görev aldığı süre boyunca kararlılığın bilinciyle hareket etmektedir ve sabırlı davranmak zorundadır. Bu oyunda kazanılan dikkat, kararlılık ve sabır değerleri çocukların ileriki yaĢlarında avantaj sağlamaktadır (Sümbüllü ve AltınıĢık, 2016: 80). Ġran kültüründe kızların severek oynadığı arosak bazi eğlenceli bir oyundur. Bu oyun tek oyunculu veya çok oyunculu olarak oynanabilir. Bu oyunun özel bir kuralı yoktur ve oyuncuların isteklerine göre oluĢturulur ve oyunun ana aracı bazen gerçek karakterlerin yerini alan bebeklerdir (Ghezel Ayagh, 2000: 414). Türklerde bu oyun evcilik oyunu olarak bilinmektedir. Ġran kültüründeki gibi kızlar tarafından oynanan bir oyundur. Oyunun içeriğine bakıldığında; kız çocuklarının içgüdüsel olarak oyunda kendilerini anne olarak görmeleri veya kendilerini anneliğe hazırlamaları, komĢu gezmelerine gitmeleriyle komĢuluk ve arkadaĢlık kavramının önemini anlamaları, bez bebeklerini kız kardeĢi yapmalarıyla kardeĢliği benimsemeleri ve ona sahip çıkmaları kazanılan değerler arasında yer almaktadır. Evcilik oyununun değer kazandırmadaki rolü, toplumu oluĢturan aile kavramının çocuklara benimsetilmesi olarak görülmektedir (Sümbüllü ve AltınıĢık, 2016: 81). SONUÇ VE ÖNERĠLER Sonuç olarak; geleneksel çocuk oyunlarının Türk ve Ġran kültüründeki yerine bakıldığında iki kültür arasında oyunların oynanmasında benzerlikler gözlenmiĢtir. GeçmiĢten gelen kültür ile geleneksel çocuk oyunlarının çocuklara olumlu yönde aktarımlar yaptığı belirlenmiĢtir. Ġki kültürde de geleneksel çocuk oyunlarında eğlencenin ön planda olduğu ve oyunların çocuklara eğitsel ve öğretici açıdan pek çok özellik kazandırdığı görülmektedir. Malzemeyle oynanılan oyunlarda genel olarak doğada bulunan ceviz, taĢ, kumaĢ, ip, kemik gibi basit araçların kullanıldığı tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte iki kültürde de cinsiyet bağlamında kızlar ve erkeklerin oynadığı bazı oyunların farklı olduğu gözlenmiĢtir. Ayrıca iki kültürde de çocuklar tarafından oynanılan bazı oyunlarda Ģarkıların ve tekerlemelerin ön planda olduğu görülmektedir. Kültür aktarımında önemli bir yere sahip olan geleneksel çocuk oyunlarının geçmiĢten gelen anlayıĢla çocuklara aĢılanabilmesi için onlara yönelik programların düzenlenmesi önemlidir. Bu açıdan geleneksel çocuk oyunlarının yaĢatılabilmesi için kültürün devamlılığında önemli roller üstlenen çocuklarımıza eğlenirken geleneksel değerlerimizi öğreten oyun programları düzenlenebilir. Ayrıca eğitim kurumlarında geleneksel çocuk oyunlarının yaygınlaĢtırılarak oyunlara katılımı özendirici etkinlikler yapılabilir. Bununla birlikte okul sporları kapsamında geleneksel oyunlarla ilgili 178 yarıĢmalar düzenlenebilir. Medya ve yayın kuruluĢlarında geleneksel çocuk oyunlarının tanıtımına yer verilerek kültürün devamlılığının sağlanmasında farkındalık oluĢturulabilir. KAYNAKLAR Anizadeh, A. (2007). ―An introduction to the elements of traditional games‖. Culture of Iranian people, number 12, 81-106. Bağcı, S., ve Kaya, Ġ. (2022). ―Okul öncesi dönemde çocukların fiziksel aktivitelerinin artırılmasında geleneksel oyunların rolü‖. Journal of Sustainable Educational Studies (JSES), 3(2). 141-149. Bardak, M., Topaç, N. ve Çelik, S. (2022). ―Geleneksel çocuk oyunları ve erken çocuklukta eğitici oyun üzerine bir bibliyografya denemesi‖. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 0(17). 44-77. doi: 10.20860/ijoses.1086867 Büyükokutan Töret, A. ve Özdemir, B. (2021). ―Pozantı geleneksel çocuk oyunlarının iĢlevleri üzerine‖. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9 (29). 394-407. doi: 10.33692/avrasyad.1035734 Can, S. ve Çava Kuru, G. (2018). ―Ġlkokul programında yer alan oyun ve fiziki etkinlikler dersinin bazı Avrupa ülkelerindeki benzer dersler ile karĢılaĢtırılması‖. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1). 97-108. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/akusosbil/issue/37951/435652 Çetinkaya, B. (2020). ―Altay Köyü‘nde yaĢayan Kazak Türkleri‘nin oynadıkları geleneksel oyunlar‖. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 3(4). 8-22. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tudad/issue/57744/797066 Dehkordi, M. R. (2017). ―The educational impact of traditional games: the role of Zurkhaneh sport in educating children‖. International Journal of Sport Culture and Science, 5(3). 134-139. Fırat, H. (2013). ―Çocuk oyunları-eğitim iliĢkisi: Bezirgân baĢı örneği‖. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3 (13). 885-896. Ghafouri, F., Esmaeili, M., ve Sohrabi, P. (2020). ―The Comparat:ive Study of Solidarity and Common Similarities between Traditional Sports and Local Games in Iran and Some Selected Countries‖. Applied Research in Sport Management, 8(3). 81-88. Ghezel Ayagh, S. (2000). A guide to traditional iranian games, first edition, Tehran, cultural research Office. Goldstein, J. (2012). Play in children's development, health and well-being. Brussels: Toy Industries of Europe. GökĢen, C. (2014). ―Oyunların çocukların geliĢimine katkıları ve Gaziantep çocuk oyunları‖. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(52). 229-259. doi: 10.14222/Turkiyat1241 Hamraz, V., Hosseini, E. A. S. ve Ismail Nejad, M. (2019). ―The Study of Using Iranian Traditional Games in Radio Competitions‖. Scientific Quarterly Journal of Visual and Audio Media, 13(29). 105-132.‎ Hazar, Z., TekkurĢun, D.G. ve Dalkıran, H. (2017). ―Ortaokul öğrencilerinin geleneksel oyun ve dijital oyun algılarının incelenmesi: KarĢılaĢtırmalı metafor çalıĢması‖. SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 15(4). 179-190. doi: 10.1501/Sporm_0000000334 Irmak, Y. (2016). ―Bingöl geleneksel çocuk oyunları‖. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 3(1), 67-86. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/bad/issue/39576/467881 Joshghani, S. (2018). ―Analysis of native-local games, "A case study of Zoo game"‖. Research in Arts and Humanities, 10(3). 35-46. Keskin, M. A. (2020). ―Artvin yöresi çocuk oyunlarında Türk, Gürcü, Laz ve HemĢin halklarının kültür birliği‖. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(32). 1350-1360. doi: 10.12981/mahder.800851 Korkutan, S. (2018). ―Kemal Sunal filmlerindeki geleneksel çocuk oyunları, etnik spor ve yarıĢlar‖. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(1). 77-96. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/egetdid/issue/37854/341407 Kul, M. (2018). ―Türk'ün strateji ve zekâ oyunu ―Mangala‖. Electronic Turkish Studies, 13(18). 979-990. doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13860 179 Özbakır, Ġ. (2009). ―Geleneksel Türk çocuk oyunlarında doğal oyuncaklar ve oyuncak olmuĢ hayvanlar‖. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 1(1). 147-162. Rezaee Aghajan M., Monadi, M. ve Akhavan Tafti, M. (2019). ―Compare new games with converntional games primary school, from value-learing perspective‖. Tafakkor va Kudak, 10(1). 73-99. Rezvanfar, M. (2019). Native and local games of Iran, Abadboom publishing house, Tehran SallabaĢ, M. (2020). ―Halk biliminin iĢlevleri bağlamında geleneksel çocuk oyunları: RTÜK çocuk oyunları‖. Milli Folklor Dergisi, 16(126). 99-109. https://dergipark.org.tr/en/pub/millifolklor/issue/55811/722287 Serbest, K. (2019). ―Divânü Lugâti‘t-Türk ve Uygur Türklerinde Çocuk Oyunları‖. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (13). 101-114. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/uygur/issue/46541/572005 Shareyatzadeh, S.A. (1992). Shahroud people's culture. Volume II. First publication. Scientific and Cultural Publications. pp. 423-426 Sharif, S. (2014). School playground: Its impact on children‘s learning and development. Singapore: AsiaPasific Regional Net-work for Early Childhood Sümbüllü, Y.Z. ve AltınıĢık, M.E. (2016). ―Geleneksel çocuk oyunlarının değerler eğitimi açısından önemi‖. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2). 73-85. Retrieved from https://dergipark.org.tr/pub/etusbed/issue/35461/393987 Toksoy, A. C. (2010). ―YarıĢma niteliği taĢıyan geleneksel çocuk oyunları‖. Çevirimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2(1), 205-220. Türk Dil Kurumu. http://www.tdk.gov.tr/ EriĢim Tarihi: 08.11.2022. TürktaĢ, M. (1999). ―Divani) Lügatit- Türk'te yer alan ve XI. yüzyılda Türkler arasında oynanan oyunlar‖. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(5). 61-65. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/pauefd/issue/11138/133246 https://fa.wikipedia.org/wiki/‫ گل_یا_پوچ‬EriĢim tarihi: 4.2.2022. 180 OSMANLI PEHLĠVAN TEKKELERĠ ĠLE ĠRAN ZORHANELERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI Comparison of Ottoman Pehlivan Lodges and Iranian Zurkhaneh Mehmet TUNCER* Hamed GOLMOHAMMADĠ * Mehmet GÜL** *Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Doktora Programı Öğrencisi **Doçent Doktor, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Özet Tarihsel araĢtırmalara ve geleneksel oyunların tarihsel bağlamına göre, spor ve oyunlar insan kültüründe her zaman hayati bir rol oynamıĢtır. Bu önem kurumsal yapılarla görünür hale gelmiĢtir. Bu doğrultuda Osmanlı Devleti‘nde yönetimin her kademesinde pehlivan tekkelerine büyük önem verilmiĢtir. Osmanlı Devleti'nin kurulmasıyla Ģekillenmeye baĢlayan Pehlivan Tekkeleri, Sultan II. Abdülhamit'e kadar varlığını sürdürmüĢtür. GüreĢ, okçuluk, binicilik gibi spor dallarının savaĢlara hazırlık olarak görülmesi, bu branĢların istekli bir Ģekilde yapılmasından dolayı sporu teĢvik etmek amacıyla sınır boylarının ulaĢtığı her yere Pehlivan Tekkeleri imar edilmiĢtir. Osmanlı Pehlivan Tekkelerinde güreĢ ve diğer sportif eğitimlerle birlikte milli, manevi ve ahlaki değerler eğitimi de verilmektedir. Pehlivan Tekkeleri sosyal ve kültürel iĢbirliğinin aktif bir Ģekilde sağlanması, dini ve milli kültürün aktarılması ile nitelikli ve güçlü bireylerin yetiĢtirilmesini amaç edinmiĢtir. Diğer taraftan Ġran Antik Sporu, adından da anlaĢılacağı gibi, Ġranlılar tarafından kullanılan benzersiz fiziksel antrenmanlardan biridir. Bugün çok yönlü spor, kültürel ve sanatsal sistem olarak uygulanmaktadır. Sporun hem fiziksel hem de ruhsal yönlerini içeren bu sistemin, kahramanlık ve Ģövalyelik kültürü Ġran kültürünün temel boyutlarından biri olarak kabul edilmiĢ ve Ģövalyelik her zaman eski sporlarla iliĢkilendirilmiĢtir. Bu makalenin amacı, iki kadim sporun Osmanlı döneminde yaygın olan Pehlivan Tekkeleri ile antik çağlardan günümüze kadar faaliyet gösteren Ġran Zorhaneleri‘nin benzerliklerini bazı kaynaklara ve önemli vaka çalıĢmalarına dayanarak karĢılaĢtırmaktır. Pehlivan Tekkelerinin Osmanlı tarihindeki önemi ile Ġran halk kültürünün bir parçası olarak bilinen zorhanelerin önemli noktalarına dikkat çekilmektedir. Osmanlı da Pehlivan tekkelerinin oluĢumu, faaliyetleri ve etki alanları ile Ġranlılar tarafından sportif, kültürel ve sanatsal faaliyet olarak geliĢtirilip sürdürülen Ġran‘da beden ile ruhun güç ve kuvvet kazanma yeri olarak bilinen, bir zamanlar güreĢlerinde yapıldığı Zorhanelerin karĢılaĢtırmalı bir Ģekilde incelenmesi yapılmıĢtır. ÇalıĢmamızda Pehlivan Tekkeleri ve Zorhaneler ilgili kaynaklar derleme araĢtırma yöntemi kullanılarak incelenip taranmıĢ ve elde edilen veriler çalıĢmamıza bilimsel açıdan yansıtılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu bağlamda her iki spor kurumunun da dini içerikli temanın olduğu, bu yapıların temel amacının spor yoluyla dini ve milli değerlerine bağlı bir nesil oluĢturmak amacını güttüğü söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Spor, Pehlivan Tekkeleri, Zorhane Abstract According to historical studies and the historical context of traditional games, sports and games have always played a vital role in human culture. This importance has become visible with institutional structures. In this direction, great importance was given to Pehlivan Lodges at every level of administration in the Ottoman Empire. The Pehlivan Lodges, which started to take shape with the establishment of the Ottoman State, which started to take shape with the establishment of the Ottoman State, continued to exist until Sultan II Abdülhamid. Wrestling, archery, and horse riding are seen as preparations for wars, and because these branches are done willingly, Pehlivan Lodges have been built wherever the borders reach, in order to encourage sports. In Ottoman Pehlivan Lodges, along with wrestling and other sports training, national, spiritual, and moral values training is also given. Pehlivan Lodges aim to provide active social and cultural cooperation, to transfer religious and national culture and to raise qualified and strong individuals. On the other hand, Iranian Ancient Sport, as the name suggests, is one of the unique physical trainings used by Iranians. Today, it is practiced as a multi-faceted sport, cultural and artistic system. The culture of heroism and chivalry of this system, which includes both physical and spiritual aspects of sports, has been accepted as one of the basic dimensions of Iranian culture and chivalry has always been associated with ancient sports. The purpose of this article is to compare the similarities between the two ancient sports, the Pehlivan Lodges, which were common in the Ottoman period, and the Iranian Zurkhaneh, which have been operating from ancient times to the present, based on some sources and important case studies. The importance of the Pehlivan Lodges in Ottoman history and the important points of the Zurkhaneh, which are known as a part of Iranian folk culture, are pointed out. The formation, activities and areas of influence of 181 Pehlivan Lodges in the Ottoman Empire, and Zurkhaneh, which were developed and maintained by Iranians as a sporting, cultural and artistic activity, known as the place of gaining strength and power for the body and soul in Iran, and where they were once held in wrestling, were examined in a comparative way. In our study, Pehlivan Lodges and Zurkhaneh related sources were examined and scanned using the compilation research method and the data obtained were tried to be reflected in our study from a scientific point of view. In this context, it can be said that both sports institutions have a religious theme, and the main purpose of these structures is to create a generation that adheres to their religious and national values through sports. Keywords: Traditional Sports, Pehlivan Lodges, Zurkhaneh GĠRĠġ Tekke kelimesi; dini eğitimin ve talimlerin yapıldığı yer, dayanılacak ve barınılacak alan anlamlarına gelmekle birlikte tekkeler, dini, ahlaki, sosyal fonksiyonları ile beraber mensubu olan derviĢlerin barındığı ibadet ve tören yaptıkları mekândır. (Cebecioğlu, E. 1997, s.707) Osmanlı Devleti‘nde tasavvufi düĢüncenin ana yapısı olan tekkeler, sosyal alanda olduğu gibi din, felsefe ve spor alanlarında da halka hizmet veren eğitim kurumu niteliğindedir. Osmanlı devletinde tekkeler denildiğinde dini eğitimin verildiği, belli tarikatlara bağlı olarak derviĢlerin dini eğitim aldıkları bir takım özel törenlerin yapıldığı tekkeler anlaĢılsa da dini tekkelerle birlikte Osmanlı devletinin kuruluĢuyla eĢ zamanlı olarak Pehlivan Tekkeleri de sporcuların talim yaptıkları, eğitim aldıkları yerler olarak var olmuĢtur. Birçok sportif oluĢumunda temellerini oluĢturan Pehlivan Tekkeleri Osmanlı Devleti içerisinde önemli kurumlar arasında yer almaktadır.(GölbaĢı, H. 2018). Pehlivan Tekkeleri döneminin milli ve manevi değerlerle eĢ zamanlı olarak baĢta güreĢ, okçuluk ve atıcılık gibi sportif eğitimlerin verildiği önemli kurumlarındandır. Geleneksel oyunların tarihsel bağlamına ve toplumlar üzerinde etkisine bakıldığında toplumların var olduğu coğrafyada spor ve geleneksel oyunlar insan kültüründe her zaman hayati bir rol oynamıĢtır. Bu hayati rollerden birisini üstlenen önemli kurumlardan bir tanesi de çok yönlü kültürel ve sanatsal sistem olarak Ġran'ın yerli dövüĢ sisteminin uygulandığı Ġran Antik Sporunun yapıldığı Zorhanelerdir.. Bu salonun ismi kendi içerisinde var olan Zor ('güç') ve hane ('ev') kelimelerinin birleĢiminden oluĢmaktadır. (Chehabi, 2006). Zorhane sporları, Ġran halkı tarafından uzun süredir yapılan ve büyük bir önem verilen en popüler geleneksel sporlar arasında yer almaktadır. (Dehkordi, 2017). ÇalıĢmamızda tarihi asırlar öncesine uzanan Osmanlı ile Ġran kültüründe ayrı bir yeri olan toplumun yaĢadığı her yerde sportif eylemlerin görünür bir Ģekilde yapıldığı mekânlardan Osmanlı Pehlivan Tekkeleri ile tarihi süreç içerisinde bir nevi pehlivanlık geleneği ve pehlivanların kapalı bir alanda güçlerini geliĢtirerek savaĢlara hazırlandıkları yer olarak bilinen, aynı zamanda da sosyal alanlardan bir tanesi olan Ġran Zorhanelerinin belge tarama ve kaynak derleme araĢtırma yöntemiyle karĢılaĢtırılması amaçlanmıĢtır. Osmanlı da Pehlivan tekkelerinin oluĢumu, faaliyetleri ve etki alanları ile Ġranlılar tarafından sportif, kültürel ve sanatsal faaliyet olarak geliĢtirilip sürdürülen Ġran‘da beden ile ruhun güç ve kuvvet kazanma yeri olarak bilinen, bir zamanlar güreĢlerinde yapıldığı Zorhanelerin karĢılaĢtırmalı bir Ģekilde incelenmesi yapılmıĢtır. Ayrıca iki kadim kültüründe milli ve manevi değerleri spor ile buluĢarak insanlığının ortak kültürel mirasına hizmet ettikleri gerçeğine vurgu yapılmaktadır. (Türkmen, M.,vd. 2017) Pehlivan Tekkelerinin Osmanlı tarihindeki önemi ile Ġran halk kültürünün bir parçası olarak bilinen Zorhanelerin bulundukları toplum içerisindeki üstlendikleri önemli rollerine dikkat çekilmektedir. Osmanlı Pehlivan Tekkeleri Osmanlı Devleti‘nde yönetimin her kademesinde ve devletin varlığını sürdürdüğü her yerde Pehlivan Tekkelerine büyük önem verilmiĢtir. Osmanlı Devleti nüfus yoğunluğu ve bölgede yaĢayan halkın özelliklerini de dikkate alarak kasaba ve kentlere dini, siyasi ve sosyal hizmet binaları yaptırmıĢtır. Bu yapılardan biriside Osmanlı Devleti'nin kurulmasıyla Ģekillenmeye baĢlayan Pehlivan Tekkeleridir. 182 Tarihi oluĢumuna bakıldığında Pehlivan Tekkeleri Osmanlı devletinin imar politikasının da bir yansıması olarak ortaya çıkmıĢ toplumsal hayatta etkin kurumlardan birisi olduğu görülmektedir. (Türkmen, M. & Demirhan, B. 2014) Modern araĢtırmacılar tarafından birçok spor dalının da temelini oluĢturan Osmanlı GüreĢ Tekkeleri için Pehlivan Tekkesi, KüĢtig‘ran, KeĢt-Gir ya da GüreĢ Tekkesi ifadesi gibi isimler kullanılmıĢtır. Pehlivan Tekkelerinin idarecilerine ġeyh, Duacı, MürĢit, Yol Atası gibi isimler ile beraber bazen de PostniĢin, Baba, Dede de denilmektedir. Öğrencilerine kıdemlerine göre Acemi, ġakird, Miyander ama genel olarak da tamamına eğitim durumlarına, ırkına ve derecelerine bakılmaksızın DerviĢ ismi verilmiĢtir. (Karadoğan,U. C. 2021) Osmanlı‘da Devletinde Pehlivan Tekkeleri özellikle genç bireyler tarafından yoğun ilgi gören zamanımızdaki spor kulüplerine veya spor okullarına benzer faaliyetler göstermektedir. Pehlivan Tekkelerindeki sporcular disiplin ve hiyerarĢinin de önemine binaen tekke yönetimi tarafından sürekli olarak kontrol altında tutulmuĢlardır. Spor tekkelerinde pehlivanlar, burada sağlıklı ve güçlü bir pehlivan olarak yetiĢmek için gerekli olan sportif eğitimleri alıyorlar ve bununla birlikte konaklama, gıda ihtiyaçları da bu tekkeler tarafından karĢılanıp yarıĢmalara katılıyorlardı. Pehlivanlar yaz dönemlerinde Pehlivan Tekkesinin bahçesinde veya yakın bir alanında talimler yaparken kıĢ dönemlerinde ise hava Ģartlarına göre tekkenin kapalı mekânların da eğitimlerine devam etme imkanı buluyorlardı. (GölbaĢı, H. 2018) Ġlk olarak Orhan Bey tarafından Bursa ilinde yaptırılan Pehlivan Tekkeleri Sultan II. Abdülhamit'e kadar varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. Osmanlı devletinde ilk Pehlivan Tekkesi 1358 Orhan Gazi zamanında inĢa edilen Bursa Pehlivan Tekkesidir. Ġkincisi ise Edirne‘nin fethi sonrası Murat Hüdavendigar tarafından yaptırılan Edirne Tekkesidir. Ġstanbul‘un Fethi sonrası ―Pehlivan Sücca Tekkesi‖ Pehlivanlar Tekkesi olarak daha iĢlevsel olmuĢtur. (Gül, M., vd., 2019) GüreĢ, okçuluk, binicilik gibi spor dallarının savaĢlara hazırlık olarak görülmesi, bu branĢların istekli bir Ģekilde yapılmasından dolayı sporu teĢvik etmek amacıyla sınır boylarının ulaĢtığı her yere dönemin idarecileri tarafından büyüklü küçüklü çok sayıda Pehlivan Tekkesi inĢa edilmiĢtir. Bu tekkelere de yapılma amacına uygun olarak ve yaptıran kiĢiye göre isimler verilmiĢtir. Ayrıca da bu tekkeler yapıldığı dönemin mimari tarzını yansıtan eserlerden birisi konumunda olmuĢtur. (Türkmen, M. & Demirhan, B. 2014) Pehlivan Tekkeleri devlet destekleri ile açılmıĢ ve vakıf anlayıĢı ile yürütülmüĢtür. Tekke vakıf iliĢkisi de uzun süre güçlü bir Ģekilde varlığını devam ettirmiĢtir. Osmanlı devletinde açılan Pehlivan Tekkeleri modern ve ileri seviyede bir eğitim kurumu olarak varlığını özellikle sınır boylarında göstermiĢtir. Osmanlı Devleti‘nin sürekli savaĢ içerisinde olması ve her zaman savaĢa hazır olması gerektiği için sağlıklı ve güçlü askerlere ihtiyacı vardı. Bu yüzden Osmanlı Pehlivan Tekkelerinin kuruluĢ amaçlarından birinin de sağlıklı ve güçlü bireylerin pehlivan olarak yetiĢtirilmesi ve ihtiyaç olduğunda da askeri alanda bu yetiĢmiĢ bireylerden yararlanılması olduğunu söylemek mümkündür. PehlivanTekkelerinin yapısına bakıldığında bu mekanlarda sadece bir branĢ değil, birçok branĢın aktif olarak talimlerinin yapıldığı görülmektedir. Örneğin; güreĢ tekkesinin içerisinde okçuluk, binicilik, yüzme gibi branĢların da yapıldığı bilinmektedir. (GölbaĢı, H. 2018) Osmanlı Pehlivan Tekkeleri yapısı ve toplum üzerindeki etkileri düĢünüldüğünde Türk kültüründe önemli bir yeri bulunmaktadır. PadiĢah ve saray tarafından desteklenen ata sporumuz güreĢ, Pehlivan tekkelerinde önemli bir yer tutmuĢ ama bunun yanında okçuluk, binicilik, matrakçılık, gürz ve kılıç kullanma gibi faaliyetlerinde eğitimi verilmiĢtir. Ayrıca Osmanlı toplumunda güreĢ ve okçuluk ön plana çıkan sportif faaliyet olmuĢ bunun yanında kılıç, gürz gibi savaĢ aletlerini kullanmak da bir çeĢit sportif gösteri halini almıĢtır. Bu tekkeler sadece sportif faaliyetlerde bulunmamıĢ aynı zamanda sosyal ve kültürel iĢbirliğinin aktif bir Ģekilde sağlanması, dini ve milli kültürün aktarılması ile nitelikli ve güçlü bireylerin yetiĢtirilmesini amaç edinmiĢ, milli, manevi ve ahlaki değerler eğitimi veren yaygın bir eğitim kurumu gibi faaliyetlerde de bulunmuĢtur. (Ġmamoğlu,O.,vd. 2018) Osmanlı devletinin hoĢgörü anlayıĢı temelindeki yönetiminde, müsabakaların yapıldığı meydanlarda rütbelirütbesiz, merkez-taĢra, ırk ve din ayrımı yapılmadan halkın her kademesinden insanı bir arada tatlı bir rekabet içinde görmek mümkündür. Bu yarıĢmalarda çalıĢıp gayret gösterip baĢarılı olanlar Osmanlı devletinin spora verdiği önemin bir yansıması olarak spora teĢvik amaçlı ödüllendirilmiĢ, yenilenler ise Ģenlik ve yarıĢma meydanlarından saygı çerçevesinde razı ve mutlu ayrılmıĢlardır. Pek çok 183 padiĢah, sadrazam, Ģehzade, asker, din adamı bu yarıĢma meydanlarında coĢkulu kalabalık önünde ok atmıĢ, ata binmiĢ, güreĢ ve diğer sporları yapmıĢlar, sportif faaliyetler konusunda halka örnek olmuĢlardır. (Ġmamoğlu, O. vd. 1999) Osmanlı devletinde müsabakalara baktığımızda musiki ve duanın önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Bu bağlamda sadece savaĢ meydanlarında değil spor müsabakalarında da özellikle güreĢ müsabakalarında mehter eĢliğinde güreĢ yapmak ve Salavatçılar tarafından söylenen dua niteliğindeki özlü sözlerle müsabakaya baĢlamak çok önemlidir. Duacı olarak da isimlendirilen bu kiĢiler müsabakalar öncesi Yüce Allah‘a Hamd ve Sena ile Hazreti Muhammed‘e Salavat getirildikten sonra devletin bekası, halkın sıhhat ve sağlığı için dua ederek pehlivanları davul zurna eĢliğiyle er meydanına salarlardı. (Erler, M.Y, & Özyurt, S. 2012) Bu müsabaka öncesi bir nevi sporcunun rakibinin ve kendisinin tanıtımı ve dualarla onlara manevi destek ve hazırlık anlamı taĢıyan uygulama halen günümüz yağlı ve karakucak güreĢlerinde de devam etmektedir. Pehlivanın manevi duygularına önemli etki eden mehter ve salavat er meydanında sporcuya büyük bir güç ve cesaret kazandırmaktadır. Bazı Osmanlı padiĢahlarının da hem mehter eĢliğinde güreĢ yaptığı hem de çeĢitli panayır ve ziyafetlerde mehter eĢliğinde güreĢ müsabakalarını seyrettikleri, bu güreĢçileri devlet yönetiminde önemli mevkilere getirdikleri, bu teĢvikle de baĢarılı sporcuların sayısının arttığı bilinmektedir. (Altınölçek, S. 2010) Osmanlı devleti genel olarak baktığımızda sporu temelde savaĢ eğitimi olarak kabul edip bireysel gücü ve manevi geliĢimi desteklemenin önemli bir etkeni olarak görmüĢtür. Her spor alanına özgü teknik bilgileri öğretmek için açılmıĢ olan pehlivan tekkelerinde Ģeyh olarak isimlendirilen yetenekli ve bilgili eğiticiler tarafından gençler eğitilmiĢlerdir. Eğitim sportif talimle beraber dini ve milli gelenekleri öğretme ve yarıĢma esnasında bunları uygulama Ģeklinde olmuĢtur. Ayrıca Osmanlı devletinde sadece halka değil aynı zamanda Ģehzadelere de isteği ve yeteneğini göz önünde bulundurularak ok atma, avlanma, cirit oynama, güreĢ yapma, ata binme, gürz kaldırma gibi sporlar öğretilmiĢ ve devlet yönetimine hem zihnen hem de bedenen hazırlık için ciddi bir spor eğitimi verilmiĢtir. Tahtta çıktıktan sonrada padiĢahlardan bazıları sportif etkinliklere aktif katılım sağlayarak devam etmiĢlerdir. (Zorba, H. A. 2014) Pehlivan Tekkeleri, Osmanlı Devletinde dünya görüĢü ve hayat tarzıyla birlikte kadim kültürün yansımasıyla ortak spor anlayıĢının bir ürünü olarak bütün Osmanlı yerleĢim birimlerinde ortaya çıktığı görülmektedir. Ġran Zorhaneleri Kültürlerin çeĢitliliği kaçınılmazdır. Kültürel farklılıklar, etnik grupların iklimsel, ekonomik, politik ve sosyal farklılıklarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle ulusların kültürel kategorileri büyük farklılıklar gösterir. Ancak spor, çoğu kültürün ortak dili olarak adlandırılabilecek kültürel kategorilerden biridir (Mutab, 1997). Eski Ġran'da geleneksel sporlar arasında bayram, düğün ve kutlamalar sırasında bazı bölgelerde hala yaygın olan güreĢ yapmak, polo (Çevgen) oynamak, ata binmek, atıcılık yapmak, vahĢi hayvanları avlamak ve çeĢitli danslar yer almaktadır. Onlar aracılığıyla gençliğin gücü, cesareti ve yiğitliği test edilir. Tarihi açısından benzersiz olan eski Ġran'da sporun öne çıkan özelliklerinden biri spor hareketlerinin müzikle birleĢimi ve ahengi olmuĢtur. (Ghafouri vd., 2020:83). Sporla müziğin birleĢerek ortaya koyduğu ahengi Ġran kültüründe yansıtan en önemli kurum Zorhanedir. Ġran'ın kadim sporu Zorhane, çok boyutlu bir spor, kültür ve sanat sistemi olarak ortaya çıkan, geliĢtirilen ve devam ettirilen Ġranlıların özel beden eğitimi yöntemlerinden biridir. Bu sistem ahlaki, eğitici, spor (fiziksel hazırlık, vücut geliĢtirme, eğlence), müzik, mimari, estetik ve özel kültürün boyutlarını ve unsurlarını içerir (Hoseini, 2008:15). Adından da anlaĢılacağı gibi, Ġran Antik sporu, çok boyutlu bir spor, kültürel ve sanatsal sistem olarak icat edilen, geliĢtirilen ve sürdürülen Ġranlılar tarafından kullanılan benzersiz beden eğitimi yöntemlerinden biridir (Parto Beizai Kashani, 2003). Zorhane sporları, Ġran'da kasabalarda, Ģehirlerde ve köylerde uzun süredir uygulanan ve değerli bir spor olarak kabul edilen en önde gelen geleneksel sporlar arasındadır (Dehkordi, 2017: 138). Zorhane 184 Ġran'ın yerli dövüĢ sisteminin uygulandığı spor salonunun adıdır. Ġsim iki kelimeden oluĢan bir bileĢiktir. Zor ('güç') ve hane ('ev') kelimeleri. Bu, sistemin fiziksel aktivitelere odaklandığı anlamına gelir (Chehabi, 2006). Zorhane sporları, Ġran halkı tarafından uzun süredir icra edilen en popüler geleneksel sporlar arasında yer almaktadır (Dehkordi, 2017: 134). Zorhane egzersizleri, tüm kasların gücünü ve dayanıklılığını artıran vücudun çeĢitli hareketli kısımlarını içerir. Zorhane sporları, diğer fiziksel uygunluk faktörlerinin yanı sıra koordinasyon, denge, çeviklik, esneklik, tepki verme ve hızlı tepki verme süresini önemli ölçüde iyileĢtirebilir. Vücut parçaları arasındaki bu koordinasyon ve güç, uygun zindelik ve verimliliğe yol açar. Sporcular hareketlerini zil ve davul sesine senkronize ederek özellikle görme, iĢitme ve dokunma olmak üzere beĢ duyularını geliĢtirebilirler (Dehkordi, 2017: 137). Zorhane, insanlarda güzel duygu ve davranıĢların kaynağı olmuĢ, kültürün taĢıyıcısı bir insan olmak, vatanına ve milletine karĢı görevlerini yerine getirmek üzere buralardaki sporcular yetiĢtirilmiĢtir (Mohabbati, 2004). Zorhanelerde yapılan sporun en önemli özelliklerinden birisi de tevazu ruhunun oluĢturulmasıdır. Kadim sporların hareketleri dini, destansı ve milli anmalarla iliĢkilendirildiği için bir bakıma gurur duygusunu engellerken aynı zamanda yiğitlik ve kahramanlık ruhunun da geliĢmesine katkıda bulunmaktadır. (Aminizadeh ve Boustani, 2014:74). Zorhanenin giriĢ kapısı kısa olduğu için herkes eĢikte selam vermeli ve bu baĢkalarını hiçbir Ģey söylemeden sadece görsel oalrak selamlamanın en iyi yoludur ve bu nedenle Zorhanenin hem gücü yansıtan bir yönü hem de alçak gönüllülüğü ortaya koyan bir yönü vardır (Amini, 2012). Zorhanenin mimari yapısına bakıldığında sahne kısmı sahnesi sekizgendir ve uzunluğu 8 ila 12 inç arasındadır ve 20 egzersiz sporcusu egzersiz yapabilecek kapasitededir. Etrafında genellikle eski hamamlar gibi dört oda bulunur. Zorhanenin çatısı daireseldir ve 10 metre yüksekliğe kadardır (Aghajani, 2012). Sahnenin etrafında oturup izlemek veya spor malzemeleri veya kıyafetleri giymek için odalar var. Bu nedenle, Zorhane iç mekanı, Ġran'daki eski hamamlara biraz benzer. Sahnenin yerin derinliklerinde olmasının nedeni, eskiden beri insanların güreĢ müsabakalarını yukarıdan izlemesi olabilir (Dadvar, 2006). Zorhanelerde sözün yerine getirilmesi, misafirperverlik, çaresizlere yardım, iffet, fedakarlık, güvenilirlik ve adalet gibi değerler verilmiĢtir. (Deimary ve Mohammadi 2020).Zorhanelerde sporcular sadece vücutlarını güçlendirmekle kalmadılar buna ek olarak zorhanelere olan inançlarını da güçlendirdiler. Sonuç olarak Zorhanelerde bedenen güçlü bireylerin yanında inançlı, dürüst, ve ahlak sahibi insanlar yetiĢtirilmesi önemsenmiĢtir.(Montazer al-Qaim ve Haghi, 2017, 72). Sonuç Spor, çoğu kültürün ortak dili olarak adlandırılabilecek kadar önemli kavramlardan bir tanesidir. Bu çalıĢmamızda Osmanlı ve Ġran Kültüründe milli, manevi ve ahlaki değerlerin bireylere aktarılması konusunda kültürel ve sportif bir eğitim yeri olan Osmanlı Pehlivan Tekkeleri Ġle Ġran Zorhanelerinin belli noktaları ile karĢılaĢtırılması yapılmıĢtır. Osmanlı Pehlivan Tekkeleri ile Zorhanelerin ana iĢlevleri arasında büyük benzerlikler olduğu görülmektedir. Her iki tarihi oluĢum milli ve manevi değerlerle birlikte beden ve zihinsel geliĢimi ön planda tutmaktadır. Kimi zaman sadece sportif faaliyet kimi zamanda savaĢa hazırlık olarak talim niteliğinde teorik ve pratik eğitimlerle ahlaki eğitimin birlikte verildiği yapılar olarak toplumda önemli faaliyetlerde bulunmuĢlardır. Osmanlı Pehlivan Tekkeleri talimler ve müsabakalar esnasında Mehter ile Salavatlar, Zorhanelerde ise musiki ve def eĢliğinde Gülbanklar ön plana çıkmaktadır. Bu yapılarda sosyal ve kültürel iĢbirliğinin aktif bir Ģekilde sağlanması, dini ve milli kültürün aktarılması ile nitelikli ve güçlü bireylerin yetiĢtirilmesi nihai hedef olmuĢtur. Osmanlı Pehlivan Tekkeleri ile Zorhanelerin Mimari yapıları arasında ise sportif faaliyetlerin yürütüldüğü milli ve manevi değerlerin bireylere aktarıltığı yer olması bakımından benzerlikler olması yanında kültürlerin ve coğrafyanın baĢka olması nedeniyle farklılıklar bulunmaktadır. Osmanlı pehlivan tekkeleri ise hem merkezi yerlerde hemde kırsal alanlar ile sınır boylarında inĢa edilip yapıldığı dönemin mimari yapısı ile estetik ve sanat anlayıĢını yansıtırken, 185 Zorhanelerde ise daha sade bir yapı stili kullanılmıĢ ve Zorhaneler bulunduğu semtin tam merkezine inĢa edilmiĢtir. Pehlivan tekkeleri günümüzde varlığını devam ettirmemekle birlikte, özellikle günümüze kadar gelmiĢ bazı pehlivan tekkelerinin tarihi yapıları yeniden restore edilerek kültürel miras içerisinde varlığını sürdürmüĢtür. Zorhaneler ise Ġran kültüründe ortaya çıkıĢ zamanındaki iĢlevsel yapısıyla aynı nitelikte olmasa da günümüzde halen varlığını bir nevi müzik eĢliğinde geleneksel Ġran jimnastiğinin yapıldığı mekânlar olarak devam ettirmektedir. Kaynaklar Altınölçek, S. (2010). Güreş Karşılaşmalarında Müziğin Yeri ve Önemi, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1, 321-328. Amini zadeh, S., & Boustani, D. (2014). Zoorkhane and Its Identification Resources. Quarterly Journal of Social Development (Previously Human Development) , 9(1), 67-84. Amini, 2002, ―Designing the place and space in historical Dramas‖ Honarhaye Ziba Mag., No 1, Tehran Aghajani, Hossein, 2002, ―Investigation of anthropology of Zurkhaneh in Kerman‖ , Danesh boomi Mag. Kerman. Cebecioğlu, E., Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü, Ekim 1997, s.707 Chehabi, H. E. (2006), ―Zurkhana‖, Encyclopaedia Iranica, www.iranicaonline.org Dadvar, Abolghasem, 2006; ―An Introduction to symbols and Myth in Iran and India‖ Tehran, Alzahra University Publications Deimary, N. and M. Mohammadi. 2020. Methods of expressing religious beliefs through sacred numbers in the architecture and sport of Zurkhaneh. Electronic Journal of Management, Education and Environmental Technology 24(1): 1–10. Dehkordi, M. R. (2017). The educational impact of traditional games: the role of Zurkhaneh sport in educating children. International Journal of Sport Culture and Science, 5(3), 134-139. Erler, M.Y, & Özyurt, S. (2012) Türk Kültüründe Kadimden Günümüze Ulaşan Sosyal Örgütlere Dair Bir Misal: Salâvatçılıktan Cazgırlığa. Studies of The Ottoman Domain (Osmanlı Hakimiyet Sahası ÇalıĢmaları), 2(2), 39-56. Ghafouri, F., Esmaeili, M., & Sohrabi, P. (2020). The Comparative Study of Solidarity and Common Similarities between Traditional Sports and Local Games in Iran and Some Selected Countries. Applied Research in Sport Management, 8(3), 81-88. Gül, M., Uzun, R. N., Çebi, M., Gül, O., & Spor, O. D. N. (2019). Devlet-İ Aliyye-İ Osmaniyye‘de Güreş Sporunda İz Bırakan Sultanlar: Sultan Abdülaziz Han, Sporda Yeni Akademik ÇalıĢmalar, 97. GölbaĢı, H. (2018). Osmanlı Devleti‘nde Spor Tekkeleri. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 41-53. Hoseini, A. Zoorkhane Sport: it`s role in social parameters and it`s Globalization. Bamdad Publication. 2008; Tehran, Iran (in Persian). Ġmamoğlu, O., Türkmen,M. & Akdenk,M., Çebi, M. (1999), ―Osmanlı Devletinin Spor Politikasını Etkileyen Unsurlar‖, Osmanlıda Spor Sempozyumu, Konya: 26-27 Mayıs, s.61-71. Ġmamoğlu, O., Çebi, M., Ġslamoğlu, Ġ., & Yamak, B. (2018). Osmanlı İmparatorluğunda Spor Tekkeleri ve Kulüpleşme. Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, 907, 912. 186 Karadoğan, U. C. (2021). Osmanlı Sarayında Pehlivanların Himaye Edilmesi ve Ceyb-i Humayun Defterlerine Kaydedilmeleri. Mecmua, (11), 295-328. Montazer al-Qaim, Asghar and Haghi, Parvin. (2017). The national and religious concepts of Zorkhaneh educational school. Iranian People's Culture Quarterly, (52), 71-97 Mutab, Ahmed. (1377). The ritual of bravery, chivalry and valor of Azerbaijan, Rwanpoya publishing house Mohabbati, Mehdi; ― The King Book of Kings & the identity crisis in Iran‖, Tehran; Jahad Daneshgahi publication Parto Beizai Kashani, Hossein. History of Ancient Iranian Sports (Traditional gymnasium). Tehran: Pilgrims. 2003 Türkmen, M., & Demirhan, B. (2014). Osmanlı Güreş Tekkeleri Ve Fonksiyonelliği. Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Uluslararası Sempozyumu, 162, 173. Türkmen, M., Shokoufeh, S., & Kaya, A. (2017). İran‘ın Tarihi Pehlevan Kurumu: Zurhane Kültürü ve Türk Spor Geleneğine Etkisi. Türk Halkları Geleneksel Oyunlar-Sporlar Sempozyum, 08-10. Zorba, H. A. (2014). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi‘ne Göre Osmanlı İmparatorluğu‘nda spor. International Journal of Sport Culture and Science, 2 (Special Issue 1), 721-732. 187 ARCHERY SQUARE AND ARCHERS' TEKKE IN TURKISH SPORTS CULTURE Abdullah DOGAN & Mehmet TÜRKMEN *Youth and Sports Provincial Directorate of Malatya, abdullah_d46@hotmail.com ** Mus Alparslan University, MuĢ, dr.turkmenmehmet@gmail.com Abstract Traditional sports and games (equestrian, archery, wrestling, javelin, etc.) have an important place in Turkish culture. Many areas have been allocated for traditional sports and games. The most important of these areas is; It is an arrow square that has served Turkish sports for hundreds of years. After Fatih Sultan Mehmet conquered Istanbul in 1453, he donated this area to archers, had border stones erected and issued an edict to protect the area. In the following periods, this area was given importance and became the most important sports center of the Ottoman Empire. Range, aim (buta) throwing and battering competitions were held in the arrow field, and the tradition of planting stones, especially as a result of range shooting, was the first example in the world. When the tirendaz trained in archery lodges, when they reached a certain level of skill, they performed a number of ceremonies such as taking small or large hilts, hitting them, shooting range arrows, removing range arrows from the ground, and planting range stones. These ceremonies bear the traces of the past. Archery Square and archers lodge hosted archery activities as well as other traditional sports. Apart from sports activities, important social and cultural activities such as weddings, meetings, celebrations and excursions were held. In this respect, it has seen the functions of today's large parks. Keywords: Culture, Sports, Archers Square, Archers Lodge. 188 GELENEKSEL OYUNCAKLARDAN TOPAÇ’IN KÜLTÜREL VE SANATSAL ĠġLEVSELLĠĞĠ Meryem ÖZDEMĠR†† The Cultural And Artıstıc Functıonalıty Of Topaç From Tradıtıonal Toys * Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı Türk Halk Bilimi Bölümü, Doktora Öğrencisi. Mail: meryem.ozdemir@hbv.edu.tr Özet Geleneksel oyunlar, geçmişten günümüze sözlü ve yazılı kültürle yüzyıllardır aktarılmaya devam edilmektedir. Her milletin kendine özgü geleneksel oyunları vardır. Aynı zamanda birçok milletin oyun ve oyuncakları ad, tasarım, oynama şekli vb. yönlerden farklılık gösterse de benzerlik gösterdiği yönler de azımsanamayacak kadar çoktur. Bu bağlamda oyunlarda görülen benzerliklerin dil, din, göç, yerleşik hayat, ortak yaşam gelişimleri vb. koşullardan kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Geleneksel oyunlardaki benzerlik göz önüne alındığında oyunun insan için bir ihtiyaç olduğu yadsınamaz. Aynı zamanda bu ihtiyacın karşılanma şekli olan eğlenme biçiminin de evrensellik taşıdığı bilinmektedir. Dolayısıyla oyunun hem herkes için hem de her koşulda uyumluluk gösterdiği ortaya çıkmaktadır. Her bireyin oyun oynama ihtiyacı, yaşam koşullarına uygun olacak şekilde gelişmiştir. Değişen coğrafi koşullar, göçer yaşam vb. nedenlerle insanların eğlenme kültürü de değişime uğramıştır. Bu nedenle bir oyunun birçok coğrafyada benzer şekillerde oynanması, hem oyuna duyulan ihtiyacın bir yansıması hem de oynanacak ürünlerin tasarlanması şeklinde zenginlik ve çeşitlilik kazandırır. Çalışmanın konusu olan geleneksel oyuncaklardan biri olan topaç da Anadolu‟nun birçok yöresinde farklı adlarla oynanmaktadır. Topaç oyunu için kullanılan oyuncak ise hem üreticisi hem de oynayıcısı olan kişiler tarafından ağaçtan yontularak ve yontulan ağacın ucuna çivi çakılarak üretilmiştir. Geçmişten günümüze oynayan kişiler tarafından tasarlanarak üretilen topaçlar, Anadolu‟daki topaç oyuncağının birçok varyantını ortaya çıkarmıştır. Anadolu‟da topaç oyuncağının beşten fazla tasarımı ve yüzden fazla adla oynanma şekilleri mevcuttur. Oyunun yalnızca Anadolu‟daki çeşitleri düşünüldüğünde bile ortaya çıkan çeşitlilik ve zenginlik bu oyuncağın yüzyıllarca geçirdiği değişim ve dönüşümü görmek açısından önemlidir. Anadolu‟da topaç oyunu, tasarımsal olarak sade bir görüntüye sahiptir. Çeşitlilik ise daha çok oyunun oynanma şekilleri ile ilgilidir. Aynı zamanda diğer ülkelerde oynanan topaç oyunları ve tasarımları incelendiğinde oyundan çok oyuncak olarak tasarlanmasına önem verildiği anlaşılır. Bu çalışmada öncelikle topaç oyuncağının Anadolu‟da yaygın oynanma şekilleri, yörelere göre farklı adları ve oyuncak tasarımları üzerinde durulmuştur. Anadolu‟da oyunun oyuncak olarak üretiminin dışında tasarımsal/sanatsal olarak kullanıldığı kültürel çalışmalara dikkat çekilmiştir. Ardından dünyadaki topaç örnekleri de ad, oynanma şekli, tasarımsal üretimi üzerinden değerlendirilecektir. Son olarak topaç oyuncağının dünyada oyun dışında kullanılan kültürel ve sanatsal işlevselliği üzerinde durulmuştu. Sonuçta oyun ve oyuncağın yalnızca eğlenme aracından ibaret olmadığı vurgulanmıştır. Bu bağlamda topacın oyun ve oyuncak olarak evrenselliği, ihtiyaca göre kazandığı işlevler ve çeşitliliği değerlendirilecektir. Sonuç olarak verilen örneklerle oyunun ve oyuncağın kullanım alanlarının ve amaçlarının kapsamı; oyun kültürünün kültürel işlevsellik bağlamında yaygınlaştırılabilmesi yönünde çalışmaların yapılabileceği vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Geleneksel oyun, geleneksel oyuncak, topaç, kültürel aktarım, koruma 189 Abstract Traditional games have been conveyed for centuries with oral and written culture from past to present. Each nation has its own traditional games. At the same time, although the games and toys of many nations differ in terms of name, design, playing style, etc., the aspects in which they are similar are also too many to be underestimated. In this context, it is understood that the similarities seen in the games arise from conditions such as language, religion, migration, settled life, common life development, etc. Given the similarity in traditional games, it cannot be denied that the game is a need for man. It is also known that the way of entertainment, which is the way this need is met, carries universality. Therefore, it turns out that the game is compatible for everyone and in all conditions. The need for each individual to play games has developed in accordance with the living conditions. People‟s entertainment culture has also changed due to changing geographical conditions, migratory life, etc. Therefore, playing a game in similar ways in many geographies gives richness and diversity in the form of both a reflection of the need for the game and the design of the products to be played. Topaç, which is one of the traditional toys that are the subject of the study, is also played with different names in many regions of Anatolia. The toy used for the toy game was produced by both the producer and the player by chipping from the tree and hammering a nail into the tip of the chipped tree. The tops, which were designed and produced by people who played from past to present, revealed many variants of the top toy in Anatolia. In Anatolia, there are more than five designs of the toy and more than 40 names to play with. The diversity and richness that emerges even when the variants of the game in Anatolia are considered are important in terms of seeing the change and transformation that this toy has undergone for centuries. Topac game in Anatolia has a designally simple appearance. Diversity is mostly about the way the game is played. At the same time, when the ball games and designs played in other countries are examined, it is understood that it is important to design them as toys rather than games. In this study, first of all, the ways in which the toy is widely played in Anatolia, different names according to the regions and toy designs were emphasized. In Anatolia, attention has been drawn to cultural studies in which the game is used as a design/art in addition to its production as a toy. Then, the samples of the tops in the world will be evaluated through the name, the way they are played, and the design production. In this study, first of all, the common ways of playing the top toy in Anatolia, different names according to the regions and toy designs are emphasized. Attention was drawn to the cultural studies in Anatolia where the game was used as a design/artistic apart from its production as a toy. Then, examples of spinning tops in the world will be evaluated on the basis of the name, the way it is played, and its design production. Finally, the cultural and artistic functionality of the top toy, which is used outside of the game in the world, was emphasized. As a result, it was emphasized that games and toys are not just a means of entertainment. In this context, the universality of the top as a game and a toy, the functions it acquires according to needs and its diversity will be evaluated. With the examples given as a result, the scope of the usage areas and purposes of the game and the toy; It has been emphasized that studies can be carried out to disseminate the game culture in the context of cultural functionality. Key words: traditional game, traditional toy, topaç, cultural transmit, safeguard GĠRĠġ Geleneksel oyunlar, geçmiĢten geleceğe yüzyıllarca üretime ve tasarıma dayalı olarak geliĢmekte ve oyun kültürünü kültürel mirasın bir parçası olarak koruyarak Ģekillendirmektedir. Geleneksel oyunlardan olan topaç da üret m ve tüket m noktasında yüzyıllardır oynana gelm ş kad m oyunlardandır. Topaç, hun b ç m nde, ucu s vr , ahĢaptan yapılan b r oyuncaktır (Çeleb , 2007: 240). Topaçla lg l lk kalıntılara bakıldığında Esk Mısırlılara a t mezarlardan çıkan oyuncaklar arasında olduğu tesp t ed lmekted r (Onur ve Güney, 2002: 31). M.Ö. 2. yüzyılda Mısır‘da F ravun mezarlarında b rçok oyuncağın yanı sıra topacın da bulunduğuna da r b lg lere rastlanmaktadır (Güngör, 2015: 40). Aynı zamanda Kral Araras'ın çocuklarını aĢık ya da topaç oynarken gösteren H t t kabartması da topaçla ilgili ilk kalıntılar arasındandır (Onur ve Güney, 2002: 163). Topaç; aşık, ok vb. gibi geleneksel spor ve oyun araçlarının değerli görülen kişilere hediye edilen veya önemli olaylar sonucunda armağan edilen oyun araçlarından biri olarak yazılı kaynaklarda yer almaktadır. Onur‟un 190 aktardığına göre Esk unan dönem nde oğlan çocukların çemberler n ve topaçlarını Tanrı Hermes'e armağan ett kler de aktarılmaktadır (1992: 29). V ctor a çağında ng l zler n topacı müz kl b r çalgı aleti olarak tasarladığı bilinmektedir. .Ö 8. yüzyılda Hititli çocukların topaç çevirdiğine dair kalıntılara da rastlanmaktadır (Onur ve Güney, 2002: 40-109). Metin And, Oyun ve Bügü adlı çalışmasında Eski Hindistan‟da topaç çevirmeyi gösteren duvar resimlerine rastlandığını aktarmaktadır (2012: 42). Oyun aynı zamanda Dîvânu Lugâti‟t- Türk‟te kırma topik olarak yer almakta, Sümeyra Alan ise bu konu üzerine yaptığı çalışmasında ortaya koyduğu kaynaklar doğrultusunda adı geçen oyunun topaç oyunu olduğunu belirtmektedir (2020: 95). Topaç, kalıntılar incelendiğinde toplumların ortak oyunu olarak dini, ritüelistik ve eğlenme aracı olarak birçok süreçten geçmiş olduğu düşünüldüğünde günümüzün evrensel oyun araçlarından biri olarak değerlendirilebilir. Medeniyetlerin eğlenme ve keyifli vakit geçirme amacıyla oyun ve oyuncakları yaşam koşullarına uygun şekilde tasarladığı anlaşılmaktadır. Birçok kültürde var olduğu bilinen topacın her medeniyetin kendine özgü şekillendirdiği ve kültürel aktarımla gelişen üretim ve tüketim dengesine göre farklılıklara sahip olduğu bilinse de topaç denildiğinde akla gelen temel formunu koruduğu anlaşılmaktadır. Toplumlar arasında topaç, oyun aracı, oynanma şekli, oyunun işlevsel kullanımı, sözlü kültürdeki yeri vb. birçok açıdan farklılık göstermektedir. Nieman, Mısırlılar'ın topacı parmaklarıyla çev rd ğ n , Ç nl ler' n se kamçı kullanarak çev rd ğ n fade etmekted r. Aynı zamanda ngilizlerin de oyunu, kamçılı topaçla oynadıkları aktarılmaktadır (Nieman 1991‟den aktaran Onur ve Güney, 2002: 126). Onur‟un Seguin‟den aktardığına göre lkel oyuncak yapımı halk sanatının gerçek bir boyutu olarak değerlendirmektedir (2002: 52). Bilgi Avcı‟nın aktardığına göre M.Ö. 500‟lü yıllarda, çömlekç l k sanatının gel şmes yle, unan stan‟da oyuncak amaçlı kullanılan topaçların üzer ne şek ller, şlemeler yapıldığı görülmekted r (2005‟ten aktaran Sev m ve Gönül, 2012: 27). Birçok toplum tarafından oynanan topaç oyununun oynama ihtiyacını karşılayan yaygın oyunlardan olmasıyla evrenselliğinin toplumlar arasındaki kültürel çeşitlilik ve zenginliği kültürel ve sanatsal çalışmalarla nasıl ortaya çıkardıklarına değinilmesi gerekmektedir. Öncelikle oyunun Türkiye‟deki yaygınlık oranının ele alınması ile çeşitliliğin Türkiye ekseninde değerlendirilerek dünya ülkelerindeki farklılık ve benzerlikleri yönünden incelenmesi için yaygın adlarına ve yörelere göre farklılıklarına değinmek gerekmektedir. Topaç oyunu, oyun aracı, oynanma şekli ve oynayan kişilere özgü adlarıyla Anadolu‟da yaygın bir çeşitliliğe sahiptir. Oyunun ve oyuncağın Anadolu‟dak adlarını sıralamak, yaygınlığını ortaya koymak açısından öneml d r. Topaç, Ereğl ‟de Atmar, N ğde‟de Atm r/Katır/Kazak/Kırgış, Ankara‟da Ayı/Firman/Gatır/Mırak/Sohur/Fıçıcı, Bodrum‟da Azgan, Samsun‟da Bozanak/Cekceki, Antalya‟da Cırla/Pırla, S nop‟da Cıttır/Cızdıran/Coz/Maymun/Maymuncuk/Vızırdayık, Sakarya‟da Çev rgeç, Adana‟da Deveme/Fırındak, Düzce‟de Doma/Fırfırık, anlıurfa‟da develeme, Man sa‟da Faka/Dana/K r ldek/K r ld k, Isparta‟da F tçe/F cce/F ççe/Gazak, Çanakkale‟de Gobak/Pırlankaç/Fırlak, Kayser ‟de Koçek/Fırıldak/Fırfıra/Tot/Vızırdayak/Fırfır, Konya‟da Kozak/Küsse/Fırıncak/Fırça, Uşak‟ta K rman/Toma, Malatya‟da Gernek, Den zl ‟de G rleng ç, Van‟da Hol, Edirne‟de ştiban/ ştifan/Mıh, Balıkesir‟de Köçek, ozgat‟ta Matak, Kütahya‟da Moma/Pımpır, Elazığ‟da Moz k/Mozuk, Esk şeh r‟de Mucu/Döndürük, B lec k‟te Muşkuldak, Ordu‟da Pırlangıç, Çorum‟da ememe/ amalak, Burdur‟da Tossak, Gümüşhane‟de Vızırdeyik, Adana‟da Tırlak, Çankırı‟da Feşel, Sivas‟ta Fırıştak, Tokat‟ta Fırlak/Dönek, zmir‟de Fırkala/Firteş, Hatay‟da Topaç Kırmaç/Fırfır, Muğla‟da Fırık, Giresun‟da Dozilik, znik‟te Dölenbek (Özhan, 1990: 243-244), anlıurfa‟da Deleme Çalma (Düşmez, 1994: 75), anlıurfa‟da Mizre veya Mizreh (Saatçi 1992‟den aktaran Onur ve Güney, 2002: 196) vb. b rçok yörede farklı adlarla yaygın oynanan oyunlardan b r d r. Aynı zamanda yöresel olarak oynandığı yerler tesp t ed lemese de topaç: döndön, döner, deerme, değ rme, deneme, döndürgeç, feşel, fıça, fıçı, fıçça, fırça, fırfır, fırfıra, fırfırıh, fırfırık, fırfıryh, fırık, fırılak, fırıldak, fırıncak, fırındak; fırıştak, fırlaka, fırla, fırlak, fırteleş, fırna, koynuk, köşek, şamalak, şamalık, şamama, şebek, şomak, şumala, tarıldak, takırdak, tartarı, değ rme, tentürük, t nt n , t trek, toka, tostot, almalı değ rme, deerme çalma, deleme, dondaz, fırça-kazak, hel gülü, hoy nuh, hoynuk, mıh, mozuk, teleme, topaç kırmaç, tos, tuka, bozanak, attır, cızdırak, coz, çev rgen, 191 değ rme, deleme, delemen, delese, deneme, deveme, döndelek, döndürek, faka, feşel, fıça, fıçı, fıçcı, fırça, fırfır, fırfıra, fırfırık, f r k, fırıncak, fırla, f ççe, f rman, kırgış, kırıştak, k r ld k, kobak, köşek, küsse, lok, matah, moz k, muçu, muşkuldak, pımpır, pırla, pırlak, pırlangıç, ptrlatıgaç, sokur, sözünek, şamalık, şabak, tarıldak, tentürük, tırlak, t nt n , t trek, toka, tostot, vızırdayak (Özhan, 1990: 243-244). Mevlüt Özhan, topaç oyunu için yörelere göre farklı isimler verildiğini ve bu isimlerin 104 tane olduğunu açıklamaktadır (1990: 5). Aynı zamanda kaynaklarda Düzce‟de oynanış şek ller ne göre normal boyutlarda olan pl topaca Doma/Fırfırık den l rken küçük topaca Dand l k den ld ğ yer almaktadır (Özhan, 1990: 270). Topacın ses çıkarmasına vıgıldamak, sess z dönmes ne se ovunma denilmekte ve dolayısıyla topaç oynanırken oluşan her duruma bir ad verildiği de anlaşılmaktadır (And, 2012: 139). örelere göre topaç adlarının ve oynanış şekillerine göre değişen adlandırmaların oyun araçlarının şekillerinin yanı sıra oyuncu, şekil, boyut, renk, cinsiyet vb. etkenler doğrultusunda da adlandırıldığı zengin bir oyun adlandırma ve oyun dilinin var olduğu anlaşılmaktadır. Topaç oyununun yörelere göre adları yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağı üzere zengin bir oyun kültürünün göstergesidir. Aynı zamanda Anadolu‟nun yanı sıra Türk Dünyası‟nda da topaç oyununun yaygın olduğu bilinmektedir. Oyun, Azerbaycan‟da Topaç, Fırfıra (Bayar Çelebi, 2007: 240), Özbekistan‟da Döndürek (Karkınlı, 2017: 494) akutistan‟da Görçe, Dağıstan‟da Cıncırak Döndürme, Karaçay‟da Hoynuk (Bay ve Bay, 2019: 3639-3644), Kerkük‟te Mizre/Mizreh (Onur ve Güney, 2002: 396) olarak adlandırmaktadır. Dünyada da topaç çalışmanın konusu olduğu üzere yaygın olarak bilinmekte ve oynanmaktadır. Avustralya‟da Bunjuba (URL-1), srail‟de Dreidel (URL-2) Çin‟de Koen-gen, Hindistan‟da Lattoo, Meksika‟da Buxainas, Endonezya‟da Congklak, Malezya‟da Gasing, Latin Amerika‟da Trompos ve Peonza, Almanya‟da Kreisel, Çek Cumhuriyeti‟nde Czech Spinning Tops, Güney Kore‟de Pengi (URL-3), Hindistan‟da Pambaram/Strategic/Buguri/Lattu/Bongaram/Latim (URL-4) adlarıyla bilinmektedir. Topacın Geleneksel ve Endüstriyel Üretimi ukarıda topacın yörelere özgü yaygın adları, Türk Dünyası‟ndaki adları ve dünya ülkelerindeki farklı adlarına yer verilmiştir. Topacın üretim ve tasarım şeklinin sanatsal işlevselliği yönünden incelenmesi dolayısıyla oyuncağın üretim şekli ve gelişiminin incelenmesinin de gerekli olduğu düşünülmektedir. Topaç iki şekilde üretilmektedir. lk üretim şekli, üretimin yetişkinler tarafından geleneksel olarak elde işlenmesidir. Topaç, yapımında el aletleri kullanılan bir oyuncak türüdür. Ağacın kesilmesi ve küçültülmesi için testere, ağacın huni haline getirilmesi için bıçak ve ucuna çivinin çakılması için de çekiç gerekmektedir. Topacın meydana gelmesi için kullanılan araç gereçler, oyuncağın üretiminde tasarımın önemli ve üreticiye dayalı özgünlüğünün olduğunu göstermektedir. Özhan, topaç yapımını şu şekilde aktarmaktadır: Topacın elle yapılışında 5-6 cm çapında kuru ve sert ağaç, testere, keser, bıçak ve zımpara g b araç ve gereçler kullanılır. Ağacın ucu keserle aşağı doğru ncelt lerek açılır. Sonra uç kısmı bıçakla çok nce olmamak kaydıyla s vr lt l r. Pürüzler önce bıçakla sonra zımpara le düzelt l r. Testere le ncelt lmeye başlanan kısımdan kes l r, pürüzler bıçak ve zımparayla düzelt ld kten sonra topaç yapılmış olur. Topaç çocuklar tarafından bazen çeş tl renklerde boyanır, ucuna başı yumru olan ç v lerden çakılır. Ç v topacın hem y dönmes n hem de ucunun yıpranmamasını sağlar (1990: 244). Endüstriyel üretim ve sanayinin gelişmesi ile birlikte topaç, torna makinelerinde kolaylıkla şekillendirilir ve tasarlanabilir hale getirilmiştir. Oyuncakçı Karaal oğlu ve Em ne Genç‟e göre se Topaç oyuncağı ahşap malzemeden yapılır ve tornada üret l r. Bas t el becer s le yapılab lecek b r oyuncak değ ld r (2013: 41). Topaç modeller n n üret m ve yaygınlığına dair bilgiler ilgili topaç modelleri başlıkları altında ayrıntılı olarak incelenecektir. 192 Topaç, oyuncak olarak farklı birçok malzemeden üretilmektedir. Genellikle malzemenin ağaçtan olduğu bilinmekle beraber ağacın da farklı türlerinden yararlanıldığı anlaşılmaktadır. Karaalioğlu ve Genç‟e göre bu ağaçlardan b r s ş mş r ağacından yapılan topaçlardır. Sert yapıya sah p olan ş mş r ağacından yapılan topaçlar ağacın yapısından dolayı sarımtırak renge sah pt r. Ayrıca d ğerler ne göre daha ağırlardır. Bu nedenle yerde daha uzun süre döndürüleb l rler. Bu g b b rçok çeş t ağaçtan yapılan topaçlar da vardır. Topaçların çeş tl renklerde olanları vardır. Bazıları boyasızdır ama çevres renkl ç zg lerle süslüdür (2013: 40-41). Gaziantep‟de oynanan topaç oyuncağı ise çam ağacı dalından tornada yapılmaktadır. ozgat‟da oynanan oyunun malzemesi ise kavak ağacıdır (Oğuz ve Ersoy, 2007: 162-163). Aydın‟da oynanan topaç çıkarma oyunundaki topacın malzemesi meşe ağacındandır. Oyuncağın yapılışı ise şu şekilde aktarılır: Meşe ağacından topaç meydana get r ld kten sonra, üst tepe noktasından aşağı doğru gen şleyecek şek lde renkl kalem ucuyla da reler ç z l r. Böylel kle oyuncak süslenm ş olur (Oğuz ve Ersoy, 2007: 164). Tokat‟ta oynanan oyunda ise topaç ağaçtan değil ağacın bir ürünü olan çam kozalağı ile ipe sarılıp atılarak oynanır (Oğuz ve Ersoy, 2007: 165). Ağaç yerine ağacın ürünü olarak kullanılan bir diğer topaç oyunu firledir. Firle, Antalya‟da palamut ağacının meyves olan pel tten elde ed l r. Pel t, k ye ayrılır veya bütün hal ndeyken dal le bağlantı bölges ne k br t çöpü takılarak oynanır (Oğuz ve Ersoy, 2007: 159). Topaç oyuncağının üretim aşamalarının kullanılan malzeme vb. yönlerden kapsamlı bir bilgi ve deneyim sonucunda elde edildiği anlaşılmaktadır. Oyuncağın ağaç dışında farklı malzemelerden de yapıldığı bilinmektedir. Sivas‟ta oynanan Hodak oyununda oyun malzemesi olan topaç, kemikten yapılmaktadır (Özhan, 1990: 288). Ankara‟da oynanan Makaralı Topaç oyununda kullanılan malzeme d k ş makarasının tepes kes lerek elde ed l r. Çıradan eksen yapıp takılır ve ucu üstünde elle çevr lerek döndürülür (Dem r z 1997‟den aktaran Onur ve Güney, 2002: 475). Makaradan yapılan topaca kırgış, tırıldak da denilmektedir (Özhan, 1990: 296322). Oyuncağın üretim şekilleri, şekillerine göre adlandırılmaları ve üretim malzemesinin çeşitliliği, geçmişten günümüze korunarak aktarılmasını sağlayan yollardan biridir. Topaç Oyununun Anadolu’daki Yaygın OynanıĢ ġekilleri Topaç oyununun çeşitli oynanış şekilleri vardır. Ancak oyunu oynamak için topacın atılabilmesi gerekmektedir. Topacın atılıp çevrilebilmesi ile oyuncular belirlenen oyunu oynayabilirler. Topaç, Oyuncakçı Orhan Karaalioğlu ve Emine Genç‟in anlatımıyla şu şek lde çevr l r ve oynanır: Kaytanın ( p n) püskül g b olan ucu topacın en aşağı yer nden kabaraya doğru yatırılır ve baş parmakla üzer ne bastırılır. D ğer elle kaytan kabaranın etrafından başlayarak sıkı sıkıya yukarıya doğru b tene kadar sarılır. Hang el daha y kullanılıyorsa topaç o elle tutulur. Küçük parmak le yüzük parmağı arasına kaytanın en sonunda kalan düğümlü kısmı yerleşt r l r. Topaç avucun ç nden kol gücüyle ler ye doğru fırlatılır ve kaytan ger ye doğru çek l r. Atış ve kaytanı kend n ze doğru çek ş ne kadar y ve hızlı yapılırsa topaç o kadar güzel ve uzun süre dönecekt r. Topaç farklı şek llerde yere atılab l r. Topacın tutulduğu kol yukarıya kaldırılıp başın üzer nden aşağıya doğru topaç sert b r şek lde atılab l r. D ğer b r atma şekl nde de topacı tutan kol yere paralel tutulur, ler ye doğru t lerek topaç yumuşak b r şek lde fırlatılır. Çocukların arasında topacı en uzun süre döndürme yarışları yapılır. Toprak yerde oynandığında topacın kabara kısmı dönerken yerde küçük çukur oluşturur. Toprağa en der n çukuru açan topacın sah b oyunu kazanır (40-41). Topaç, Anadolu‟da yaygın olarak toprak zeminde, Karaalioğlu‟nun aktardığı şekilde oynanır ve yarışılır. aygın oynanış şekl n n yanı sıra Anadolu‟da „topaç kırma‟ olarak b l nen ve alova‟da Tuka/Dozdoz/Domuz vb. şekl nde adlandırılan b r oynanış şekl de mevcuttur. Topacın b r da re ç nde dönen topaca b r başka oyuncu tarafından çarptırılıp daire içindeki topacın çıkarmasını sağlaması, oyunun en yaygın oynanış şekillerinden biridir 193 (And, 2012: 139). Topaç aynı zamanda toprak zeminin yanı sıra buz üzerinde de oynanmaktadır. Buz üzerinde oynanan topaç, yaygın olarak ipli topaçla oynanmaktadır. Oyun, yazın toprak veya beton zeminde, kışın buz zeminde oynamaya elverişli bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla oyun mekâna ve zaman bağlı olarak da oynanmaktadır (Aşkın, 1942‟den aktaran Onur, 2002: 66). Anadolu’daki Topaç Modelleri Özhan‟ın aktardığına göre topaç, Anadolu‟da üç farklı şek lde oynanmaktadır: Elle döndürülerek, üzer ne yaklaşık b r metre uzunluğunda p dolanıp hızla yere bırakılıp döndürülerek ve kırbaçla vurulup döndürülerek (Özhan, 1990: 244). aygın üret m şek ller n n üret m ve oynanış aşamaları ile birbirinden ayrılan özelliklerini incelemek, oyuncağın çeşitliliğini ortaya koymak açısından önemlidir. Aynı zamanda yaygın oynanış şekillerinin yanı sıra endüstriyel üretimle yeniden tasarlanarak satışa sunulan türlerinin olduğuna da değinilerek oyuncağın tasarımsal üretim örneklerinin yaygın olmasa da varlığından bahsetmek mümkün olacaktır. 1. Fırıldak Topaç Topaç, yaş seviyesine göre üretilip oynanan oyuncaklardandır. Fırıldak topaç da çocukların ince motor becerilerinin geliştirilmesini sağlayan tek elle ve parmaklarla çevrilen bir topaç türüdür. Topacın saplı küçük olanlarına fırıldak, vızıldak, pırıldak, pırlagaç, pırlak, pırpır vb. adlar verilmektedir (Özhan, 1990: 273-322-326). Oyuncak, dünya ülkelerinde yaygın olarak oynanan topaç modelleri ile benzerlik göstermektedir. Mısır‟da ilk kalıntılarına rastlanan pişmiş topraktan topaçlar da aşağıdaki görsel gibi fırıldak topaç şeklindedir. Günümüzde fırıldak, Fotoğraf 2‟de görüldüğü gibi standart bir şekilde üretilmekte ve boyanmaktadır. Fotoğraf 3‟e bakıldığında ise üretim şekillerinde farklılıklar olsa da boyama ve sanatsal tasarımlarla ilgililerin bireysel çalışmalarının sanat eseri olarak sergilendiği çalışmalara kadar işlevsellik kazandığı anlaşılmaktadır. Fotoğraf 1: Pişmiş Toprak Topaç Dünyadan Fırıldak Topaç Örnekleri Fotoğraf 2: Fırıldak Topaç Fotoğraf 3: 2. Ġpli Topaç pli topaç günümüzde en yaygın oynanan topaç çeşididir. Aynı zamanda Anadolu‟nun birçok yöresinde topaç denildiğinde akla gelen topaç modelidir. pli topacın yapımı, oyunun oynanabilmesi için önemlidir. Konik biçimde olan topacı döndürebilmek için kaytan denen beyaz ve oldukça kalın bir metre uzunluğunda ip kullanılır. Topacın sivri ucuna kabara adı verilen bir çeşit kalın başlı çivi çakılır. Topacın süzülmesi ve güzel dönmesinde bu çivi önemlidir. Eğer kabara, topacın sivri ucuna tam merkezden ve düzgün çakılmayıp, biraz yamuk çakılırsa topaç, istenilen hızda ve uzun sürede dönmez. Topaçların ters koniye benzeyen gövde çevresine birkaç sıra ince kanallar açılır. Bu kanalların özelliği kaytanın sarımı sırasında birbirinin üzerine iyice oturmasının ve kaymamasının sağlanmasıdır (Karaalioğlu ve Genç, 2013: 41). Topaç, ip sarılı şekilde yerde belirlenen daire içerisinde atılarak 194 döndürülür. Aynı şekilde diğer oyuncular da belirlenen daire içine topaçlarını atarak döndürürler. Eğer bir oyuncu diğer bir oyuncunun topacının üstüne kendi topacını vurur ve çatlatırsa „topaç kırma‟ denilen oyuna özgü bir oynanış şekli de gerçekleştirilmiş olur. Topaç kırma yapan oyuncu, topacını kırdığı/çatlattığı topacın ucundaki çivileri toplayarak arkadaşlarına oyundaki ustalığını bu çivilerin sayısıyla kanıtlamaya çalışmaktadır. Yukarıda değinilen oynanma şekillerinin yanı sıra ipli topaçla oynanan birçok oyun şekli mevcuttur. Fotoğraf 4: Eyüp Oyuncakçısı Koleksiyonu Dünyadan pli Topaç Örnekleri Fotoğraf 5: pli Topaç Fotoğraf 6: 3. Dövmeli/Kamçı Topaç Dövmeli veya Kamçı Topaç olarak bilinen topaç modeli, topacın dışarıdan sürekli müdahale edilerek çevrilmesi şeklinde oynanır. Dövmeli topaca aynı zamanda Kantır, Fır Fır adları da verilmektedir (Oğuz ve Ersoy, 2007: 160). aklaşık bir metre uzunluğunda sopanın ucuna kalın ip, kendir ince kesilen deri veya kumaş parçası bağlanmaktadır. Topacın üst geniş kısmı, ip ucundan başlanarak sonuna kadar sarılarak yere konmaktadır. Sopa hızla çekilince topaç dönmeye başlamakta ve kırbaçla ara sıra vurularak topacın sürekli dönmesi sağlanmaktadır (Özhan, 1997: 244). Kantırın çevrileceği ucuna bir bez ya da makrome kalın ipin bağlandığı 50-60 cm uzunluğundaki tahta sopa, ağır olması gerektiği için meşe ağacından elde edilmektedir. Kantır için kesilen parça, bıçakla yontulmakta ve biçimlendirilmektedir. Ardından kuruması için güneşe koyulup, kuruduktan sonra iyi dönmesi ve ucunun aşınmaması için uç kısmına çivi çakılmaktadır. Bu oyun çok kere büyük camilerin mermer döşeli avlularında oynanır. Çocuklar, kendilerince belli bir noktaya kadar topacı döndürebilirler ve yine eski yerine döndürerek getirebilirlerse "Topacı kâbeye götürüp getirdim" diye öğünürler (Ünlüer, 1964‟ten aktaran Onur ve Güney, 2002: 177). Kamçı topacın asıl mevsimi yazdır. Bu mevsimde kamçılı topaçlar çok rağbettedir. Vehbi Cem Aşkın, eskiden Sivas'ta çıkrıkçı denilen "çubukçular"da kamçılı topacın ustalar tarafından yapıldığını ve sağlam üretildiği için alıcısının çok olduğunu aktarmaktadır (1942‟den aktaran Onur ve Güney, 2002: 66). Yapılan topaçlar uzun süre dönüp oynanabildiği için çocuklar arasında yaygınlaştığına da değinmektedir. Kamçı topacın atılmasındaki ustalık çıkarılan sesle örtüşmektedir. Topaca vurulan kamçının topaçla birlikte yere değmesi ve bu kamçının fazla ses çıkarması için ucunun sık sık ağızda ıslatılması önemlidir. nce bir kendir veya sicimden yapılan bu kamçının uçları pürüzlenir. Sık sık ıslatılması hem o pürüzleri çoğaltmaz hem de topacın iyi dönmesini temin eder (Aşkın, 1942‟den aktaran Onur ve Güney, 2002: 66). Dövmeli Topaç, günümüzde yaş seviyesi itibariyle 15 yaş üzeri ince ve kalın motor becerileri gelişmiş gençler ve özellikle de erkekler tarafından çevrilmektedir. Topacın dövülmesi oyunun aktarılması noktasında oyuncuların ilgisini çekse de topacın vurularak döndürülmesi için hızlıca öğrenilip oynanacak bir deneyimden fazlası gerekmektedir. Kamçı topaç, topaç atmada ustalık gösteren oyuncular tarafından rahatlıkla oynanabilmekte ancak yaygın olarak bilinen ipli topaç ve fırıldak topaç kadar aktarımı 195 sağlanamamaktadır. Aynı zamanda kamçılı topaç örneğinin 16. yüzyıldaki varlığına da ressam Pieter Brueghel tarafından 91 çocuk oyununu yansıttığı eserinde rastlanmaktadır (Fotoğraf 9). Fotoğraf 7: Kamçı Topaç Oynanışı Topaç Fotoğraf 8: Kamçı Topac Fotoğraf 9: 16. üzyıl Kamçılı 4. Beyblade Topaç Beyblade topaç, geleneksel topaç tasarımının değişerek modern tasarımlara dönüştürülmesinin tersine modern tasarımın gelenekselleştirilmesine dayalı bir tasarım ürünüdür. Özer ve Fidan tarafından Beyblade Topaç üzerine yapılmış olan bir çalışmada üretimin, Takao Aoki tarafından yazılan ve çizilen, tamamı 14 cilt olan Japon manga dizisinin bir ürünü olduğu üzerinde durulmkatadır. Çizgi filmde kahraman olan Takao‘nun iyi bir Beybladeci olması ile baĢlayan oyuncak serüveni, beyblade oyuncak tasarımının Türkiye‘de ve birçok dünya ülkesinde ahĢaptan üretilerek geleneksel topaçlar arasında oynanmasıyla sürdürülmüĢtür (2015). Üretilen oyuncak, geleneksel ipli topacın iple sarılarak yere atılması ve topacı en uzun süre dönen oyuncunun kazanması şeklinde oynanır. Ancak farklı olarak fırıldak topacın daha büyük şekilde üretilmesi ve topacın takılacağı ucu delikli bir sopanın üretilmesiyle hem fırıldak hem de kamçı topaca benzer bir oyuncak malzemesi elde edilmiş olur. Aynı zamanda sopanın ucuna takılan topacın iple sarılmasıyla döndürme işleminin gerçekleşmesi sağlanır. Beyblade topaç, geleneksel topaç örneklerinden ipli, kamçılı ve fırıldak topaçların bir oyuncakta birleşmiş olarak tasarlanmasını anımsatmaktadır. Oyun, çizgi filmde uygulandığı gibi oyuncuların birbirlerinin topaçlarını durdurmak için üst üste atılması ve çarptırarak en çok dönen topaçla oyunun kazanılması şeklinde de oynanmaktadır. Osmaniye’de 40 yıldır topaç ustalığı yapan Ekrem Demirbaş, çıraklıktan ustalığa kadar geçen sürede binlerce topaca şekil verirken beyblade topacı da üreterek yaygınlığını artırmış ve adını ‘Blade Topaç’ olarak güncellemiştir (URL-5). Dünyadaki beyblade topaç örneklerine bakıldığında ise ülkelerin bu modelde topaç örneklerinin yaygın olduğu anlaşılmaktadır. Çizgi filmde kullanılan beyblade topaç örnekleri öncelikleri ise plastik ve metal olarak yaygınlık göstermektedir. 196 Fotoğraf 10: Blade Topaç Beyblade Topaç Fotoğraf 11: Dünyadaki Beyblade Topaç Örnekleri Fotoğraf 12: Plastik 5. Zilli Topaç Zilli topaç, Anadolu‟da yaygın olarak üretilen topaç modellerinden değildir. Bekir Onur ve Neslihan Güney‟in Oyuncaklı Dünya adlı çalışmasında oyuncakçılarla yaptığı derlemelerden biri stanbul Bozkurt Han‟ın kapısında yer alan a or acı ı ı ve opa levhası ile kaynak kişi Kadir Esgin‟in kırk yıldır ürettiği ve tasarladığı topaçların üretim aşamasını aktarmasıdır. Kaynak kişinin verdiği bilgilere göre topaç şimşirden ve gürgenden yapılırmış eskiden; şimşir bulunmadığı için şimdi yalnızca gürgenden yapılıyormuş (2002: 237). Kaynak kişinin sarılıp yere atılan topaçların yanı sıra ipe asılıp döndürülen yeni tür bir topaç yaptığı aktarılmaktadır. Türkiye‟de zilli topaç olarak bilinen topaç şeklinin 1950‟li yıllarda oyuncakçılar tarafından tasarlandığına yer verilmektedir. Kaynak kişilerin yorumlarını aktaran Onur, eski usul topaçların kalktığını artık 2-3 yıldır Tahtakale‟deki topaç modellerinin üretildiğini aktararak, geleneksel topaç modellerinin eskidiği, yeni tasarımlarla yapılan topaçların turistik amaçlarla üretildiği için oyuncağın gelenekselliğine zarar verdiğini dile getirdiklerini aktarmıştır. Oyuncağın Japonya ve eni Zelanda gibi bazı ülkelerde ritüelistik amaçlarla gürültü, uğultu çıkarması amacıyla içinin oyularak çevrilmesi düşüncesinin günümüzde zilli topaç olarak tasarlanarak yeniden üretildiği düşünülmektedir (URL-6). Fotoğraf 14‟te örneklendirilen ıslık topaç örneğinin 1950‟li yıllara ait bir örneğidir. Fotoğraf: 13: Zilli Topaç Fotoğraf 14: Japonya Islık Topaç 197 6. Teneke Topaç Ahmet Coral, 1950‟li yıllardan sonra ithal oyuncakların Türkiye‟de üretilme ve satılma yaygınlığının arttığını dile getirmektedir. Coral, alçın Oyuncakçısı‟nda 1960‟lı yılların başında ithal edilen teneke topacın varlığından bahsetmektedir (Onur ve Güney, 2002: 195). ine stanbul Tahtakale‟de teneke topaç yapan ve bir oyuncakçı dükkânı olan Avadis Çakar‟dan bahsedilmektedir (Onur ve Güney, 2002: 222). 1950‟li yıllardan sonra Çakar firmasının ithal ettiği teneke topaçları üretmeye de başladığı aktarılmaktadır. Çakar‟ın teneke topaçların yanı sıra sesli/müzikli topaçlar ürettiği de verdiği bilgiler arasındadır (Onur ve Güney, 2002: 285-291-344). Onur ve Güney, Jülyet Altın adında oyuncak koleksiyonu olan bir kaynak kişi ile yaptığı derlemesinde 1972-75 yılları arasında müzikli topaç yaptığına dair babasıyla ilgili bir anısını paylaşmaktadır (2002: 342). Topaç‟ın tenekeden veya demirden yapıldığı örnekler Dünya‟daki topaç örneklerinde de görülmektedir. Çin‟den Japonya‟ya 14. yüzyılda gelmiş olduğu düşünülen Hakata Koma adlı topaç örneğinde de demir bir çubuk ile dönüşün dengelenmesi ve daha hızlı dönmesi için tasarlandığı anlaşılmaktadır (URL-7). Fotoğraf 15: Teneke Topaç Örneği Fotoğraf 16: Japonya‟nın Hakata Koma Topaç Topaç, Anadolu‟da yöresel adları, geleneksel ve endüstriyel üretimi, oyun araçları ve oyuncak çeşitleriyle yaygın ve sürdürülebilir oyunlardan biridir. Oyun aracı olarak düşünüldüğünde üretimin tasarım ve sanat odaklı gerçekleştirilebilmesi için zengin bir kültürel çeşitlilik ve zenginliğin mevcut olduğu anlaşılmaktadır. Topaç’ın Dünya’daki Tasarım Örnekleri ve Sanatsal ĠĢlevselliği Fotoğraflarla örnekleri verilen topaç tasarımlarının geleneksel oynanış, üretim, tasarım ve yeniden canlandırma örneklerinin farklılıklar gösterdiği anlaşılmaktadır. Topacın günümüzde tasarımsal üretimlerle çeşitlendirildiğine dair örneklerin yanı sıra oyuncağın milattan önceki yüzyıllarda da üretiminin tasarımı göz önünde bulundurularak üretildiği anlaşılmaktadır. Topaç oyuncağının ilk kalıntılarından M.Ö 4. yüzyıla ait olan bir örneğinde oyuncağın sanatsal derinliği dikkat çekmektedir. pli topaç için bir örnek oluşturan kalıntının günümüze değil korunmasıyla oyuncak kültürünün erken çağlardaki sanatsal çerçevesini görmek mümkün olmaktadır. 198 Fotoğraf 17: M.Ö 4. yüzyıl Topaç Örneği Oyuncak üretiminin geçmişten günümüze sanatsal çalışmalarla geliştirilmesi, oyun kültürüne verilen değerin bir ifadesi olarak görülebilir. Oyuncağın Türkiye‟deki gelişimine bakıldığında ise geleneksel ve bireysel üretimlerin dışında stanbul‟da oyuncakçı dükkanlarının yaygınlaşmasının endüstriyel olarak üretimin de yaygınlaşmasını sağladığı söylenebilir. Türkiye‟de ilk endüstriyel oyuncak üretiminin 17. yüzyıldan günümüze değin ulaşmış olan stanbul Eyüp Oyuncakçısı‟nda başladığı söylenebilir. Daha sonra yaygınlaşan oyuncakçılarında yukarıda bahsedildiği üzere topacın beyblade, teneke ve zilli modellerinin ithal oyuncak modelleri örnek alınarak ürettiği anlaşılmaktadır. Geleneksel ipli topaç ve tasarlanan beyblade topacın birleşimi gibi görülen Fotoğraf 20‟deki topaç bu örneklerden biri olarak günümüzde yaygın olarak bilinmektedir. Türkiye‟de topacın modern tasarımlarla geliştirildiği örnekler de mevcuttur. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından her yıl alanında usta çırak ilişkisini devam ettiren ustalara kültürün korunması ve yaşatılarak aktarılması konusunda yaptıkları çalışmaların sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla verdikleri „Yaşayan nsan Hazinesi‟ unvanı 2022 yılında Oyuncakçı Ali Baba‟ya verilmiştir. 25 yıldır oyuncakçılık yapan Ali Akbey‟in dünyada örneklerine rastlanan ipli ve kendinden dönmeli topaçlardan ürettiği örnekler mevcuttur. Bu örneklerden biri de ipli topaç ve beyblade benzeri topaç örneğidir. Fotoğraf 18: Dünya‟daki Topaç Tasarım Örnekleri Örneği Fotoğraf 19: Oyuncakçı Ali Baba Topaç Topacın Türkiye‟de oyuncak olarak tasarlanmasının yanı sıra Remzi Karabulut tarafından 2018 yılında „kaytansız dünya‟ adıyla sergisini yaptığı topaç koleysiyonudur. Karabulut, dünyadan örneklerini topladığı topaç modellerini sergisinde tanıtarak topaç oyununun evrenselliğini ve sanatsal işlevselliğini oyun kültürünün sergi olarak sunulmasıyla göstermiştir (URL- 8). Aynı zamanda Gülsün Tanyeli de 2017 yılında aktardığına göre dünyadan örneklerini topladığı topaçlarını koleksiyoner olarak biriktirerek bir „topaç koleksiyonu‟ oluşturmuştur (URL-9). 199 Fotoğraf 20: Günseli Tanyeli Topaç Sergisi Fotoğraf 21: Remzi Karabulut Topaç Sergisi Fotoğraf 22: Remzi Karabulut Topaç Tablosu Sergisi Fotoğraf 23: Remzi Karabulut Topaç Tablo Diğer yandan TRT Belgesel kanalında Büyük Düşler Büyük şler adlı programın bir bölümünde Yozgat‟ta bir köy okulunun yeniden tasarlanması konu edilmiştir. Belgeselde köy okulunun bahçesinde heykel olarak tasarlanmış olan bir topaca rastlanmaktadır (URL-10). Topacın geleneksel el sanatlarından Hat Sanatı içerisinde kullanıldığı bir örnek de mevcuttur. Hattat Mithat Topaç, hat sanatına topaç görselini işlemiş ve oyuncağın işlevselliğinin sergilenebileceği sanatsal bir çalışmayı ortaya çıkarmıştır. Geleneksel Oyunlar Eğitmeni olan Meryem Özdemir‟de dünyadan topaç örneklerini torna ustalarına yaptırarak oyunun evrenselliğine vurgu yaptığı bir topaç köşesi oluşturmuştur. Topaç köşesi için kullanılan mekân olan Etnospor Deneyim Merkezi‟nde oyuncağın sadece oyun değil sanat olarak da sunulabileceğine dair bir örnek tasarlanmıştır (Fotoğraf 27). Ayrıca topaç yapım ve boyama atölyeleri de günümüzde etkinlik, atölye çalışmaları kapsamında oyunun üretime dayalı yaşatılıp aktarılmasına dair çalışmalar arasında değerlendirilebilir (Fotoğraf 26). 200 Fotoğraf 24: Mithat Topaç‟ın Hat Sanatı Fotoğraf 26: Topaç Boyama Atölyesi Fotoğraf 25: Köy Okulu‟nun Bahçesinde Topaç Heykeli Fotoğraf 27: Etnospor Deneyim Merkezi Topaç Köşesi Topaç oyununun dünyadaki örnekleri sanatsal işlevsellik yönünde incelendiğinde ise Çin‟in oyuncak konusundaki üretim ve tasarım noktasındaki çalışmaları öne çıkmaktadır. Çin‟in topaç tasarımları dünyadaki en büyük topaç oyuncak örnekleri olarak yorumlanabilir. Büyük topaçları, halatlarla çekerek çevirmekte veya kamçı ile çevirmektedirler. aygın oynanan topaç oyununa benzer şekilde büyük topaca halat sarılır ve bir meydanda izleyen insanların arasında koşarak ip çekilir. Halatı çeken kişi topacın hızla dönmesini sağlamaktadır. Bu sayede izleyici, bir oyuncağın sanatsal bir gösteri olarak sunulduğuna şahit olmaktadır (URL-11). Çin'de topaç elde döndürülürken; elin üstüne yassı tahta benzeri bir malzeme de konularak çevrilmektedir. Bu tahta parçasının üzerinde topaç döndürülür ve bu sayede topacın elde dönme süresi uzatılmış olur. Bilge Tüzel, Çin'de devasa büyüklükte topaçlarla festivaller yapıldığına değinerek Topaç Oyunu‟nun somut olmayan kültürel mirasın beş alanından biri olan gösteri sanatları kapsamında da değerlendirilebileceğini vurgulamaktadır (URL12). Aynı zamanda Endonezya, TAF SA Oyunları‟nda geleneksel sporlar ve oyunların sergilenip oynatıldığı ve gösteriler düzenlendiği bir festival gerçekleştirmektedir. Festivalde ise Gasing adını verdikleri topacın 2,5 metre genişliğinde ve 1,5 metre uzunluğunda özel bir tasarımının da sergilendiği bilinmektedir (URL-13). Diğer yandan topaç çevirme yarışmaları düzenlenmekte ve topaç çevirme ustaları da gösterileriyle topacın işlevselliğini sanat alanına taşıyarak kültürel aktarımına katkı sağlamaktadır. International Top Spinner Association (ITSA) adlı organizasyonla her yıl „dünyayı 201 çevirmek‟ sloganıyla topaç çevirme sporunu, oyununu ve sanatını teşvik etmek amaçlı yarışmalar düzenlenmektedir (URL-14). 2012 yılında New ork‟ta aynı anda 27 topaç çevirmeyi başaran Mark Hayward‟ın Guinnes Dünya Rekoru kırması da bu oyunun kültürel aktarımının sürdürülmesine katkı sağlayan çalışmalardan biridir (URL-15). Fotoğraf 28: Çin‟in Topaç Gösterisi Fotoğraf 29: Endonezya Gasing Tasarımı Topacın sanatsal değil ancak modelinin işlevselliği yönünden örnek oluşturabilecek bir çalışma da Japonya‟nın yemek rehberini dönen topaç modeliyle görselleştirmesidir. Fotoğraf 30: Japonya Spinning Top emek Rehberi Geçmişten günümüze topacın oyun ve oyuncak olarak sürdürülebilmiş olmasının yanı sıra tasarımsal üretimlerinin de aynı yönde değişerek sürdürülebilmiş olduğu görülmektedir. Bu bağlamda topaç oyunu ve oyuncağının kadim tarihi, Anadolu‟daki yaygınlığı, yaşam koşullarına ve yörelere özgü değişen ad ve oynanma şekilleri, geleneksel ve endüstriyel üretimi, kültürel ve sanatsal işlevselliği yönünden incelendiğinde topaç çerçevesinde zengin ve çeşitli bir oyun ve oyuncak kültürünün var olduğu ortadadır. Dolayısıyla var olan kültürel birikim ve geçmişten geleceğe korunarak aktarılma gayretinde olunan oyunlardan topacın Anadolu‟daki çeşitlilik ve zenginliğinden yararlanılması ve sanatsal üretimlerin artarak yalnızca oyun kültürü alanında değil birçok alanda işlevsel olarak sürdürülebilir çalışmalara dahil edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Dünyadan topacın tasarlanması ve işlevselliği üzerine verilen örneklerden de anlaşılacağı üzere topaç oyun olarak yarışmaları düzenlenen, çevirme rekorları kırılan ve topaç modelleri üretilerek telif hakkı istenilen evrensel bir oyuncak türüdür. Dünyada yapılan çalışmalara bakıldığında Türkiye‟de de yarışmaların düzenlenmesi, üretime dayalı yarışma ve etkinliklerinin yaygınlaştırılması vb. alanların genişletilmesi gerekmektedir. 202 Bu bağlamda topacın kültürel ve sanatsal işlevselliğinin yaygınlaşması adına öncelikle eğitime dahil edilmesi ve okullarda oynatılıp öğretilmesinin yanı sıra üretime dayalı çalışmalara da ağırlık verilmesi önemli bir adım olacaktır. Eğitim sürecinde oyun kültürünü üretim ve tüketim dengesinde yaygınlaştırma, gelecekte oyunun oyun kültürünün yanı sıra birçok alanda yaygınlaşmasının ilk adımı olacağı düşünülmektedir. Çocukların ortak bir çabayla grup veya bireysel olarak topaç üretmeleri, tasarlamaları, okul bahçesinde sergileyerek veya yarışmalara katılarak işlevselliğinin artırılması sağlanabilir. Eğitimin yanı sıra el sanatları kurslarında da oyuncağın tasarlanması, geliştirilmesi ve aktarılmasıyla ilgili çalışmalar yapılabilir. El sanatları ustalarının desteğiyle usta çırak ilişkisi sanatsal bir üretimin önemi ve topaç oyuncağının gelişimi üzerinde sürdürülebilir. Heykeltıraş, ressam vb. sanatkârlar topaç oyuncağını tablo, heykel, büyük oyuncaklar vb. şekilde geliştirebilirler. Örneğin topaç şeklinde bir kaydırak ile parklara, boyama ve yeniden tasarlayarak üretimi şeklinde atölyelere, topaç tasarlama ve çevirme yarışmalara, topaç çevirme içeren gösterilere dönüştürülerek işlevselliği artırılabilir. Oyuncak ve oyun kültürünün sanatsal işlevselliğinin gelişmesini sağlamak için öncelikle oyunun kültürel aktarımının sürdürülebilirliğini sağlayacak çalışmaların yapılması gerektiği de göz ardı edilmemelidir. Oyunun yaygın olarak oynanması sanatsal tasarımının geliştirilmesi ile birçok alanda işlevsellik kazanılabilecekken işlevselleştikçe de oyunun aktarımına devam edileceği bir döngünün gerçekleşeceği unutulmamalıdır. KAYNAKLAR Alan, Sümeyra. (2020). “Dîvânu Lugâti‟t- Türk‟te Topaç Oyuncağına Dair Bir fade: “Kırma Topık”. Ü iversitesi Edebiyat Fakü tesi Dergisi. 65, 87-97. tatürk And, Metin. (2012). Oyu ve Bügü. stanbul: apı Kredi ayınları. Aşkın, Vehbi Cem (1942). Çocuk Oyu arı¨. Sivas Fo k oru. 2. Cilt. Sivas Halkevi Neşriyat. Avcı, Bilgi. (2005). Ceramic Toys. Dokuz Eylül Universty. Master Thesis. Bay, D. Neslihan ve Bay, alçın. (2019). “Türk ve Komşu Topluluklarda Kültürel Çocuk Oyunları”. Turkish Studies. 14 (7). 3633-3656. Bayar Çelebi, Didem. (2007). ürkiye ve zerbayca ’daki Çocuk Oyu arı ve Oyu cak arı ı Karşı aştırma ı İ ce emesi. ayımlanmamış üksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Üniversitesi. Çelebi, Didem Bayar. (2007). ürkiye ve zerbayca ’daki Çocuk Oyu arı ve Oyu cak arı ı Karşı aştırma ı İ ce emesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı. ayımlanmamış üksek Lisans Tezi. Muğla. Demiriz, Serap (1997). Ayaş Çocuk Oyunları ve Oyuncakları . yaş ve Çevresi Kü tür Sa at Sempozyum Bi diri eri Kitabı. Ankara: Ayaş Belediyesi ayınları. raştırma arı Düşmez, Hanifi (1994). Şa ıurfa Maha i Çocuk Oyu arı. anlıurfa: Kaliru ayınları. Güngör, Tuçe. (2015). Arkeolojik Veriler Işığında Antik Dönemde Oyun ve Oyuncaklar . 1. ürk Dü yası Çocuk Oyu ve Oyu cak arı Kuru tayı. Eskişehir. Karaalioğlu Orhan, Genç Emine. 2013. E Yapımı Geleneksel Oyuncaklar. Ankara: Gazi Üniversitesi. Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (THBMER) ayınları. Karkınlı, Reyhan. (2017). “Özbeklerde Çocuk Oyun-Oyuncak Kültürü ve Çocuk Oyunları Üzerine Bir Tasnif Denemesi.” Electronic Turkish Studies, 12 (22). 203 Niemann, Helmut. (1991). “Oyuncağın Gelişim Tarihi”. (Çev. Bekir Onur). Fakü tesi Dergisi. 24 (1). 55-61. Oğuz, M. Öcal vd. (2007). 2004 Yı ı da Yaşaya THBMER Yay. kara Ü iversitesi E itim Bi im eri Ge e ekse Çocuk Oyu arı. Ankara: Gazi Üniversitesi Onur, Bekir ve Güney, Neslihan. (2002). Türkiye‟de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Özer, N. Paşa ve Fidan, Zühal. (2015). “Geleneksel Oyunların Medya Aracılığıyla eniden Üretimi “Topaç&Beyblade Örneği”. tatürk Ü iversitesi U us ararası Oyu ve Oyu cak Ko gresi. Özhan, Mevlüt. (1990). Çocuk Oyu arımız. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi ayınları. Saatçi, Suphi (1992). Kerkük'ten Derlenen Çocuk Oyunları . IV. Mi et er arası ürk Ha k Kü türü Ko gresi Bildirileri. III. Cilt. 228-234. Sevim, Cemalettin ve Gönül, Elif. (2012). “Tarihsel Süreç çerisinde Oyuncağın Gelişimi ve Seramik Oyuncaklar”. ado u Ü iversitesi Sa at ve asarım Dergisi. 2 (2). 23- 40. Ünlüer, Ayşe (1964). Eğlenceler: stanbul Çocuklarının Oyunları. II. ürk Fo k or raştırma arı. 7(146). 25062507. Ġnternet Kaynakları URL-1: https://www.sportaus.gov.au/__data/assets/pdf_file/0008/704816/bunbuja.pdf URL-2: https://web.archive.org/web/20210124121024/https://theicenter.org/resource/dreidel-more-just-game URL-3: https://hobbylark.com/collecting/spinning-tops URL-4: https://en.wikipedia.org/wiki/Pambaram URL-5: h739017.html https://www.konyayenigun.com/kultur-sanat/topac-ekrem-ustanin-ellerinde-hayat-buluyor- URL-6: https://tr.wikipedia.org/wiki/Topaç#cite_note-Britannica-1 URL-7: https://www.fukuoka-now.com/en/hakata-koma-a-local-toy-that-spread-nationwide/ URL 8: https://www.evrensel.net/haber/346373/donuyor-hayat-gibi-duruyor-cocukluk-gibi h URL-9: https://manifold.press/gulsun-un-topaclari URL-10: https://spintops.org URL-11: https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/most-spinning-tops-spun-simultaneously URL-12: https://www.ebeveynus.com/koy-cocuklarinin-yolu-sanata-aciliyo/ URL-13: https://www.youtube.com/watch?v=Db4lH3BZE0Q URL-14: https://encyclopedia.worldethnosport.org/yonetim/index.php?req=maddeislemleri&action=maddedetay&data=Nj Qz&return=eWF5aW5sYW5taXM=&token=5620fa833f481d0a4bbf 204 URL-15: https://sport.detik.com/sport-lain/d-3316678/di-tafisa-ada-gasing-terbesar-di-indonesia Fotoğraf 1: Sevim, Cemalettin ve Gönül, Elif. (2012). “Tarihsel Süreç çerisinde Oyuncağın Gelişimi ve Seramik Oyuncaklar”. ado u Ü iversitesi Sa at ve asarım Dergisi. 2 (2). 23- 40. Fotoğraf 2: https://cinali.com.tr/urunler/firildak Fotoğraf 3: https://www.trthaber.com/foto-galeri/istanbulda-saganak-yagis-etkili-oldu/21131.html Fotoğraf 4: https://www.eyupoyuncakcisi.com/tr/foto-galeri/eyup-oyuncaklari-koleksiyonu Fotoğraf 5: https://magaza.etnospordm.com/urun/topac-ipli/ Fotoğraf 6: https://manifold.press/gulsun-un-topaclari Fotoğraf 7: h302293.html https://www.yozgatcamlik.com/gundem/sekili-nin-topac-oynayan-cocuklarina-belgesel- Fotoğraf 8: https://bizimgazete.bg/biz-çocuklar/topaç-oyunu#.Y39lKC3BKu4 Fotoğraf 9: https://pbs.twimg.com/media/EV4NtYUXQAcj9sH.jpg Fotoğraf 10: https://www.hepsiburada.com/topac-topac-blade-topac-pm-HBC000002105K Fotoğraf 11: https://manifold.press/gulsun-un-topaclari Fotoğraf 12: https://www.trendyol.com/beyblade/metal-isikli-topac-ve-firlatici-p-160957833 Fotoğraf 13: https://www.paramarkada.com/urun/dogal-ahsap-zilli-topac Fotoğraf 14: https://www.dreamstime.com/antique-japanese-whistling-spinning-top-made-wood-bamboo-santique-japanese-whistling-spinning-top-image205499476 Fotoğraf 15: https://www.teklifname.com/teneke-topac-cevrmel-mekank-oyuncak.html Fotoğraf 16: https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fwww.acros.or.jp%2Fr_culture%2Fimages%2Fclaft work_ditail%2F15%2F01.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.acros.or.jp%2Fenglish%2Fculture%2Fcraftw ork_g10.html&tbnid=Q7HDM_2R5KYvM&vet=12ahUKEwi73eyP9sb7AhWjlv0HHRP9D6oQMygEegUIARC_AQ..i&docid=Oz8oY2-lnLrkM&w=700&h=467&q=japan%20spinning%20top&client=safari&ved=2ahUKEwi73eyP9sb7AhWjlv0HH RP9D6oQMygEegUIARC_AQ Fotoğraf 17: Alan, Sümeyra. (2020). “Dîvânu Lugâti‟t- Türk‟te Topaç Oyuncağına Dair Bir fade: “Kırma Topık””. tatürk Ü iversitesi Edebiyat Fakü tesi Dergisi. 65: 87-97.) Fotoğraf 18: https://manifold.press/gulsun-un-topaclari Fotoğraf 20: https://manifold.press/gulsun-un-topaclari Fotoğraf 21: https://www.evrensel.net/haber/346373/donuyor-hayat-gibi-duruyor-cocuklukgibi?fbclid=IwAR2tGACbAtXo37GRBSwULcl5Ekyv0tEXN4iCQZuzcbUqoDyjIK1eOjxiYxY Fotoğraf 22: https://www.artmajeur.com/remzikarabulut33 205 Fotoğraf 23: https://www.evrensel.net/haber/346373/donuyor-hayat-gibi-duruyor-cocuklukgibi?fbclid=IwAR29jbOCL_YUvXsdEYdNgyEq1DQMlNSv_tODEiqYyvkdvk0B8iq31cZHsfM Fotoğraf 24: https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Flookaside.instagram.com%2Fseo%2Fgoogle_widge t%2Fcrawler%2F%3Fmedia_id%3D2890861717908183470&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.instagram.co m%2Fhattatmithattopac%2F&tbnid=Jc58P3bQ5tvIM&vet=12ahUKEwitpYPOscT7AhWQHuwKHe_8B1sQMygGegQIARBJ..i&docid=hxEbOX0bW7O7gM&w= 1440&h=1440&q=hattat%20mithat%20topaç&client=safari&ved=2ahUKEwitp POscT7AhWQHuwKHe_8B1 sQMygGegQIARBJ Fotoğraf 25: https://www.ebeveynus.com/koy-cocuklarinin-yolu-sanata-aciliyo/ Fotoğraf 26: Etnospor Deneyim Merkezi Fotoğraf Arşivi. Fotoğraf 27: Etnospor Deneyim Merkezi Fotoğraf Arşivi. Fotoğraf 28: https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fi.pinimg.com%2Foriginals%2Fcd%2F8f%2F2f%2F cd8f2ff04fab3b7b5e2c9edef0282f46.gif&imgrefurl=https%3A%2F%2Finsightegypt.com%2Fjvaa.php%3Fiid%3D118414406chinese%2Bspinning%2Btop%26cid%3D31&tbnid=qHA9tMkDjHfRsM&vet=10CBIQxiAoAmoXChMIoMXv u4DHwIVAAAAAB0AAAAAEAU..i&docid=alwjP2WbMZ0cZM&w=500&h=333&itg=1&q=chine%20spinning%2 0top%20wood&client=safari&ved=0CBIQxiAoAmoXChMIoMXvu4DH-wIVAAAAAB0AAAAAEAU Fotoğraf 29: https://sport.detik.com/sport-lain/d-3316678/di-tafisa-ada-gasing-terbesar-di-indonesia Fotoğraf 30: https://www.facebook.com/ZipangPH/photos/do-you-have-a-well-balanced-diet-the-japanese-foodguide-is-called-the-spinning/868068653241049/?paipv=0&eav=AfZ0b9kD2XcsuvftfxX9xPWzCjGfSnBhDkUMRcMtDyPOcGt6WpjEFAk F5BF-nSg7708&_rdr 206 GELENEKSEL TÜRK OKÇULUĞU SPORCULARININ KĠġĠSEL GELĠġĠM YÖNELĠMLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ Davut ATILGAN Doç. Dr., KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, https://orcid.org/0000-0002-8475-4488 davutatilgan@ksu.edu.tr Özet Amaç: Bu çalıĢmada, Geleneksel Türk Okçuluğu Sporcularının kiĢisel geliĢim yönelimini ölçmek ve demografik değiĢkenler açısından anlamlı farklılıkların olup olmadığını belirlemek amaçlanmıĢtır. Yöntem: Bu çalıĢmada betimsel tarama yöntemi kullanılmıĢ ve çıkarımsal bir niteliğe sahiptir. Bu araĢtırmanın örneklemini KahramanmaraĢ ve çevre illerde Geleneksel Türk Okçuluğu sporu yapan 133 katılımcı oluĢturmuĢtur. ÇalıĢmaya katılan sporcular için gönüllü katılım kriteri esas alınmıĢtır. Bu çalıĢmada verilerin toplanması için araĢtırmacı tarafından hazırlanan demografik değiĢkenlerden oluĢan kiĢisel bilgi formu ve ―KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II‖ kullanılmıĢtır. Veriler 2022 yılı Eylül ve Ekim aylarında toplanmıĢtır. Elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılmıĢ ve JAMOVI 2.3.16.0 paket programı kullanılarak analiz edilmiĢtir. Bulgular: Geleneksel Türk Okçuluğu Sporcularının aritmetik ortalamada kiĢisel geliĢim yönelimleri puanı ortalamalarının yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Katılımcıların aktif spor yılı, öğrenim durumu, sigara kullanma durumu, kiĢisel geliĢim eğitimi alma durumu ve kiĢisel geliĢim eğitimi sertifika-katılım belgelerinin iĢ baĢvurularında etkili olup olmama düĢüncesi durumu değiĢkenlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Ayrıca katılımcıların hangi konularda kiĢisel geliĢim eğitimi almak istedikleri ve geleneksel okçuluk dıĢında uğraĢtıkları 2. Spor branĢlarının olup olmadığı bir grup sporcunun görüĢü ile belirlenmiĢtir. Sonuç: KiĢisel geliĢim her meslekte ve her alanda önemli görülmektedir. Bu araĢtırma ile Geleneksel Türk Okçuluğu Sporcularının kiĢisel geliĢim yönelimleri puan ortalamaları ve bazı demografik değiĢkenler bakımından anlamlı farklılıkların olup olmadığı belirlemiĢtir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Türk Okçuluğu, KiĢisel GeliĢim, Sporcu. EXAMINATION OF PERSONAL GROWTH INITIATIVES OF TRADITIONAL TURKISH ARCHERY ATHLETES Abstract Aim: In this study, it is aimed to measure the personal development initiatives of Traditional Turkish Archery Athletes and to determine whether there are significant differences in terms of demographic variables. Method: In this study, descriptive scanning method was used and it has an inferential quality. The sample of this research consisted of 133 participants who practiced Traditional Turkish Archery in KahramanmaraĢ and surrounding provinces. Voluntary participation criteria were taken as basis for the athletes participating in the study. In this study, a personal information form consisting of demographic variables prepared by the researcher and " Personal Growth Initiative Scale-II" were used to collect data. Data were collected in September and October 2022. The obtained data were transferred to the computer environment and analyzed using the JAMOVI 2.3.16.0 package program. Findings: It was determined that traditional Turkish Archery Athletes had high personal development initiative scores in arithmetic average. It has been concluded that there is a statistically significant difference in the variables of the participants' active sports year, education status, smoking status, personal development training status, and whether the personal development training certificate-participation documents are effective in job applications or not. In addition, it was determined by the opinion of a group of athletes on which subjects the participants wanted to receive personal development training and whether there were 2nd sports branches other than traditional archery. Conclusion: Personal development is considered important in every profession and in every field. With this research, it has been determined whether there are significant differences in terms of personal development initiatives, average scores and some demographic variables of Traditional Turkish Archery Athletes. Keywords: Traditional Turkish Archery, Personal Growth, Athlete. 207 GĠRĠġ Ġnsanlık tarihinin en eski çağlarından baĢlayarak günümüze kadar ulaĢan okçuluğun uzun bir geçmiĢe sahip olduğu bilinmektedir. Türk kültürümüzün önemli bir ögesi olan ‗‘ok ve yay‘‘ Ġnsanlığın ilk dönemlerinde önemli bir av ve savaĢ aracı olarak kullanmıĢtır. Türkler için hem millî hem de manevi değerler açısından büyük bir öneme sahip olan okçuluk, Türklerin göçebe ve savaĢçı bir millet olması ile savaĢ meydanlarında o dönemin en üstün teknolojik silahı olarak kullanılmıĢtır (Tükel, Atılgan ve Temel, 2019). Türklerin tarih sahnesine çıktığı Orta ve Kuzey Asya bozkırları oldukça zor bir coğrafi yapıya sahiptir. Bu coğrafi yapıda varlığını sürdürebilmek için güçlü olmak zorunda olduğunu bilen Türkler, güce ve mücadeleye dayalı sporlara büyük önem vermiĢlerdir. Bu nedenle binicilik, okçuluk, cirit, güreĢ gibi spor oyunları Türk toplumlarının en sevdikleri spor dalları arasında gelmektedir (Kaya ve Öz 2019). Kültürel ve sportif öneme sahip olan Geleneksel Türk Okçuluğu günümüzde toplumun önde gelen insanları ve halk tarafından yüksek itibar gösterildiği bir spor haline gelerek geleneksel kültürlerin, geleneksel sporların yaĢaması, spor kültürünün topluma yayılması ve sporu hayatın bir parçası haline getirme yolunda önemli bir spor branĢı halini almıĢtır (Tükel, Atılgan ve Temel, 2019). Günümüzdeki spor dalları geçmiĢte oyun olarak adlandırılmıĢ ve baĢlangıçta oyun kültürü ile var olup geliĢim göstererek zamanla kurallı birer spor dalı/dalları halini almıĢtır. Oyun kültürden önce var olan, kültürün içinde yaĢayan, kültürle birlikte süregelen ve ait olduğu kültüre damgasını vurmanın yanı sıra gündelik hayattan farklı belirli bir eylem olarak ifade edilmektedir. Ġnsan oyundan zevk aldığı sürece oyunu bir ihtiyaç olarak hissetmekte ve oyun gerekli hale gelmektedir. BaĢka bir ifadeyle oyun olağan yaĢamın dıĢında yer alan, özgür ve kurmaca olmasına rağmen oyuncuyu içine çekme özelliği olan bir eylemdir (Huizinga, 2018).Geleneksel spor oyunları bütün zamanlarda sosyal ve ritüel bir öneme sahip olagelmiĢtir. Kökleri eski zamanlara kadar uzanan geleneksel oyunların geliĢimleri doğal ve iklim Ģartları ile belirli insan topluluklarının sosyal iliĢkileri, kültürel ve ekonomik faaliyetleriyle ilgilidir (Kalysh ve Asankanov, 2018). Geleneksel spor oyunları, toplum tarafından kabul edilen, geçmiĢle bugün arasında bağ kuran, süreklilik arz eden, usta-çırak iliĢkisine dayanan, bilirkiĢilere büyük saygı ve inisiyatif yetkisi verilmesi, nesiller boyu sözlü olarak aktarılan, deneyim yoluyla öğrenilen sporlar ve oyunlar Ģeklinde belirtilmektedir. Geleneksel spor oyunları kiĢinin sosyalleĢmesini sağlayarak bireylere aidiyet duygusu vermekle birlikte kendilerini ait oldukları kültürün bir parçası olarak hissetmelerini sağlamaktadır (Nalcıoğlu, 2019; ġener, vd., 2019). Geleneksel spor oyunları, kaynaklandıkları toplumun kültürel kimliğinin, halk geleneğinin ve kültürünün bir parçası olmakla beraber bireylerin fiziksel yeteneklerinin, güçlerinin ve olgunluklarının bir gösterimini temsil etmekte ve toplumda yüksek bir konuma sahip olmalarını sağlamaktadır (ģurčiĤ, vd., 2020). Geleneksel oyunlar daha çok fiziksel aktivitenin ön planda olduğu, oyuncuların oyunun kurallarına, alanına, süresine, oyuncu sayısına ve en önemlisi oyun araçlarına müdahale ederek, oyunu özgürce kendilerine göre uyarladıkları oyunlardır. Burada en önemli nokta ise, yaratıcılığın, bireyler arası iletiĢimin ve oyun kurmanın ön planda olmasıdır (Hazar vd., 2017). Geleneksel Türk spor oyunlarını öteki sporlardan ayıran noktanın geleneksel ve otantik özelliklere sahip olmasının yanı sıra tören sırasında uygulanan ritüeller olduğu belirtilmektedir. Bu spor oyunlarındaki gelenekselleĢmiĢ uygulamalar az da olsa yok olursa veya değiĢirse geleneksel/modern karıĢımından oluĢan bir yapının ortaya çıkması mümkündür (Karahüseyinoğlu, 2012). Somut olmayan kültürel miraslarımızdan olan geleneksel oyunların; nesilden nesile aktarılarak yaĢatılması ve korunması, kültürel devamlılık açısından önem arz etmektedir. (Yılmaz, Tuzcuoğulları ve Hazar, 2020). KiĢisel geliĢim, günümüzün en önemli gündem maddelerinden biridir. Öyle ki içinde bulunduğumuz dönem, kiĢisel geliĢimin yeniden doğuĢuna tanıklık etmektedir. Her dönemin kiĢisel geliĢim algısı, kendine özgü olduğunu ifade etmek mümkündür. Bu bakıĢ açısı uyarınca günümüzün kiĢisel geliĢim algısı, küresel dünyanın geçirdiği zihniyet dönüĢümü ve kapitalist sistemi meĢrulaĢtırma pratikleri ile bağlantılıdır. Dönemin kiĢisel geliĢim anlayıĢında, insan önemlidir ve her Ģeyin odağındadır. Tüm bu nedenlerle kiĢisel geliĢim, bilimsel çalıĢmaların da ilgi alanına girmektedir. KiĢisel geliĢim, yalın bir ifadeyle kiĢinin sahip olduğu potansiyeli daha ileriye taĢımasıdır. Son dönemlerin önemli kavram ve uygulamalarından biri olan kiĢisel geliĢim; kapsamlı, çok boyutlu ve disiplinler arası bir niteliğe sahiptir (Gürel ve ÖzĢenler, 2021). Günümüzde kiĢisel geliĢim her meslekte ve her alanda önemli bir kavram olarak görülmektedir. KiĢisel geliĢimin toplumla uyum 208 içinde yaĢama gibi fayda sağlamasının yanında önemli geliĢmelere katkı sağlamada toplumda öncü olabilme fırsatları da sunabilir. Böylece insanlığa fayda sağlamada, problemlerle baĢ edebilmede ve çözümler üretebilmede kiĢisel geliĢim eğitimleri bireylere önemli kazanımlar sağlamaktadır. Bu durum spor camiası ve sporcular için de kazanım sağlamada genel geçer bir durum olarak değerlendirilebilir. Bu çalıĢmanın amacı Geleneksel Türk Okçuluğu sporcularının kiĢisel geliĢim yönelimini ölçmek ve demografik değiĢkenler açısından anlamlı farklılıkların olup olmadığını belirlemektir. YÖNTEM AraĢtırma Modeli AraĢtırmada betimsel tarama modeli kullanılmıĢ olup, Geleneksel Türk Okçuluğu sporcularının kiĢisel geliĢim (KG) yönelimi düzeylerine bakılmıĢtır.Tarama modelleri, geçmiĢte veya Ģu anda var olan bir durumu olduğu Ģekilde tanımlamayı amaçlayan araĢtırma modelidir. AraĢtırmanın konusu olan olay, kiĢi ya da nesne, kendi koĢulları içinde ve olduğu gibi aktarılmaya çalıĢılır. Bu koĢulları herhangi bir Ģekilde değiĢtirme, etkileme amacı yoktur (Karasar, 2009). ÇalıĢma Grubu Geleneksel Türk Okçuluğu sporcularından 133 katılımcıya ulaĢılmıĢtır. KahramanmaraĢ Geleneksel Türk Okçuluğu il temsilcisi vasıtasıyla çevrimiçi yöntemle ulaĢılan katılımcılar, KahramanmaraĢ ve çevre illerden sporculardır. Tablo 1. AraĢtırma örneklemine dahil edilen katılımcı bilgileri Demografik DeğiĢkenlere Göre N % 5 Yıl ve Altı 81 60.9 6 Yıl ve Üstü 52 39.1 KG Eğitimi Alma Durumu Evet 73 54.9 Hayır 60 45.1 KG Eğitiminin ĠĢ BaĢvurularında Etkisi Evet 101 75.9 Hayır 32 24.1 Evet 50 37.6 Hayır 83 62.4 Lise 32 24.1 Önlisans 33 24.8 Lisans 36 27.1 Lisansüstü 32 24.1 Aktif Spor Yılı Sigara Kullanma Öğrenim Durumu Veri Toplama Araçları 209 KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II: KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Robitschek vd., (2012), tarafından geliĢtirilmiĢtir. KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II, bireyin kiĢisel geliĢim sürecine iliĢkin daha ayrıntılı değerlendirme yapmasını sağlamak amacıyla geliĢtirilmiĢ 16 maddeden oluĢan bir ölçektir. Bu ölçek, hiç katılmıyorum ile tamamen katılıyorum arasında derecelendirilmiĢ 6‘lı Likert tipi bir ölçektir. Yalçın ve Malkoç (2013), tarafından Türkçe‘ye uyarlanmıĢ ve geçerlik güvenirlik çalıĢmaları yapılmıĢtır. Cronbach Alpha katsayısı .91 olarak hesaplanmıĢtır. Bu çalıĢmada ise iç tutarlık katsayısı .93 olarak bulunmuĢtur. Verilerin Analizi AraĢtırmanın verileri istatistik yazılım programı JAMOVĠ 2.3.16.0 kullanılarak analiz edilmiĢtir. AraĢtırmada kullanılacak testlerin belirlenmesi için elde edilen puanlarının normal dağılım gösterip göstermediği çarpıklık katsayısı yöntemiyle (Büyüköztürk, 2018), incelenmiĢtir. Yapılan normallik testi sonucunda verilerin skewness değeri ―KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II‖de -.819 olarak bulunmuĢtur. Dağılım normal olduğu için değiĢkenler arasındaki farklılaĢmayı belirlemede t-Testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), anlamlı bulunan F değeri için fark olan grupları belirlemede ise Post-Hoc testleri kullanılmıĢtır. Ġstatistikî analizlerde anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak seçilmiĢtir. BULGULAR Araştırma grubundan elde edilen veriler analiz edilerek aşağıda grafikler ve tablolar halinde sunulmuştur. Grafik 1. Geleneksel Türk Okçuluğu Sporcularının Hangi Konularda KiĢisel GeliĢim Eğitimi Almak Ġstediklerine ĠliĢkin Grafik. Hangi konularda kiĢisel geliĢim eğitimi almak istersiniz? sorusu Geleneksel Türk Okçuluğu sporcularından rassal olarak seçilen bir gruba yöneltilmiĢtir. Verilen cevaplardan oluĢturulan grafik incelendiğinde en çok ―Diksiyon ve Güzel KonuĢma‖ konusunda kiĢisel geliĢim eğitimi almak istedikleri ve ardından ―Problem Çözme Teknikleri, Stres Yönetimi ve Motivasyon‖ konularında kiĢisel geliĢim eğitimi almak istedikleri göze çarpmaktadır. Diğer konularda almak istedikleri eğitimlerin oranları da grafikte verilmiĢtir. 210 Grafik 2. Geleneksel Türk Okçuluğu Sporcularının Geleneksel Türk Okçuluğu DıĢında UğraĢtıkları 2. Spor BranĢı Bilgisine ĠliĢkin Grafik. Grafik 2. Geleneksel Türk Okçuluğu DıĢında 2. Spor BranĢı Bilgisine ĠliĢkin Grafik. Geleneksel Türk Okçuluğu dıĢında 2. spor branĢı bilgisine iliĢkin olarak 2. spor branĢım yok diyenler %33.3 (4), Atletizm %8.3 (1), Raket Sporları %16.7 (2), Modern Okçuluk %16.7 (2), Diğer BranĢ %25 (3) olarak belirlenmiĢtir. Tablo 2. Katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri. Ölçek-Faktör N Min-Max x SS KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri 133 1-6 4.75 .77 Tablo 2. incelendiğinde katılımcıların aritmetik ortalamada kiĢisel geliĢim yönelimi puanı ortalamalarının yüksek olduğu tabloda görülmektedir. Tablo 3. Katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Aktif Spor Yılı DeğiĢkenine Göre FarklılaĢma Durumları ĠliĢkisiz Örneklemler Ġçin t-Testi Bulguları. Ölçek KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Aktif Spor Yılı SS 5 Yıl ve Altı 4.85 .92 6 Yıl ve Üstü 4.58 .38 t p 2.027 .045* *(p<0,05) Tablo 3. incelendiğinde yapılan analizler sonucunda aktif spor yılı değiĢkeni bakımından katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. [t(131)= 2.027, p<.(05)]. Aktif spor yılı 5 yıl ve altı olan katılımcıların kiĢisel geliĢim 211 yönelimi puanlarının aktif spor yılı 6 yıl ve üstü katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Tablo 4. Katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II KG Eğitimi Alma Durumu DeğiĢkenine Göre FarklılaĢma Durumları ĠliĢkisiz Örneklemler Ġçin t-Testi Bulguları. Ölçek KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II KG Eğitimi Alma Durumu SS Evet 4.54 .54 Hayır 5.00 .92 t p -3.635 .000* *(p<0,05) Tablo 4. incelendiğinde yapılan analizler sonucunda katılımcıların kiĢisel geliĢim eğitimi alıp almadıkları durumu değiĢkeni bakımından katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. [t(131)= -3.635, p<.(05)]. KiĢisel geliĢim eğitimi alan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının kiĢisel geliĢim eğitimi almayan katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Tablo 5. Katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II KiĢisel GeliĢim Eğitiminin ĠĢ BaĢvurularında Etkisi DeğiĢkenine Göre FarklılaĢma Durumları ĠliĢkisiz Örneklemler Ġçin tTesti Bulguları. Ölçek KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II KG Eğitiminin ĠĢ BaĢvuruların da Etkisi SS Evet 4.91 .62 Hayır 4.22 .94 t p 4.818 .000* *(p<0,05) Tablo 5. incelendiğinde yapılan analizler sonucunda kiĢisel geliĢim eğitiminin iĢ baĢvurularında etkisi değiĢkeni bakımından katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. [t(131)= 4.818, p<.(05)]. KiĢisel geliĢim eğitiminin iĢ baĢvurularında etkisi var-evet diyen katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının kiĢisel geliĢim eğitiminin iĢ baĢvurularında etkisi yok-hayır diyen katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Tablo 6. Katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Sigara Kullanma Durumu DeğiĢkenine Göre FarklılaĢma Durumları ĠliĢkisiz Örneklemler Ġçin t-Testi Bulguları. Ölçek KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Sigara Kullanma Durumu SS Evet 4.16 .74 Hayır 5.10 .54 *(p<0,05) 212 t p -8.521 .000* Tablo 6. incelendiğinde yapılan analizler sonucunda katılımcıların sigara kullanma durumu değiĢkeni bakımından katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. [t(131)= -8.521, p<.(05)]. Sigara kullanan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının sigara kullanmayan katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Tablo 7. Katılımcıların KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Öğrenim Durumu DeğiĢkenine Göre FarklılaĢma Durumları Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları. KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II Ölçek ve DeğiĢkenler Öğrenim Durumu x SS Lise (a) 4.13 .92 Önlisans (b) 4.45 .49 F p 23.88 .000* Lisans (c) 5.20 .54 Lisansüstü (d) 5.16 .43 (Post-Hoc Testi) c, d – a, b *(p<0,05) Tablo 7. incelendiğinde öğrenim durumu değiĢkeni açısından (F=23.88; p=.000; p<0,05.) KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. Öğrenim durumu lise ve önlisans grubu olan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının öğrenim durumu lisans ve lisansüstü olan katılımcılara göre anlamlı bir biçimde düĢük olduğu ortaya çıkmıĢtır. SONUÇ Geleneksel Türk Okçuluğu sporcularının kiĢisel geliĢim yönelimi puanları ile demografik değiĢkenler açısından anlamlı farklılıklara iliĢkin sonuçlar aĢağıda verilmiĢtir. Katılımcıların hangi konularda kiĢisel geliĢim eğitimi almak istedikleri sonucuna göre en çok ―Diksiyon ve Güzel KonuĢma‖ konusunda kiĢisel geliĢim eğitimi almak istedikleri ve ardından ―Problem Çözme Teknikleri, Stres Yönetimi ve Motivasyon‖ konularında kiĢisel geliĢim eğitimi almak istedikleri belirlenmiĢtir. Geleneksel Türk Okçuluğu dıĢında uğraĢtığınız 2. spor branĢı bilgisine iliĢkin olarak 2. spor branĢım yok diyenler %33.3 (4), Atletizm %8.3 (1), Raket Sporları %16.7 (2), Modern Okçuluk %16.7 (2), Diğer BranĢ %25 (3) olarak belirlenmiĢtir. Katılımcıların aritmetik ortalamada kiĢisel geliĢim yönelimi puanı ortalamalarının yüksek olduğu bulunmuĢtur. Aktif spor yılı 5 yıl ve altı olan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının aktif spor yılı 6 yıl ve üstü katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir. KiĢisel geliĢim eğitimi alan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının kiĢisel geliĢim eğitimi almayan katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha düĢük olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. KiĢisel geliĢim eğitiminin iĢ baĢvurularında etkisi evet/var diyen katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının kiĢisel geliĢim eğitiminin iĢ baĢvurularında etkisi hayır/yok diyen katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha yüksek olduğu bulunmuĢtur. Sigara kullanan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının sigara kullanmayan katılımcılara göre anlamlı bir biçimde daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Öğrenim durumu lise ve önlisans grubu olan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimi puanlarının öğrenim durumu lisans ve lisansüstü olan katılımcılara göre anlamlı bir biçimde düĢük olduğu sonuçları ortaya çıkmıĢtır. 213 Sonuçlar özetlenecek olursa; Sigara kullanmayan bireylerin kiĢisel geliĢim yönelimlerinin artmaya devam ettiği, Öğrenim düzeyi arttıkça kiĢisel geliĢim yöneliminin artmaya devam ettiği, KiĢisel geliĢim eğitiminin iĢ baĢvurularında etkisi olduğu düĢüncesinin ağırlık kazandığı, KiĢisel geliĢim eğitimi almayan katılımcıların kiĢisel geliĢim eğitimi yöneliminde olduğu, Aktif spor yılı 5 yıl ve altı olan katılımcıların kiĢisel geliĢim yönelimlerinin yüksek olduğu, Katılımcıların aritmetik ortalamada kiĢisel geliĢim yönelimi puanı ortalamalarının yüksek olduğu sonuçlarına ulaĢılmıĢtır. AraĢtırmanın sonuçları ile ilgili son söz olarak günümüzde kiĢisel geliĢim eğitiminin sağlayacağı kazanım vurgulanabilir. KiĢisel geliĢim kavramının her meslekte ve her alanda önemli bir kavram olduğu kabul gören bir gerçek olarak değerlendirilmektedir. KiĢisel geliĢim eğitimi ile bireyler birçok kazanım elde edebilir. YaĢadığı çevrede önemli geliĢmelere katkı sağlama ve toplumda öncü olabilme fırsatları yakalanabilir. Bu durum spor camiası ve sporcular için de genel geçer bir kazanım sağlama olarak değerlendirilebilir. KAYNAKLAR Büyüköztürk, ġ. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. 24. Basım. Ankara: Pegem Akademi. ģurčiĤ, N., Bjeljac, Ž., ve Brankov, J. (2020). Rural olympıcs as promoters of old folk sports and games. A. Trdina, M. R. Demir, T. Špindler, ve M. Rangus içinde, Bet on Health, Internatıonal Scıentıfıc Conference, October 29-30 2020, Book of Abstracts (s. 44-48). Brežice: Faculty of Tourism, University of Maribor. Gürel, E. ÖzĢenler, D. (2021). Türkiye‘de kiĢisel geliĢim yazını: meta-tematik bir analiz. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(78), 1096-1116. https://doi.org/10.17755/esosder.762032 Hazar, Z., Demir, G., Namlı, S., & Türkeli, A. (2017). Ortaokul öğrencilerinin dijital oyun bağımlılığı ve fiziksel aktivite düzeyleri arasındaki iliĢkinin incelenmesi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 11(3), 320–332. Huizinga, J. (2018). Homo ludens oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ġstanbul: Ayrıntı Yayınları. Kalysh, A., ve Asankanov, A. (2018). Aditional horseracing and sport games of Kazakhs and Kırghız in the 19th and the beginning of 20th Centuries. Journal of History, 1(88), 36-42. Karahüseyinoğlu, F. (2012). Kadim gelenek: geleneksel Türk sporları. Din ve Hayat Dergisi, 17, 48-51. Karasar, N. (2009). Araştırmalarda rapor hazırlama. Ankara: Nobel Yayınevi. Kaya, R. ve Öz C. (2019). Çankırı Eldivan yöresindeki yağlı güreĢ kıyafetlerine bir bakıĢ. Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu VIII., 16-18 Ekim 2019, KahramanmaraĢ/Türkiye. Nalcıoğlu, Z. S. (2019). Geleneksel sporların ve oyunların müzelenmesi. C. Buyar, M. Türkmen, ve N. Useev içinde, Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları VIII Bildiri Kitabı (s. 127-140). KahramanmaraĢ: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve KahramanmaraĢ Belediyesi Yayını. Robitschek C, Ashton MW, Spering CC, Geiger N, Byers D, Schotts GC, Thoen MA. (2012). development and psychometric evaluation of the Personal Growth Initiative Scale-II. J Couns Psychol, 59, 274-287. ġener, O. A., Arslan, H., ve Ġmamoğlu, O. (2019). Türkiyede karakucak güreşinde ilgi seviyesinin araştırılması. Ed: C. Buyar, M. Türkmen, ve N. Useev içinde, Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları VIII Bildiri Kitabı (s. 283-297). KahramanmaraĢ: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve KahramanmaraĢ Belediyesi Yayını. Tükel, Y., Atılgan, D., Temel, AS., (2019). Günümüzde geleneksel Türk okçuluğu. Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu VIII., 16-18 Ekim 2019, KahramanmaraĢ/Türkiye. Yalçın, Ġ. ve Malkoç, A. (2013). KiĢisel GeliĢim Yönelimi Ölçeği-II‘nin Türkçeye uyarlanması ve psikometrik özelliklerinin incelenmesi. Düşünen Adam, 26(3), 258-266. https://doi.org/10.5350/DAJPN2013260304 214 Yılmaz, S. H., Tuzcuoğulları, T. ve Hazar, M. (2020). Gaziantep yöresine ait geleneksel oyunlar: Peçiç. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 5(4), 531-540. https://doi.org/10.31680/gaunjss.805073 215 TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ DEVLETĠ ARġĠVĠNDE BULUNAN SPORTĠF KONULAR ALBÜMÜNDEKĠ GÜREġLE ĠLGĠLĠ RESĠMLER Abdullah DOĞAN* *Dr., Youth and Sports Provincial Directorate of Malatya, abdullah_d46@hotmail.com Özet Cumhuriyetin ilk yılları güreĢ, binicilik, cirit gibi geleneksel sporların yoğun bir Ģekilde yapıldığı, modern sporların geliĢim gösterdiği bir dönemdir. Bu dönemde; Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı, Türk Spor Kurumu, Beden Terbiyesi Genel Müdürlü gibi yapılar Türk sporunu kurumsallaĢtırmıĢ ve modern sporların tabana yayılmasını sağlamıĢtır. Bu durum beraberinde sportif yayıncılık sektörünün geliĢimini de sağlamıĢtır. Bu doğrultuda sportif konular baĢlığı adı altında dönemin modern ve geleneksel sporları hakkında geniĢ bilgi veren albüm oluĢturulmuĢtur. Bu albüm; 1935-1946 yılları arasında Türkiye‘nin değiĢik bölgelerinden çekilmiĢ atletizm, güreĢ, dağcılık, kayak, futbol, voleybol, su sporları, jimnastik, bisiklet, boks branĢlarının yanı sıra o dönemde yapılan spor tesisleri ile ilgili 177 adet resimden oluĢmaktadır. Albümde modern ve geleneksel güreĢlerle alakalı 42 resim bulunmaktadır. Bu resimler minder, karakucak, yağlı güreĢe ait resimlerdir. Yine saha ortasına ringe benzer platformların kurulması ve üzerinde güreĢlerin yapılaması çok farklı bir uygulamadır. Albümde 42 adet güreĢle ilgili resmin bulunması, güreĢ alanlarının kalabalık olması ve özel günlerde yapılması, güreĢ sporuna önem verildiğini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: GüreĢ, Resim, Spor, ArĢiv PICTURES OF WRESTLING IN THE ALBUM OF SPORTS SUBJECTS IN THE STATE OF TÜRKĠYE REPUBLIC‟S ARCHIVES Abstract The first years of the Republic were a period in which traditional sports such as wrestling, horse riding and javelin were intensely practiced and modern sports developed. In this period; organizations such as the Alliance of Turkish Training Societies (TĠCĠ), the Turkish Sports Association (TSK), and the General Directorate of Physical Education institutionalized Turkish sports (BTGM) and ensured the spread of modern sports to the grassroots. This situation has also provided the development of the sports broadcasting sector. In this direction, an album was created under the title of sports topics, which gives extensive information about the modern and traditional sports of the period. This album; It consists of 177 pictures about athletics, wrestling, mountaineering, skiing, football, volleyball, water sports, gymnastics, cycling, boxing, as well as sports facilities built at that time, taken from different regions of Turkey between 1935-1946. There are 42 pictures related to modern and traditional wrestling in the album. These paintings are paintings of mattresses, karakucak and oil wrestling. Again, setting up ring-like platforms in the middle of the field and wrestling on them is a very different practice. The fact that there are 42 wrestling-related pictures in the album, that the wrestling areas are crowded and that it is held on special days, shows that the sport of wrestling is given importance. Keywords: Wrestling, Painting, Sports, Archive 216 GELENEKSEL YAĞLI GÜREġLERDE PEHLĠVANLARIN SEZONLUK ANATOMĠSĠ: SEÇĠLMĠġ BĠR BAġPEHLĠVAN ÜZERĠNE ARAġTIRMA BüĢra ÇAVUġOĞLU* Mehmet GÜL** *Yüksek Lisans Öğrencisi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor ABD., busrakenger55@gmail.com **Doç. Dr. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, mgulsivas@gmail.com Özet Geleneksel yağlı güreĢler yüzyıllardır Türk kültürünün bir parçası olarak yapılagelmiĢtir. Ülkenin farklı coğrafyalarında gerçekleĢtirilen geleneksel güreĢ organizasyonları Ģenlik havasında toplumsal kaynaĢmanın bir aracı olarak önem arz etmektedir. Bu güreĢin kültürel anlamda varlığını sürdürmesi içerisinde var olan ağa, cazgır, davul zurna, seyirci ve pehlivanların konfor alanlarının korunmasına ve hatta geliĢtirilmesine bağlıdır. Bu unsurların ana aktörü olan pehlivanların yağlı güreĢ sezonları süresince yaĢamıĢ oldukları durumun analiz edilmesi ve belirlenen durum karĢısında gerekli önlemlerin alınması organizasyonları sürdürülebilirliği açısından son derece hayati önem arz etmektedir. Özellikle bu organizasyonların ana aktörü olan pehlivanların içerisinde en önemli konuma sahip olan baĢpehlivanların görüĢleri sorunun tahlilinde ve sorunla ilgili çözüm önerilerinin sunulmasında son derece önemlidir. Yapılan bu araĢtırmada geleneksel yağlı güreĢlerde mücadele eden baĢpehlivanların sezonluk yaĢamıĢ oldukları durumların anatomisinin çıkarılması amaç edinilmiĢtir. Bu bağlamda örnek olay analizi yöntemi ile BaĢpehlivan Ünal Karaman‘ın görüĢlerine baĢvurulmuĢtur. AraĢtırmada yöntem olarak görüĢme yönteminden yararlanmanın uygun olduğu düĢünülmüĢtür. Konu ile ilgili açık uçlu sorular yöneltilmiĢ, görüĢme sırasında önemli görülen hususlar üzerinde derinlemesine bilgi edinme yoluna gidilmiĢtir. Bu doğrultuda elde edilen bilgiler doğrudan araĢtırma bulgularını oluĢturmaktadır. AraĢtırmada elde edilen bilgiler doğrultusunda baĢpehlivanların en çok organizasyonların yakın tarihlerde konum olarak birbirine uzak bölgelerde olması hem sportif performans hem de zaman kullanımı açısından sorunlar yaĢanmasına neden olduğu ifade edilmiĢtir. Bununla birlikte organizasyon alanlarında sporcunun hem müsabaka öncesi hazırlık alanlarının yetersizliği hem de müsabaka sonrasında duĢ, sıcak su, beslenme gibi olanaklarının istenilen seviyede olmaması ifade edilmektedir. Sonuç olarak baĢpehlivanların organizasyonel planlama ve düzensizlikten dolayı mağdur oldukları bu durumunda müsabakanın kalitesini olumsuz yönde etkilediği belirlenmiĢtir. Ġlgili federasyonun organizasyon takvimini hazırlarken sporcuların birbirine yakın ulaĢımın kısa ve kolay olduğu bölgeleri yakın tarihlere koyması ve organizasyon için bir standart koyması ve bunun denetiminin de yarıĢmadan önce sağlanmıĢ olması gerektiği önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Yağlı GüreĢ, BaĢpehlivan, Organizasyon, GüreĢ Sezonu, BaĢpehlivan 217 A SEASONAL ANATOMY OF PEHLIVANS IN TRADITIONAL OIL WRESTLING: A RESEARCH ON A SELECTED HEAD WRESTLER Busra CAVUSOGLU* Mehmet GUL** *Master Student, Sivas Cumhuriyet University, Institute of Health Sciences, Physical Education and Sports Depart., busrakenger55@gmail.com **Assoc. Dr. Sivas Cumhuriyet University, Faculty of Sports Sciences, mgulsivas@gmail.com Abstract Traditional oil wrestling has been a part of Turkish culture for centuries. Traditional wrestling organizations held in different geographies of the country are important as a means of social cohesion in a festive atmosphere. The survival of this wrestling in a cultural sense depends on the protection and even development of the comfort areas of the agha, cazgır, drum and zurna, spectators and wrestlers. Analysing the situation experienced by the wrestlers, who are the main actors of these elements, during the oil wrestling seasons and taking the necessary measures against the determined situation are of vital importance for the sustainability of their organizations. The opinions of the chief wrestlers, who have the most important position among the wrestlers, who are the main actors of these organizations, are extremely important in the analysis of the problem and in presenting the solution proposals. In this research, it is aimed to reveal the anatomy of the seasons of the head wrestlers who fight in traditional oil wrestling. In this context, the opinions of Head wrestler Ünal Karaman were consulted with the case study analysis method. It was thought that it would be appropriate to use the interview method as a method in the research. Open-ended questions were asked about the subject, and in-depth information was sought on the issues considered important during the interview. The information obtained in this direction constitutes the research findings directly. In line with the information obtained in the research, it has been stated that the chief wrestlers' being in the distant regions of the organizations in recent dates causes problems in terms of both sportive performance and time use. However, in the organization areas, it is stated that both the inadequacy of the preparation areas before the competition and the lack of facilities such as shower, hot water and nutrition after the competition are at the desired level. As a result, it has been determined that the chief wrestlers are victims of organizational planning and irregularity, which negatively affects the quality of the competition. When preparing the organization calendar of the relevant federation, it is recommended that the athletes should put the areas close to each other where transportation is short and easy, and that a standard should be set for the organization and its control should be provided before the competition. Keywords: Oil Wrestling, Chief Wrestler, Organization, Wrestling Season, Head Wrestler 218 THE PASSAGE-RĠTUAL OF RUU´RUT AND THE WAMETOCROHWRE MALE-ARCHERY OF THE AMAZONĠAN INDĠGENOUS GAVĠÃO PEOPLE FROM ANGĠCO COMMUNĠTY Fabio José Cardias-Gomes Guilherme Pessoa Júnior José Ronaldo Mendonça Fassheber Simão 10 Timbira 7 8 9 Professor-Researcher and Junior Indigenist at Federal University of Maranhão (UFMA)-Imperatriz, Brazil. 1 Professor-Profissional of Physical Education and Senior Indigenist of the Amazon-Maranhão State area, Brazil.. 1 Professor-Researcher at Paraná State University (UNESPAR), Brazil. 1 Leader of the Timbira(ethnic) people and Angico community, married a Gavião Pykopjê(Timbira general brench) woman, also considered a Gavião leader. See that Timbira is both the general brench and also a name of a specific group. 1 Introduction The scope of this work is related to the terminology, rituals, evolution, transformation and risk of extinction, sociocultural and biopsychosocial aspects and functions of traditional games and sports in the Maranhense Amazonian region. In this study we collected date in the rite of passage of the Timbira people, from the Gavião Pykopjê trunk, which are divided into three Indigenous Territories (IT): Governador, Rubiácea and Riachinho, in the State of Maranhão, Brazilian Amazon. The name of the ritual is called Ruu'rut, and within this ritual there is an instrumented body practice, a millenary traditional initiation game of bow and arrow, archery, in this case a male game called Wa Me To Crohw Re, unknown for most people in the outskirts´ cities and invisible for general society. WaMeToCrohwRe can be understood as an ancestral indigenous game, considered very traditional by the elders of the Angico community and by the Gavião Pykopjê ethnic group. These manifestations or modalities of traditional games can be understood, studied and analyzed by different areas of knowledge, especially by the Human Sciences, Sports and Exercise Sciences and the interdisciplinarity between them. In this study, the biases discussed are studies on Traditional Sports and Games(TSG), Ethnosport, indigenous Psychology, or that of indigenous peoples and traditional communities, the social Psychology of sport, the decolonial perspective in Psychology and the Anthropology of sport and body practices.Traditional sports and games, especially the so-called games, are ancient practices, based on the imagination of the species Homo sapiens sapiens, and perhaps earlier Homo sapiens, and which always have a meaning, creation of images and projected into the immaterial world, however, in the interest the projections of these imaginations in forms of corporal practices (Ferreira et al., 2006). Authors highlight the record of ritual games since the 16th century in the Americas and their systematic study in an increasingly interesting way today, from different scientific perspectives, especially from Human Sciences and Sports Sciences (Cardias-Gomes, 2021a, 2021b, 2021c; Essa et al, 2022; Fassheber, 2006, 2010; Ferreira et al, 2013; Grando, 2010; Kylasov, 2012; Marin and Ribas, 2013). Traditional games and sports flow into the recent conception of Ethno-sport, which focuses both on the safeguards and transformations that games undergo in time and space and the resignified presence of Western sports as modalities of bodily practices present in original peoples and traditional communities, for example the so-called ethnofootball, or the ethnic diversity of games and modern sports, with different interpretations. Among the main theses, Fassheber's (2006) in Brazil and Kylasov's (2012) in Russia stand out, which sometimes dialogue and sometimes distance themselves in their original theses, but bringing traditional games to the main scene, taking away their contempt, the invisibility, but also reorganization and resumption of TSG to face invisibility and offer new 219 approaches to them. As we have been collecting data from indigenous games in the Amazon, and our main bias has been Sport Psychology, Ethno-sport, works in Indigenous Psychology are also important references for our critical reflection, highlighting recent works by the Association of Indigenous Psychologists (ABIPSI), for example, and the social Psychology of sport, understanding that a psychology of sport applied to performance alone does not account for an amplified understanding of traditional games within the territories themselves and with the dimension of different rituals: passing, seasonal harvest or post-harvest, traditional weddings and other ethnic-cultural phenomenon. The Western and traditional academic perspectives of General Psychology and Sport Psychology, even Social Psychology, do not fully account for deeper approximations of the ethnic-cultural diversity present in the games and sports practiced by the indigenous people, hence the recent approximation with the new aspect that it is decolonial Psychology, as it relativizes academic views and brings the voice of the informant and protagonist collaborating in data collection: his place of speech as a privileged place, not only as data for analysis external to the community, but the indigenous as protagonist and co-author, in dialogue with the academic expertise which can plan together interventions on TSG into the IT. However, the Psycholopgy perspective in dialogue with the Anthropology of Sport, body practices and sports, as it has arrived first in the scenes of traditional games, especially the indigenous ones. What we have developed below follows a discussion in previous works already published from different studies on the theme. Thus, below we present the objective, method, results and discussions about the ritual under study based on ethnographic collection in the field and from the perspective of anthropology and psychology of indigenous bodily practices. Objective This work is concern to description and comprehension of the passage-ritual of Ruu´rut (Timbira brench, Jê language) and the male-archery game WaMeToCrohwRe among Gavião Pykopjê people from Angico community, Governador IT. Method Qualitative, ethnographic, field notebook, diary notebook, under ethnosport and traditional sports and games psychological and anthropological interdisciplinary analysis. Data collected among October 9-10-11, 2022, in the Angico indigenous community, Amazônia region, with authorization from the comunity leader. The procedures involved acceptance of the invitation to participate in the ritual-party and entry into the IT by its chiefs´ autorization. The invitation was received by the senior indigenist-militant and through this extended to the junior indigenist-researcher, both co-authors of this material. As the first is widely known, he always receives invitations, helps organize and promotes rituals in the region, being recognized by local indigenous leaders, he has been attending the Timbira and Guajajara communities for almost 50 years. After accepting the invitation and setting a date, we started the collaboration procedures with food and established a partnership to collect data about our interest in traditional and ethno-sports games, in this case the ritual game WaMeToCrohwRe as part of the larger ritual Ruu´rut.On the first, second and third day, observations, notes in the notebook and in the field diary, conversations and informal interviews were made. The village chief was aware of our objective and collaborated at all times and made us feel free to collect data during the three days of the ritual. On the other hand, our collaboration was to respect every moment, to interact with the indigenous people and with the two teenagers who were on the mat (ruu´rut). WaMeToCrohwRe was held on the second day, in the morning, led by elderly men, during a two-hour archery game. We were invited to launch the arrow with the bow trying to achieve the difficult performance performed by the elders.The main collected data were organized from the note book and field diary as results and discussed below. 220 Results and discussion The terminology for traditional indigenous games is related to the linguistic trunk of the ethnic group under study, Timbira ethnic group of the Gaviões and the Jê language and its variations, both from ethnicity to ethnicity and from village to village. Bearing in mind that Brazil has registered 275 indigenous languages among 305 original peoples and that the Timbira people stand out for their diverse body practices such as log racing, different games and ethno-soccer(football). Ruu´rut in Brazilian-Portuguese this ritual is named Esteirão, a ritual-festival known in the Amazonian region in which we are living. In English it can be translated to ―big bag‖ (see pictures). Within this ritual there is a male-only participation modality of archery that is WaMeToCrohwRe, which literally translates to: archery game. The ritual concerns the passage of time and the growth of the indigenous body, with pubscent and teenagers performing the rite of passage to adulthood. Males are invited to take part in the archery game involved in it: WaMeToCrohwRe, both the teenager inside the ruu´rut and all young and old men who want to participate. There was no categorical order or obligation to participate in the game, leaving the individual to choose or make the decision to participate. It is not possible to say if it has always been like this, if in ancient times it was a collective obligation or not, which still remains as the object of study of this investigation, in accordance with other observations as in Fassheber and Cardias-Gomes (2020).The bow and arrow are produced by the natives themselves days before, being fully ready for the moment of WaMeToCrohwRe. The size of the cited instruments, mediated by the indigenous bodies, have at least one meter and a half for the bow and one meter for the arrow. The bow is made of hard wood but flexible enough to bend when the arrow is released, and the arrow is made of taboca, as we can see, a typical species of bamboo in the region, used by other ethnic groups for making of arrows used in Amazonian archery, games and hunting. The arrowhead is sharp-pointed, can wound, and is made in quantities of at least 20 to 30 arrows for 4 to 6 bows.The game reveals, once again, the division into parties (teams), the party of the rising sun and the party of the setting sun, sometimes also called the one from below and the one from above, by the Timbiras. The same subdivision into teams is observed in the log race, with variations of animal names according to the ritual objective. The description of the game can be simplified like this: the two parties are led by an elderly or experienced archer, hunter and warrior of the ethnic group, the members of each party are divided. They take turns shooting with the aim of making the arrow bounce off the target two meters away from the ground known in Jê as meeh japyyhcrat, which can be translated as alligator tail, see the format that lives up to its name, a braid curious made from coconut straw. When ricocheting off the alligator tail, the arrow can reach more than five meters in height and more than one hundred meters in running distance. Too curious for those who don't know the ancestral game.It is difficult to get it right, between the pair of archers in competition who hit the objective described above, he wins the right to collect the previously released arrows. Being between 20 and 30 arrows, when collected they will count as units of points made, who collects more arrows in the overall game count after pairs of competitors wins the game, by the greater number of arrows collected that announce the greater or lesser dexterity of each party. Other rounds start at the end of each game, and can last for hours. Oral reports from elderly practitioners say that it was practiced in ancient times throughout the day. At the time, we observed and recorded the practice in photo and video, which lasted a maximum of one hour, with little participation from young people, who remained mostly shy spectators.Male part of the ruu´rut ritual, the wametocrohre and its elements, bow, arrow, two parties, the curious and unique meeh japyyhcrat as a straw-cushion target is a peculiar game led by experienced elderly people in the game, a clear transmission of ancient knowledge. Its change and threat of extinction is intrinsically related to the maintanence of the territory, of corporal practice as body-territory culture, rituals, evolution, transformation and risk of extinction, sociocultural and biopsychosocial evolution, transformation and risk of extinction, sociocultural and biopsychosocial aspects. Which puts us in agreement with Parlebas (2002, 2013), or as below: 221 Today, the great wind of modernity sweeps traditional games like a tornado. The technological and cultural disruption that current societies as a whole tend to cause the abandonment of old customs and the replacement of past practices with new behaviors. In the domain of physical activities, the change is ―spectacular‖: the games of traditional societies are rejected in favor of sophisticated games, called ―sports‖, which, according to the industrial development, were developed during the 20th century. Traditional games are not only increasingly abandoned, but are also classified as inferior games, capable – it is said – of being preparatory for the so-called superior games, that is, sports in the strict sense. What can we think of this abandonment and this pejorative thinking? (Palerbas, 2013, p.12). Conclusions Some conclusions point to the need for critical, decolonial, anti-colonial and safeguarding theoretical analyses, research and interventions on the underappreciated, invisible and peculiar games of the Amazon,as seen in CFP´s(2019,2022) counselings. The community of Angico do Povo Gavião and its leaders deserve all the thanks, congratulations and support for maintaining such a peculiar game of building its community identity and the opening it gave us to observe the ancient ritual of ruu´rut and the game of wametocrohre, now so rare and at high risk of extinction. Pictures 1-3. Ruu´rut Ritual (authors file with community authorization) (picture 1: Ruu´rut lockdown) (picture2: male archery) (picture3: end of ritual) The exact moment when the arrow successfully bounces off the alligator tail and up. Such dexterity demands great skill from the archer. Male ancestral game played in the Indigenous Territory with playful and educational dimensions for hunting and self-protection, passed down from generation to generation for thousands of years. At risk of extinction, due to lack of interest in younger people. 222 (picture 4: arrow ricocheting in meeh japyyhcrat) References Cardias-Gomes, F.J. 2021a. O peso da tora: jogos tradicionais Timbiras, cosmopolìtica e defesa do territórioétnico. nn: Annals of the XV Encontro Regional da Associação Brasileira de Psicologia Social. Disponìvel em,: https://www.abrapsosp2021.eventos.dype.com.br/trabalho/view?ID_TRABALHO=167 , acesso em 13/09/2022. 2021b. Etnoesporte Timbira: aspectos socioculturais e psicossociais do corpo-território e ressignificações da corrida de tora Amazônida. In: Stela Maris Ferrarese (org.). Juegos Indígenas Antiguos y Contemporáneos de América del Sur. Museo del Juguete Étnico/Argentina, 2021c. Ethnosport psychology and Indigenous sportmanship: a Brazilian contribution. In: Turkman, M.; Ziyagil, M.A.; , Kaya, A.. Impacts of traditional sports and games on global peaceand development during and after Covid-19. Gece/Kitapigli: Ankara, Turquia. Conselho Federal de Psicologia-(CFP-Brasil). 2022. Referências Técnicas para atuação de psicólogas(os) junto aos povos indígenas. Conselho Federal de Psicologia( CFP), Conselhos Regionais de Psicologia(CRPs), Centro de Referência Técnica em psicologia e Polìticas Públicas (CREPOP), 1. Edição, Brasìlia, 2019. Referências Técnicas para atuação de psicólogos(as) com povos tradicionais. Conselho Federal de Psicologia( CFP), Conselhos Regionais de Psicologia(CRPs), Centro de Referência Técnica em psicologia e Polìticas Públicas (CREPOP), 1. Edição, Brasìlia. Essa, M., Arellano, A. E. M., Stuart, S., Sheps, S. 2022. Sport for indigenous resurgence: Toward a critical settler-colonial reflection. In: International Review for the Sociology of Sport. V. 57, N. 2. Fassheber, J.R. M.. 2006. Etno-desporto indígena: contribuições da antropologia social a partir da experiência entre os Kaingang (Tese de Doutorado). Campinas: [s.n.]. 2010. Etno-desporto indígena: a Antropologia Social e o campo entre os Kaingang. Brasìlia, Brazil: Ministério do Esporte. Fassheber, J.R.M.; Cardias-Gomes, F.J. 2020. Etnoesporte, um conceito no mundo no séc XXI. Trabalho apresentado no International Sociology of Sport Association, Mexico. Grando, B.S. (org). 2010 Jogos e culturas indígenas: possibilidades para a educação intercutural escola. Cuiabá: Ed UFMT. na Kylasov, A. Ethnosport. The End of Decline (Sport: Kultur, Veränderung/Sport: Zurich: LIT Verlag. 2012. Culture, LaVega, P.. Traditional games and education to learn to create bonds. To create Phys. Cult.. Tourism, 11 9-32, 2004. bonds to learn. Stud. Change). Parlebas, P. 2002. Reseaux dans le jeau et les sports. La anée socio.2. 2013. Prefácio em Jogos tradicionais e cultura. 2013. In: Marin, E.C. and Ribas, J.F.M. (org). 2013. Jogo tradicional e cultura. Santa Maria: Ed. UFSM. Rocha-Ferreira, M.B.; Vinha, M.; Tagliari, I.A.; Fassheber, J.R.M.; Ugarte, M.C.D. 2006. In: Dacosta, L. 2006. Jogos tradicionais indìgenas. In: Atlas do esporte no Brasil, Rio de Janeiro. Rocha-Ferreira, M.B.; Fassheber, J.R.M.; Vinha, M. Jogos indìgenas: um olhar acadêmico. In Reverdito, R.S.; Scaglia, A.J.; Montagner, P.C.(org.). Pedagogia do esporte e competição: aspectos conceituais e procedimentais. 1ed. São Paulo. Editora Phorte, 2013. Rubio, K; Camilo, J. A. de O. Psicologia Social do Esporte. São Paulo: Képos, 2019. 223 Saura, S.C.; Zimmermann, A.C. Traditional Sports and Games: Intercultural Empowerment. In: Frontiers in Psychology, 2021. 224 Dialog, Sustainability and SELF-REGULATION OF THE PARÁ (BRAZIL) FEDERATION OF FIGHT MARAJOARA-FPLM: FRICTIONS BETWEEN CENTRALIZATION OF SPORT GOVERNANCE, SPORTIVIZATION AND DEMOCRATIC ASPECTS FOR ITS RECOGNITION 1 PhD in Sociology, Physical education teacher of Centre de services scolaire Marguerite-Bourgeoys, Montréal, Canadá. Email : rogeriogonfrei@protonmail.com 1 Master in Education, Physical education teacher at the Municipality of Soure, Marajó, Pará, Brazil. Email: afonso.fersantos@gmail.com 1 Master’s student at the University of the State of Pará, Brazil. Email: andradewalan@gmail.com 1 PhD in Education, Professor at the Federal University of Maranhão (UFMA)-Imperatriz. Email: fabio.cardias@usp.br Rogério Gonçalves de Freitas11 Carlos Afonso Ferreira dos Santos12 Welison Alan Gonçalves Andrade13 Fabio José Cardias Gomes14 The aimed of this article was to know the possible impacts of governance of the Pará Federation of Marajoara Fight - FPLM in the sportivization of this traditional fight located in the North of Brazil. The research was carried out with a qualitative approach, whose technique used to gather the data was an interview. The research subjects were two director members of the FPLM. It was found that the FPLM, as a self-regulatory institution, structures its sports proposals in a context of centralized sports governance. It was found that the legitimacy and recognition of Luta Marajoara derives substantially from entities disseminating practices, in addition to uniform regulation. It was concluded that there is friction between the self-regulating practical concept of the Pará Federation of Luta Marajoara and the critical and democratic sense necessary for its recognition. Keywords: Fight Marajoara. Federation. Sportivization. 225 TRADITIONAL GAMES AND SPORTS. A NECESSARY RESOURCE FOR A MODERN PHYSICAL EDUCATION Prof. Dr. Pere Lavega-Burgués (plavega@gencat.cat; president@aejest.com) Chairman; Motor Action Research Group (GIAM) (http://praxiologiamotriz.inefc.es/) , National Institute of Physical Education of Catalonia (INEFC), Campus University of Lleida, Spain President, European Association of Traditional Sports and Games (AEJeST) (aejest.com) Abstract The curricula of physical activity and sport science faculties and university centres give great importance to applied sciences (e.g. biomechanics, physiology, psychology) and to sport (generally that which is present in the Olympic Games: athletics, artistic gymnastics, judo, basketball, volleyball, football, etc.). This situation is identified in different countries and continents. In the university context, traditional games take a secondary place, which means that future professionals in physical activity and sports hardly receive any specific training in these types of activities. Doctoral programmes, research groups, competitive projects in which they participate and doctoral theses hardly consider TSG as a noble object of study.In the primary, secondary and high school physical education teachers mainly use the sports mentioned above. In these basic education contexts, traditional games also seem to be second-class pedagogical resources. Faced with this unfavourable situation, it is necessary to act with rigour, coherence and firmness to provide scientific evidence that helps to demonstrate the contribution of TSGs to address the major challenges of today's society, established by international institutions (e.g., UNESCO guidelines or United Nations Goals set out in the 2030 agenda). Motor praxeology or the science of motor action (Parlebas, 2001) provides scientific fundamentals to generate specific scientific knowledge in the field of physical activity. Thanks to this discipline created by Pierre Parlebas in the 1960s, several research groups in Europe (France, Spain, Portugal, Switzerland), Africa (Tunisia, Algeria, Mali, Morocco, Senegal, etc.), Asia (South Korea) and America (Argentina, Brazil, Colombia, Chile) have provided scientific evidence for physical education teachers.In this contribution, I would like to present some examples of international research and educational experiences conducted by the motor action research group (GIAM), INEFC and also the European Association of Traditional Games and Sports to promote networking. Keywords: Innovation, Motor Praxeology, Intangible Cultural Heritage, Research, Training, Networking. 1. Differences between the Traditional Sporting Games and the Sports Motor praxeology distinguishes clearly the difference between a traditional sporting game and a sport. Sport corresponds to an institutionalised sporting game since its rules have been codified by a central institution (the federation) which tries to deploy them throughout the world if possible. Sport refers to an institutionalised sport game since its rules have been codified by a central institution (the federation) which tries to deploy them worldwide if possible. In contrast, TSG represent codified confrontational motor situations whose rules are usually the result of a long cultural tradition (Parlebas, 2001). These are games of local tradition, which are governed by rules that allow for different modalities according to the will of the participants, local customs and habits, and can thus vary from one locality to another. While sport is concerned with unification and normative standardisation, TSG have precisely their diversity in common (Parlebas, 2010). Through TSG, physical education teachers have a great pedagogical arsenal at their disposal to offer physical education programmes based on cultural diversity, diversity of learning situations and the education of interpersonal relationships. But in order to make their intervention coherent and rigorous, it is necessary to count on fundamentals and criteria to offer quality action programmes. In this text, I would like to propose some very practical tips for physical education teachers who wish to use TSG in their pedagogical interventions. These proposals are based on scientific evidence from previous studies. 1. Tips for teachers to use traditional sporting games in schools 224 1.1 Tip 1. Identifying priority educational challenges for 21st century society In order to empower pedagogical interventions based on TSG, it is necessary to identify the priority objectives that we should be addressing at this point in time. We need to incorporate ideology into our interventions. To this end, there are several important international guidelines such as the Sustainable Development Goals established by the United Nations 2030 Agenda (https://sdgs.un.org/goals) or the guidelines of the Kazan Plan established by UNESCO in 2017.15 By consulting these documents, it is possible to identify some key lessons for modern physical education. Good health and well-being; Quality Education; Gender Equality; Peace, Justice... are some examples of challenges. 1.2 Tip 2. TSG as Intangible Cultural Heritage. The General Conference of UNESCO developed in Paris, from 29 September to 17 October 2003 , at its 32nd session had the next purposes : (a) to safeguard the intangible cultural heritage; (b) to ensure respect for the intangible cultural heritage of the communities, groups and individuals concerned; (c) to raise awareness at the local, national and international levels of the importance of the intangible cultural heritage, and of ensuring mutual appreciation thereof; (d) to provide for international cooperation and assistance. In that Convention 2003 ―intangible cultural heritage‖ (ICH) was defined as: ―the practices, representations, expressions, knowledge, skills – as well as the instruments, objects, artefacts and cultural spaces associated therewith – that communities, groups and, in some cases, individuals recognize as part of their cultural heritage. This intangible cultural heritage, transmitted from generation to generation, is constantly recreated by communities and groups in response to their environment, their interaction with nature and their history, and provides them with a sense of identity and continuity, thus promoting respect for cultural diversity and human creativity‖ (UNESCO, 2003). ICH is manifested inter alia in the following domains: (a) oral traditions and expressions, including language as a vehicle of the intangible cultural heritage; (b) performing arts; (c) social practices, rituals and festive events; (d) knowledge and practices concerning nature and the universe; (e) traditional craftsmanship. Considering the cross-cutting nature of TSGs, they can be related to many domains, although of the previously mentioned their most direct link is established with social practices, rituals and festive events. 1.1.1 Tip 3. Learning to dialogue in a democratic way through TSG TSG invite the encounter of people who, by participating in a game, express their willingness to share an experience with other protagonists. Each TSG has a set of original rules that lead to democratic processes of conviviality. By accepting, creating, discussing or even modifying the rules, both children and adults, both women and men, learn and become aware of what a community contract is. For all this, learning to play TSG is learning to live in community, to communicate (Sáez de Ocáriz, Lavega and March, 2013). 1.1.2 T 4. Learning a wonderful ludodiversity of interpersonal relationships Any TSG should be considered as a network of motor relationships; so TSG is a laboratory of social relationships. In relation to the type of motor interaction they involve, four kinds of TSG can be defined (Parlebas, 2001): - Psychomotor TSG: With no motor interaction. In these games the participants intervene without maintaining any essential and direct motor interaction with the rest of the players; that is, each person intervenes for himself/herself, without anyone helping or harming it. These are situations that magnify the individual virtues of each person to respond to a challenge. Examples of this family are throwing games (skittles, wooden objects, stones, aiming with arrows, …), some short races (where each runner takes part in a space separated from the others), the snowflake and a large number of spinning games. - Sociomotor TSG: The sociomotor games correspond to those games in which the players interact with other participants. Dialogue with others, partners or opponents, is a constant in this group of situations. This category is represented by the following types of games: • Sociomotor Cooperation TSG: Motor interaction with one or more partners by a body contact (to run taking the hand of other partner, to transport a partner, to dance body with body…); or through sharing the use of an object (pass a ball, to hold …) • Sociomotor Opposition TSG: Motor interaction against one or more opponents. The relations of opposition will directly affect the motor actions of the other players. These actions can be carried out thanks to the body contact (to make fall the adversary to ground in fight games), through the use of an object (to strike the adversary 15 See this link to identify some of the UNESCO https://en.unesco.org/themes/sport-and-anti-doping/traditional-sports-and-games 225 Key documents in games of confrontation with instruments, to throw the ball far away the opponent in a traditional ball games), or originating a negative change of roles (to capture an adversary in the game of hide and seek; to eliminate a rival in tag games…). • Sociomotor Cooperation and Opposition TSG: Motor interaction with partner(s) and against opponent(es) In these games the players can be helped by their partners and can be prejudiced by their adversaries in the different options explained before. The cooperation can also appear through the positive change of roles (for example to save a partner who is captured in the game of double flag); in the same level the negative change of the roles is another way of being opposed (for example to capture an adversary in games of chain tags). Tug-of-war with teams, ball games with teams or the pétanque by teams are good examples of this category. In sociomotor games, when an adversary intervenes, everyone has to enter the world of social relations where cunning, subtleties, conflicts and alliances are accompanied by a constant decisions-making, often unexpected by others. "The subtleties of the motor communication, very different from the verbal communication, introduce an exciting originality. The bodies become signs. The player must decipher the bodily behaviour of others knowing that the others will decipher his/her actions " (Parlebas, 2010, p. 104). Sociomotor TSG represent the culmination of meeting with others, of the search for "living together" experiences, functions and emotions. Figure 1. Type of Relationships provide by TSG Several studies carried out in different regions of Spain (Etxebeste, 2001; Costes et al., 2021; López de Sosoaga, 2006), Tunisia (Elloumi, 2000) and South Korea (Fouquet, 2000) (see, Lavega, 2016) find the same regularity in the internal logic of traditional games: there is a clear predominance (over 70%) of sociomotor games (with the presence of cooperative and/or opposition motor interactions) compared to psychomotor games (in which participants intervene without interacting with other people). (Parlebas, 1986:86-91). 226 Figure 2. TSG as a school of interpersonal relationships around the world. 2. Tricks for teachers to use traditional sporting games in schools Often the physical education teacher is not sufficiently trained and wonders how to start promoting fundamental learning interventions through TSG. In order to do so, here are some very practical tips. 2.1 Trick 1. Introduce TSG in physical education sessions from time to time. A first step may be to introduce TSGs from time to time. Their heteronomous nature means that they may be introduced at any time. In the initial phase of a session; when carrying out activities in nature; when incorporating the learning of a sport; when dealing with cross-cutting themes such as conflict resolution, gender equity, relational health or social inclusion. 2.2 Trick 2. Programming teaching units by domains of motor action In some countries (e.g. Andorra), physical education programmes in primary education (https://www.educacio.ad/primera-ensenyanca), in secondary education (https://www.educacio.ad/segonaensenyanca) and in baccalaureate (https://www.educacio.ad/batxillerat) have been developed on the basis of identifying the major families of motor relations of physical activities, i.e. the major domains of motor action. Teaching units could be programmed for psychomotor TSG, cooperative TSG, opposition TSGs and cooperative-opposition TSG. It could also be interesting to set aside a TSG teaching unit for activities in nature. 2.1 Trick 3. Strategies in the absence of TSG documentation In case the PE teacher does not have any TSG information, he/she could use the following tricks. 2.1.1 Invite students to talk to their families. It is very easy to quickly identify a variety of games that could be used in EF lessons. Gradually a TSG dossier could be compiled for each school. In the Canary Islands, Rafael Luchoro is carrying out research on an educational experience based on TSG with objects. In his study he identifies the educational potential of TSG with objects in the Canary Islands (Luchoro-Parrilla, et al., 2021). Subsequently, he designs an educational intervention in which pupils go with their families to collect objects from nature, then build them and finally bring them to school. There the objects are shared and used in EF lessons. 2.1.2 Contacting local, state and even international organisations Often there are local cultural or TSG organisations. It is interesting to contact these communities and invite them to participate in the school. International organisations such as the World Ethnosport Confederation (https://worldethnosport.org/about-us), AEJeST (aejest.com) in Europe, the AAJST in Africa (https://es.aajst.org/), ATSGA in Asia (https://traditionalgames.org/atsga) or APJDT in Latin America can also be approached. These organisations usually have resources, materials and experts that can be of help. 227 2.1.1 Introducing transdisciplinary actions One of the great strengths of TSG is its linkage with many educational disciplines. It is easy to find strategies to link physical education with history, biology, plastic arts, physics or music. As an example, we can cite Biel Pubill's proposal, vice-president of AEJeST and high school teacher in Flix, Catalonia (Spain) (http://bieljoc.blogspot.com/). With the Arqueojoc proposal, students learnt archaeological techniques; they identified game objects that were buried; then they learnt how to do a technical drawing and to distinguish their different characteristics. Finally, they practised them in the PE classes. Figures 2,3,4,5. Biel Pubill‘s cross-cutting experience by using TSG (Photos author: Biel Pubill). 2.1.1 Trick. Try to do your best for activating Networking Any enthusiastic teacher could organise meetings with other centres in the same area, in the same country or even in other countries. Borderless networking is a great challenge for the TSG collective of teachers and researchers. In this context, all those trainers or teachers who want to network are invited to register for the free MOOC course: Promoting social inclusion and gender equality through TSG (https://cooperation.inefc.es/). Through this course, a certificate of 50 to 125 hours may be obtained. The course will also provide theoretical foundations and practical tools (a manual, design of TSG sessions and the possibility to carry out a TSG intervention and use an APP to demonstrate the positive impact of TSG). The educational possibilities of TSG invite us to start this wonderful journey in order to improve our society. Alea jacta est! 228 References Costes A, March-Llanes J, Muñoz-Arroyave V, Damian-Silva S, Luchoro-Parrilla R, Salas-Santandreu C, Pic M and Lavega-Burgués P (2021) Traditional Sporting Games as Emotional Communities: The Case of Alcover and Moll‘s Catalan–Valencian–Balearic Dictionary. Frontiers in Psychology. 11 :582783.doi: 10.3389/fpsyg.2020.582783 Elloumi A. (2000), « Analyse socio-culturelle des jeux traditionnels tunisiens », in CERDOJES Jeux, sports et sociétés (121-144), Tunis : CERDOJES, Etxebeste, J. (2001). Les jeux sportifs, elements de la socialisation traditionnelle des enfants du Pays Basque [Sporting games, elements of the traditional socialization of children in the Basque Country]. PhD dissertation, Parìs: Université ParisV-Rene Descartes. Fouquet G. (2000), « Ethnomotricité et jeux sportifs traditionnels coréens », in CERDOJES Jeux, sports et sociétés (144-168), Tunis : CERDOJES, López de Sosoaga A. (2006), « Juegos infantiles y juegos de adultos ¿dos realidades diferenciadas? [Children's games and adult games - two different realities? ], in R. Martìnez de Santos & J.Etxebeste Joseba (eds.), Investigaciones en praxiología motriz (11-20) Vitoria: AVAFIEP & Universidad del Paìs Vasco Luchoro-Parrilla R, Lavega-Burgués P, Damian-Silva S, Prat Q, Sáez de Ocáriz U, Ormo-Ribes E and Pic M (2021). Traditional Games as Cultural Heritage: The Case of Canary Islands (Spain) From an Ethnomotor Perspective. Frontiers in Psychology. 12,586238.doi: 10.3389/fpsyg.2021.586238 Parlebas P. (1986), Éléments de sociologie du sport, Paris, PUF. Parlebas P. (2001), Juegos, deportes y sociedades. Léxico de praxiología motriz, Barcelona: Paidotribo (first edition in French : 1981). Parlebas P. (2010), « Santé et bien-être relationnel dans les jeux traditionnels », in C. De La Villa (ed), Jeux traditionnels et santé sociale (95-101). Aranda de Duero, Asociación cultural la Tanguilla et Asociación europea de Juegos y Deportes tradicionales. Sáez de Ocáriz, U., & Lavega P.(2013). Transformar conflictos en educación fìsica en primaria a través del juego. Aplicación del ìndice de conflictividad. Cultura y Educación, 25, 549–560. UNESCO (2003). Convention for the safeguarding of the intangible cultural heritage. MISC/2003/CLT/CH/14 229 REFLECTION OF ART OF ARCHERY IN TRADITIONAL DANCES IN INDONESIA Irvan SETIAWAN1 1 Traditional archery researcher, head of commissioner of Indonesian Horseback and Traditional Archery Association and deputy of foreign relation of Committee of Traditional Sports and Games of Indonesia Abstract Since pre-historic time, art of archery has been part of Indonesian archipelago civilization. Artifacts related to archery activities are found there, from flint arrow points in pre-historic caves to composite bows in sultan‘s palace. In Indonesian society, archery has deeper meaning rather than hunting tools or military equipment for fighting in land or sea. It has been glorified for its benefits in human‘s advancement as part of ritual, spiritual and identity. Archery is absorbed to the culture in many ways, one form of its glorification is in art of dance. In Indonesian culture, dance is not only bodily expression of mind and feelings but also as means of storytelling and memory documentation. Reminder of important occasion in cultural development, the rise and fall of dynasties, glorification of notable characters, and so on. Dance is part of education system; value, virtue and goodly examples of the past are taught through act of movement, narration and music. Tari (dance) Panah (archery) is found in many ethnics in Indonesian archipelago. Tari Serimpi Mandrarini, Tari Panah Maluku and Tari Dewa Memanah are the famous ones. In colonial time, archery dance was used to hide the art of war from colonial government. Refusing to give it up, some knightly societies documented their battle-skills in the dance. So, the next generation can revive it by put the movement and narration together. Traditional archery as past skill and now as a sport has wide dimension and shares its elements with other cultural activities. To seek deeper knowledge and revival of traditional archery, researchers see traditional dance as one of potential source. Keyword: Traditional Archery, Tari Panah, Archery Dance. Introduction In the past two decades world has seen the rise of traditional sports and games as strategic means for many virtuous purposes. Governments and common people alike have acknowledged their benefits in every aspect. From health and educational purposes, cultural preservation, economic cycle, political diplomacy, and so on. Researchers have been put every effort to revive traditional sports and games, preserved in indigenous people, manuscripts, artifacts, and any historical remains. Their aim is to bring back traditional sports and games and transform them into modern activity that modern people enjoyed as popular culture. Those whose the culture is still intact are the lucky ones, but those whose the culture is torn apart due to many reasons are not so lucky. They have to scavenge confusing puzzle from what left of their culture. Indonesia is one of the unluckiest, due to years of colonialism many cultural activities and objects had been lost. Aggravated by westernization process in modern times. This includes traditional sports and games. Although Zaini Alif 2 stated that Indonesia has around 2,600 traditional sports and games but only less than 200 has been acknowledged by the government and still practice by the people. The rest are only appeared in written sources and historical remains. Hence, specific approach and methodology are required in order to revive the lost sports and games. If one does not want these precious heritages to go waste and lost forever. The art of archery in Indonesia has been known since many centuries ago. The oldest historical evidences of archery activity in Indonesian Archipelago are flint arrowheads found in South Sulawesi and East Java from Neolithic period (Heekeren, 1972). Whilst the archery depiction on bas-relief of Borobudur temple (825 AD) is the oldest evidence from high civilization in Java Island. In Indonesian society, archery has deeper meaning rather than hunting tools or military equipment for fighting in land or sea. It has been glorified for its benefits in human‘s advancement as part of ritual, spiritual and identity. The spread of archery during Hindu period is mainly through the tales of Mahabharata and Ramayana epics and 2 Chairman of Committee of Traditional Sports and Games of Indonesia 230 it has been part of collective memory of Indonesian people ever since. Arjuna from Mahabharata and Rama from Ramayana are the names that famously remember as great archers by most Indonesian. Archery is absorbed to the Indonesian culture in many ways, one form of its glorification is in art of dance. Especially because archery and dance shared common inspiration source from Mahabharata and Ramayana. In Indonesian culture, dance is not only bodily expression of mind and feelings but also as means of storytelling and memory documentation. Reminder of important occasion in cultural development, the rise and fall of dynasties, glorification of notable characters, and so on. Dance is part of education system; value, virtue and goodly examples of the past are taught through act of movement, narration and music. In deeper observation, archery and dance also shared common cultural elements such as ritual, limbs gesture, bodily movements. This paper is an effort to find starting point for traditional sports and games revival. Based on my experience in Indonesian traditional archery landscape which has gained popularity in the last decade. I try to explore archery dance to obtain basic techniques of traditional archery. Satisfyingly, I found a connection through two concepts which come from Hinduism belief: Bhanga (body posture) and Mudra (hand gesture). I will start the explanation with glimpse of history of archery, dance in Indonesian society and body posture and hand gesture as connection point between the previous two. History of Archery in Indonesia Historical timeline of Indonesia is divided into 4 periods: Pre-historic/Austronesian Period (before 2nd Century AD), Hindu/Buddha Period (2nd - 16th Century AD), Islam Period (13th - 18th Century AD), European Colonial Period (17 th - 20th Century AD). Since the beginning, the art of archery had always been an important element of these ancient civilizations flourishing in Indonesia at that time. The geographical condition of the archipelago, which is predominantly maritime, as well as lands covered with tall trees, full of wild animals and susceptible to foreign intervention had brought the need for having long distance weapons such as bow and arrow. Little is known about archery from Austronesian period apart from some surviving indigenous tribes which still used archery in daily life. During the Hindu/Buddha period the art of archery was one of the skills required for knightly class as dictated by Dhanurveda. While in Islamic period, the art of archery had become more flourished due to its role as a cultural element as well as religious recommendation. Influenced by Persian and Turkish archeries. In the European colonial period, however, the art of archery was diminished and brought to its lowest state. Year 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 Hindu‘s Art of Archery Islamic Art of Archery Advance of Fire Arms Mongol Invasion Dutch Colonialism Contemporer Archery Indigenous/Primitive Archery FIGURE 1 TIMELINE OF INDONESIAN ARCHERY HISTORY 231 In modern time, many forms of traditional archery are practiced by society, especially in rural area. Since the last decade researchers try to seek cultural and historical roots of traditional archery. Although they have been puzzled by the loss of information during colonial period. Dance in Indonesian Society In Indonesian culture, dance is not only bodily expression of mind and feelings but also as means of storytelling and memory documentation. Reminder of important occasion in cultural development, the rise and fall of dynasties, glorification of notable characters, and so on. Dance is part of education system; value, virtue and goodly examples of the past are taught through act of movement, narration and music. Traditional dance can be traced since Hindu period since in its belief, Shiva as main deity has avatar as Nataraja/Adalvallan: depiction as cosmic dancer. Dance is performed within the palace, endorsed by kings and sultans as well as in public space as rituals and public entertainment. Since long time ago, warrior dance including Tari Panah (archery dance) has been part of Indonesian culture and found in many ethnics in archipelago. The assimilation process from Hinduism/Buddhism to Islam had brought dance as part of the new culture. Every element in the society, highly or lowly class, were enjoying dance as an entertainment. Grand Prince Mangkunegara VII (1885-1944) from Java stated that warriors and soldiers alike were fond of dance since 10 th century AD (Brakel-Papenhuyzen, 1991): ―King Pancadriya (10th Century AD) from Pengging… back from battle… greeted by Prabu Gandakusuma… entertained by dance called Lenggot… Then this dance became famous among other kingdoms…Many warriors were fond of this dance and they joined the dancing girls with arms still attached just like in the battle field. They were excellent at it.‖ Mangkunegara I (1725-1795) from Mangkunegara Principality of Mataram Sultanate was known for creation of many warrior dances. Memoir of Javanese lady-soldier recorded description of warrior dance ini Mangkunegara palace (Kumar, 1997): ―When the Pangeran Dipati (Mangkunegara I) came from his rooms to see the dancers… the soldiery enjoying themselves… the victory in battle of Pranaraga was portrayed in song and dance, when the knightly warriors joined battle, and the Pangeran Dipati loosed his arrows… They sang of the time of the battle of Yogyakarta-Mataram when the Pangeran Dipati fought, attacking fiercely, with bows and arrows.‖ Although Mangkunegara I and Mangkunegra VII were Muslim rulers, but they endorsed traditional dances from Hindu/Buddha period and acquired them as part of their kingdom‘s cultures. In colonial time, archery dance was used to hide the art of war from colonial government. Refusing to give them up, some knightly societies documented their battle-skills in the dance. So, the next generation can revive them by put the movement and narration together. From an interview in 2018 with descendant of military figure from Javanese War (1825-1830): ―After the fierce battle and all was lost, the remnants of Javanese soldiers took refuge in mountains and pastural area. Disguising themselves as common people: farmers, traders etc. While Dutch colonial government published arms restriction edict, many ex-soldier communities hide their military skills to become song and dance. Behind the codification of lyrics and dance movements there are specific military skills. With hope that the next generation able to revive the skills if they put the code behind all lyrics and movements together to become once again military skills of the ancient.‖ Above mentioned examples show that warrior dance, in this case archery dance, has close relation with the art of archery itself. Since warriors and soldiers were lovers of dance, in fact many of them also dancers themselves, and endorsed by the palace. It shows rough connectivity and it leads to deeper curiosity: is there any technicality connection between the two? Bhanga (Body Posture) and Mudra (Hand Gesture) Ritual is a determined mode of action and the reference, or object, of ritual is the belief system of a society (Durkheim, 1912). As mentioned above, dance as ritual in Hindu civilization is referred to the belief of its main deity, Shiva, as a cosmic dancer. Ritual dictates every action consisted in cultural activity or object. Including archery and dance in Hindu society, because these two activities have similarity in body posture and hand gesture. In order to cast arrow, the right way, it requires right posture and arms, hands, fingers configuration, similar requirements if we want to create one beautiful dance. The point of connection is laid in the concepts of Bhanga (body posture) and 232 Mudra (hand gesture). These concepts are based on posture and gesture of Hindu‘s divinity and it is believed to have a transformative power through sacred image resemblance. These concepts are applied in many activities which include movements, such as martial art, including archery, dance, yoga, as well as art of sculpture. But before we examine Bhanga and Mudra, I want to explore a comparison from other culture to show that these concepts are inclusively belong to every culture in the world. In Arabic culture, there is practice called finger-reckoning or dactylonomy. At first it used to do calculation with configurating thumb and fingers to symbolize number. Later on, it used as manual communication through hand signaling for business in marketplace. Then its function spread to other uses such as archery. The method of finger-reckoning is as follows (Faris and Elmer, 1945): ―The little finger, the ring finger, and the middle finger are reserved solely for the digits, which are nine. These fingers are three and, therefore, cannot account for the digits except by varying their position. The index finger and the thumb are FIGURE 2 FINGER-RECKONING (FROM ARABIC reserved solely for the tens, which are, like the digits, nine in number. ARCHERY, 1945) These two fingers, therefore, cannot account for the tens except by varying their positions.‖ In Middle-Eastern archery, finger-reckoning is used to form hands FIGURE 3 ARCHERY RIGHT-HAND LOCKING (FROM ARABIC ARCHERY, configuration for bow gripping and string locking or clenching. Arab Archery (Faris and Elmer, 1945) explains type of right-hand locking using finger-reckoning method as follows: ―The draws agreed upon by experts are six: the sixty-three, sixty-nine, seventy-three, eighty-three, twenty-four, which is called the Khusruwāni, and seventy-two, which is called the reserve… The strongest and most useful of these draws is the sixty-three, followed by the sixty-nine… The seventy-three is weaker and easier to draw... The eighty-three is supposed to be stronger… The reserve draw, which is the seventy-two, is the draw of the nonArabs... The twenty-four draw is worthless... It was current among the Turks and Greeks… They also had the twenty-one draw... The exact manner of these draws may be learned from the section on finger-reckoning and computation already described.‖ Meanwhile for body posture, they used analogy of common practice that easy to observe in daily life. Arab Archery (Faris and Elmer, 1945) explains: ―Another is one which resembles the standing posture and is called "the competitor's seat"… This is indeed a good posture and is used by most of the archers of Andalusia. Another posture is to sit with crossed legs facing the target. It is a good posture for near targets, trick shooting, and weak bows only, and is called "the king's posture." Bhanga has extensive dimension and wide range of type for every situation and function. In Hindu‘s archery or Dhanurveda, it used to configure correct posture for casting arrow in order to hit the target accurately. Specifically, it called Sthana or posture to be taken by a warrior while casting arrow. Dhanurveda (1888) explains: ―(Line 1789) Sthana has eight forms… (1790) If the left leg of an archer is stretched in front and the right leg is contracted at the knee and their distance measures two hand lengths, such posture of the archer is known by the term Alidham… (1791) By stretching the right leg forward and contracting the left leg, the arrow goes far on release. This foot position of the archer is thought to be very specialand is known as Pratyalidham… (1792) If the archer extends his legs equally and their distance is one cubit apart, he assumes the position known as Visakhasthana, a position for shooting a difficult target… (1794) If the archer kneels down and his thighs are contracted, his position is known by the name Dardur Akramam, meaning ‗the movement of the frog‘. This is a position by which an archer is sure to hit a difficult target… (1795) The stance or movement of FIGURE 4 ALIDHAM POSTURE IN DANCE AND BAS-RELIEF an archer is compared to that of Garuda. When he moves forward OF (LEFT TO RIGHT) BOROBUDUR, PRAMBANAN, by touching his left knee on the ground and then he contracts his right knee, and this is called the ‗Garuda Kraman‘ position… (1796) A well-known position of sitting (cross-legged), known as Padmasana, is very auspicious for an archer.‖ Surprisingly, I found similar terminologies or at least similar description of warrior dance‘s postures in one interview. Comparing dance posture with archers‘ depiction on bas-relief from temples of Borobudur and Prambanan (9th C. AD), Panataran (14th C. AD), Sukuh (15th C. AD), I also found similarity, 233 assuming this Hindu and Buddhist temples depiction of archery is based on Dhanurveda. Figure 4 is showing Alidham posture, with similarity between the bas-relief and archery dancers in one of their performances. The consistency between Dhanurveda‘s description to the bas-relief and finally to archery dance is a sign of cultural pattern that came from the same root. In Hindu‘s archery, Mudra has the same function as Arabic finger-reckoning. The symbolism in Mudra is used as terminology as well as functionality to perform grip and clench or lock of left and right hand of archer. As stated in Dhanurveda (1888): ―(1789) For performing different types of shooting and the holding and operation of the trigger or arrows by Musti… (1797) There are various forms of release, made by the archer by folding his fingers to secure his arrow and shoot from the bowstring such as Pataka, Vajramusti, Simhakarna, Matsari and Kakatundi etc… (1798) If FIGURE 5 DANCING GIRL WITH PATAKA the forefinger is extended and brought under the root of the thumb, the position of AND BIMA WITH VAJRAMUSTI the grip is known by the name Pataka. This form of the grip is then applied by a shooter for shooting at a distant target…(1799) If the thumb enters the gap between the middle finger and the forefinger then such a release is called Vajramusti. Such release is used when a thick arrow and all iron rounds known as Naraca‘s are shot towards the target… (1800) If the tip of the forefinger is placed squarely on the nail of the thumb finger, then such a release is known by the name Matsari. Such a release is used to pierce a fine or thin target known as Citra… (1801) A release is known by the name Kakatundi (the face or the mouth of a crow) if the top portion of the thumb is placed on the tip of the forefinger. Such a release is to be used when an archer shoots his arrow into a thick target.‖ Musti means a fist and Indonesian people are well known with the terminology. This word is used in martial art called Silat as well as in a dance and Wayang Orang, theatrical performance based on Mahabharata and Ramayana epics. In these epics, there are two characters called Hanuman and Bima and they have special weapon called Brajamusti or Vajramusti. Which is the exact description as in Dhanurveda that is sharp and extended thumb-nail slipped into between forefinger and middlefinger. Hence it is easy to mimic and apply Vajramusti in traditional archery because people is already familiar with it as in Wayang Orang and dance. Pataka or flag is also familiar within dance community as one of basic hand gesture, except Pataka modification, as in Dhanurveda, with the forefinger brought under the thumb is known as Vayu after the deity who controls wind. Matsari is similar with Arabic finger-reckoning of 63 or 69. Kakatundi is similar wih 83 and Simhakarna (lion ear) with 24. Simhakarna is also well known as one of hand gesture in dance. Other applications of Musti are for yoga and meditation hand gesture, art of sculpture and engraving/painting, and also for kings and queens in formal occasion. FIGURE 6 TRAJECTORY BETWEEN BELIEF SYSTEM AND CULTURAL ACTIVITIES AND OBJECTS 234 Conclusion Indonesia is blessed with so many cultures and uncounted cultural activities and objects which are still existed today. Traditional sports and games are included. But if we observe from statistical point of view, 200 traditional sports and games which are still practice today out of 2,600 is only 8%! Hence, the process to revive the other 2,200 is still progress. This includes traditional archery that as old as pre-historic time itself. But due to Western colonialism, the best form of archery as in old days has been gone. People nowadays only can see part of it, whether in a small portion or severly puzzling. As national organization, Indonesian Horseback and Traditional Archery Association is burdened with responsibility to supply comprehensive information about traditional archery. Thus, the organization has been actively researching archery from historical and cultural aspects. The main objective is to bring back traditional archery in its best form. From above explanations, we are becoming aware that archery techniques are reflected in traditional dance. Warrior dance and especially archery dance can be a source to extract or to provide understanding of archery techniques in detail. Because all cultural activities will have similar ritual or mode of action based on belief system. In this case the mode of action is implemented by the concepts of Bhanga and Mudra or the rules of body posture and hand gesture. As we have demonstrated, that manuscripts (Dhanurveda), bas-relief, traditional dance and performance art, and archery shared similar cultural element at their roots, those are Bhanga and Mudra. So, researcher can connect the dots, traditional dance as one of them, in pursuit of reviving traditional archery. The basic idea of this approach is not unknown, body posture and hand gesture are part of everyday life. The difference is some cultures put the rules of the two as sacred and some as profane. In Hindu civilization, body posture and hand gesture are coming from sacred context. Meanwhile, in Arabic civilization they are within profane context. Tracing the trajectory from belief system to cultural activities, paved with sacred-profane contexts, can be the guideline to discover many details in the effort to revive traditional sports and games thoroughly. In broader scope, above mentioned approach can be applied to other traditional sports and games besides archery. References Brakel-Papenhuyzen, Clara. Seni Tari Jawa: Tradisi Surakarta dan Peristilahannya. ILDEP-RUL, 1991. Durkheim, Émile. The Elementary Forms of the Religious Life, (1912, English translation by Joseph Swain: 1915). The Free Press, 1965. Faris, Nabih Amin and Elmer, Robert Potter. Arab Archery: An Arabic manuscript of about A.D. 1500 ―Book on the Excellence of the Bow and Arrow‖ and the Description thereof. 1945. Heekeren, H.R. van. The Stone Age of Indonesia. VKI 61. The Hague – Martinus Nijhoff, 1972. Kumar, Ann. Java and Modern Europe: Ambiquous Encounters. Curzon Press, 1997. Paddhati, Brhat Sarngadhara. Dhanurveda: A Veda relating to the Art of Archery (15 th century). Translated from the Sanskrit edition by Peter Peterson, Bombay, 1888. 235 GIAM MODEL: MANAGING MOTOR CONFLICTS THROUGH TRADITIONAL SPORTING GAMES IN PHYSICAL EDUCATION Pla, Paula; Rillo-Albert, Aaron National Institute of Physical Education of Cataloniatalonia, Lleida, Spain Email: paulaplapla98@gmail.com Abstract Current education tends towards a competency-based education where students not only have to learn content but also live in society and manage interpersonal relationships. Sometimes these relationships can become conflicts through behaviors that trigger motor conflicts and conflictive interpersonal relationships (altered and perverse motor behaviors). In order to work on it in the classroom in an active context, the Motor Action Research Group (GIAM) develops the GIAM model as a didactic proposal for the education of relational motor behaviors through the TSG. Concerning for teachers to have an intervention strategy so that students learn to transform conflicts, adopting a collaborative style based on reflection for action, in and on motor. Keyword: Motor conflict, GIAM model, Physical Education, Traditional Sporting Games. Introduction Learning to live together, to respect others and knowing how to act in a community are some of the social skills required in the current educational framework (Patel, 2022). The 2030 agenda of the United Nations Organization (2015), points out the importance of school coexistence to generate learning experiences on social education. Through the proposal of three objectives related to community coexistence (―Good health and well-being‖ (SDG3), ―Quality education‖ (SDG4), and ―Peace, justice and solid institutions‖ (SDG16)). Interpersonal relationships between different members can produce the appearance of tensions that trigger conflicts. Conflict is a common situation in the development of societies (Armitage, 2021). For this reason, from the educational field, we should not leave it aside or avoid it, but instead generate learning experiences on social education that allow students to be given tools to reduce or regularize the conflict appropriately (Monzonìs & Capllonch, 2015). In this area, Physical Education (PE) offers an ideal setting to educate interpersonal relationships and thus promote socio-emotional well-being. It is a key context to work on this skill, in which social contacts, dialogue and interpersonal relationships emerge (Duran et al., 2015). For this, the need arises to generate a new methodological approach from the hand of any educator in the context of PE and sport. The GIAM model, proposed by the Motor Action Research Group (GIAM), arises in the context of PE as a model that allows acting against one of the great challenges of PE in the 21st century: educating school coexistence and learning to living in society (Sáez de Ocáriz & Lavega-Burgués, 2020, Rillo-Albert, 2022). Said model is based on the theory or science of motor action or motor praxiology (Parlebas, 2017), along with conflictology (Sáez de Ocáriz, 2011). With the aim of presenting some intervention guidelines that allow to act and transform the conflictive interpersonal relationships of the students, often materialized in conflicts, into relationships of socioemotional well-being that favor an improvement in group coexistence among the members of the educational community (Rillo-Albert et al., 2021a; 2021b). Pedagogical model In this learning process, the GIAM model proposes to intervene according to a three-part procedure: (a) part 1: intervention design; (b) part 2: assessment of motor conflicts; and (c) part 3: intervention on motor conflicts. 236 Figure 1. GIAM model's framework (Rillo-Albert, 2022). (a) Part 1: Design of the intervention This part consists of two phases. In the first phase, the educator determines the pedagogical effects of his didactic unit and, in the second, selects the activities, which can be games or traditional sporting games (TSG), with or without competition. These activities must have an internal logic in accordance with the previously established effects (Rillo-Albert et al., 2021a; 2021b).This model uses the TSGs since they are a pedagogical resource that, accompanied by adequate didactic strategies, allows to improve relational well-being (conflict transformation) and emotional well-being (Duran et al., 2014; Lavega et al., 2014; Muñoz-Arroyave et al., 2020). The internal logic of the TSG allows the teacher to become aware of how their students respond through motor behaviors (Parlebas, 2018). Likewise, showing how it relates to each other, with space, with time and with the material, in addition to being associated with an emotional meaning (Parlebas, 2017).In order to be able to select the most pertinent activities based on the intended pedagogical effect, it must be taken into account that TSGs can be classified into four domains of motor action: psychomotor TSG (the player intervenes without motor interaction with others), cooperation TSG (two or more people helping each other to achieve a common goal), opposition TSG (a player opposes one or more opponents), and cooperation-opposition (where he intervenes with partners and opponents) (Parlebas, 2017; 2018). Finally, the presence or not of a marker can be determined (Etxebeste et al., 2015). The TSGs with the greatest complexity in terms of generating interpersonal relationships that influence well-being are cooperation-opposition with competition (TSGCOPC) (Rillo-Albert, 2020). (b) Part 2: Assessment of motor conflicts Once the design has been determined (specification of the objectives pursued and with which TSG the sessions will be developed). In the second part, the actions are aimed at the intervention of the teacher, taking into account the interpersonal relationships that arise between the students. This is when the teacher's action comes into action, aimed at transforming motor conflicts into a real learning situation in the classroom (Rillo-Albert et al., 2021a; 2021b). The motor conflicts appear due to an inadequate adaptation to the internal logic of the proposed TSG, they have carried out a conflictive motor behavior, which may be maladjusted or perverse, causing an interactive tension between the students involved. In order to assess the motor conflict, firstly, the level of intensity of the conflict must be known. For this, the conflict index (ICf) resulting from the sum of the two parts of the conflict (action and reaction) is used (Sáez de Ocáriz & Lavega, 2013). In the first place, the "action" is the origin of the motor conflict, which can be a maladjusted motor behavior (when it deviates from the demands of 237 the internal logic of the game), a perverse motor behavior (a response not allowed by the rules of the game), or unbalanced verbal pact behavior between teammates on the same team (not respecting the initial agreement between teammates) (Rillo-Albert et al., 2021a; 2021b). Second, the "reaction" is the response to conflictive motor behavior manifested by verbal, physical or mixed aggression (RilloAlbert et al., 2021a; 2021b). Thus, the conflicts can be classified as low, medium or high ICf (Sáez de Ocáriz & Lavega, 2013). In this sense, the objective is to transform negative emotions into well-being, through the education and emotional awareness of students (Muñoz-Arroyave et al., 2020). For this, the identification of the attitude that the subjects have manifested during the conflict is required. There are four attitudes: competitive (win-lose), avoidant (lose-lose), submissive (lose-win) or collaborative (win-win) (Rillo-Albert, 2022). The present pedagogical model aims to transform the attitude of the participants towards the model of collaboration between equals (win-win) characterized by dialogue, respect towards colleagues and/or opponents together with compliance with the rules of the game (Sáez from Ocáriz et al., 2014). (c) Part 3: Intervention on motor conflicts In the last part of the model, the teacher decides the best way to intervene on the motor conflict. This can be about the game (modifying the internal logic) or about the participants (reflection process for, in and about the motor action); with the aim of transforming these maladjusted or perverse motor behaviors into adjusted motor behaviors oriented towards a win-win attitude (Rillo-Albert, 2021a; 2021b). If the teacher decides to intervene on the participants, first of all, the process for action consists of establishing a dialogue with the participants in the motor conflict, while the rest continue playing without interrupting the activity (reflection-in-action). Secondly, when the participants of the conflict are separated from the field to dialogue with each other and reach a mutual agreement, they can play again (reflection in action); or thirdly, expel the parties involved in the motor conflict and then reflect at the end of the session (reflection-on- action) (Rillo-Albert et al., 2021a; 2021b). The objective of this process is for students to be actively involved in transforming motor conflicts into positive situations of socio-emotional well-being (Muñoz-Arroyave et al., 2014). Likewise, orient the attitudinal model towards the win-win model (Rillo-Albert et al., 2021a; 2021b). Conclusions The theoretical foundations provided by the theory of motor action and conflictology, together with the GIAM model, allow us to meet the needs of current education. Advancing towards an education of conflicts, promoting an education of motor behaviors that generate relational well-being. In the educational context oriented towards education for social sustainability, PE teachers have an important role in the development of students' interpersonal relationships to constructively face conflicts and emotional regulation. In this case, we observe that it is possible to work on socio-emotional well-being through the TSG. Bibliography Armitage, R. (2021). Bullying in children: impact on child health. ―BMJ paediatrics open‖, 5(1). Duran, C., Lavega, P., Planas, A., Muñoz, R., & Pubill, G. (2014). Educación fìsica emocional en secundaria. El papel de la sociomotricidad. ―Apunts Educació Fìsica i Esports‖, 117, 23-32. https://doi.org/10.5672/APUNTS.2014-0983.ES.(2014/3).117.02 Duran, C., Lavega, P., Salas, C., Tamarit, M., & Invernó, J. (2015). Educación Fìsica emocional en adolescentes. Identificación de variables predictivas de la vivencia emocional. (Emotional Physical Education in adolescents. Identifying predictors of emotional experience). ―Cultura, ciencia y deporte‖, 5-18. Etxebeste, J., Urdangarin, C., Lavega, P., Lagardera, F., & Ignacio, J. (2015). El placer de descubrir enpraxiologìa motriz: La etnomotricidad. ―Acción Motriz‖, 15, 15-24. 238 Lavega, P., Alonso, J. I., Etxebeste, J., Lagardera, F., & March, J. (2014). Relationship Between Traditional Games and the Intensity of Emotions Experienced by Participants. ―Research Quarterly Exercise. Sport‖, 85(4), 457-467. https://doi.org/10.1080/02701367.2014.961048 Lavega-Burgués, P. (2018). Educar conductas motrices. Reto necesario para una educación fìsica moderna. ―Acción Motriz‖, 20, 73-88. Monzonìs, N., y Capllonch, M. (2015). Mejorar la competencia social y ciudadana: innovación desde educación fìsica y tutorìa The improvement of the social and citizen competence: innovation from physical education and tutoring. ―Retos‖, 28, 256-262. Muñoz-Arroyave, V., Lavega-Burgués, P., Costes, A., Damian, S., & Serna, J. (2020). Los juegos motores como recurso pedagógico para favorecer la afectividad desde la educación fìsica (Traditional games: a pedagogical tool to foster affectivity in physical education). ―Retos‖, 38(38), 166-172. https://doi.org/10.47197/RETOS.V38I38.76556 United Nations. (2015). Transforming our world: The 2030 Agenda for Sustainable Development. https://sdgs.un.org/2030agenda Parlebas, P. (2017). La aventura praxiológica. Ciencia, acción y educación fìsica. Málaga: Consejerìa de Turismoy Deporte. Parlebas, P. (2018). Une pédagogie des compétences motrices. ―Acción Motriz‖, 20, 89-96. Patel, J. (2022). Learning to Live Together Harmoniously: a conceptual framework. ―Cambridge Journal of Education‖, 52(3), 327-347. Rillo Albert, A. (2022). Modelo GIAM: transformar conflictos en relaciones de bienestar socioemocional en Educación Fìsica. Lleida: Universitat de Lleida. http://hdl.handle.net/10803/674269. Rillo-Albert, A., Lavega-Burgués, P., Prat, Q., Costes, A., Muñoz-Arroyave, V., & Sáez de Ocáriz, U. (2021a). The transformation of conflicts into relational well-being in physical education: GIAM Model. ―International journal of environmental research and public health‖, 18(03), 1071. Rillo-Albert, A., Sáez de Ocáriz, U., Costes, A., & Lavega-Burgués, P. (2021b). From Conflict to SocioEmotional Well-Being. Application of the GIAM Model through Traditional Sporting Games. ―Sustainability‖, 13(13), 7263. Rillo-Albert, A., Sáez de Ocáriz, U., Lavega, P., Costes, A., & March, J. (2020). Educar la Convivencia Escolar a Través de Juegos Tradicionales de Cooperación-Oposición. ―Revista de Psicologia del Deporte‖, 30(1), 39-46. Sáez de Ocáriz, U. (2011). Conflictos y educación fìsica a la luz de la praxiologìa motriz. Estudio de caso de uncentro educativo de primaria. Lleida: Universitat de Lleida. Sáez de Ocáriz, U., & Lavega-Burgués, P. (2020). Development and validation of two questionnaires to study the perception of conflict in physical education. ―International journal of environmental research and public health‖, 17(17), 6241. Sáez de Ocáriz, U., Lavega i Burgués, P., March Llanes, J., & Serna Bardavìo, J. (2018). Transformar conflictos motores mediante los juegos cooperativos en Educación Primaria. ―Universitas Psychologica‖, 2018, vol. 17, núm. 5, p. 1-13. Sáez de Ocáriz, U., Lavega, P., Lagardera, F., Costes, A., & Serna, J. (2014). ¿Por qué te peleas? Conflictos motores y emociones negativas en la clase de Educación Fìsica: el caso de los juegos de oposición. ―Education Siglo XXI‖, 32(1), 71-90. Sáez de Ocáriz, U., & Lavega, P. (2013). Transforming conflicts in primary school physical education through games: Application of the conflictivity index. ―Cultura y Educación‖, 25(4), 549-560. https://doi.org/10.1080/11356405.2013.10783161 239 TARĠHĠ ELMALI YAĞLI PEHLĠVAN GÜREġLERĠ Hacı KARADAĞ1, Kerim RÜZGAR2, Mehmet ILKIM3 Doktorant, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor ABD, hmkaradag23@hotmail.com 2 Doktorant, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor ABD, kerimruzgar0@gmail.com 3 Doc. Dr. Ġnönü Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Mehmet.ilkim@ınonu.edu.tr 1 Özet Bu çalıĢmanın amacı Türkler için önemli bir yere sahip olan yağlı güreĢlerden olan Antalya‘nın Elmalı ilçesinde yapılan Elmalı Yağlı Pehlivan GüreĢi tarihini incelemektedir. AraĢtırmada nitel araĢtırma yöntemlerinden dokumasyon tarama yöntemi kullanılmıĢtır. Veri toplama aĢamasında 2000- Haziran 2022 tarihleri arasında yayınlanmıĢ olan YÖK tez veri merkezi ve Google akademik veri tabanlarındaki çalıĢmalar incelenmiĢtir. AraĢtırma bulgularına göre, Elmalı Yağlı Pehlivan güreĢlerinin ilk olarak 1352 yıllarında yapıldığı ve bu güreĢlerin baĢlama sebebinin bölgedeki Sipahioğulları ve SubaĢı beylikleri arasındaki toprak alma savaĢları ile baĢladığı, savaĢta yaĢanan can kayıplarının önlenmesi için ise güreĢ yapılıp kazanan tarafın karĢı taraftan bir köy almasıyla baĢlamıĢtır. Elmalı Yağlı Pehlivan GüreĢleri Beyler köyünde yer alan höyüğün yanındaki çayırda yapılmıĢ ve bu güreĢlere ilk olarak Beyçayırı GüreĢleri denilmiĢtir. Bu güreĢ eylül ayının ilk haftalarında yapılmıĢ ve bu gelenek tarih boyunca sürdürülmüĢtür. Günümüzde de Elmalı Yağlı Pehlivan güreĢleri eskiden olduğu gibi her yıl eylül ayının ilk haftalarında düzenlenmektedir. AraĢtırma sonucunda, Orta Asya‘dan beri gelen tarihsel süreçte Türklerin güreĢi gelenekselleĢtirdiği, yağlı güreĢlerin ise bu kültürün önemli bir parçası olduğu ve özellikle araĢtırdığımız Elmalı Yağlı Pehlivan güreĢlerinin 1352 yılından beri sürdürülen bir gelenek olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Yağlı güreĢlerin her yıl düzenli olarak bu bölgede düzenlenmesi ve katılımın sağlanması Ģüphesiz yağlı pehlivan güreĢ kültürünün gelecek nesillere aktarılmasında kilit rol oynayacağını söyleyebiliriz. Anahtar Kelime: Antalya, Elmalı Ġlçesi, Yağlı GüreĢ. HISTORICAL ELMALI OIL WRESTLING Abstract The aim in this study is to examine the history of Elmalı Oil Wrestling, which is held in the Elmalı district of Antalya, which is one of the oil wrestlings that has an important place for the Turks. In the research, weaving scanning method, one of the qualitative research methods, was used. In the data collection phase, the studies in the Yök thesis data center and google academic databases published between 2000 and June 2022 were examined. According to the research findings, Elmalı Oil Wrestling started in 1352 and the reason for the start of the wrestling started with the land-taking wars between the Sipahioğulları and SubaĢı principalities in the region, and in order to prevent the loss of life in the war, wrestling was made and the winning side took a village from the opposite side. This wrestling was held in the meadow next to the mound in the village of Beyler, and these wrestlings were first called Beyçayırı Wrestling. Wrestling was held in the first weeks of September and this tradition has been maintained throughout history. Today, the name Elmalı Oiled Wrestlers wrestling is held every year in the first weeks of September. As a result of the research, it has been concluded that the Turks have traditionalized wrestling in the historical process since Central Asia, oil wrestling is an important part of this culture and especially the Elmalı Oil Wrestling wrestling has been a tradition since 1352. We can say that organizing oil wrestling regularly every year in this region and ensuring participation will undoubtedly play a key role in transferring oil wrestling culture to future generations. Keyword: Antalya, Elmalı District, Oil Wrestling. 241 GĠRĠġ GüreĢler en eski çağlardan beri süre gelen bir spordur. GüreĢin tarihsel geliĢimine Dünya tarihi açsından bakılacak olursa, tarihteki ilk topluluklar yaĢamlarını devam ettirme, güç gösterisi yapmak, kendi topluluklarında güçlerini kanıtlamak gibi çeĢitli nedenlerle yaptıkları belirtilmektedir. Daha sonraki süreçlerde çeĢitli aletlerin icat edilmesiyle mızrak, ok, yay gibi aletler kullanılmıĢtır. Ġlerleyen süreçlerde ise güreĢ genel olarak bireyler arasında birbirlerine ve diğer insanlara karĢı güçlerini kanıtlama anlayıĢıyla süregelmiĢtir (ErkıĢ, 2021). Dünyadaki en eski imparatorluklar Akdeniz, Mezapotamya, Asya gibi kıtalarda kurulduğu ve dolayısıyla güreĢin ise ilk olarak bu bölgelerde ortaya çıktığı belirtilmektedir. Mısırda milattan önce kurulan krallık mezarında (Menes mezarı) güreĢe ait olduğu düĢünülen sembollere rastlanılmıĢtır (Çevik, 2011). Bazı çalıĢmalar ise Uzak Doğu‘da güreĢin orada yaĢayan medeniyetlerin askeri alanda kullandıkları ve güreĢin bütün sanatların bir kaynağı olarak görüldüğü ifade edilmiĢtir (ġahin, 2003). Hititlilerin özel bayramlarda yarıĢmalar düzenledikleri bu yarıĢmalarda içerisinde güreĢinde olduğu çeĢitli sportif yarıĢlar düzenlendiği ifade edilmiĢtir (Carter, 1988; Kalaycı, 2018). Türklerin güreĢ tarihine bakıldığında, Orta Asya‘daki Türk boylarının günlük yaĢamlarında güreĢin önemli yeri olduğu ve Türklerin göç ettikleri her yere beraberinde güreĢide götürdükleri belirtilmektedir. GüreĢ Türk boylarında bir gelenek haline gelmiĢ ve Anadolu‘ya yerleĢtikten sonra bu gelenek sürdürülmüĢtür (Atabeoğlu, 2000). Ġlerleyen zamanlarda Selçuklular, Orta Asya, Fars ve Ġslam kurallarını harmanlayarak Selçuklu kültürü oluĢturmuĢlardır. Bu kültürde güreĢ tekkeleri kurulmuĢ. Bu tekkelerde güreĢen sporculara pehlivan ve pehlivanların güreĢmesine ise kuĢti adı verilmiĢtir (Uzun vd. 2004). Selçukluların döneminde Konya‘da açılan güreĢ tekkesinde güreĢe ait bazı kaynaklara rastlanmıĢtır. Bu kaynaklar, Gıldan Baba türbesinde yer alan Pehlivan TaĢıdır (ErkıĢ, 2021). Osmanlı dönemindeki güreĢ tarihine bakıldığında ise geleneksel kültür Ģeklinde devam etmiĢ, eğlenceler, Ģenlikler ve törenlerde güreĢler yapılmıĢtır (ġahin, 2003). Bu eğlenceler sadece güreĢ değil aynı zamanda nevruz Ģenlikleri, Ramazan Bayramı Ģenlikleri, düğünler, kıspet giyme törenleri gibi eğlence ve Ģenlikleri kapsamaktadır. Bu eğlenceler genel olarak saraylarda düzenlenmiĢtir. Genel amaç yönetici ve halkın birlikte olması iliĢkilerin düzenlenmesine katkı sağlamaktadır (Erim, 2007). Osmanlıda farklı Ģekillerde güreĢler yapılmıĢ bunlardan bazıları ise huzur güreĢleri, düğün güreĢleri, festival güreĢleridir (ErkıĢ, 2021). Yağlı güreĢler, sporcuların kendilerini yağlayarak yaptıkları geleneksel Türk güreĢidir. Ġlk olarak ortaya çıkması bir kaynakta karakucak güreĢinin sporcuların kendini yağlayarak yapmasıyla ortaya çıktığı görüĢüdür (ErkıĢ, 2021). Türkler Orta Asya‘dan göç edip Anadaolu‘ya yerleĢmiĢler ve batı Anadolu bölgesindeki ağaçların zamanla zeytin ağacı olduğunu öğrenmiĢlerdir. Ardından zeytinyağıyla tanıĢan Türkler yunanlılarla kültür etkileĢiminde bulunmuĢlardır. Bunun sonucunda yunanlıların vücutlarına kum sürerek güreĢ yaptıklarını görmüĢler ve buradan esinlenerek karakucak güreĢinin yağlanarak yapılmasıyla yağlı güreĢlerin ortaya çıktığı kabul edilmektedir (Uyanıker, 2019). Yağlı güreĢler güç ve kuvvette dayalı olmaktan çıkarak ince zeka, çeĢitli teknik ve taktiksel hareketlere dayanmıĢtır. Bu sayede kuvvet ve zekanın birleĢmesiyle yağlı güreĢe olan ilginin arttığı belirtilmektedir (Uyanıker, 2019). YÖNTEM AraĢtırmada nitel araĢtırma yöntemlerinden dokuman tarama yöntemi kullanılmıĢtır. AraĢtırmamızın evrenini Tarihi elmalı yağlı pehlivan güreĢleri ile ilgili yapılan bilimsel çalıĢmaların incelenmesinde Google akademik, Publons, Yök tez veri tabanları oluĢturmuĢtur. Örneklemimizi ise bu veri tabanlarında Elmalı Yağlı Pehlivan GüreĢi, Yağlı GüreĢ, Pehlivan GüreĢi anahtar kelimeleri sonucunda ulaĢılan ve 2000-2022 Haziran tarihleri arasında yayınlanmıĢ çalıĢmalar oluĢturmuĢtur. Elde edilen çalıĢmalar arasında çalıĢmamıza uygun olmayan çalıĢmalar dıĢlanmıĢ ve geriye kalan bir kongre bildirisi, iki tez çalıĢması ve bir araĢtırma makalesi incelenmiĢtir. 242 BULGULAR Tarihi elmalı yağlı güreĢleri Antalya‘nın Elmalı ilçesinde yapılmaktadır. Elmalı ilçesi konum olarak Batı Akdeniz Bölgesinde yer alan Toros Dağlarının kıvrımları arasındaki bir plato üzerinde Elmalı Dağı‘nın güney eteğinde yer almaktadır. Elmalı ilçesinin doğusunda Güney tarafında Elmalı Ovası, batı tarafında Topdağı tepesi, doğu tarafında Tilkicilik Tepesi, kuzey tarafında ise Elmalı Dağı bulunmaktadır (Atılgan vd, 2010; ErkıĢ, 2021). Elmalı ilçesinde yapılan kazılar sonucunda bulunan mezar, mimari bulgu, daha önce yaĢayanların yerleĢim yerlere rastlanılmıĢtır. Bu ise elmalı ilçesinin tarihte de farklı medeniyetlere ev sahipliği yaptığını göstermektedir. Yapılan araĢtırmalarda Elmalı‘nın tarihinin milattan önce yaĢayan Likyalılara dayandığı belirtilmiĢtir. Likyalılardan sonra Roma ve Bizans Ġmparatorluklarına ev sahipliği yaptığı, ardınsan Selçuklu Devleti‘nin Teke beyliğine ve son olarak Osmanlı Ġmparatorluğu‘na ev sahipliği yapmıĢtır. Osmanlı döneminde geliĢmiĢ bölgelerden biri olmuĢ ve çevre bölgelere örnek teĢkil etmiĢtir (kaynak metin). Elmalı ilçesi geçmiĢten kalan Osmanlı eserlerinin yaĢatılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu bölgede Elmalı evleri, cami, türbe ve sokakları geleneksel Osmanlı dönemini yansıttığı belirtilmiĢtir (Duymaz, 2008). Elmalı yağlı güreĢleri bu yıl 4 Eylül tarihinde 670. DüzenlenmiĢtir. Elmalı yağlı pehlivan güreĢlerinin baĢlangıç tarihi 1352 olarak belirtilmektedir. Elmalı yağlı güreĢleri önemi, büyüklüğü ve popülaritesi bakımından ikinci sırada yer almaktadır. Birinci sırada ise tarihi Kırkpınar Yağlı Pehlivan GüreĢleri yer almaktadır. Elmalıda 1352 yılında baĢladığı kabul edilen yağlı pehlivan güreĢlerinin baĢlama hikayesi o bölgedeki Sipahioğulları ve SubaĢı beylikleri arasındaki toprak alma savaĢları ile baĢladığı, savaĢta yaĢanan can kayıplarının önlenmesi için ise güreĢ yapılıp kazanan tarafın karĢı taraftan bir köy almasıyla devam etmiĢtir. Bu köy alma organizasyonu kaynaklarda at koĢuları, cirit oyunları, güreĢi kapsadığını belirtmektedir. Bunların sonucunda ayakta kalan taraf karĢıdan köy almıĢlardır. Bu olayın eylül ayında ikinci haftasında olması sebebiyle bu tarih gelenekselleĢmiĢtir. GüreĢin yapıldığı yer ise Beyler köyünde yer alan höyüğün kanındaki çayırda yapıldığı rivayet edilmiĢtir. Bu çayırda yapılan güreĢlere ise Beyçayırı GüreĢleri denilmiĢtir (Uyan, 2020; Güven, 1992). Günümüzde de Elmalı yağlı pehlivan güreĢleri eylül ayında gerçekleĢtirilmektedir. Tablo 1. Son 52 yıllık süreçte Tarihi Elmalı yağlı pehlivan güreĢ kazananları listesi. YIL Kaçıncı Kazanan YIL Kaçıncı Kazanan 1970 618. Nazmi Uzun 2004 652. Kenan ġimĢek 1971 619. Nazmi Uzun 2005 653. Hasan Tuna 1981 629. Aydın Demir 2006 654. Hasan Tuna 1982 630. Mehmet Keçe Atak 2007 655. Sermest Bulut 1983 631. Mehmet Keçe Atak 2008 656. Osman Aynur 1984 632. Mehmet Keçe Atak 2009 657. Mehmet YeĢil YeĢil 1989 637. Ahmet TaĢçı 2010 658. Osman Aynur 1990 638. Ahmet TaĢçı 2011 659. Ali Gürbüz 243 1991 639. Ahmet TaĢçı 2012 660. Ali Gürbüz 1993 640. Ahmet TaĢçı 2013 661. Orhan Okulu 1994 641. Ahmet TaĢçı 2014 662. Orhan Okulu 1995 642. Cengiz Elbeye 2015 663. Orhan Okulu 1996 643. Cengiz Elbeye 2016 664. Orhan Okulu 1997 644. Cengiz Elbeye 2017 665. Orhan Okulu 1999 647. Hasan Tuna 2018 666. Orhan Okulu 2000 648. Hasan Tuna 2019 667. Ali Gürbüz 2001 649. Kenan ġimĢek 2020 668. iptal 2002 650. Kenan ġimĢek 2021 669. Ġsmail Balaban 2003 651. Kenan ġimĢek 2022 670. Ali Gürbüz 1970‘yılından beri yapılan Tarihi Elmalı yağlı pehlivan güreĢlerinde en fazla kazanan kiĢi 6 kez ile Orhan Okulu olmuĢtur. Orhan Okulu‘dan sonra en fazla kazanan ise 5 kez ile Ahmet TaĢçı‘dır. SONUÇ GüreĢ tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Tarihin çok eskiye dayanması ise güreĢ sporunun geçmiĢten günümüze kadar farklı stillerde yapılmasına neden olmuĢtur. Bu stillerden bir tanesi ise yağlı pehlivan güreĢleridir. Pehlivan kelimesi Selçuklular döneminde tekkelerde güreĢenlere verilen isim olarak ortaya çıkmıĢtır. Yağlı güreĢin tarihi ise Yunanlıların üzerlerin kum sürerek güreĢmelerinden esinlenerek ortaya çıktığı belirtilmektedir. Yağlı güreĢlerin Türklerin hayatının bir parçası olmasıyla güreĢler sürdürülmüĢtür. Yağlı GüreĢler günümüzde artık eğlence ve festivallerde düzenlenmektedir. Bunlardan en popüler olanı Kırkpınar yağlı pehlivan güreĢi iken ikinci en büyük yağlı güreĢ ise elmalı güreĢleridir. Elmalı güreĢlerinin baĢlangıcı 1352 yılı olarak kabul edilmektedir. Yağlı güreĢlerin her yıl düzenli olarak belli bölgelerde düzenlenmesi ve katılımın sağlanması Ģüphesiz yağlı pehlivan güreĢ kültürünün gelecek nesillere aktarılmasında kilit rol oynayacaktır. 244 KAYNAKÇA ATABEYOĞLU, C. (2000). Geleneksel Türk Güreşi ve Kırkpınar. Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi Yayınları, Ġstanbul. ATILGAN, K. A., ATĠK, A., & ÇOBANOĞLU, A. (2010). Elmalı. Dünden Bugüne Antalya. Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Antalya CARTER, C. (1988). Athletic Contests in Hittite Religious Festivals. Journal of Near Eastern Studies, 47(3), 185-187. ÇEVĠK, D. (2011). Pehlivan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. DERVĠġOĞLU, M. (2018). Türk GüreĢinde Kıspet Ustalığı ve Kıspet Üzerine ĠnanıĢlar. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8(12):204-222 DUYMAZ, A. ġ. (2008). Kentsel GeliĢim ve Mimari Yapılar Üzerine Bir ÇalıĢma Örneği: Elmalı ġehri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2008(18), 205-220. ERĠM, D. (2007). Türkiye Selçuklu Devleti‘nde Spor ve Eğlence Hayatı. YayımlanmamıĢ Yüksek lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon. ERKIġ, S. (2021). Yerel Kalkınmada Spor Organizasyonları Elmalı Yağlı Pehlivan GüreĢleri Örneği, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya. GÜVEN, Ö. (1992). Türklerde Spor Kültürü. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları sayı: 57. Ankara. KALAYCI, E. (2018). Kültürel Süreklilik Bağlamında Kırkpınar‘ın Yansıttığı Dünya Görüşü Üzerine. YayınlanmıĢ Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. ÖGEL, B. (1984). İslamiyet‘ten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1984, s. 93. ġAHĠN, H. M. (2003). Türk Spor Kültüründe Aba Güreşi. Gaziantep Kulübü Spor Eğitim Yayınları, Ankara. UYAN, A. (2020). Bir Peşrevlik Ömür. Ubuntu Yayınları. Antalya. UYANIKER, N. (2019). Türklerde Güreş Kültürü ve Kırkpınar Güreşleri. Gece Kitaplığı, Ankara. UZUN, M., HAZAR, M., DÖġYILMAZ, E., & KAPLAN, M. (2004). KahramanmaraĢ Ġlinde Yapılan Folklorik GüreĢler ve Sosyal Hayata Etkileri, I. Kahramanmaraş Sempozyumu, 1053-1063 YAZOĞLU A. (1992), Balkanlardaki Türk Yağlı Güreşleri Kırkpınar I, (yy.) Özofset, (ty.) s. 67. 245 TÜRK HALKLARINDA GELENEKSEL SPORLARIN VE OYUNLARIN ULUSAL YASALARLA KORUNMASI ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME A REVĠEW ON THE SAFEGUARD OF TRADĠTĠONAL SPORTS AND GAMES ĠN TURKĠSH FOLK‟S BY NATĠONAL LAWS Bilge TÜZEL Ankara Hacı Bayram Veli University Email: bilge.tuzel@gmail.com OZET Uluslararası bir belge olan 2003 tarihli UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması SözleĢmesi, kültürel miras unsurlarının korunması için geliĢtirdiği koruma politikalarıyla taraf devletlere öneriler sunar. Bu SözleĢme taraf devletlere yaptırım uygulamaz; koruma politikaları için teĢvik eder ve unsurun yok olmasını önleyici Ģekillerde kararlar almasını destekler. Somut olmayan kültürel miras unsurlarının yaĢatılması ve kuĢaktan kuĢağa aktarılması için ulusal mevzuatlar ve yasalar geliĢtirilmesi bu politikalardan biridir. Ulusal ve uluslararası çalıĢmalara bakıldığında kültürel mirasın korunması için ülkelerin geliĢtirmiĢ olduğu yasalar SOKÜM SözleĢmesi öncesinde olduğu gibi sonrasında da tartıĢılmıĢtır. Somut yapılar, anıtlar ve doğal varlıkların tahrip edilmemesi ve yok olmaması için hazırlanan yasalar somut olmayan kültürel mirasa uyarlanmaya çalıĢılmıĢ; fikri mülkiyet kanunları kapsamında folklor ürünlerinin, üreticilerinin ve uygulayıcılarının haklarının yasalarla korunması denenmiĢtir. SOKÜM SözleĢmesi‘nin kabul edilmesinin ardından somut olmayan kültürel mirasın korunması kapsamında ayrı bir yasanın geliĢtirilmesi ihtiyacı daha da belirginleĢmiĢtir. Somut olmayan kültürel mirasın bir alanı olarak geleneksel sporların ve oyunların yasalarla korunması bu bildirinin konusunu oluĢturmaktadır. Bazı ülkelerde geleneğin korunması ve aktarılması kapsamında doğrudan geleneksel sporlara ve oyunlara odaklı yasalar bulunmaktadır. Örneğin, Kore‘de 2008 yılında yürürlüğe giren Geleneksel DövüĢ Sanatlarının TeĢviki Yasası, geleneksel sporların ve oyunların koruması için bir strateji sunar. Türk halklarında da buna benzer örnekler bulunmaktadır. Kazakistan‘ın 2014 tarihinde yürürlüğe giren doğrudan geleneksel sporlar ve oyunlarla ilgili Fiziksel Kültür ve Spor Yasasında halk sporları, dünya üniversite oyunları, spor ustası, spor etiği gibi terimlerin tanımları yapılmıĢtır. Ayrıca Türk halklarının kültürel mirasın korunmasıyla iliĢkili geniĢ kapsamlı yasalarında da geleneksel sporların ve oyunların korunmasına atıfta bulunulmuĢtur. 2001 yılında Moğolistan‘da kabul edilen Kültürel Mirasın Korunmasına Dair Yasa, aĢık atıĢlarının korunması için yasal bir zemin hazırlamıĢtır. 1998‘de Naadam ġenliğini Düzenleme ve Kutlama Yasası uyarınca aĢık atıĢları devletin resmî bir geleneksel sporu olarak ilan edilerek bu sporun/oyunun esasları, yarıĢmaları ve ödülleri belirlenmiĢtir. Bu örneklerin yanı sıra oyun/spor malzemelerinin ve icracılarının korunmasının da dolaylı olarak yasalarda yer aldığı saptanmıĢtır. Örneğin, Azerbaycan‘ın 2007 tarihli atçılık hakkında yürürlüğe giren kanunda at yetiĢtiriciliğinin geliĢtirilmesi ve icrasına iliĢkin yükümlülükler yer alır. Bu yükümlülükler dolaylı olarak atla icra edilen sporların geliĢimine de katkıda bulunur. Bu çalıĢmada söz konusu ülkelerin geleneksel sporlarının ve oyunlarının yasalarla/mevzuatla korunması yaklaĢımları halk bilimsel olarak incelenmiĢtir. Elde edilen veriler çerçevesinde geleneksel sporların ve oyunların koruma süreçlerindeki eksiklikler gösterilmiĢtir. Son olarak da geleneksel sporların ve oyunların hukuki metinlerle korunmasındaki iyi örnek uygulamaları yeni bir bakıĢ açısı ve örnek model sunmuĢtur. Anahtar Kelimeler: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması SözleĢmesi, geleneksel spor, geleneksel oyun, ulusal yasa, mevzuat Abstract The 2003 UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, an international document, provides recommendations to the state parties with the safeguard policies developed for the safeguard of cultural heritage elements. This Convention does not impose state parties; it encourages safeguard policies and is based on making decisions in ways that prevent the element‘s disappearance. One of these policies is the development of national legislation and laws to keep intangible cultural heritage elements alive and to be transmitted from one generation to another. Considering the national and international studies, the laws developed by the countries for the safeguarding of cultural heritage were discussed before as well as after the ICH Convention. The laws prepared to prevent the destruction and eradication of tangible structures, monuments 246 and natural assets were tried to be adapted to the intangible cultural heritage; the safeguarding of the rights of folklore products and producers and practitioners was tried within the scope of intellectual property laws. Following the adoption of the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, the need to develop a separate law for the safeguarding of intangible cultural heritage has become more evident. The safeguarding of traditional sports and games by law as an area of intangible cultural heritage constitutes the subject of this paper. In some countries, there are laws focused directly on traditional sports and games for the e and transmit of tradition. For example, the Law on the Promotion of Traditional Martial Arts, which entered into force in Korea in 2008, provides a strategy for the safeguarding traditional sports and games. There are similar examples in Turkish folk‘s. In Kazakhstan‘s physical culture and sports law directly related to traditional sports and games, which entered into force in 2014, definitions of terms such as folk sports, world university games, sports master, sports ethics were made. In addition, the safeguard of traditional sports and games is referred to in the broad laws of Turkish folk‘s related to the safeguard of cultural heritage. In the Law on the Protection of Cultural Heritage adopted in Mongolia in 2001, a legal basis was prepared for the safeguarding of knuckle-bone shootings. In 1998, in accordance with the Naadam Festival Organization and Celebration Law, the knucklebone shoot was declared an official traditional sport of the state and their principles, competitions and awards were determined. In addition to these examples, it has been determined that the safeguard of games/sports materials and performers is indirectly included in the laws. For example, Azerbaijan‘s law of 2007 on equestrian activities includes obligations for the development and execution of horse breeding. These obligations indirectly contribute to the development of horse sports. In this study, the approaches to the safeguard of traditional sports and games of the mentioned countries with laws/legislation were examined in a folk scientific way. In the framework of the data obtained, the deficiencies in the safeguarding processes of traditional sports and games are shown. Finally, good practices in the safeguard of traditional sports and games with legal texts have presented a new perspective and exemplary model. Keywords: The Convention for the Safeguarding Intangible Cultural Heritage, traditional sport, traditional game, national law, legislation. 247 KORONAVĠRÜS PANDEMĠSĠ SONRASINDA TÜRKĠYE'DE SON BĠR YILDA YAĞLI VE KARAKUCAK GÜREġLERĠNĠN YOU TUBE'DA ARANMA ORANLARININ KARġILAġTIRILMASI Comparison of the Search Rates of Oily and Karakucak Wrestlings on You Tube in the Last One Year after the Coronavirus Pandemic *Mehmet Akif ZĠYAGĠL ** Ferhat BÜYÜKKALKAN * Mersin Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi-Mersin (E-mail: mziyagil@gmail.com). ** Giresun Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi-Giresun (E-mail: fbuyukkalkan@gmail.com). Özet Koronavirüs pandem isi sonrasında Türkiye‘de son bir yılda yağlı ve karakucak güreĢlerinin You Tube'da aranma oranlarının karĢılaĢtırılması, geleneksel güreĢlere yönelik ilginin artıĢ veya azalıĢ eğiliminin belirlenmesi konusunda geleneksel sporların yöneticilerine önemli faaliyetlerini değerlendirmek için önemli bilgileri sunacaktır. Türkiye‘de 2022 yılı Ekim ayı öncesinde son bir yılda diğer bir ifade ile 2021 yılının Kasım ayından 2022 yılının Ekim ayının son gününe kadar uzanan bir dönemde tüm kategoriler seçeneğinde, Youtube aramalarında Yağlı GüreĢ ile Karakucak güreĢinin Popülaritesi ile ilgili aranma oranlarının sunulan değerleri ile belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgi gösterilmiĢtir. Grafikteki 50 değeri yarı popüler olmayı ifade ederken ―0‖ skoru zirveye göre %1‘den daha küçük bir değeri göstermektedir. Bu çalıĢmanın sonuçları, yağlı güreĢ 2022 yılı Nisan ayının ilk haftası hariç diğer aylarda özellikle sonbaharın son günlerine kadar karakucak güreĢinden daha çok You Tube kanalında arandığını ve izlendiğini göstermektedir. Karakucak 2022 Nisan‘ının ilk haftasında kendi popülerliğinin %30‘una eriĢerek Yağlı güreĢten daha çok ilgi toplamıĢtır. You Tube'da Yağlı güreĢin yıl içerisindeki en yüksek aranma ve izlenme oranları 3-9 Temmuz 2022 tarihleri arasına isabet etmektedir. Sonuç olarak, Koranavirüs pandemisi sonrasında yağlı güreĢe yönelik ilgi en yüksek seviyesine çıkarken karakucak güreĢlerine yönelik ilgide arzu edilen oranlara eriĢilmediği açıktır. Geleneksel sporlara yönelik ilginin yaygınlaĢtırılmasında internette özellikle You Tube kanalında tüm güreĢ organizasyonlarının maçlarını yansıtacak kaliteli videoların yer alması, resmi törenlerde ve geleneksel tüm törenlerde güreĢ organizasyonlarına yer verilmesi ile popüler televizyon dizilerinin senaryosunda geleneksel sporlarında yer alması daha etkili gözükmektedir. Anahtar Kelimeler: Yağlı GüreĢ, Karakucak güreĢi, Youtube, Popülarite. Abstract Comparing the search rates of oil and karakucak wrestling on You Tube in the last year after the coronavirus pandemic in Turkey will provide important information to the managers of traditional sports to evaluate their important activities in determining the trend of increase or decrease in interest in traditional wrestling.In Turkey, in the last year before October 2022, in other words, in a period ranging from November of 2021 to the last day of October of 2022, in all categories option, the search rates of Oily Wrestling and Karakucak wrestling Popularity in Youtube searches can be determined with the presented values. Attention is paid to a search relative to the highest point on the graph for region and time. The value of 50 in the graph indicates semipopularity, while the score of "0" indicates less than 1% compared to the peak. The results of this study showed that oil wrestling is searched and watched more on You Tube channel than karakucak wrestling in all months except the first week of April 2022, especially until the last days of autumn. Karakucak reached 30% of its own popularity in the first week of April 2022, attracting more attention than oil wrestling. The highest search and viewing rates of oil wrestling on You Tube are between 3-9 July 2022. It can be concluded that while the interest in oily wrestling reached its highest level after the Coronavirus pandemic, the desired rates of interest in Karakucak wrestling were not reached. It seems more effective to include quality videos reflecting the matches of all wrestling organizations on the Internet, especially on the You Tube channel, to include wrestling organizations in official ceremonies and in all traditional ceremonies, and to take part in traditional sports in the scenarios of popular television series. 248 Key words: Oily Wrestling, Karakucak wrestling, You Tube, Popularity. GĠRĠġ KüreselleĢme çağında dünyadaki Türk halkların kültür, kimlik ve yaĢam biçimlerinin korunması ve yeniden doğuĢu, tarihi ve kültürel mirasının yeniden canlanması, toplumda dostluğun güçlendirilmesi ve geleneksel değerlerin korunmasına yönelik zorluklar ile mücadelede önemli olan stratejilerden biride, unutulan geleneksel sporların canlandırılması ve bu konuda toplumun farkındalığının arttırılmasıdır. Geleneksel spor ve oyunların bilinirliklerinin artması ve yaygınlaĢmasına yönelik faaliyetler ile kuĢaktan kuĢağa aktarılan geleneksel oyun ve sporların, eğitim ve müsabaka veya yarıĢma ile ilgili etkinliklerinin muhafazası, icrası ve sürdürülebilirliği adına daha kalıcı ve sistemli bir hale getirilmesine ihtiyaç vardır. Türkler, at sırtında Küçük Asya'ya geldiklerinde sadece maddi varlıklarını değil, yaĢam tarzlarını ve geleneksel kültürlerini de beraberinde getirmiĢlerdir (Türkmen, 2016). Bunlardan büyük bir seyirci kitlesine sahip yağlı güreĢin tahminlerin çok ötesinde geniĢ bir coğrafya‘da insanların sporcu ve seyirci olarak ilgi duyduğu en popüler geleneksel spor branĢıdır (Türkmen, Ġmamoğlu ve Ziyagil, 2006). Diğer bir güreĢ türü de Türk toplumunun kültürel unsurlarından biri olan ve bu anlamda toplumsal kültürün devamı için birçok geleneksel yapı gibi korunması ve yapılandırılması gereken Karakucaktır (Gül ve Özkurt, 2021). Geleneksel sporların canlandırılması ve geliĢtirilmesi için çeĢitli tanıtım ve etkinliklerle insanların bu organizasyonla ilgili farkındalık düzeylerinin artırılması gerekli gözükmektedir. Çünkü geleneksel oyun ve sporların bilinmesi, yaĢatılması ve çok sayıda çocuk, genç ve yetiĢkinin aktif ve pasif katılımının artırılmasında bu tip araĢtırmaların genel eğilimleri belirleme açısından büyük etkisinin olacağı düĢünülebilir. Kurumlar ve bireyler arasında çift yönlü iletiĢimi mümkün kılan internet, en önemli bilgi edinme ve aktarma yolu olarak gösterilmektedir. Bu amaç için sadece radyo ve televizyon kanallarında değil internette yazılı ve görsel olarak bilgi edinme, haber ve video sitelerinde ne oranda araĢtırıldığı ve toplumda popüler olan sanatçılarında katıldığı tanıtım programlarının ne oranda izlendiği toplumsal ilginin göstergesi olabilir. Ġnternet teknolojilerinin geliĢmesi insanların birbiriyle olan iletiĢimini kolaylaĢtırırken, haberleĢme ve bilgi paylaĢımı gibi birçok yenilikleri de beraberinde getirmiĢtir (http://worldnomadgames.com/en/). Böylece bu çalıĢmada, Türkiye genelinde Youtube‘da 2022 yılı Ekim ayı öncesinde son bir yılda diğer bir ifade ile 2021 yılının Kasım ayından 2022 yılının Ekim ayının son gününe kadar uzanan bir dönemde tüm kategoriler seçeneğinde, You Tube aranma oranları araĢtırılmıĢtır. Türkiye‘nin en popüler iki geleneksel spor olan yağlı güreĢe kıyasla yeterince popüler olamayan Karakucak güreĢ organizasyonlarının videolarına yönelik ilginin araĢtırılması amaçlanmıĢtır. 249 Yöntem Bu çalıĢmada, araĢtırma problemi hakkında var olan kütüphane, arĢiv, internet ve benzeri kaynaklardan derlenen verilere dayalı yapılan dokümanter araĢtırma yöntemi kullanılmıĢtır. Arama motorları, internette yer alan sitelerin yazılar, dosyalar, videolar, resimler vb. gibi içeriklere göre kayıt altına alınarak arĢivlendiği, listelendiği ve kullanıcıların yapmıĢ olduğu arama sorgularına en hızlı ve en doğru Ģekilde sonuç vermeyi amaçlayan yazılımlar ve web siteleridir. Google arama motoru, internet üzerinde bulunan içeriği aramak için kullanılan bir mekanizmadır. ―Trend‖ kelimesi eğilim, akım, gidiĢat anlamlarına gelmektedir. Yani ―trend‖ kelimesinin Türkçesinden yola çıkarak google trend‘i (https://trends.google.com/) Google eğilimleri ya da baĢka bir değiĢle arama eğilimlerini gösteren bir araç olarak tanımlanabilir. Yani arama trendleri alakalı arama terimlerine olan ilgi düzeyinin ölçülmesine yardımcı olabilir. ―Google trends‖ sitesi açıldığında, sadece bir grubun bir değiĢken ile ilgili zaman içerisindeki değiĢimi araĢtırılacağı gibi aynı değiĢkende farklı grupların eğilimlerinin karĢılaĢtırılması da yapılabilir. Trendlerin veya eğilimlerin belirlenmesinde Ģu değiĢkenlerin kullanılması mümkündür. Coğrafi sınırlama: Dünya genelinde ve ülkeler genelinde aramanın sınırlandırılması mümkün gözükmektedir. Bu çalıĢmada, Türkiye geneli sınırlaması kullanılmıĢtır. Zaman sınırlaması: Saat, gün, ay, yıl sınırlaması seçenekleri vardır. 2022 yılı Ekim ayı öncesinde son bir yılda diğer bir ifade ile 2021 yılının Kasım ayından 2022 yılının Ekim ayının son gününe kadar uzanan bir dönemde tüm kategoriler seçeneğinde, aranma oranları araĢtırılmıĢtır. Kategori sınırlaması: Bu bölümde, tüm kategoriler seçeneği ile alıĢ veriĢten bilime, finanstan sağlığa ve spora kadar birçok kategori seçeneği sunulmuĢtur. ÇalıĢmada sadece ―tüm kategoriler‖ seçeneği kullanılmıĢtır. Arama grubu sınırlaması: Bu bölümde, Google web arama, görsel arama, Google haberler arama, Google alıĢveriĢ ve Youtube arama seçenekleri sunulmuĢtur. ÇalıĢmada, sadeceYoutube arama seçeneği kullanılmıĢtır. Eğilimde sunulan değerler ve sayılar, belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgiyi göstermektedir. 100 değeri, dönemin en yüksek popülerliğini göstermektedir. Yine 50 değeri ise, bunun yarısı kadar popüler anlamına gelmektedir. Benzer Ģekilde, 0 değeri, göreli bir aramaya yönelik ilginin en yüksek popülerliğinin %1'inden daha az popüler olduğunu göstermektedir. Bulgular ÇalıĢma bulguları, “https://trends.google.com” adresinde yapılan aramalar karĢılaĢtırmalı Ģekilde grafikler 1 de olarak sunulmuĢtur. 250 Grafik 1. Bu yıl 30 Ekim 2022 yılından önceki 12 ayda Yağlı GüreĢ ve Karakucak güreĢlerinin You Tube Video Kanalında Aranma Oranlarının KarĢılaĢtırılması. TartıĢma Kültürel değer olarak geleneksel spor ve oyunlar ile ilgili haberleĢme ve bilgi paylaĢımı gibi, birçok yenilikleri bünyesinde barındıran internette yazılı ve görsel unsurların yer alması ile toplumun paylaĢımına açılması, kuĢaklararası ortak duygu ve inançlar ile spor kültürünün paylaĢımını günümüz koĢulları içerisinde etkin bir Ģekilde kullanılmasına yönelik bu çalıĢmada, Türkiye‘nin en popüler geleneksel sporu olan yağlı güreĢe kıyasla Karakucak güreĢinin Youtube arama motorlarında aranma oranlarının karĢılaĢtırılması amaçlanmıĢtır. Koronavirüs pandemisi sonrası 2022 yılı Ekim ayı öncesinde son bir yılda diğer bir ifade ile 2021 yılının Kasım ayından 2022 yılının Ekim ayının son gününe kadar uzanan bir dönemde tüm kategoriler seçeneğinde, bu çalıĢmada sadece ―tüm kategoriler‖ seçeneği kullanılmıĢtır (Grafik 1). Bu çalıĢmanın sonuçları, yağlı güreĢ 2022 yılı Nisan ayının ilk haftası hariç diğer aylarda özellikle sonbaharın son günlerine kadar karakucak güreĢinden daha çok You Tube kanalında arandığını ve izlendiğini göstermektedir. Karakucak 2022 Nisan‘ının ilk haftasında kendi popülerliğinin %30‘una eriĢerek Yağlı güreĢten daha çok ilgi toplamıĢtır. You Tube'da Yağlı güreĢin yıl içerisindeki en yüksek aranma ve izlenme oranları 3-9 Temmuz 2022 tarihleri arasına isabet etmektedir. Yağlı GüreĢ organizasyonlarının sayısının ve popülerliğinin karakucak güreĢlerinden daha çok olması You Tube kanalında daha çok videonun yer almasına ve dolayısıyla daha çok aranması ve izlenmesine yol açtığı söylenebilir. Bu bağlamda koranavirüs pandemisi sonrasında yağlı güreĢe yönelik ilgi en yüksek seviyesine çıkarken karakucak güreĢlerine yönelik ilgide arzu edilen oranlara eriĢilmediği açıktır. Geleneksel sporlara yönelik ilginin yaygınlaĢtırılmasında internette özellikle You Tube kanalında tüm güreĢ organizasyonlarının maçlarını yansıtacak kaliteli videoların yer alması, resmi törenlerde ve 251 geleneksel tüm törenlerde güreĢ organizasyonlarına yer verilmesi ile popüler televizyon dizilerinin senaryosunda geleneksel sporlarında yer alması daha etkili gözükmektedir. ÇalıĢmalarında FiĢne, Bardakçı ve Karagöz (2017) güreĢ sporuna yönelik toplumsal ilginin düĢük olduğunu ve Uluslararası literatürdeki benzer çalıĢmalar baĢka toplumlarda da geleneksel sporlara yönelik ilginin azaldığını göstermektedir. Bu noktadan hareketle toplumda en popüler sporlar arasına geleneksel sporlarında girmesi için daha çok planlı etkinliğe ve araĢtırmaya ihtiyaç olacağı açıktır. BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) ile Uluslararası Herkes için Spor Birliğinin (TAFISA) geleneksel sporların ve sporun hoĢgörü, bütünleĢme, kültürel farkındalık, dayanıĢma, çeĢitlilik ve dünya barıĢı için bir araç olarak önemini kabul ettiği Busan toplantılarında, geleneksel sporların korunmasına, canlandırılmasına yönelik birçok bildiri sunulmuĢtur. Bunlardan geleneksel oyun ve sporların geleceği konusunda sunulan bir araĢtırmada, bir yandan geleneksel sporların korunması, yeniden keĢfedilmesi, geliĢtirilmesi ve bir yandan herkes için spor hareketinin birlikte geliĢimi, biri birine paralel olmasa da, her ikisi de büyük ölçüde belirgin Ģekilde geliĢmektedir. Gelecekte bu iliĢkinin olumlu yönde geliĢeceği öngörülmektedir (Palm, 2008). Sportif faaliyetlerin dünyanın bir yerinden diğerine göçü, rekabete dayalı sporlarla sınırlı olmayıp, eğlence aktiviteleri, sağlık odaklı rekreasyonel uygulamalar, ruhsal katılım, estetik performansları ve oyunları içermektedir. Özellikle Türkiye‘de Yağlı ve Karakucak güreĢlerinin popülerliğini artırmak için; (1) Youtube arama motorlarında görsel materyallerin projelendirilerek hazırlanması, (2) Arama motorlarına hızlı eriĢim için cep telefonlarına indirilebilen ―Geleneksel Sporlar veya etnospor‖ baĢlıklı uygulamaların hazırlanması, (3) YÖK kapsamında tüm Spor Bilimleri Fakülteleri ve BESYO‘larda geleneksel güreĢlerin seçmeli ders haline getirilmesi ve tüm öğrencilerin eğitimin parçası olarak bu organizayonda gönüllü olarak görev alması, (4) öncelikle Spor Bilimleri Fakülteleri ve BESYO öğrencilerinin katılacağı geleneksel güreĢ organizasyonlarının ulusal düzeyde yapılması, (6) geleneksel güreĢler ile diğer geleneksel spor ve oyun etkinliklerine belediyelerin aktif katılımının sağlanması ve (5) geleneksel spor ve oyunların sinema, TV ve sosyal medyada görsel materyaller yer alması ve sinema sektörü ile iĢbirliğine gidilmesi yararlı olacaktır. Referanslar 1. FiĢne, M., Bardakçı, S. ve Karagöz, Y. (2017). Ata Sporumuz GüreĢe Yönelik Günümüzdeki Toplumsal BakıĢın Değerlendirilmesi, CBÜ Bed Eğt Spor Bil Dergisi: 12(1) 28-42. 2. Gül M., Özkurt B. (2021).Traditional ―Karakucak‖ Wrestling and Its Applications in Turkey. Applications of Traditional Wrestling in The World, Mehmet Türkmen Adem Kaya, Editör, NOVA Science Publishers Inc. , New York, ss.1-387, 2021. 3. http://worldnomadgames.com/en/ (EriĢim Tarihi, 20.09.2021). 4. Palm, J. (2008). The Future of Traditional Games and Sports. TAFISA Magazine; Traditional Sport and Games: New Perspectives on Cultural Heritage. 4th Busan TAFISA World Sport for All Games. 5. Türkmen, M. (2016). ―Türk Toplumlarında GüreĢ ve Kültürü‖. Journal Destanı Kırkpınar, 36: 9-10. 252 6. Türkmen, M., Ġmamoğlu, O. ve Ziyagil, M.A., (2006). ―Türkiye‘de GüreĢ Sporunun Popülaritesi ve SeçilmiĢ Bazı Spor Dalları Ġle KarĢılaĢtırılması‖, Türk Dünyası AraĢtırmaları, Sayı 163, ss: 77. GELENEKSEL SPOR VE OYUNLARIN ÖZELLĠKLERĠ VE ÖĞRETĠMĠ ĠLE ÇOCUK VE GENÇLERE YÖNELĠK ÇOK YÖNLÜ ETKĠSĠ Characteristics and Teaching of Traditional Sports and Games and its Multiple Effects on Children and Youth *Mehmet Akif ZĠYAGĠL, **Mehmet TÜRKMEN * Mersin Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi-Mersin (-mail:mziyagil@gmail.com). * * MuĢ Alparslan Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, (-mail: turkmenafsin@gmail.com). Özet Kültürel değerlerin yaĢatılmasının önemli araçlarından biri olan oyun ve geleneksel sporlar, küreselleĢme tazyiki ile unutulmaya yüz tutarken onun çok yönlü özelliklerinin anlaĢılarak korunması ve eğitim aracı olarak kullanılması ile çocukları, gençleri ve yetiĢkinleri kapsayan kitlelerin aktif ve pasif katılımının sağlanması önemli gözükmektedir. Çocuk ve gençlerin geleneksel oyun ve sporlara yönelmesi için faydalarının ve eğitsel kazanımlarının ayrıntılı Ģekilde ortaya konulması gerekmektedir. Bir oyun veya etkinlik yapmanın basit bir yöntemi olarak etkinliğin tanımlanmasına takiben, nasıl yapılacağının gösterilmesi, katılımcılara oyunla ilgili soruların sorulması, çocuklara oynatılması ve uyarlama yapılması önerilmektedir. Açık ve kapalı alanlarda, evlerde, okullarda, kulüplerde ve sokaklarda uygulanan geleneksel oyunlar ve sporların anaokulundan yetiĢkinlere tüm seviyelerde farklı kullanım alanları vardır. Geleneksel çocuk oyunları, "en az araç ve gereçle gayri resmi bir şekilde oynanan, çocukların diğer çocuklardan örnek olarak öğrendiği ve yazılı kurallara atıfta bulunmadan oynanabilecek oyunlar" olarak tanımlanmaktadır. Geleneksel oyun ve sporların uygun ve etkili eğitim aracı olarak eğitimin tüm kademelerinde kullanılmasına yönelik uzmanların ortak aklını yansıtan düzenlemeler eğitim programlarında yapılmalıdır. Anahtar Kelimeler: Geleneksel oyunların ve sporların özellikleri, Oyun öğretimi. Abstract While games and traditional sports as one of the important tools of preserving cultural values are about to be forgotten with the pressure of globalization, it seems important to ensure the active and passive participation of the masses including children, youth and adults by understanding and protecting its versatile features and educational values. In order for children and young people to tend to traditional games and sports, their benefits and educational achievements should be revealed in detail. Following the definition of the activity as a simple method of doing a game or an activity, it is recommended to show how to do it, ask participants questions about the game, play it to children and adapt it. Traditional games and sports practiced in indoor and outdoor areas, homes, schools, clubs and streets have different areas of use at all levels from kindergarten to adults. Traditional children's games are defined as "games played informally with the least equipment that children learn from other children as an example, and can be played without reference to written rules". Arrangements reflecting the common wisdom of experts for the use of traditional games and sports as an appropriate and effective educational tool at all levels of national education should be made in the education programs. Key Words: Traditional games and sports, Characteristics, Teaching games. 253 GĠRĠġ Geleneksel spor ve oyunlar, yerli, bölgesel veya fiziksel hareketin ulusal formları ve kültürü ile ilgili insan mirasının parçası olan ve belirli bedensel geleneklerin ve siyasi etkilere rağmen coğrafi konumlarına, sosyo-kültürel durumlarına bakılmaksızın kültürel ve evrensel değerler aktaran bir aracı olarak ifade edilirken günlük yaĢamdaki alıĢkanlık, çalıĢma faaliyetleri, yerel festivaller, ulusal turnuvalar gibi fiziksel eylemler (performanslar ve yarıĢmalar) ile bir nesilden diğerine geçmektedir (Bronikowska, 2013). Geleneksel oyunlar, çoğunlukla kırsal alanlarda ve büyükĢehirlerin düĢük ve orta gelirli bölgelerinde yaĢayan insanlar arasında önde gelen etkinliklerdir. Günümüzde, uzun zamandır toplumumuz tarafından oynanan geleneksel oyunların çoğu, bu modern çağın çocuklarının dijital oyunları daha çekici bulduğu için tercih edilmemektedir. Ülkemizde nüfusun düĢük bir bölümünün yaĢadığı kırsal kesimde yaĢayan çocukların bir kısmı hala geleneksel oyunları bildiği ve oynadığı ifade edilebilir. Geleneksel oyunları oynamanın oyuncular için kendine has avantajları olduğuna Ģüphe yoktur. Ana avantajı, oyuncuların düĢünme becerilerini geliĢtirebilmesidir. Günümüzde geleneksel oyunları oynanmasına yönelik bilgi ve becerilerin aileden sokağa ve okullara kadar birçok yerde tanıtım, canlandırma, sürdürme ve geliĢtirme konularında sürekli bir gayretin gösterilmesi gerekli gözükmektedir. Kültürel kimliğin önemli bir parçası ve kültürel zenginliğin korunma mekanizması olan spor tarihi, var olan insan medeniyetinin incelenmesi ile araĢtırılabilir. Bu nedenle, geleneksel spor ve oyunların uygulamaları ile ilgili bilgileri korumak ve somut olmayan kültürel mirasın bir ifadesi olarak tanıtımı açısından hayati önem taĢımaktadır. Spor ve oyunlar ile iliĢkili gelenek kavramı, alıĢagelmiĢ ve nesiller arası değer ve anlamların zenginleĢtirilmesi ile gelecek kuĢaklara aktarılmasında önemli bir rol oynamıĢtır. Kültürel değerlerin yaĢatılmasının önemli araçlarından biri olan oyunlar, küreselleĢme tazyiki ile değiĢirken onun çok yönlü özelliklerinin anlaĢılarak korunması ve eğitim aracı olarak kullanılması önemli gözükmektedir. Eğiticilerin geleneksel oyunlara yönelik düĢünce, duygu ve davranıĢlarını organize eden tutarlı bir eğilim içerisinde olması beklenmektedir. Çocukların, geleneksel oyunları yakınlık duyması, ondan hoĢlanması ve ona öncelik tanımasını sağlayacak oyun eğitiminin küçük yaĢlardan itibaren verilmesi gereklidir. Küresel güçlerin kültürümüzü yok etme çabalarına karĢı eğitimin ve günlük yaĢamın bir parçası haline getirilmesi gereken geleneksel oyunların, modern ve geleneksel özellikleri ile yaĢatılması ve yaĢanılması gerekmektedir. GeçmiĢten günümüze miras olarak gelen geleneksel oyunlara ve sporlara yönelik kitlesel ilgi veya popülerite gittikçe azalırken eğitimde geleneksel oyunların yaygınlığının artırılması için geleneksel oyunların çocuk ve gençlere çok yönlü etkilerinin ortaya konulması gerekmektedir. Her ne kadar Dünya Etnospor Konfederasyonu ve Geleneksel Sporlar Federasyonunun geleneksel spor ve oyunların bilinirliklerinin artması ve yaygınlaĢmasına yönelik faaliyetler belirgin Ģekilde artsa da, çocuk ve gençlerin kalıcı Ģekilde davranıĢlarına yansıyan etkinin oluĢturulması için farklı eğitim ve sosyal ortamlarda geleneksel spor ve oyun uygulamalarının sıklığının, süresinin ve kalitesinin artırılmasına ihtiyaç vardır. Böylece bu çalıĢma, geleneksel spor ve oyunların genel özellikleri ve öğretimi ile çocuk ve gençlere çok yönlü etkilerini araĢtırmayı amaçlamaktadır. Geleneksel Oyunların Genel Özellikleri Geleneksel çocuk oyunlarının genel özellikleri ((Edwards, 2017) aĢağıda sunulmuĢtur. 254 • Geleneksel oyunlar, eğlenceli oyun için güvenilir bir çerçevenin yanı sıra yaratıcılık ve keĢif için fırsatlar sağlamıĢtır. • Özel günlerde (düğün, festival ve açılıĢ törenleri gibi) veya serbest zaman etkinlikleri olarak oynanmaktadır. • Oyunlar, eğlenmek ve yetiĢkin rolleri için gerekli becerileri öğretmek için çocuklarla yetiĢkinler tarafından sıklıkla oynanmaktadır. • Oyunların birçoğu fiziksel uygunluğun bir veya daha fazla bileĢenini geliĢtirmektedir. • Hayatta kalmak için gerekli olan beceri ve tekniklerin birçoğu oyun oynayarak öğrenilmekte ve mükemmelleĢtirilmektedir. • Oyunların bazılarına diğer kültürlerde de ve geniĢ coğrafyalarda rastlanırken birçoğu küçük bir grup insan veya bir bölge ile sınırlıdır. • Oyunlar, görünüĢte küçük çocukların küçük etkinliklerinden daha önemli spor etkinliklerine kadar uzanan bir köprüdür. • Gayri resmi organizasyon, oyunların ortak bir özelliğidir ve oyunlar derslerde öğretilmez, izlenerek öğrenilir. • Oyunların genellikle basit ve yazılı olmayan kuralları vardır. • Oyunlar geleneklere bağlılık göstermektedir. • Benzer oyunlar, farklı alanlarda farklı gelenekler veya kültürel anlamlara iliĢkilendirilmektedir. • Kurallar ile oyun araçlarında büyük miktarda bölgesel farklılıklar vardır. • Çoğu zaman oyuncular ve izleyiciler arasında gevĢek bir ayrım vardır. • Katılım ile ilgili sosyal kontrolün çoğu genellikle gayri resmidir ve oyuncular tarafından yönetilir. • Çok sayıda oyun fiziksel aktivite ve becerilere vurgu yapmaktadır. • Bazen yüksek düzeyde sosyal olarak kabul edilen fiziksel temasa izin verilmektedir. • Katılımı gerektiren güçlü toplumsal baskıya dair net kanıtlar vardır. • DeğiĢik gruplar arasında geniĢ bir yelpazede oyunlarda çeĢitlilik vardır. • Oyunlar kültürün güçlendirilmesine yardımcı olurken çocuk ve gençlere önemli olarak düĢünülen değerleri öğretmektedir. • Hem rekabetçi hem de iĢbirlikçi ortamda, oyunlar genellikle iyi niyet ve kiĢilerarası iliĢkileri teĢvik etmektedir. Geleneksel oyunların özellikleri özetlendiğinde öne çıkan temel özellik göz ardı edilmemelidir. Oyunlar, çoğunlukla zevk için oynanırken genellikle çeviklik, denge, koordinasyon, sürat, kuvvet ve esneklik gibi fiziksel uygunluk bileĢenlerinin geliĢimine de yardımcı olmaktadır. Çocuk oyunları, ince ve kaba motor becerilerinin yanı sıra ezberleme, sıralama, mekansal ve uzaysal farkındalık ve dil gibi diğer yetenekleri de öğrettiği ve geliĢtirdiği bilinmektedir. Çocuklar oyunlarla baĢkalarıyla iĢbirliği yapmayı öğrendiği geleneksel oyunlar genellikle özel törenlerde veya serbest zaman etkinliklerinde aile ile diğer gruplar bir araya geldiğinde oynanmaktadır. Bu oyunlarda, dostça 255 bir rekabet olduğunda insanlar genellikle birileri daha iyi olduğunda çok bu durumu önemli bir sorun olarak görmemeleri veya üzülmemeleri için teselli edilmektedir. Ayrıca, taklit etkinlikleri en yaygın Ģekilde oynanmakta ve avlanma ve diğer yetiĢkin davranıĢları için sıklıkla yapılmaktadır. Geleneksel oyunlar birçok açıdan değerli olduğu bilinmektedir. Fiziksel uygunluğun çocuklar ve yetiĢkinler için yaĢam boyu önemli olduğu unutulmamalıdır. Oyunlardaki fiziksel etkinliklerin beceri düzeyi, zorluğu ve süresine bağlı kazanımlar egzersiz ve sportif etkinliklerdeki gibi artsa da, oyunlar genellikle eğlence, hoĢ vakit geçirme ve kiĢisel memnuniyet için oynanmaktadır. Ayrıca, dürüst oyun (fair play) teĢvik edilmektedir ve kazanmak her zaman en önemli amaç değildir. Becerili ya da becerisiz olsun baĢkalarının fiziksel yeteneklerine saygı göstermek önemlidir. BaĢkalarına öğretme fırsatı verilmesi diğer katılımcıları sabırlı yaparak becerilerini geliĢtirmektedir. Oyunlar, katılımcıların ellerinden geldiğince en iyi Ģekilde oynanmalıdır. Oyun, katılmak isteyen herkese açıktır. Oyun kuralları, tüm oyuncular tarafından anlaĢılabilecek kadar az ve basittir. Rekabetin olduğu oyunlarda kazanmak en önemli Ģey değildir. Oyunların çoğu hakem veya yönetici olmadan oynanmaktadır. Oyunların çoğu takımdan ziyade grupla oynanmaktadır. Sağlıklı kiĢisel geliĢim için oyunlar son derece önemli olan oyunlara katılım, sosyal etkileĢimin de temel bir eğitim etkinliği olarak, önemli değerleri iletmek için bir araç olarak kullanılmaktadır. Geleneksel Oyunların Kullanım Alanları Açık ve kapalı alanlarda, evlerde, okullarda, kulüplerde ve sokaklarda uygulanan geleneksel oyunlar anaokulundan yetiĢkinlere tüm seviyelerde farklı kullanım alanları vardır. Birçok spor dalında antrenörlük uygulamalarında, Açık havada eğitim ve serbest zaman etkinliklerinde, Beden eğitimi derslerinde, Okullardaki derslerde, Çocukların sokak buluĢmalarında, Akraba ve dost evlerinin ziyaretlerinde Spor eğitimi, tatil ve okul dıĢı etkinliklerde, Düğün, tören ve özel günlerde, Evlerde bireyler ve gruplar için düzenlenen eğlence etkinliklerinde geleneksel oyunlar kullanılmaktadır. Geleneksel Oyunların Yararları          Geleneksel bir oyun ve sporlar programından kazanılacak birçok fayda vardır. Bunları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz;           Geleneksel oyunların ve sporların kıymetini bilmek, Uygun sportif ve oyun davranıĢına saygı göstermek, Fair Play veya Dürüst oynamayı öğrenmek, Oyun ve sportif etkinliklerde en iyi performansı sağlamak, Eğlence ile takım veya grup çalıĢmasının tadını çıkarmak, Belirli fiziksel beceri ve yetenekleri geliĢtirmekten gurur duymak, Fiziksel uygunluğun geliĢtirilmesine olan ihtiyacı önemini anlamak, Oyun ve sportif etkinliklerde diğer katılımcılara saygı göstermek, Diğer kiĢilerin becerilerini ve kendi becerilerini değer vermek, Diğer katılımcılarla iĢbirliği yapmak, 256  Oyun ve hareketler ile ifade kültürünün evrenselliğini ve çeĢitliliğini tanımak Geleneksel Oyunların Öğretimi Bir oyun veya etkinlik yapmanın öğretilmesinde basit bir yöntemi çeĢitli aĢamalar dikkate alınarak uygulandığında daha etkili hale gelmektedir.       TGSYOU (Tanımla, Göster, Soru sor, Yap – Oyna ve Uyarla) Tanımlama: Kuralları mümkün olduğu kadar basit hale getiren faaliyetin kurallarını sunun. Gösterim: Kısa bir gösteri kuralları netleĢtirecektir. Soru sorun: Herhangi bir oyuncunun daha fazla açıklama yapması gerekip gerekmediğini kontrol edin. Oyun Oynatın: Ġnsanlar kurallardan emin olmasalar bile, oyun baĢladığında muhtemelen hızlı bir Ģekilde öğrenirler. Katılımcılar tarafından anlaĢılmayan bir durumun olduğu düĢünüldüğünde, oyunu durdurun ve tekrar açıklayın veya gösterin. Uyum sağlayın: Ġnsanların eğlenip eğlenmediğini kontrol edin. Oyunun sergilenmesine ve gözlemlemeye devam edin. Ġlginin azaldığından veya oyunun daha iyi hale getirilebileceğini düĢünüyorsanız kuralları değiĢtirin veya baĢka bir oyuna geçin. TGSYOU yaklaĢımı sadece bir öğretime yol gösteren bir rehberdir ve oyunla ilgili tüm ayrıntıları ortaya koymamaktadır. Oyunu rekabetçi ve iĢbirlikçi formlarda düzenlenebilir. Tanımla, Göster, Soru sor, Yap – Oyna ve Uyarla kelimelerinin ilk harflerinden oluĢan akronim olan ―TGSYOU‖ ile Bir oyun veya etkinlik yapmanın basit bir yöntemi ifade edilebilir (Edwards, 2017). Yine aynı Ģekilde, Spor ve her türlü oyun öğretiminde ideal yol aranırken Ġngilizce ―Introduce (GiriĢ), Demonstrate‖ (Gösteri), Explain (Açıklama), Apply (Uygulama) ve Look (Gözlemleme)‖ kelimelerinin ilk harflerinden oluĢturulan Ġ-D-E-A-L yaklaĢımın açıklanması da geleneksel oyunların öğretiminde eğiticilere ıĢık tutacaktır (http://leinstergaa.ie/wp-content/uploads/sites/33/2017/09/IDEA.pdf, 2022). Bir becerinin ve oyunun öğretilmesinde 5 basamak vardır: 1. GiriĢ (Introduce):Yeni geleneksel oyunların ve becerilerin öğretilmesinde öğrencilerin istekli olmasını sağlayın. Eğiticiyi görebilme ve duyabilmelerini kolaylaĢtıracak seviyede dikkatleri çekilmelidir. Yeni oyun ve becerileri öğrenmek için sebepleri ortaya koyabilmek gerekir. Yeni becerilerin nerede ve nasıl kullanılabileceğinin açıklanması ve yeni öğrenilen bilgileri önceki öğrenilen becerilerle iliĢkilendirilmesi gerekmektedir. 2. Gösteri (Demonstrate): Ġlk önce bir beceri gösterildiğinde, çocuklar daha çabuk anlayacaktır. Bir resmin bin kelimeye eĢit olduğunu unutmayın. Eğer kendinizin beceriyi yeterince gösterebileceğinizden emin değilseniz, ―içinizden kim bunu iyi Ģekilde yapabilir?‖ sorabilirsiniz. Demonstrasyon, düzeltilmelidir. Fakat mükemmel olan düzeltmeye ihtiyaç duymayacaktır. 3. Açıklama (Explain): Geleneksel oyun ve becerinin önemli noktaları öğrencilere açıklanmalıdır. Oyunun öğretilmesinde Ġki-üç ana noktaya odaklanılmalıdır. Açıklamanın herkesin anlayacağı 257 kelimelerle kısa açık ve net olması sağlanmalıdır. ―Öndeki ayağınızı nereye koyarsınız?‖ gibi açık uçlu sorularla anlayıp anlamadıklarınızı kontrol edin. Gösteri ve açıklama mümkün olan en kısa zamanda yapılmalıdır. Çünkü çocuklar uzun süre oturamaz ve dinleyemez. 4. Uygulama (Apply):Demonstrasyon ve açıklamadan hemen sonra uygulama için bir etkinlik düzenleyin. Etkinlikler, mümkün olduğunca eğlenceli oyun formunda olmalıdır. Aynı beceri geliĢtirirken, alıĢtırmalar sürekli Ģekilde değiĢtirilmelidir. Çocuklar etkili Ģekilde bir geleneksel oyunla ilgili bir beceriyi yapamadığı sürece, gösteri ve açıklamalara devam edilmelidir. Etkinlik yolunda gitmezse ve iĢlemezse, sakın korkmayın. Tümü-Parçaları-Tümü Ģeklinde formülüze edilen metodu kullanılmalıdır. 5. Denetleme (Look):Geleneksel Oyunun uygulaması yapılırken öğrencileri gözlemlenmeli ve analiz edilmelidir. Övgüler ve becerinin parçalarının baĢarılı Ģekilde yapılması bütünlük içerisinde olmalıdır. Geleneksel oyunlardaki performansın (yapılanların) nasıl geliĢtirilebileceği hakkında basit ve kesin geribildirimlerde bulunulmalıdır. Geleneksel Oyunlar ve Sporlarda Yeni Düzenlemeler Yapılması Geleneksel oyunlar ve sporlarda yeni düzenlemeler yapılması oynanabilirliğin artması bakımından önemlidir. Oyunların değiĢtirilmesi, özgün amacından farklı olmadan yeni olasılıklara izin vermektedir (Edwards, 2017). Oyunu ve sportif etkinliği değiĢtirmek için bazı nedenler:            Daha fazla eğlence, heyecan ve mücadele sağlamak, Farklı fiziksel uygunluk yetenekleri olan oyunculara izin vermek, Farklı yaĢ ve cinsiyet gruplarına hitap etmek, Farklı kültürlere uygun halegetirmek, Güvenlik ve fiziksel temasla ilgili riskleri azaltmak, Mevcut zaman etkili kullanmak, Araç ve gereçlerin var olması, Oyuncuların beceri seviyesi, Oyun alanının veya sahasının var olması, ĠĢbirliği veya rekabetçiliği teĢvik etmek, Programın amaçlarına ulaĢmak (Edwards, 2017). Geleneksel oyun ve sporlarda, öğrencilerin öğrenme sürecinde özellikle erken yaĢlarda baĢarı tecrübesi kazanmak çok önemlidir. Oyun kurallarının, ekipmanların ve çevrenin değiĢtirilmesine daha çok odaklanır. Burada gösterilen birçok örnek hem pratiklerde hem de mevsimlik oyunlarda uygulanabilir. Örneğin okçulukta, hafif çekme ağırlığına sahip yayların kullanılması, bu uygun yay pozisyonuna ulaĢmayı ve onu sürdürmeyi kolaylaĢtırmaktadır. Daha büyük ve yuvarlak hedef tahtaları kullanılması ya da puan halkalarını büyütülmesi veya atıcı ile hedef arasındaki mesafeyi kısaltılması mümkün gözükmektedir. Hedeflenen sporlarda, öğrenciler için, öğrenme sürecinde özellikle erken yaĢlarda baĢarıyı tecrübe edinmeleri çok önemlidir. Oyun değiĢiklikleri, alet-malzemelerin ve çevrenin değiĢtirilmesine daha çok odaklanılır. Buna benzer birçok örnek hem pratikte hem de mevsimlik oyunlarda uygulanabilir. 258 Engelli Çocuklara Yönelik Düzenlemeler Engelli öğrencileri dâhil etmek için bir dizi kural değiĢikliği yapılabilir. Öğretmenler ve spor yöneticileri, engelli kiĢileri oyuna dâhil etmenin yollarını araĢtırmak için oyun kurallarında uygun değiĢiklikler yapabilir. Genel bir kural olarak uygun düzenlemeler, ekipmanı değiĢtirmek, savunma baskısını azaltmak veya ortadan kaldırmak, zaman kısıtlamalarını ortadan kaldırmak ve alternatif puanlama seçenekleri sunmaktır. Diğer katılımcıların engelliler gibi kısıtlamalar dahilinde hareket etmelerini isteyebilir. Engelliler konusunda bilgili, becerili ve deneyimli beden eğitimi öğretmenleri ve eğitmenlerden oluĢan komisyon veya kurulların ortak görüĢü olarak düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Böylece engelli bireylerin karĢılaĢtığı zorlukları daha iyi anlamalarını sağlar. Sırada engelli öğrencilerin baĢarısını arttırmaya yönelik bazı çok özel değiĢiklikler ele alınması yararlı olacaktır. Geleneksel Oyunların Çocuklara Yönelik Çok Yönlü Etkileri Kaçar ve Ayaz-Alkaya (2022) geleneksel oyunların çocukların fiziksel, duygusal ve zihinsel sağlıklarını koruyabileceği düĢüncesiyle yaptıkları araĢtırma, geleneksel çocuk oyunlarının internet bağımlılığı, sosyal beceriler ve stres düzeyine etkisini belirlemeyi amaçlamıĢlardır. Sonuçlar, geleneksel çocuk oyunlarının internet kullanımını azaltılmasında ve sosyal becerileri artırılmasında etkili olabileceğini ancak stres düzeyi üzerinde etkili olmadığını göstermiĢlerdir. Çocukluk döneminin, fiziksel, biliĢsel ve psikososyal geliĢim bakımından önemi sebebiyle okul ortamlarında çocuk sağlığının korunması ve geliĢtirilmesi için geleneksel çocuk oyunları kullanılabileceğini ifade etmiĢlerdir. Meta-analiz bir araĢtırmada, çocukların motorik becerilerini geliĢtirmek için geleneksel oyunlar ile modern oyunlar arasındaki farkları analiz edilirken hem geleneksel oyunların hem de modern oyunların kendine göre avantaj ve dezavantajlarının olduğu, bunun dıĢında geleneksel oyunların ve modern oyunların da çocukların motor geliĢimlerini uyarmada oldukça etkili olduğu gösterilmiĢtir (Azhara ve Sutapa, 2018). Bazaz, Hasankala, Shojaee, ve Unesi (2018) sosyal geliĢim ve duygusal zekanın çocukların okula ve hayata hazırlanmasında önemli rol oynaması sebebiyle geleneksel oyunların okul öncesi çocukların sosyal geliĢimi ve duygusal zekası üzerindeki etkilerini değerlendirmeyi amaçlamıĢ ve bu çalıĢmada geleneksel oyunların okul öncesi çocukların sosyal geliĢimlerini ve duygusal zekalarını geliĢtirmede etkili olduğu sonucuna vararak ailelerin geleneksel oyunların olumlu etkileri konusunda bilgilendirilmesi ve çocuklarına bu tür oyunları oynama fırsatı vermeleri teĢvik edilmeli önerisinde bulunmuĢlardır. Endonezya‘da yapılan araĢtırmada, Aisyah (2017) günümüz çocuklarının modern oyunlara bağımlılık düzeyi çok yüksek olduğunu ve bu durumun çocukların alıĢkanlıklarını ve davranıĢlarını etkilediğini ifade ederken geleneksel oyunlar çocukların karakter geliĢimini olumlu etkilediğini ve geleneksel oyunları günümüz çocuk oyunları olarak yeniden canlandırmak, asil ve soylu bir neslin yaratılmasında bir alternatif olabileceğini bildirmiĢtir. Ġlkokul öğrencilerinin motor becerilerini geliĢtirmek için iyi, etkili ve eğlenceli bir geleneksel oyun tabanlı öğrenme modeli üretmeyi amaçlayan çalıĢmada Oktavia ve Sutapa (2019) beĢ oyundan oluĢan geleneksel bir oyun temelli öğrenme çocukların motor becerilerini geliĢtirdiğini ifade etmiĢlerdir. Geleneksel oyunların çocukların çok yönlü geliĢimlerini katkı sağladığına yönelik çok sayıda araĢtırmanın olduğu bir gerçektir. Bu bildiride, eğitimin tüm kademelerinde beden eğitimi ders programlarına uzmanların ortak aklını yansıtan düzenlemelerin yapılması uygun gözükmektedir. 259 Sonuç Kültürel değerlerin yaĢatılmasının önemli araçlarından biri olan oyun ve geleneksel sporlar, küreselleĢme tazyiki ile unutulmaya yüz tutarken onun çok yönlü özelliklerinin anlaĢılarak korunması ve eğitim aracı olarak kullanılması ile çocukları, gençleri ve yetiĢkinleri kapsayan kitlelerin aktif ve pasif katılımının sağlanması önemli gözükmektedir. Çocuk ve gençlerin geleneksel oyun ve sporlara yönelmesi için faydalarının ve eğitsel kazanımlarının ayrıntılı Ģekilde ortaya konulması gerekmektedir. Bir oyun veya etkinlik yapmanın basit bir yöntemi olarak etkinliğin tanımlanmasına takiben, nasıl yapılacağının gösterilmesi, katılımcılara oyunla ilgili soruların sorulması, çocuklara oynatılması ve uyarlama yapılması önerilmektedir. Anaokullarından yetiĢkinlere tüm seviyelerde farklı kullanım alanlarda oynanan açık ve kapalı alanlarda, evlerde, okullarda, kulüplerde ve sokaklarda uygulanan geleneksel oyunlar ve sporların uygun ve etkili eğitim aracı olarak eğitimin tüm kademelerinde kullanılmasına yönelik uzmanların ortak aklını yansıtan düzenlemeler eğitim programlarında yapılmalıdır. Referanslar Aisyah, E.N. (2017). Character Building in Early Childhood through Traditional Games. International Conference on Special and Inclusive Education (ICSIE 2018), Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 128, 292-294. Azhara, M. and Sutapa, P. (2018). Traditional Games vs Modern in Increasing Children's Motor Ability in the 21st Century. International Conference on Special and Inclusive Education (ICSIE 2018), Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 296, 391-395. Bazaz, S.V., Hasankala, Q.Y., Shojaee, A.A., and Unesi, Z. (2018). The Effects of Traditional Games on Preschool Children‘s Social Development and Emotional Intelligence: A Two - Group, Pretest Posttest, Randomized, Controlled Trial, Mod Care J. 2018 January; 15(1):e66605. Edwards, K. (2017). Indigenous Traditional Games – Planning Resource. The College for Indigenous Studies, Education and Research (CISER) at the University of Southern Queensland (USQ). http://leinstergaa.ie/wp-content/uploads/sites/33/2017/09/IDEA. pdf, (EriĢim, 29.10. 2022). Kacar, D., Ayaz-Alkaya, S. (2022).The effect of traditional children's games on internet addiction, social skills and stress level. Archives of Psychiatric Nursing.40, 50-55. Oktavia, S.T. and Sutapa, P. (2019). Traditional Game based Learning Model to Improve Elementary School Students‘ Motor Abilities. In Proceedings of the 3rd Yogyakarta International Seminar on Health, Physical Education, and Sport Science in conjunction with the 2nd Conference on Interdisciplinary Approach in Sports (YISHPESS and CoIS 2019), pages 405-411. 260 KORONAVĠRÜS PANDEMĠSĠ SONRASINDA DÜNYADA YOU TUBE ARAMALARINDA YAĞLI GÜREġ VE DÜNYA GÖÇEBE OYUNLARININ ĠZLENME ORANLARININ KARġILAġTIRILMASI A comparison of searching rates of oily wrestling and world Nomad Games in YouTube searches in the World after the coronavirus pandemic *Mehmet Akif ZĠYAGĠL, **Mehmet TÜRKMEN * Mersin Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi-Mersin (-mail:mziyagil@gmail.com). * * MuĢ Alparslan Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, (-mail: turkmenafsin@gmail.com). Özet Geleneksel sporların ve Dünya Göçebe Oyunlarının toplumda bilinirliğinin veya popülaritesinin korunma düzeyinin Koronavirüs Pandemisi sonrasında yükselip yükselmediği konusundaki tespitler Türkiye Geleneksel GüreĢler Federasyonu ve Etnospor Konfederasyonunun faaliyet temposunun belirlenmesinde hareket noktası olacaktır. Böylece bu çalıĢmada, Koronavirüs pandemisi sonrasında dünyada You Tube aramalarında yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının izlenme oranlarının karĢılaĢtırılması amaçlanmıĢtır. Dünya‘da son 12 ayda seçeneğinde, Youtube aramalarında Yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının aranma oranlarının sunulan değerleri ile belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgi gösterilmiĢtir. Grafikteki 50 değeri yarı popüler olmayı ifade ederken ―0‖ skoru zirveye göre %1‘den daha küçük bir değeri göstermektedir. Bu çalıĢmanın bulguları Dünya genelinde You Tube aramalarında yağlı güreĢin önemli seviyede Dünya Göçebe Oyunlarının daha çok arandığını göstermektedir. Dünya Göçebe Oyunların organizasyon sırasında You Tube‘da yağlı güreĢe gösterilen en yüksek ilgiden %40 daha fazla olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının yönelik toplumsal ilginin artması için daha çok geleneksel sporlar antrenörü, sporcusu ve hakemleri eğitilerek özellikle belediyelerin geleneksel spor kulüpleri kurması ile müsabaka ve yarıĢma organizasyonları düzenlemesi ve milli eğitimde tüm kademelerde beden eğitimi derslerine ilaveten ders dıĢı etkinliklerin yapılması önemli gözükmektedir. Anahtar Kelimeler: Yağlı GüreĢ, Dünya Göçebe Oyunları, Popülarite, Youtube arama. Abstract The determination of whether the level of awareness or popularity of traditional sports and World Nomad Games has increased after the Coronavirus Pandemic will be the starting point in determining the activity pace of the Turkish Traditional Wrestling Federation and Ethnosports confederation. This study aims to compare the searching rates of oily wrestling and World Nomad Games in You Tube searches in the World after the coronavirus pandemic. In the World in the last 12 months option, interest has been shown for a search relative to the highest point on the graph for a given region and time, with the presented values of the search rates of Oily wrestling and World Nomad Games in Youtube searches. The value of 50 in the graph indicates semi-popularity, while the score of "0" indicates less than 1% compared to the peak. The findings of this study showed that oily wrestling is significantly more searched for World Nomad Games in YouTube searches worldwide. During the organization of the World Nomad Games, it is seen that the highest interest shown in oil wrestling on You Tube is 40% more. In conclusion, in order to increase social interest in oily wrestling and the World Nomad Games, it is important that more traditional sports trainers, athletes and referees are trained, especially municipalities' establishment of traditional sports clubs, competition and competition organizations and extracurricular activities in addition to physical education classes at all levels in national education. . Key words: Oily Wrestling, World Nomad Games, You Tube search, Popularity. 261 GĠRĠġ Türkiye‘de en popüler geleneksel sporu olan yağlı güreĢ ile uygarlık kültürünün yeniden canlanması ve korunması için ilk defa 2012 yılında Kırgız Cumhuriyeti'nde organize edilen Dünya Göçebe Oyunlarının popülerliğinin ve bu etkinliklere katılımın artırılması için daha çok çaba sergilenmesi önemli gözükmektedir. KüreselleĢen dünyadaki geliĢmeler ile 2020 ile 2021 yılları arasında insan sağlığını ve yaĢamını tehdit eden COVĠD-19 pandemisi günlük hayatta birçok kısıtlama ve yasakların uygulanmasına yol açarak geleneksel sporların geliĢtirilmesi ve kültürel kimliğin korunması sorununu daha da büyütmektedir. Yine küreselleĢme, ulusal ve kültürel kimliklerin homojenleĢmesi, standartlaĢtırılması ve dünya ile uyumlaĢtırılması hedeflerken geleneksel sporlar ile yerel ve ulusal kimliklerin kaybolmasına yol açmaktadır. Büyük bir seyirci kitlesine sahip yağlı güreĢin tahminlerin çok ötesinde geniĢ bir coğrafya‘da insanların sporcu ve seyirci olarak ilgi duyduğu en popüler geleneksel spor branĢıdır (Türkmen, Ġmamoğlu ve Ziyagil, 2006). Bugün, küresel güçlerin laboratuvarlarda geliĢtirdiği iddia edilen virüs ile ortaya çıkan COVĠD-19 pandemisinin insanların sağlığını ve sosyal yaĢamını en Ģiddetli Ģekilde tehdit etmektedir. Koronavirus salgınına karĢı yaĢamın birçok bölümünde hükümetlerce çeĢitli kısıtlama ve yasaklamalara uygulanmaktadır. Bu salgının toplumun bütünleĢmesi, kültürel farkındalık, dayanıĢma, çeĢitlilik ve dünya barıĢı için bir araç olarak önemi kabul edilen geleneksel spor faaliyetlerinin popülaritesini ve organize edilmesini de olumsuz etkileyip etkilemediği cevap arayan bir sorudur (Bronikowska nd Groll, 2015). Kurumlar ve bireyler arasında çift yönlü iletiĢimi mümkün kılan internet, en önemli bilgi edinme ve aktarma yolu olarak gösterilmektedir. Bu bağlamda Türkiye‘nin en popüler geleneksel sporu olan yağlı güreĢin ve Dünya Göçebe Oyunlarının sadece radyo ve televizyon kanallarında değil internette yazılı ve görsel olarak bilgi edinme, haber ve video sitelerinde ne oranda araĢtırıldığı ve izlendiği toplumsal ilginin göstergesi olarak takip edilmelidir.Ġnternet teknolojilerinin geliĢmesi insanların birbiriyle olan iletiĢimini kolaylaĢtırırken, haberleĢme ve bilgi paylaĢımı gibi birçok yenilikleri de beraberinde getirmiĢtir (http://worldnomadgames.com/en/). Geleneksel sporların ve Dünya Göçebe Oyunlarının toplumda bilinirliğinin veya popülaritesinin korunması önemli gözükürken koronavirüs pandemisi sonrası bir yılın gözlenmesi hem geleneksel GüreĢler Federasyonu ve Etnospor Konfederasyonun etkinliklerini planlaması bakımından yararlı olacaktır. Böylece bu çalıĢmada, Koronavirüs pandemisi sonrasında dünyada You Tube aramalarında yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının izlenme oranlarının karĢılaĢtırılması amaçlanmıĢtır. Yöntem Bu çalıĢmada, araĢtırma problemi hakkında var olan kütüphane, arĢiv, internet ve benzeri kaynaklardan derlenen verilere dayalı yapılan dokümanter araĢtırma yöntemi kullanılmıĢtır. You Tube arama motorları, internette yer alan sitelerin videolar, resimler vb. gibi içeriklere göre kayıt altına alınarak arĢivlendiği, listelendiği ve kullanıcıların yapmıĢ olduğu arama sorgularına en hızlı ve en doğru Ģekilde sonuç vermeyi amaçlayan yazılımlar ve web siteleridir. ―Trend‖ kelimesi eğilim, akım, gidiĢat anlamlarına gelmektedir. Yani ―trend‖ kelimesinin Türkçesinden yola çıkarak Google trendi (https://trends.google.com/) Google eğilimleri ya da baĢka bir değiĢle arama eğilimlerini gösteren bir araç olarak tanımlanabilir. Yani arama trendleri alakalı arama terimlerine olan ilgi düzeyinin ölçülmesine yardımcı olabilir. ―Google trends‖ sitesi açıldığında, sadece bir grubun bir değiĢken ile ilgili zaman içerisindeki değiĢimi araĢtırılacağı gibi aynı değiĢkende farklı grupların eğilimlerinin karĢılaĢtırılması da yapılabilir. Trendlerin veya eğilimlerin belirlenmesinde Ģu değiĢkenlerin kullanılması mümkündür. 262 Coğrafi sınırlama: Dünya genelinde ve ülkeler genelinde aramanın sınırlandırılması mümkün gözükmektedir. Bu çalıĢmada, Dünya geneli sınırlaması kullanılmıĢtır. Zaman sınırlaması: Saat, gün, ay, yıl sınırlaması seçenekleri vardır. Dünya‘da son 12 ay içerisinde yağlı güreĢ ile birlikte Dünya Göçebe Oyunları Youtube‘da aranma oranlarına belirlenmesi amaçlanmaktadır. Kategori sınırlaması: Bu bölümde, tüm kategoriler seçeneği ile alıĢ veriĢten bilime, finanstan sağlığa ve spora kadar birçok kategori seçeneği sunulmuĢtur. ÇalıĢmada sadece ―tüm kategoriler‖ seçeneği kullanılmıĢtır. Arama grubu sınırlaması: Bu bölümde, Youtube arama seçenekleri kullanılmıĢtır. Eğilimde sunulan değerler ve sayılar, belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgiyi göstermektedir. 100 değeri, dönemin en yüksek popülerliğini göstermektedir. Yine 50 değeri ise, bunun yarısı kadar popüler anlamına gelmektedir. Benzer Ģekilde, 0 değeri, göreli bir aramaya yönelik ilginin en yüksek popülerliğinin %1'inden daha az popüler olduğunu göstermektedir. Bulgular Bu çalıĢma bulguları, ―https://trends.google.com‖ adresinde yapılan aramalar karĢılaĢtırmalı Ģekilde grafikler 1 ve 2‘de sunulmuĢtur. Koronavirüs pandemisinin hafiflediği 2020 ile 2021 yıllarından sonra son 12 ayda Dünya genelinde You Tube aramalarında yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının aranma oranları. Grafik 1‘de ve Koronavirüs pandemisinin hafiflediği 2020 ile 2021 yıllarından sonra son 12 ayda Dünya genelinde You Tube aramalarında yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının Dünyadaki aranma bölgelerinin dağılımı Grafik 2‘de sunulmuĢtur. 263 Grafik 1. Koronavirüs pandemisinin hafiflediği 2020 ile 2021 yıllarından sonra son 12 ayda Dünya genelinde You Tube aramalarında yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının aranma oranları. Grafik 2. Koronavirüs pandemisinin hafiflediği 2020 ile 2021 yıllarından sonra son 12 ayda Dünya genelinde You Tube aramalarında yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlarının Dünyadaki aranma bölgelerinin dağılımı. 264 TartıĢma Kültürel değer olarak geleneksel sporlardan yağlı güreĢ ile birlikte 4. Dünya Göçebe Oyunları ile ilgili haberleĢme ve bilgi paylaĢımı gibi birçok yenilikleri bünyesinde barındıran internette yazılı ve görsel unsurların yer alması ile toplumun paylaĢımına açılması, kuĢaklararası ortak duygu ve inançlar ile spor kültürünün paylaĢımını günümüz koĢulları içerisinde uzun süreli etkin bir Ģekilde kullanılmasına yönelik yapılan bu çalıĢmada, son 12 ay içerisinde Covid-19 pandemisi sonrasında Youtube arama oranlarının yerel yönetimlere yağlı güreĢ etkinliklerine ve 4. Dünya Göçebe Oyunlarına yönelik toplumsal ilginin seviyesi konusunda bilgi verilecektir. Göçebe kültürünü yaĢatmak ve geleneksel sporlarımızı günümüze taĢımak amacıyla ilki 2014 yılında Kırgızistan‘da gerçekleĢtirilen Dünya Göçebe Oyunları, farklı ülkeleri temsil eden binlerce sporcunun katılımıyla Dünya Göçebe Oyunları‘nın dördüncüsü, bu yıl Ġznik‘te gerçekleĢti. Geleneksel spor ve kültürlerin icra edildiği etkinlikler, unutulmaya yüz tutmuĢ geleneksel sporlar, farklı kültürlerden izler taĢıyan görsel Ģölenler ve çekiĢmeli müsabakalarla 102 ülkeden 3 binden fazla sporcu ve binlerce sporseveri Ġznik‘te bir araya getirmiĢtir. ―Google Trends‖ analizi göstermiĢtir ki son 12 ayda Yağlı güreĢle ilgili You Tube videolarının Dünya Göçebe Oyunlarından daha çok izlenmiĢtir. Diğer yanda Dünya Göçebe Oyunlarına yönelik 25 Eylül -2 Ekim 2022 tarihleri arasındaki yoğun ilgi yağlı güreĢe gösterilen en yüksek ilgi oranından %40 daha büyüktür (Grafik 1). Yağlı güreĢe kıyasla Dünya Göçebe Oyunlarına gösterilen ilginin yazılı ve görsel basındaki tanıtım ve haberler ile en üst seviyeye çıktığı düĢünülebilir. Oysa üç yıl önce yapılan bir araĢtırmada, en popüler geleneksel sporları olan cirit ve yağlı güreĢe kıyasla organizasyon öncesi Dünya Göçebe Oyunları ve Etnospor Konfederasyonunun popülerliğinin artması beklenen bir sonuç olduğunu ifade eden Ziyagil (2019) cirit ve yağlı güreĢe kıyasla Google ve Youtube‘da Dünya Göçebe Oyunları ve Etnospor terimlerinin aranma oranlarının kıyaslamıĢ ve hem Google Web hem de Youtube aramalarda Türkiye‘de 20 Ekim 2018 ile 14 Eylül 2019 tarihleri arasında cirit sporu daha çok izlendiğini, diğer günlerde yağlı güreĢin yaz ve sonbaharın sıcak günlerinde daha popüler gözüktüğünü ve Dünya Göçebe Oyunlarına yönelik ilginin yaygınlaĢtırılmasında internette kitlelerin ilgisini çekecek yazı, video ve oyun gibi araçların üretimi ve tanıtılması yararlı olacağı bildirmiĢtir. GeçmiĢteki bu tespitlerin aksine Bu sonuçlar 4. Dünya Göçebe Oyunları ile ilgili önemli hedeflere ulaĢıldığını göstermektedir. Son 12 ayda You Tube aramalarının Dünyadaki lokasyonları incelendiğinde Dünya Göçebe Oyunlarına ABD, Rusya ve Kırgızistan coğrafyasında daha yoğun ilgi gösterildiği, buna karĢı yağlı güreĢ videolarının, Ġspanya, Almanya, Türkiye ve Japonya da daha çok izlendiği görülmektedir (Grafik 2). Bu kapsamda yağlı güreĢ ve Dünya Göçebe Oyunlara yönelik ilginin koronavirüs pandemisi gibi olumsuz geliĢmelerin etkisinin azaldığı söylenebilir. Kısıtlamaların kalktığı bu dönemde her zamankinden daha çok geleneksel sporlara yönelik geliĢtirme ve yaygınlaĢtırma projelerinin kapsayan çalıĢmalara ihtiyaç duyduğu açıktır. 265 Ulusal ve uluslararası geleneksel spor ve oyun organizasyonlarının eksikliğini kapatacak haber ve görsellerin sosyal medya, Google Web ve YouTube üzerinden topluma daha sık servis edilmesi gerekmektedir. Özellikle TRT‘nin çektiği tarihi ve sosyal içerikli tüm dizilerde senaryolarda geleneksel sporlara yer verilmelidir. Geleneksel sporlar konusunda farkındalık yaratan ve toplumun ilgisi çeken ―Muhteşem Yüzyıl‖ dizisi örnek olarak gösterilebilir. Diğer yanda, FiĢne, Bardakçı ve Karagöz (2017) güreĢ sporuna yönelik toplumsal ilginin düĢük olduğunu ve Uluslararası literatürdeki benzer çalıĢmalar baĢka toplumlarda da geleneksel sporlara yönelik ilginin azaldığını göstermektedir. Bu noktadan hareketle toplumda yağlı güreĢleri ile Dünya Göçebe Oyunları gibi popüler organizasyonlarla ilgili temsiller çerçevesinde sosyal medya internette farklı görsel, oyun ve yazılar ile çekici ve ilginç yaklaĢımlar ile sunulması olağanüstü koĢullarda geleneksel sporlara yönelik ilgi korunabilecektir. Geleneksel sporların ve oyunların geleceği konusunda sunulan bir araĢtırmada, bir yandan geleneksel sporların korunması, yeniden keĢfedilmesi, geliĢtirilmesi ve bir yandan herkes için spor hareketinin birlikte geliĢimi, biri birine paralel olmasa da, her ikisi de büyük ölçüde belirgin Ģekilde geliĢmektedir. Gelecekte bu iliĢkinin olumlu yönde geliĢeceği öngörülmektedir (Palm, 2008). COVĠD-19 pandemisi tahmin edilmeyen küresel sorun olarak yağlı güreĢ ile diğer geleneksel sporları organizasyonlarını da olumsuz etkilemiĢtir. Sonuç olarak You Tube video aramalarında son 12 ayda yağlı güreĢe olan ilgi dalgalı 4. Dünya Göçebe Oyunlarında daha büyüktür. Dünya Göçebe Oyunlarına yönelik 25 Eylül -2 Ekim 2022 tarihleri arasındaki yoğun ilgi yağlı güreĢe gösterilen en yüksek ilgi oranından %40 daha büyüktür. Yağlı güreĢe kıyasla Dünya Göçebe Oyunlarına gösterilen ilginin yazılı ve görsel basındaki tanıtım ve haberler ile en üst seviyeye çıktığı söylenebilir. Bu bulguların ıĢığında özellikle Türkiye‘de Yağlı güreĢ ile Dünya Göçebe oyunları kapsamındaki etkinliklere yönelik geleneksel oyun ve sporların geliĢtirilmesi için; (1) BaĢta Etnospor Konfederasyonu olmak üzere geleneksel Sporlar Federasyonu, Türkiye Geleneksel GüreĢler Federasyonu, Üniversitelerin spor bilimleri fakültesi ile beden eğitimi ve spor yüksekokullarının katılacağı ortak projede Google ve Youtube arama motorlarında yazılı ve görsel materyallerin hazırlanması, (2) Arama motorlarına hızlı eriĢim için cep telefonlarına indirilebilen ―Geleneksel Sporlar veya etnospor‖ baĢlıklı uygulamaların hazırlanması, (3) YÖK kapsamında tüm Spor Bilimleri Fakülteleri ve BESYO‘larda zorunlu ders haline getirilmesi ve tüm öğrencilerin eğitimin parçası olarak bu organizayonda gönüllü olarak görev alması, (4) Öncelikle Spor Bilimleri Fakülteleri ve BESYO öğrencilerinin katılacağı geleneksel oyun ve sporların organizasyonunun ulusal düzeyde yapılması, (5) Geleneksel spor ve oyunların sinema, TV ve sosyal medyada görsel materyallerle iĢlenmesi, (6) Geleneksel spor ve oyun etkinliklerine belediyelerin aktif katılımının sağlanması yararlı olacağı önerilmektedir. 266 Referanslar Bronikowska, M. and Groll, M. (2015). Definition, Classification, Preservation and Dissemination of Traditional Sports & Games in Europe. TAFISA RECALL. FiĢne, M., Bardakçı, S. ve Karagöz, Y. (2017). Ata Sporumuz GüreĢe Yönelik Günümüzdeki Toplumsal BakıĢın Değerlendirilmesi, CBÜ Beden Eğitimi Spor Bilimleri Dergisi: 12(1) 28-42. http://worldnomadgames.com/en/ (EriĢim Tarihi, 30.10.2022). https://worldethnosport.org/haberler/4-dunya-gocebe-oyunlari-iznik-te-gerceklesti 30.10.2022). (EriĢim Tarihi, Palm, J. (2008). The Future of Traditional Games and Sports. TAFISA Magazine; Traditional Sport and Games: New Perspectives on Cultural Heritage. 4th Busan TAFISA World Sport for All Games. Türkmen, M., Ġmamoğlu, O. ve Ziyagil, M.A., (2006). ―Türkiye‘de GüreĢ Sporunun Popülaritesi ve SeçilmiĢ Bazı Spor Dalları Ġle KarĢılaĢtırılması‖, Türk Dünyası AraĢtırmaları, Sayı 163, ss: 77. Ziyagil, M.A. (2019). Türkiye‘nin En Popüler Geleneksel Sporları Cirit ve Yağlı GüreĢe Kıyasla Dünya Göçebe Oyunları ve Etnospor terimlerinin Google ve Youtube‘da aranma oranları. IX. Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu (10th International Turkish Folks Traditional Sports Games Symposium, KahramanmaraĢ, s. 402-406. 267 AMABVI GELENEKSEL GÜREġ VE TÜRK GÜREġLERĠ ĠLE BENZERLĠKLERĠ Mıktıbek TAGAYEV* Mehmet TÜRKMEN** Osman ĠMAMOĞLU*** *Kyrgyz State Academy of Physical Education and Sports / Kyrgyzstan ** Kyrgyzstan –Turkiye Manas University TSGE /Bishkek- Kyrgyzstan, dr.turkmenmehmet@gmail.com *** Ondokuz Mayıs Universty - YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye osmani55@hotmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı AMABVI geleneksel güreĢ ve Türk güreĢleri ile benzerliklerinin araĢtırılmasıdır. Literatür taraması yapılmıĢ ve ilgili videolar izlenmiĢtir. AMABVI temel olarak Kenya'da, ayrıca Uganda ve Tanzanya'da yaĢayan Bantu etnik grubuna ait bir grup insan olan Luhya‘nın ulusal güreĢidir. AMABVI güreĢ kurallarındaki etnik ve bölgesel farklılıklarla ayırt edilir. Yani örneğin bazı yerlerde kazanmak için rakibin vücudunun herhangi bir kısmı diz üstünde olacak Ģekilde yere değdirmek yeterlidir. Busia bölgesinde, yere diz ile dokunmak bir yenilgi değildir, burada sadece güreĢçinin sırtı aĢağıdayken yere düĢmesi sayılır. Luhya güreĢinde hakemlerinin birinin elinde baĢlangıçta bir çubuk vardır. GüreĢçiler güreĢirken hakemde hafif bir Ģekilde dans eder. Hakemler elleriyle rakiplerin birbiriyle güreĢmesi için teĢvik ederler. Kum üzerinde güreĢirler. Sonuç: Kenya‘nın geleneksel güreĢi olan AMABVI Luhya halkının ulusal güreĢi konumuna gelmiĢtir. Türk geleneksel güreĢleri müzik eĢliğinde yapılır. Karakucak güreĢindeki cazgır uygulaması mevcuttur. Türkiye‘deki cazgır uygulamasından farklı olarak güreĢçilerde kendilerini överler. Kazananın adı halka duyurulması ve bir sonraki yarıĢmaya kadar 'en iyi güreĢçi' unvanı ile onurlandırılması Türk Kırkpınar güreĢlerinde BaĢpehlivan unvanının bir sonraki yıla kadar korunması ile benzerlik gösterir. Anahtar Kelimeler: AMABVI geleneksel GüreĢ, Kenya, Müzik, Luhya halkı AMABVI TRADITIONAL WRESTLING AND ITS SIMILARITIES WITH TURKISH WRESTLING Abstract The aim of this study is to investigate the similarities of AMABVI with traditional wrestling and Turkish wrestling. A literature review was made and related videos were watched. AMABVI is basically the national wrestling of the Luhya, a group of people belonging to the Bantu ethnic group living in Kenya, but also Uganda and Tanzania. AMABVI is distinguished by ethnic and regional differences in wrestling rules. So, for example, to win in some places, it is sufficient to touch the ground with any part of the opponent's body above the knee. In the Busia area, touching the ground with the knee is not a defeat, where only the wrestler's falling to the ground with his back down counts. In Luhya wrestling, one of the referees initially has a stick in his hand. Wrestlers dance lightly at the referee while wrestling. Referees encourage opponents to wrestle with each other with their hands. They wrestle on the sand. Result: The traditional wrestling of Kenya, AMABVI, has become the national wrestling of the Luhya people. Turkish traditional wrestling is performed with music. There is an Announcer (‗Cazgir‘) application in Karakucak wrestling. Unlike the Announcer practice in Turkey, wrestlers praise themselves. Announcing the winner's name to the public and honoring him with the 'best wrestler' title until the next competition is similar to the fact that the title of chief wrestler is preserved until the next year in Turkish Kırkpınar wrestling. Keywords: AMABVI traditional Wrestling, Kenya, Music, Luhya people 268 1-GĠRĠġ En eski sporlardan biri olarak güreĢin çeĢitli toplumlarda kültürel olarak yapıldığı belirtilir (Türkmen ve ark.,2006:77-94;Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-188).ÇeĢitli yerli geleneksel sporlar, Kenya kültüründe en eski tarihinden itibaren hakim olmuĢtur (Wanderi,2006). Antik çağlardan beri Kenya'da yaygın olan bazı geleneksel oyunlar ve sporlar arasında güreĢ, yarıĢ egzersizleri, sopa dövüĢleri, avcılık (mızrak ve ok kullanarak), masa oyunları, boğa güreĢleri ve danslar yer almaktadır ( Nyaga,2011).AraĢtırmalar 19. Yüzyılın sonunda ve yirminci yüzyılın baĢlarında güreĢin yaygın popülerliğini iĢaret ediyor. GüreĢ gibi yerli spor gelenekleri, sömürge döneminden bu yana ulusal politika içinde marjinalleĢtirilmeye devam etti. Yerel spor geleneklerini koruma ve yeniden oluĢturma çabaları, sporu "geleneksel" boĢ zaman ve kültürel kimliğin kurumsal bir yeniden üretimini teĢvik etmek için kullanan taban örgütleri ve neo-geleneksel kültür kuruluĢları tarafından desteklenmektedir. Sömürge yönetimi altında geleneksel güreĢin gerilemesini ve sporu canlandırmaya yönelik taban giriĢimlerinin incelenmesi, dekolonizasyon (bir devletin, bir baĢka ülke halkı ve kurumları üzerindeki kontrolünü sona erdirmesi) ve bağımsızlık döneminde geliĢen etnik köken ve milliyetçilik kavramlarında oynanan sembol sporu konusunda devlet ve yerel aktörler arasındaki gerilimi ortaya koyuyor. Kenya'daki güreĢ tarihini araĢtırmak, Afrika'daki yerli spor literatüründe de büyük bir boĢluk olduğunu ortaya koyuyor ve bilim adamlarının, Avrupa sporlarının kıta içinde uyarlanmasına yönelik geleneksel tarih yazımına odaklanma ihtiyacına iĢaret ediyor. Chinua Achebe'nin Things Fall Apart gibi popüler kültürden eserler uzun süredir güreĢçileri "geleneksel kültürün" ataerkil Ģampiyonları olarak kabul ederken, akademisyenler daha yakın geçmiĢte güreĢin kıtadaki sosyal ve politik anlamlarını henüz yeterince açıklayamadılar (Matthew,2013;https://www.theeastafrican). Batı Afrika'daki güreĢ geleneklerinin kültürel önemini araĢtıran birkaç örnek dıĢında, sözlü gelenekler ve erken etnografık çalıĢmalar, sporun kıtanın birçok yerindeki popülaritesine atıfta bulunsa bile, literatür Doğu Afrika'daki spor hakkında neredeyse sessizdir (Paul,1987). Bu geleneksel tarzların kuralları kıtada büyük farklılıklar gösterir; bununla birlikte, Kenya'daki tüm bilgi kaynakları, güreĢin, tipik olarak erkek sporcuların, modern Olimpik Serbest Stil veya sporun Greko-Romen formlarıyla bağlantılı çeĢitli teknikler kullanarak rakiplerini ayakta bir pozisyondan yere atmak için çalıĢtıkları bir rekabet etkinliği olduğunu kaydetmiĢtir (Matthew,2013). Kenya‘da Luo Birliği için güreĢ, geçmiĢi gerçekleĢtirmenin ve Luo konuĢan gençleri 'iyi ve ilerlemeyle uyumlu' olduğunu düĢündükleri bir kimliği benimsemeye teĢvik etmenin bir yolu olarak hizmet etmiĢtir. GüreĢ, her yıl etkinlikte en yüksek harcamayı aldı ve 1958 yinelemesi, ünlü güreĢçilerin sporun prestijini eski güreĢçiler arasında geri kazanmak için emeklilikten çıktıkları ile övündü. Batı Kenya'dan gelen Afrikalılar açısından güreĢ, sadece siyasi faaliyetlerin bir kılıfı değildi, aynı zamanda derin kültürel kökleri vardı. Batı Kenya'dan muhbirler, 1940'larda ve 1950'lerde kazanan takıma büyük hayvan ödüllerinin verildiği yoğun köyler arası yarıĢmaları hatırlattı. Joshua Marissa, Kakamega'daki Luhya toplulukları arasındaki güreĢ maçlarının aynı zamanda kiĢinin erkeksi çekiciliğini cinsiyetçi bir seyirci önünde sergilemenin ve gayri resmi bir "Büyük Adam" unvanını kazanmanın bir yolu olduğunu kaydetti. Kazanan güreĢçilerin hediyelerle ve saygıyla karĢılandığını kaydeden Marissa, 'Köy yenilse çok bekar olur' diye espri de yaptı (Joshua,2013). Riaga Ogallo ve Adera Osawa, 1950'lerin sonlarında Tanganika'nın batısındaki Mwanza'nın eteklerinde Luo Birliği sponsorluğundaki spor etkinliklerini hatırladılar. GüreĢ popüler bir etkinlikti ve hafta sonu maçlara gitmek, genç erkeklere köy festivallerinde eve güreĢecekleri zamanları hatırlattı 269 (Riaga ve Adera,2004). GüreĢin daha mistik kültürel geçmiĢine dair diğer hatıralar, eski bir Kenya milli güreĢ takımı üyesi ve Ruiru'daki PSTC'de Ģu anda eğitmen olan Wilfred Wanyonyi tarafından hatırlatıldı. Wanyonyi, güreĢin hasat ve inisiyasyon (bireyin spiritüel geliĢimi için, ‗spiritüel tesir‘i alıp aktarabilen bir üstadın sert ve sürekli kontrolü altında, bir düzen ve disiplin içinde, sınavlara dayalı tarzda, metotlu olarak eğitimi Ģeklinde tanımlanır) festivalleri sırasında Luhya toplulukları arasında yaygın bir aktivite olduğunu ve babası ve büyükbabasının ona genç bir çocukken sporu öğrettiğinde, genellikle anlaĢmazlıkları çözmek için kullanılan güreĢ maçlarının hikayelerini anlattıklarını belirtmiĢtir. Erken sömürge Kenya'sında Abaluhya ve Dholuo konuĢan topluluklar arasındaki il ve bölge sınırı anlaĢmazlıklarına atıfta bulunan Wanyonyi, çatıĢmanın ancak iki topluluğun en iyi iki güreĢçiyi kazanan tüm maçı alması için ortaya çıkardığı zaman çözüldüğünü (Matthew,2013). 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR Amabwi, esas olarak Kenya'da, ayrıca Uganda ve Tanzanya'da yaĢayan Bantu etnik grubuna ait bir grup insan olan Luhya'nın (luya, abaluya) ulusal güreĢidir. Luhya (Abaluyia veya Luyia olarak da bilinir ) , Batı Kenya‘ya özgü bir dizi etnik grubu içerir. Kültürel ve dilsel olarak ilgili 20 farklı kabileye ayrılırlar (https://en.wikipedia.org/wiki/). Belirtilen isme ek olarak, baĢkaları da var. Örneğin, Luhya Vanga alt etnoları arasında güreĢe amabwi (amabwi=GüreĢ maçları, yarıĢmalar) veya libwi (libwi=güreĢ maçı) denir. Luhya halkının bir baĢka alt etnik grubu olan Bukusu, Ģu terimleri kullanır: kamábwì, chiimbwi (chìmbwi), libwi ve luubwi (luubwi). Benzer Ģekilde, Amabwi güreĢ kurallarındaki etnik ve bölgesel farklılıklarla ayırt edilir. Yani örneğin bazı yerlerde kazanmak için rakibin vücudunun herhangi bir kısmı diz üstünde olacak Ģekilde yere değdirmek yeterlidir. Busia bölgesinde, yere diz ile dokunmak bir yenilgi değildir, burada sadece güreĢçinin sırtı aĢağıdayken yere düĢmesi sayılır. Bazı etnografik gruplarda, örneğin Samia ve Bünyala'da yaĢayanlar, güreĢçinin dövüĢe beline bağlı bir ip veya kemer ile girmesi gerekirken, diğer alanlarda buna gerek yoktu. Genel olarak, amabwi, ellerin hem belin üstünden hem de rakibin bacaklarının arkasından tutulmasına izin verilen yerde müsabakaya devam etmeden yapılan bir ayakta mücadele Ģeklidir. Luhya güreĢinde hakemlerinin birinin elinde baĢlangıçta bir çubuk vardır. GüreĢçiler güreĢirken hakemde hafif bir Ģekilde dans eder. Hakemler elleriyle rakiplerin birbiriyle güreĢmesi için teĢvik ederler. Kum üzerinde güreĢirler. GüreĢçilerin üst kısmı çıplaktır. ġort veya pantolon ile güreĢilebilir. Galip gelen Seyirciler tarafından omuzlara alınıyor. Sırt üstü yere düĢen yenilmiĢ oluyor. Geleneksel Luhya ortamında, katılımcılar genellikle yarıĢmaya katılmak için rakip takımlar oluĢturan komĢu köylerden veya rakip klanlardan genç çocuklardır. Tüm bu önemli yarıĢmalara, yarıĢma gününden önce, erken saatlerde kendi aralarında pratik yaparak hazırlanırlar. Her iki taraftan, rakiplerle yüzleĢmek için değerli rakipler seçilecek ve bunlar kendi kamplarında doğal olarak ortaya çıkan kazananlar olacak. Tüm köy veya klan kendi seçtikleri temsilcilerin arkasında toplandıkça, kiĢisel grup içi rekabetler bir kenara bırakılır. Müsabaka gününde seçilen güreĢçi psikolojik olarak maça hazırlanır. GüreĢçinin beline uzun, güçlü bir sisal ipi gevĢekçe bağlanır ve bir grup destekçisi tarafından tutulur. Bu ve diğer tezahüratlar, Ģarkı ve dans yoluyla yarıĢmacıların ruhunu uyandırır. GüreĢçinin kendisi de kendini övüyor ve rakibini yıldırmaya çalıĢıyor. Örneğin, Ģarkıcılardan biri Ģarkı söyler. Bu Türk güreĢlerinde cazgırın söylediği manilerdir. GüreĢçinin kendisi de kendini övüyor ve rakibini yıldırmaya çalıĢıyor. Örneğin, Ģarkıcılardan biri Ģarkı söyler. Bu Türk güreĢlerinde cazgırın söylediği manilerdir. 270 Bir mani örneği: Magina, ungonyanga, (Magina, her zaman beni ararsın) Noloonde ena? (Bugün nereden geçeceksin?) Imbiakala ili khungira, (Python yolunuzda) Noolonde ena lelo? (Bugün nereden geçeceksin?) Resim 3‘de GüreĢ anında 4 hakem olduğu görülüyor (Biri güvenlikçi olabilir).Magina, rakibi, kendisini bir aslan veya baĢka bir vahĢi vahĢi hayvan olarak ilan eden bir kendini övme Ģarkısıyla cevap verebilir. Ringe vardıklarında taraftarlar ipi gevĢetir ve güreĢçi rakibini almakta serbesttir. Ġpin amacı, takım arkadaĢlarının güreĢçiye ringe kadar eĢlik etmelerini sağlamaktır. Ayrıca, görünüĢte güreĢçinin ayaklarının üĢümemesi ve tam bir utanç duygusuna kapılmamasının sağlanacağı fısıldıyor. Böylece ip ancak güreĢçi ringe geldiğinde serbest kalıyor ve rakibine doğru sıçrarken ipi fırlatıyor. Resim 3‘de GüreĢ anında 4 hakem olduğu görülüyor (Biri güvenlikçi olabilir).Magina, rakibi, kendisini bir aslan veya baĢka bir vahĢi vahĢi hayvan olarak ilan eden bir kendini övme Ģarkısıyla cevap verebilir. Ringe vardıklarında taraftarlar ipi gevĢetir ve güreĢçi rakibini almakta serbesttir. Ġpin amacı, takım arkadaĢlarının güreĢçiye ringe kadar eĢlik etmelerini sağlamaktır. Ayrıca, görünüĢte güreĢçinin ayaklarının üĢümemesi ve tam bir utanç duygusuna kapılmamasının sağlanacağı fısıldıyor. Böylece ip ancak güreĢçi ringe geldiğinde serbest kalıyor ve rakibine doğru sıçrarken ipi fırlatıyor. Resim 1. Luhya güreĢçileri birbirinin açığını Resim 2. GüreĢçilerin temas anı arıyor Resim 3. Kum alanda güreĢçiler Resim 4. GüreĢ sonu galibin taĢınması 271 Resim 5. Rakibin yenilme anı Resim 6. Elbiseli güreĢen güreĢçiler Ġnsanların izlemek için bir ücret ödemesi gereken modernize Batı etkisindeki güreĢ müsabakalarının aksine, kalabalıklar özgürce toplanabilir. Hakem tarafından bayrak kaldırıldığında, güreĢçiler birbirlerinin bacaklarına vurarak onları yere sererler. Biri rakibini yenene ve onu yere fırlatana kadar (onu yalayana kadar) hücum etme ve kaçma konusunda mücadele eder ve büyük beceri gösterirler. ĠĢte! Daha sonra kazanan ilan edilir ve destekçilerinin yüksek sesle alkıĢlarına ve çılgın tezahüratlarına omuzda yükseğe taĢınır, kahramanlarını över ve rakipleriyle alay eder. YarıĢmanın sonunda, kazanan büyük saygı ve kahramanca bir kutlama alır. Kazananın adı halka duyurulur ve bir sonraki yarıĢmaya kadar 'en iyi güreĢçi' unvanı ile onurlandırılır. Yerli güreĢ stillerinin kuralları bölgede büyük farklılıklar gösterir (Khasandi ve ark.,2019). SONUÇ Kenya‘nın geleneksel güreĢi olan AMABVI Luhya halkının ulusal güreĢi konumuna gelmiĢtir. Türk geleneksel güreĢleri bibi müzik eĢliğinde yapılır. Karakucak güreĢindeki cazgır uygulaması mevcuttur. Türkiye‘deki cazgır uygulamasından farklı olarak güreĢçilerde kendilerini överler. Kazananın adı halka duyurulması ve bir sonraki yarıĢmaya kadar 'en iyi güreĢçi' unvanı ile onurlandırılması Türk Kırkpınar güreĢlerinde BaĢpehlivan unvanının bir sonraki yıla kadar korunması ile benzerlik gösterir. KAYNAKLAR Аlexey Mandziak and Oleg Artemenko (2010 ). The World Encyclopedia of Wrestling, MINSK,p.18 Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com https://en.wikipedia.org/wiki/Luhya_people#Sports https://www.theeastafrican.co.ke/tea/magazine/reviving-traditional-wrestling-in-the-buganda-kingdom-1305276Joshua Marissa, Kitale, May 25, 2013. Khasandi-Telewa, Sheila Wandera-Simwa, Evelyn Mahero, Francis Ndegwa (2019 ). Ethical Considerations in Rewarding of Sports Winners: A Comparison of Traditional Luhya Community and Contemporary Systems Vicky, Coretrain Journal of Languages, Humanities, Social Sciences and Education Vol. 1, No. 1,p.37-47 Matthew Carotenuto (2013) Grappling with the Past: Wrestling and Performative Identity in Kenya, The International Journal of the History of Sport, 30:16, 1889-1902, DOI: 10.1080/09523367.2013.861124 272 Nyaga, L. R. K. (2011). Valued Outcomes in Youth Sport Programs in Kenya: Towards the Government‘s Vision 2030. Doctoral Dissertation. Springfield College, Massachusetts, USA. Paul, Sigrid. (1987). ―The Wrestling Tradition and Its Social Functions.‖ In Sport in Africa: Essays in Social History, edited by William J. Baker and James A. Mangan, 23– 46. New York: Africana Publishing, Riaga Ogalla, Karachuonyo, October 10, 2004; and Adera Osawa, Kisumu, October 9, 2004 Türkmen M. Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 Wanderi, M. (2006). The traditional games of Africa: Directions and challenges in their promotion and formalization. International Journal of Physical Education, 43(1), 31–38. BOERS GÜREġĠ VE TÜRK GÜREġ STĠLLERĠ ĠLE BENZERLĠKLERĠNĠN ARAġTIRILMASI Adem KAYA* Osman ĠMAMOĞLU** Yener AKSOY** *Bowie State University Sports Management Faculty, USA akaya@bowiestate.edu ** Ondokuz Mayıs Universty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences,Samsun/Türkiye osmani55@hotmail.com ** Ondokuz Mayıs UNiversty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences,Samsun/Türkiye yeneraksoy52@gmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı Güney Afrikada geleneksel olarak yapılan Boers güreĢi ve Türk güreĢleri ile benzerlikleri araĢtırılmaya çalıĢılmıĢtır. Literatür taraması yapılmıĢ ve güreĢin yapıldığı videolar izlenmiĢtir. Ana dili Afrikalı olan Hollanda kökenli insanlar yani Güney Afrika halkı çiftçiler günü olarak kutlanan festivallerde geleneksel olarak bu güreĢi (Boers güreĢ) yapmıĢlardır. GüreĢçileri gösteren eski resimlerde güreĢçiler çıplak ayakla ve tek kıyafetleri kemer veya peĢtamal olarak görülür. GüreĢ müsabakaları sırasında saça tutmak (saç çekmek) ve diğer güreĢ dıĢı hareketler veya kasten vahĢi hareketler kesinlikle yasaktı. GüreĢ iki stilde yapılıyordu. Birinci stil rakibi kavrayıp yere atmak veya indirmek idi. Ġkinci stil güreĢ ise rakibi yere indirdikten sonra yerde de devam eden güreĢ idi. Yakalamalarla ilgili herhangi bir sınırlama yoksa o zaman Lijf Tegen güreĢ olarak adlandırılan yerel bir serbest stil güreĢiydi. GüreĢin serbest güreĢ tarzı olmasına rağmen eğlenceli bir güreĢ oyunu Ģeklinde uygulanmasına ise ― Stoeijen‖ adı verilmiĢtir. ―Ondergooi‖ ise iki erkek çocuk tarafından da yapılan bir güreĢtir. Sonuç: Güney Afrika halkı tarafından uygulanan Boers güreĢ stili Türklerdeki geleneksel kuĢak güreĢleri ile benzerlikler taĢımaktadır. Bu güreĢte Bele kemer takılıdır ve dini ritüeller bulunmaktadır. Genel olarak köylüler tarafından icra edilir. Genel olarak festival alanlarında yapılır. Anahtar kelimeler: Boers, Spor, Geleneksel GüreĢ, Güney Afrika INVESTIGATION OF THE SIMILARITY OF BOERS WRESTLING AND TURKISH WRESTLING STYLES Absract The aim of this study is to investigate the similarities with the traditional Boers wrestling and Turkish wrestling in South Africa. A literature review was made and videos of wrestling were watched. People of Dutch descent, whose mother tongue is African, that is, the people of South Africa, traditionally performed this wrestling (Boers 273 wrestling) in festivals celebrated as farmers' day. In old pictures of wrestlers, the wrestlers are seen barefoot and their only clothing is belts or loincloths. Hair pulling (hair pulling) and other non-wrestling or deliberately brutal acts were strictly prohibited during wrestling matches. Wrestling was done in two styles. The first style was to grab the opponent and throw them to the ground or knock them down. The second style of wrestling was wrestling that continued on the ground after knocking down the opponent. If there were no restrictions on catches then it was a local freestyle wrestling called Lijf Tegen wrestling. Although wrestling is a freestyle wrestling, its application as a fun wrestling game is called "Stoeijen". ―Ondergooi‖ is a wrestling made by two boys. Conclusion: Boers wrestling style practiced by South African people has similarities with traditional belt wrestling in Turks. In this wrestling, the waist belt is attached and there are religious rituals. It is generally performed by the villagers. It is generally done in festival areas. Keywords: Boers, Sports, Traditional Wrestling, South Africa 1. GĠRĠġ Ġnsanlık tarihi kadar eski olan güreĢ, iki canlının mücadelesinin en güzel örneklerinden biridir (Türkmen ve ark.,2006:77-94;Türkmen ve Kaya:15-28,2021; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-178). Hollandalı ve Flaman halkının güreĢ stilleri iki farklı Ģekilde mevcuttu: Birsi yere atıĢ Ģeklinde ayakta güreĢ ve diğeri rakibini yere indirip yerde alt etmek/altında tutmak için yapılan güreĢler. Hollandalı/Flaman çiftçiler tarafından kullanılan güreĢ teknikleri arasında sarılma ve bacaklara çelme takma vardı. Bu güreĢ becerilerinin her ikisi de, bilinmeyen Flaman sanatçının ―Manzarada güreĢen erkekleri izleyen zarif bir kalabalık‖ adlı bir XVII yüzyıl resminde gösterilmektedir. Genellikle Boers (Ana dili Afrikalı olan Hollanda kökenli insanlar, Güney Afrika halkı) halk güreĢi, kaygan direğe tırmanma, ayak yarıĢı, çuval yarıĢı, sıçrama, üçayaklı yarıĢ, kaĢıkta yumurta ile koĢma, halat çekme, bilek güreĢi, okçuluk gibi diğer rustik sporlarla (çiftçilerin sporu) birlikte yapılırdı. Çiftçiler Günü adı verilen her yıl düzenlenen festivalde yapılmıĢtır. Oyunlar/festival bir açılıĢ duası ve Kutsal Yazıların okunmasıyla baĢlardı. Bu günler Bölgedeki Afrika halkının ana bayram toplantısı ve neĢe dolu günler olarak görülür (http://www.traditionalsports). 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR Boers yapıldığı yer: Boers Halk GüreĢ Stilleri uygulama yeri Güney Afrika‘dır. Hollanda halk tarzı güreĢ Worstelen, günümüzde Hollanda, Belçika, Lüksemburg'un yanı sıra Fransa ve Almanya'nın bazı bölgelerini içeren tarihi az bölgelerde uygulandı. GüreĢin Tarihi: Boers veya Afrikalı halklar, Hollanda, Flaman, Alman ve Fransız kökenli Güney Afrika halkıdır. 1902 tarihli gazete makalesi, Boers güreĢinden Ģöyle söz ediyordu: ―Genç Boers güreĢleri arasında aĢırı derecede popülerdi. Bir bölgenin Ģampiyon güreĢçisi, Ġngiltere'nin kuzeyindeki meslektaĢı kadar değerlidir. Böyle bir adam her zaman bölgedeki en güzel kızları eĢ olarak seçebilir.‖Boer askeri komutanı General Ben Bouwer (1875-1938), anılarında Boer subayları arasında güreĢ eğlencesinin popülaritesinden bahsetmiĢtir. Yerel bir diktatör ve güreĢ Ģampiyonu General 274 Manie Maritz'e (1876-1940) karĢı bir güreĢ maçındaki baĢarısını anlatıyordu. O yarıĢmada bir at tehlikedeydi. Ünlü Güney Afrika profesyonel güreĢ Ģampiyonu Manie Maritz (1925-2018), aynı adı taĢıyan ordunun askeriydi. Güney Afrika halkı (Boers) güreĢ gelenekleri Hollanda/Flaman kökenliydi. XX yüzyılın baĢlarında geleneksel halk güreĢi stilleri Hollanda ve Flandre'de uzun süre unutuldu. Ancak XVIII ve XIX yüzyıllarda Boerler (Güney Afrika halkı) tarafından hala aktif olarak uygulandı. GörünüĢe göre, tarihsel olarak organize bir profesyonel güreĢ Hollanda ve Flandre'de, diyelim ki Ġngiltere'de olduğu kadar yaygın değildi. Kermisvan SintJoris/St. George Kermis (Askeri ve DövüĢ Sanatlarının Patronu) gibi çeĢitli halk ve dini bayramlarda, yerel çiftçiler arasında popüler olan farklı türlerde güreĢ oyunları, sopalarla birlikte oynanırdı. Bu resimde pehlivanlar çıplak ayakla gösterilmiĢtir ve tek kıyafetleri kemer veya peĢtamaldır. Özellikle, iki çift güreĢçiden birinin bu resimdeki yakalama tutuĢu, güreĢçilerin boyunlarının ve dirseklerinin arkasından tuttuğu tipik bir profesyonel güreĢ açılıĢ tutuĢudur. GüreĢ müsabakaları sırasında saça tutmak (saç çekmek) ve diğer güreĢ dıĢı hareketler veya kasten vahĢi hareketler kesinlikle yasaktı. Maçtan önce iki boer, Lyfvat mı yoksa Lijf Tegen Lijf mi olacağı, maçın güreĢ koĢullarını müzakere ederlerdi. Lyfvat (Lijfvat, Lijfvatten güreĢ: Bedenler gövde/bel çevresinde eĢit derecede yukarıda ve kavrama altındaydı. BaĢlangıçta, sabit bir arkaik güç denemesiydi. Orijinal Lyfvat maçının amacı ya herhangi bir güreĢ tekniği kullanarak rakibin dengesini bozmak ya da basitçe onu ayaklarından kaldırıp yere indirmekti (Resim 2). O maçta fiziksel güç belirleyici bir faktördü. Zamanla bu güç denemesi yeni bir güreĢ stili Lyfvat Neergooien/Ondergooien'e dönüĢtü. Zamanla bu güç denemesi yeni bir güreĢ stili gövdeden tutarak yere atma Ģekline dönüĢtü. Geç Orta Çağ'da gövdeye sarılmak, güreĢ maçlarında ortak bir açılıĢ maçı haline geldi. Bu tutuĢu daha sık yapmak için güreĢçiler kemer takıyordu. Bu durumda bir el kemere tutuyordu ve serbest el ile güreĢçilerin vücudunun herhangi bir bölümüne belden yukarı tutmasına izin verildi. Ġlk tutuĢları aldıktan sonra güreĢçiler bunu sürdürmek zorunda kalmadılar; baĢlangıç tutuĢlarını istedikleri sıklıkta bırakmalarına, değiĢtirmelerine ve ayarlamalarına izin verildi. Bazen tutma yerleri, yalnızca Alman eski güreĢindekine benzer Ģekilde gövde tutuĢlarıyla sınırlıydı. Ancak daha sık olarak, bel üstü güreĢte olduğu gibi, vücudun belin üzerindeki herhangi bir kısmı tutuluyordu. Resim 1. Güreş alanında Erkek güreşçiler ve seçkin bir kalabalık: (17. Yüzyıl, Flander) Lyfvat Neergooien/Ondergooien güreĢ: Bu güreĢ stilinin en iyi görselleĢtirmeleri arasında Flaman ustası Michael Sweerts'in (1618-1664) "Ġnsanlar Kalabalığın Önünde GüreĢi" adlı tablosu ve sanatçının "Erdem ve Kötülük Arasında GüreĢ" adlı gravürü yer almaktadır. Pieter Van Lint adında bir 275 baĢka ünlü Flaman Barok sanatçısı da resmetmiĢtir. Her iki durumda da güreĢçiler ―özel kemerler‖ takmıĢ olarak gösterilmektedir (Resim 2). Ġkinci durumda (Resim 3‘de) en yaygın atıĢlar çeĢitli belden atıĢlar, çapraz tutuĢlar, baĢtan veya koldan tutuĢlar vs idi. Bacak ve ayakların fırlatma için kullanılmasına (bacakların takılması ve tökezlenmesi) bu tarzda izin verilmezdi. Ayakta atıĢ güreĢ kuralları, saldırganın kendi kendine düĢmesiyle veya düĢmeden, dengesizliği veya rakibin ayaklarından alınmasını ve onu yere fırlatmasını gerektiriyordu. Sırt üstü düĢmeler ve ayrıca eller, dizler ve ayaklar hariç vücudun herhangi bir yeri üzerine düĢmeler sayılır. Bu tarzda sadece uçan Ģekilde düĢmeler yasaldı. Ondergooi güreĢte yetiĢkin Afrikalılar tarafından uygulanan Hollanda/Flaman halk güreĢi stillerinin yanı sıra, yerel çocuklar için Ondergooi (AtıĢ Ģeklinde güreĢ) adı verilen bir güreĢ oyunu da vardı. Bu oyunun açıklaması Ernst Jacobus du Plessis tarafından Gister Keer Terug (Dünün DönüĢü), 1994 adlı kitabında verildi.―Ondergooi, iki erkek çocuk tarafından da yapılan bir güreĢtir. Birbirlerini vücudun etrafından önden kavrarlar (baĢlangıç tutuĢu, yani köylü tutuĢu) ve biri diğerini kendi altına sırtı üzerine atmaya çalıĢır. Bu aĢamada, yanıltıcı manevralar önemli bir rol oynar, sağa doğru hareket eden ancak hızla yön değiĢtiren bir oyuncu rakibini sola atar veya tam tersi olur. Bir oyuncu rakibini yere atmayı baĢardıysa, onu mümkün olduğu kadar uzun süre kendi vücudunun altında (yakalananı) tutmalıdır. Rakibin sırtı yerde olacak ve onun üzerinde uzanacaktır. Ġyi bir teknik, rakibinizin altınızdan kaçmasını önlemek için sürekli ileriye doğru itmektir. ÇağdaĢ Ġngiliz kaynaklarında bu çiftçi halkın bilimsel güreĢe aĢina olmadığı belirtilmiĢtir. Hollanda/Flaman halk güreĢi özünde Ġngiliz halk stillerinden önemli ölçüde farklı olduğu için bu ifade oldukça anlaĢılırdır. Çünkü yerde güreĢin yanı sıra kiĢinin vücudunun herhangi bir bölümünü tutmasına izin verir. Resim 2. 17. yüzyıl: Çocukların güreşi (Gövde Resim 3. 16 ve 17. Yüzyıl: Kır Tanrısı ile Aşk tanrısı güreşi (Güreşte atış şekli) kısmında sarılı Kemerli güreş) Lijf TegenLijf GüreĢ: Yakalamalarla ilgili herhangi bir sınırlama yoksa o zaman Lijf Tegen, güreĢ olarak adlandırılan yerel bir serbest stil güreĢiydi. Sınırsız bir güreĢ tarzı olmasına rağmen eğlenceli bir güreĢ oyunu Ģeklinde icra edilmiĢtir. Bu stilde güreĢçiler, ya ani bir saldırıya hazır olarak birbirlerinden belli bir mesafede ya da Bedene sarılma, baĢtan tutuĢ ya da ellerden tutuĢ gibi baĢlangıç tutuĢları ile bir maça baĢladılar. Ortaçağ Fransız hümanisti Simon Goulart (1543-1628), ―Lichamelicke Sterckte‖ (Fiziksel Güç) adlı kitabında çağdaĢ Fransız, Alman ve Hollandalı güreĢ geleneklerinden bahseder. ―Worstelen (Worstelinge), Lijf Tegen Lijf‖ veya ―GüreĢ, Vücuda KarĢı Vücut‖ anlamına gelen ―La Lutte, Corps-à-Corps‖ (arbede, herkes için serbest güreĢ) adlı belirli bir güreĢ stilinden bahsetmiĢtir. Stoeijen GüreĢ: Yakalamalarla ilgili herhangi bir sınırlama yoksa o zaman Stoeijen adlı yerel bir serbest stil güreĢiydi. Serbest güreĢ tarzı olmasına rağmen eğlenceli bir güreĢ oyunu Ģeklinde uygulanmıĢtır. Stoeijen'de güreĢçiler maça ya ani bir atak için birbirinden uzakta ya da gövdede 276 sarılmayı açarak baĢlardı. Stoeijen kelimesinin etimolojisi, bu güreĢ oyununun orijinal kurallarını açıklar. Hollandalı Stoeijen, Flaman Stuwen/Stouwen, Alman Stauen ve Eski Ġngiliz Stowian temel olarak herhangi bir hareketi geri tutmak, dizginlemek, engellemek veya askıya almak anlamına geliyordu. Stoeijen güreĢ kuralları, rakibi yere düĢürmek, tercihen sırt üstü düz bir Ģekilde, rakibin sırt üstü yere inmesini gerektiriyordu. Ya da yerdeki mücadele sırasında onu yere indirip sırtüstü yatırmak ve daha sonra önceden kararlaĢtırılan süre boyunca alt konumda hareketsiz tutmak veya yenilgisini kabul etmesini sağlamaktı Yerdeki sözlü olarak veya elini kaldırarak yenilgiyi kabul eder. Bu tarzda sadece sabitleme düĢmeleri zaferi simgeliyordu. Özellikle günümüzde Hollanda ve Flanders'ta, aynı adı taĢıyan Stoeien (modern yazım) adlı çocuklar için hala bir eğlence güreĢi oyunu var. Bu eğlenceli oyunun amacı, herhangi bir adil güreĢ yöntemini kullanarak rakibinizi önce yere indirmek ve sonra onu yerde hareketsiz tutarak pes ettirmektir. Hollandalı/Flaman Stoeijen'de fırlatma için bacak ve ayak kullanımı da uygulandı. Ancak atıĢların çoğu tutma yerlerinden yapıldığı için tercih edilmedi. ―Kaldır ve At‖ tekniği Stoeijen güreĢine hakim oldu. Hollandalı ve Flaman Rönesans sanatçısı Jan Gossaert'in (1478–1532) ünlü bir tablosu (1523 yılı) "Herkül Antaeus ile güreĢiyor", en klasik profesyonel güreĢ Crotch Hold ve Bodyslam'ı gösteriyor (Resim 8). Özellikle, Hollandalı/Flaman Stoeijen'den gelen orijinal eski Lancashire yakalama güreĢi de çelme atma disiplininde fazla bilgi gerektirmedi; bunun yerine rakibin vücudunun avantajlı bir Ģekilde hızlı bir Ģekilde yakalanması ve yere indirilmesi güreĢçilerin ana odak noktasıydı. Hollandalı ve Flaman Rönesans dehası Pieter Bruegelthe Elder (1525-1569) tarafından 1560 yılında yapılan ―Çocuk Oyunları‖ adlı bir resim, Orta Çağ'da Hollanda ve Flandre'de popüler olan diğer oyunlar arasında Stoeijen güreĢini tasvir ediyor. Yerde birbiriyle boğuĢan iki adamı gösteriyor (Resim 4) ve biri kapakta temel bir profesyonel güreĢçi bacağı (yanal veya çapraz pres) kavramaya çalıĢıyor. Stoeijen'in zorlu bir güreĢ türü olmasına rağmen, yine de bir güreĢ Ģekliydi, yani çeĢitli tutuĢların, düĢürmelerin ve yer güreĢlerinin uygulanmasıydı. Rakibi yumruklama eylemi yasaklanmıĢtı ve bu nihai amacın rakibi nakavt etmek olduğu (ve hala da olduğu) genel bir aĢağı yukarı dövüĢten bu Ģekilde farklıydı. Hollandalı sanatçı Jacob Matham (1571-1631) tarafından ―Pan ile AĢk Tanrısı GüreĢi‖ ve daha önce adı geçen Pieter Van Lint (1609-1690) ―Erdem ve Ahlak Arasında GüreĢ‖ adlı gravürlerde yerdeki benzer ―üstünlük mücadelesi‖ tasvir edilmiĢtir. ( Muhtemelen Stoeijen güreĢ oyununun en iyi görselleĢtirmeleri, Brabantine Gotik kiliselerindeki misericords'un ahĢap oymaları Ģeklinde var. Bu tür ahĢap heykellerin en ünlüsü, Dordrecht'teki (Hollanda) Grote Kerk'te (Meryem Ana Kilisesi) bulunan heykeldir. ―Erkeklerin dövüĢü‖ olarak bilinen 16. yüzyıl sanatının bu parçası, yerde güreĢen iki erkek çocuğu tasvir ediyor. Resim 5. Sarılma güreşi: İki güreşçi gövde Resim 4. Çocuk oyunları Tablosu (1560 yılı, kısmından birbirlerine sarılmışlar veya Güreşten bir kısım, Bieter Bruegel ile) kavramışlar- Gövdeden kavrama ( Almanya, 1475-1480 yılları) 277 Resim 6. Çocuk oyunları. Stoeien. Hollanda, 1640-1660 yılları. Stoeien güreĢi kuralları yüzyıllar boyunca aslında pek değiĢmedi. Üst vücut tekniklerine, bacakları kavramaya ve tökezlemeye izin verilir. Müsabakaların Ģaka amaçlı olması nedeniyle eklem kilitleri ve jikleler yasaktır. Amaç, sözlü bir teslim olmayı içerir ("merhamet veya teslim oluyorum).1633-1663 yıllarında Hollanda serbest stilinde, fırlatma için bacak ve ayak kullanımı da yaygın bir Ģekilde uygulandı, ancak çoğu atıĢ ve indirme iĢlemi tutma yerlerinden verildiği için tercih edilmedi. Bu güreĢte ―Kaldır ve Fırlat‖ tekniği hakim idi. BaĢka bir Hollandalı ressam Bartholomeus Breenbergh'in (1598-1657) "Yakup Melekle GüreĢi" adlı bir tablosu (Resiml 10), Yakubun Melek üzerinde "Tek Bacağı Yükseğe Kaldırma" indirme tekniğini uyguladığını gösterir. Resim 7. Stoeien Güreşinde Galibiyet: Kollar başın üzerine bastırılır. Resim 10. Melek ile Resim11. Resim 9. Anteus manzarada Hz Yakup’un güreşi, Resim 8. ile Herakles güreşi güreşiyor Anaokulunda güreş: (1523 yılı) Üç çift çıplak çocuk eğlenirken Bir putti* *(Putti: çıplak bir çocuğun, özellikle de rönesans sanatında bir melek ya da aĢk tanrısının temsili).Jan van Vianen, Hollanda, 1686 yılı 278 Kırım lehçesinde adı ―küreĢ‖ olan kuĢak güreĢi, geleneksel olarak ―tepreĢ‖ denilen bahar eğlencelerinde yapılmaktadır; KuĢak güreĢinin kendine has özellikleri vardır. Bu güreĢte pehlivanlar soyunmazlar; yalnız ceketlerini ve ayakkabılarını çıkarırlar, bellerine kuĢak bağlarlar. Daha sonra pehlivanların birbirlerinin kuĢaklarından tutmasıyla güreĢ baĢlar. Ayaktan tutmak yasaktır. Galibiyet güreĢçinin ―Ģalka düĢmesi‖ yani iki omzunun yere değmesi ile olmaktadır. Sayı ile de galibiyet olmaktadır. Ellerin kuĢaklara bağlanmasıyla beraber meydan hakemi her iki sporcunun da omuzuna hafifçe dokunarak ―KureĢ‖ komutu verir. Hakemin komutu olmaksızın güreĢçiler ellerini çözemezler; çözdükleri zaman yenik sayılırlar. Sporcunun güreĢ alanının dıĢına çıkması gibi bir durum söz konusu olduğundaysa meydan hakemi ―tokta‖ komutu vererek güreĢi durdurur. Tekrar kuĢaklardan tutuĢ pozisyonu alınır ve güreĢe yeniden baĢlanır. KuĢak güreĢi sporun erdemlerine saygı duyan bir güreĢtir. GüreĢçiler kavga Ģeklinde güreĢemez; rakibine kafa ve diz atamazlar. Hakemler ile münakaĢaya girilmez, hakeme kesinlikle itiraz edilemez. KuĢak güreĢinde ―Ģalka‖ düĢen (sırtı, beli veya kalçaları yere gelen) güreĢçi yenik sayılır. Eğer güreĢçi kuĢaktan elini çekerse yine yenik sayılacaktır (Güven,1992; https://www.gsdf.gov.tr/tr/spor/kusakguresi;Öztek,2011). SONUÇ Güney Afrika halkı tarafından uygulanan Boers güreĢ stili Türklerdeki geleneksel kuĢak güreĢleri ile benzerlikler taĢımaktadır. Bu güreĢte Bele kemer takılıdır ve dini ritüeller bulunmaktadır. Genel olarak köylüler tarafından icra edilir. Genel olarak festival alanlarında yapılır. KAYNAKLAR Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com Güven Ö.(1992).Türklerde Spor Kültürü, Türk Tarih Kurumu Basımevi https://www.chickabouttown.com/traditional-sports-in-africa/ http://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/boers-wrestling-styles-south-africa.html https://www.gsdf.gov.tr/tr/spor/kusak-guresi Öztek, Ġ. (2011). Bilimsel KuraĢ, Antakya Belediyesi Kültür Yayınları Ruslan, C. Pashayev (2021). BoersWrestlingSytles in South Africa, Chapter 9, pp:101-109, (Editors: Mehmet Türkmen, Adem Kaya).Aplications of TraditionalWrestling in the World Nova Science Publishers,USA Ruslan C Pashayev is an expert-member of the Traditional Sports Team of theInstytutRozwojuSportu i Edukacji (theInstitute of Sport Development and Education), Warsaw, Poland.https://www.wrestling-titles.com/europe/pashayev/dutch-worstelen.html Ruslan C.Pashaev (2021). https://www.chickabouttown,http://www.traditionalsports.org/traditional. Türkmen M. Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. 279 Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 BOREH GÜREġĠ VE TÜRK GELENEKSEL GÜREġLERĠ ĠLE BENZERLĠKLERĠNĠN ARAġTIRILMASI Saitdin AZĠZBAEV* Osman ĠMAMOĞLU** ġevki KOLUKISA*** * Kyrgyz State Academy of Physical Education and Sports / Kyrgyzstan ** Ondokuz Mayıs UNiversty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Turkiye osmani55@hotmail.com *** Giresun University -Faculty of Sports Sciences, Giresun/Turkiye sevki.kolukisa@giresun.edu.tr Özet Bu çalıĢmanın amacı Boreh güreĢi ve Türk geleneksel güreĢleri ile benzerliklerinin araĢtırılmasıdır. Literatür taraması yapılmıĢ ve güreĢin yapıldığı videolar izlenmiĢtir. Boreh olarak bilinen bu geleneksel güreĢ Gambiya ulusal sporudur. GüreĢçilerin amacı rakibini ringin dıĢına atmak, ayağını yerden kesmek ya da kazanmak için ayaklar ve ellerin aynı anda yere temas etmesini sağlamaktır. Yere ilk düĢen kaybeder. Bir güreĢ maçı, kısmen spor ve kısmen müzikle yapılan kutlamadır. GüreĢçiler her türlü Ģans ritüeli ile birbirlerini etkilemeye çalıĢırlar. Japonya'daki suma güreĢine benzer bir özelliğe sahiptir. GüreĢ oyunları ile amaç basitçe rakibini yere atmak veya indirmektir. GüreĢçiler genel olarak "Juju" denilen peĢtamallar giyerler. Sonuç: Boreh geleneksel güreĢi Yere düĢenin yenik sayılması ile eski Yunan dönemi güreĢine benzer iken, müzikli ortamda (davul ve zurnalar eĢliğinde ) yapılması ile Türk geleneksel güreĢlerine ( Özellikle karakucak ve yağlı güreĢler) benzemektedir. Plaj güreĢi ile de benzerlikler taĢımaktadır. Anahtar kelimeler: Boreh, Borey, Geleneksel GüreĢ, Spor INVESTIGATION OF THE SIMILARITY OF BOREH WRESTLING AND TURKISH TRADITIONAL WRESTLING Abstract The aim of this study is to investigate Boreh wrestling and its similarities with Turkish traditional wrestling. A literature review was made and videos of wrestling were watched. Known as Boreh, this traditional wrestling is the national sport of Gambia. The aim of the wrestlers is to throw their opponent out of the ring, to knock their feet off the ground, or to have the feet and hands touch the ground at the same time in order to win. The first to hit the ground loses. A wrestling match is a celebration with part sport and part music. Wrestlers try to impress each other with all kinds of luck rituals. It has a feature similar to Suma wrestling in Japan. With wrestling games, the goal is simply to knock or knock your opponent down. Wrestlers generally wear loincloths called "Juju". Conclusion: While Boreh traditional wrestling is similar to the ancient Greek wrestling with the defeat of the fallen, it resembles Turkish traditional wrestling (especially karakucak and oil wrestling) with its musical environment (accompanied by drums and zurnas). It is also similar to beach wrestling. Keywords: Boreh, Borey, Traditional Wrestling, Sports 1. GĠRĠġ 280 GüreĢ sporunun insanlık bilinen tarihi kadar eski olduğu ve iki kiĢinin mücadelesinin en güzel örneklerinden biri olduğu belirtilir (Türkmen ve ark.,2006: 77-94;Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-188).Gambia geleneksel güreĢidir. Gambiya ulusal sporu, Borreh olarak bilinen bir güreĢ Ģeklidir. Bölgesel diller, müzik, edebiyat ve mimari ile birlikte yerli oyunlar ve spor da günümüzün dünya çapındaki ana akım kültürünün hayati bileĢenleri olarak kabul edilmelidir. Bunların yeniden yapılandırılması, ―bireyin hayatta kalmasının‖ bir göstergesi ve küreselleĢmeye rağmen çeĢitliliği takdir etme fırsatıdır. 19. yüzyılın kırsal sanayi öncesi toplumlarındaki geleneksel sporlar ve egzersizler genellikle kökenlerine sahip gibi görünmektedir. Bir önceki yüzyılın folklorcuları kırsal çevreye düĢkündü ve kayıtlar yaptı. Geleneksel sporların yeniden canlanması kültürlerin ve kimliklerin korunmasına yardımcı olabilir. Geleneksel oyunlar, gençlerin köklerini ve kimliklerini birbirleriyle iliĢkilendirmelerine yardımcı olur. Geleneksel oyunlar ne yazık ki tüm dünyada online oyunlar tarafından kaçırılmıĢ veya gölgede bırakılmıĢtır. Geleneksel sporların pratiği sadece fiziksel değil, aynı zamanda zihinsel sağlığa da yardımcı olur. Size güven ve kabul etme gücü verir. Bir yarıĢmayı kazanmak için tutkuyu canlı tutmak zor ve uzun bir süreçtir. KiĢinin kökenini ve kültürünü temsil eder. Kültür, birçok kiĢi tarafından farklı Ģekillerde tanımlanan bir terimdir. Geleneksel sporlar, kiĢinin kültürünün ve kimliğinin bir parçasıdır ve bir yaĢam biçimi haline gelebilir (https://thetimesofafrica.com/traditional). 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR Boreh GüreĢi tanımı: Borey veya "Boreh" veya hatta "Gambian Struggle", Gambiya'da derin bir Ģekilde geleneklere dayanan ve ulusal bir spor olarak kabul edilen geleneksel bir güreĢtir. GüreĢ sporunun yapıldığı yerler: Bugün yedi ülke ( Senegal, Gambiya, Nijer, Nijerya, Togo, Burkina Faso ve FildiĢi Sahili ) geleneksel güreĢ turnuvalarına hükmediyor. Bunlar, ulusal turnuvalar, federasyonlar ve arenalar ile sporun daha organize olduğu yerlerdir. En popüler olduğu Senegal'de güreĢ, kıtanın en büyük futbolcularından bazılarını üretmesine rağmen, ĢaĢırtıcı bir Ģekilde futbolun önünde ulusal spor olarak kabul ediliyor (https://allafrica.com/stories). Gambiya'nın ulusal sporu Borreh'dir. Borreh, televizyonda gördüğünüz güreĢten çok da farklı olmayan bir güreĢ Ģeklidir. GüreĢçilerin amacı rakibini ringin dıĢına atmak, ayağını yerden kesmek ya da kazanmak için dört ayak üzerine (ayak ve ellerin aynı anda yere temas etmesi) düĢürmektir (https://www.baseparties.com). Bu mücadeleyi Senegal'de de buluyoruz. SavaĢçılar "Juju" denilen peĢtamallar giyerler ve davul sesleri eĢliğinde gösteri yapar, dans eder, kıĢkırtır ve övünürler. DövüĢ, savaĢçılardan biri yere getirilene kadar devam eder. Gözlere yumruk atma, tekme atma, tükürme ve kum atmak serbesttir. Buda bunu oldukça Ģiddetli ve etkili bir müsabaka haline getirir (Aras ve Ġmamoğlu,2020:350-358; https://pt.frwiki.wiki/wik). Gambiya güreĢi (wolof Borey, Boreh veya Borreh ve Laamb, mandinka Nyoboringo veya Nyoboro, Fransızca ―lutte africaine‖ veya ―lutte sénégalaise‖ olarak da bilinir. Senegambia'nın Batı Afrika bölgesinde (Gambiya ve Senegal) büyük bir gelenektir. Ancak bu Afrika güreĢinin biçimleri Nijer ve Nijerya'da da bilinmektedir. GüreĢ müsabakaları, o zamanlar kraliyet ve saygın bir spor olarak kabul edildiğinden, 11. yüzyılda Batı Afrika yönetici ailelerinin üyeleri arasında zaten mevcuttu. Boreh geleneksel güreĢi yapılıĢ Ģekli: Bir güreĢ maçı, kısmen spor ve kısmen müzikle yapılan kutlamadır. Ancak Gambiya'da sadece spor ve eğlenceden daha fazlasıdır. Gambiya'daki en eski geleneksel sporlardan biridir ve güreĢ festivalleri yaygın bir olaydır. Geleneksel kültürün önemli bir parçasıdır ve onu destekleyen toplumların en köklü ideallerinden bazılarını yansıtacak Ģekilde düzenlenmiĢtir. 281 GüreĢ arenası toplumun ruhlarını onurlandırmak için cesaretin, emeğin, gücün, adil oyunun sergilendiği bir yerdir. Her hafta Boreh ev sahibi Wagan'da güreĢçileri ve sporun arkasındaki insanları ülkedeki güreĢin durumu hakkında bilgilendirmek ve eğitmek için yayınlıyor (Resim1). Modern geleneksel güreĢ, Gambiya'daki en eski geleneksel sporlardan biridir ve güreĢ festivalleri yaygın bir olaydır. Bacak kilitlerine izin verilir, ancak desenli kol veya kafa kilitleri veya karmaĢık nokta sistemi yoktur. Oyunun amacı basitçe rakibini yere fırlatmaktır. Müsabakadaki yere düĢen ilk güreĢçi yarıĢmayı kaybeder. En yaygın boğuĢma stili Mandinka, Fulas ve Jolas arasında gösterilir. Her rakibin maçın baĢında birbirlerinin sandıklarını kapmasını içerir. Bazı stratejik manevralardan sonra her biri diğerini yere atmaya çalıĢacaktır. Sererler ise doğrudan doğruya gitmeyi ve rakibinin dengesini bozmayı tercih ediyor. Bir güreĢ maçı, kısmen spor ve kısmen müzikle yapılan kutlamadır. Ancak Gambiya'da sadece spor ve eğlenceden daha fazlasıdır. Geleneksel kültürün önemli bir parçasıdır ve onu destekleyen toplumların en köklü ideallerinden bazılarını yansıtacak Ģekilde düzenlenmiĢtir. GüreĢ arenası cesaretin, emeğin, gücün, adil oyunun sergilendiği bir yerdir; toplumun ruhlarını onurlandırmak için bir yerdir (https://commons.wikimedia;https://de-academic.com/dic.nsf/dewiki). GüreĢçiler her türlü Ģans ritüeli ile birbirlerini etkilemeye çalıĢırlar; boyunlarına jujus (Ģanslı muskalar) asılır veya Kachikally veya Berending'in kutsal timsah alanları önceden ziyaret edilir. Bu süre zarfında kadınlar herkese yemek hazırlamaya çalıĢırlar. Bazen köyün buluĢtuğu yerde sıcak bir barbekü partisi izlenimi veriyor. "Avrupa" spor etkinliklerinde uygulanan güreĢin aksine, Gambiya varyantında her tutuĢa izin verilir. Yasaklı bekletme ve hareketler olmamasına rağmen, mücadele genellikle adil ve saygılı bir Ģekilde yürütülür. Aynısı burada da geçerlidir: Yere ilk düĢen kaybeder. Günün galibi tüm zaferi hak eder (Resim 2). Geleneksel güreĢin Günümüzde yapıldığı yerler ve zamanlar: Bugün yarıĢma her köyde, özellikle güney sınırında ve Senegal'in Casamance bölgesinde yapılıyor. GüreĢ erkekler arasında, özellikle Diola etnik grubu tarafından uygulanmaktadır (diğer yazım: Dioula veya Jola). Bu güreĢ biçimi Gambiya'da Japonya'daki sumo güreĢi ile benzer bir konuma sahiptir. Rakipler birbirlerine kulağa hoĢ gelen isimler verir ve köyün saygın üyeleridir. Yılda bir kez tüm ülkenin en iyi güreĢçileri birbirleriyle rekabet etmek için Kanilai'de buluĢur. Sonunda, en iyi güreĢçi, kendisi Diola etnik grubunun bir üyesi ve hevesli bir güreĢçi olan BaĢkan Yahya Jammeh tarafından onurlandırılıyor. En büyük ve en ünlü güreĢ arenası, Serekunda'nın bir ilçesi olan Bakoteh'te Sukuta yolu üzerinde yer almaktadır. Ramazan ayı hariç her cumartesi ve pazar burada güreĢler olur. Gambiya güreĢi için halk, hafta sonu öğleden sonraları köyde açık bir meydanda toplanarak sadece peĢtamal giyen güreĢçilerin dövüĢmesini izliyor. Resim 2. 282 Kumsalda güreĢen Resim 3. Galibiyet sonrası Resim 1. GüreĢçiler birbirlerinin açığını arıyor Gambiyalı güreĢçiler bir röportaj GüreĢin popülaritesi: En iyi güreĢçileri içeren maçlar 20.000 ila 30.000 seyirci çekebilir. Ve binlercesi de eylemi radyo veya TV üzerinden takip ediyor. Senegalliler geleneksel güreĢi daha profesyonel sporlara tercih ediyor. Spor o kadar popüler ki artık bir kadın Ģampiyonası bile var ve popülaritesi artıyor. Muhafazakar bir Müslüman ülke için bu gerçekten ilginç bir Ģeydir. 'Boreh' olarak adlandırılan komĢu Gambiya'da güreĢ, futboldan sonra en büyük ikinci spordur. 1994 yılında, Frankofon Afrika Oyunları, spor listesine güreĢi dahil etti. 1995'ten beri Afrika Geleneksel GüreĢ ġampiyonası da var. Ecowas bölgesel bloğu 1986'da güreĢi, bir devletler topluluğundan bir halk topluluğuna geçme vizyonunu gerçekleĢtirmeyi umduğu topluluğun resmi sporu olarak kabul etti. 2008 yılından itibaren Ecowas geleneksel güreĢ Ģampiyonası düzenlenmektedir. Bu, yalnızca spora adanmıĢ en büyük uluslararası yarıĢmadır. 2018 yılına kadar yaklaĢık bir düzine yarıĢma düzenlendi. Ġlk sahnelendiğinde 11 ülke katılmıĢtı. O zamandan beri katılım, Cape Verde hariç, bloğu oluĢturan 15 ülkeden kademeli olarak maksimum 14'e yükseldi. Üç günlük etkinlik, beĢ ağırlık kategorisinde yarıĢan ve hem takım hem de bireysel etkinliklerde 100'den fazla maç içeren 60'tan fazla güreĢçiyi içeriyor. YaklaĢık sekiz yıl önce, Gambiyalı güreĢçilere sadece 5 dolar ödendiğini söylüyor. Bugün, maç baĢına 10.000 dolara kadar alıyorlar. Buna karĢılık, Senegal'de bir kazanan maç baĢına 80.000$ kadar kazanıyor. Nijer'de 4,000 dolar para ödülü alıyorlar (https://allafrica.com). Raporlara göre, Nijerya ve FildiĢi Sahili'nde, diğer ülkelerden savaĢçıları çeken, daha da büyük para ödüllü yıl boyunca yarıĢmalar vardır ( Resim 3). Resim 4. Geleneksel kıyafeti ile bir güreĢçi Resim 5.Bir hazırlık köyde güreĢe Resim 6. Müzik eĢliğinde güreĢçi dans ediĢi Senegal güreĢi Senegal ve Gambiya'da uzun bir geleneğe dayanan serbest stil güreĢinin popüler çeĢidi kum uygulanır. Bu güreĢ her iki ülkede de ulusal bir spor ve popüler bir spor olarak kabul edilmektedir. Bu Afrika güreĢinin biçimleri Nijer ve Nijerya'da da bilinmektedir. GüreĢ yarıĢmaları , o zamanlar kraliyet ve saygın bir spor olarak kabul edildiğinden, Batı Afrika yönetici ailelerinin üyeleri arasında 11. yüzyılın baĢlarında vardı. Bugün yarıĢma her köyde, özellikle Gambiya'da ve Senegal'in kuzey ve güneyindeki Sine-Saloum ve Casamance komĢu bölgelerinde, Serer ve Diola'nın ana yerleĢim bölgelerinde düzenleniyor. Bu güreĢ türü, Senegambiya'daki (Senegal ve Gambiya) diğer etnik grupların erkekleri arasında, özellikle Dakar metropol bölgesinin eritme potasında da uygulanmaktadır. 283 Japonya'daki sumo güreĢine benzer bir konuma sahiptir. Rakipler birbirlerine kulağa hoĢ gelen isimler verir ve köyün saygın üyeleridir. Bir kitle sporu olarak geleneksel güreĢe ek olarak, Mouhamed Ndao (Tyson) gibi en iyi sporcular artık bunu ticarileĢtirdi ve profesyonel sporcular artık milyonlarca para ödülü kazanabiliyorlar. Profesyonel dövüĢler, medyanın büyük ilgisini çeken büyük spor etkinlikleri haline geldi. GüreĢ müsabakası için nüfus, hafta sonu öğleden sonraları köyde açık bir meydanda toplanır ve sadece peĢtamallar giymiĢ güreĢçilerin dövüĢmesini izlerler. GüreĢçiler her türlü Ģans ritüeli ile birbirlerini etkilemeye çalıĢırlar ; Jujus (Ģanslı muskalar) boyunlarına asılır veya ondan önce Kachikally veya Berending'in kutsal timsah alanları ziyaret edilir. Bu süre zarfında kadınlar herkese yemek hazırlamaya çalıĢırlar. Bazen köyün buluĢtuğu yerde sıcak bir barbekü partisi izlenimi veriyor. "Avrupa" spor etkinliklerinde uygulanan güreĢin aksine, Gambiya varyantında her tutuĢa izin verilir. Yasaklı bekletme ve hareketler olmamasına rağmen, mücadele genellikle adil ve saygılı bir Ģekilde yürütülür. Aynısı burada da geçerlidir: Yere ilk düĢen kaybeder. Peter Prestel'den bir film: Davullar gitgide daha yüksek sesle çalıyor, dövüĢçüler birbirine sıkıca sarılıyor. GüreĢ ġampiyonası'nda final baĢladı. GüreĢ Gambiya'da bir numaralı spordur. En iyi güreĢçiler kahramandır, her çocuk adını bilir. Batı Afrika güreĢinin aynı adı taĢıyan Amerikan TV etkinliğiyle hiçbir ortak yanı yok. Afrika köylerindeki çatıĢmalarda her Ģey gerçektir. Mücadele, acı ve zafer. Yerliler, "GüreĢ çalılar kadar eskidir" diyor. En gençleri bile ayağa kalkar kalkmaz eski sanatı icra ederler. Sıkı antrenman, cesaret ve doğru zamanda doğru tutuĢ, iyi bir güreĢçi için baĢarının reçetesidir. Ancak güreĢte saf güç veya beceriden çok daha fazlası var. DövüĢler sabit ritüellere gömülüdür. Bilge adamlar güreĢçilere öğüt verir ve geleceğe danıĢır. SavaĢçıları güçlü kılmak için gizli iksirler hazırlanır. Sihirli dopinge açıkça izin verilir. Davullar güreĢ maçlarına eĢlik eder ve güreĢçileri ve seyircileri aynı Ģekilde ısıtır. Gambiya'nın en büyük güreĢçilerinden biri olan Moses Jammeh, "GüreĢ hepimizi birbirine bağlayan bir oyun. GüreĢ yoluyla birbirimizi tanıyoruz" diyor. Kanilai'deki güreĢ festivalinde rütbe ve isimdeki tüm güreĢçiler buluĢuyor. Gün boyu kavurucu güneĢin altında kavgalar oluyor. Burada kim kazanırsa Ģampiyon olur ve cömert bir partiyle kutlanır (https://www.planet). Tablo 1. Boreh güreĢinin bazı yönlerden benzerlik gösterdiği güreĢler Giysi yönünden Kural yönünden Teknik yönünden Cazgır/ Sunucu/ güreĢin yapıldığı ortam yönünden Boreh güreĢi GüreĢçiler "Juju" denilen peĢtamallar giyerler. Bacak kilitlerine izin verilir, ancak desenli kol veya kafa kilitleri veya karmaĢık nokta sistemi yoktur. Oyunun amacı basitçe rakibini yere fırlatmaktır. Oyunun amacı basitçe rakibini yere fırlatmaktır. Müsabakadaki yere düĢen ilk güreĢçi yarıĢmayı kaybeder. Müzikli ortamda yapılması, GüreĢin genelde kum da yapılması Benzerlik Gösteren GüreĢler Türkiye de yapılan aba güreĢinde ‗aba‘ giyilir, Ģalvar güreĢinde ise ‗pırpıt-Ģalvar‘ giysileri giyilir. Günümüzde yapılan serbest stil minder güreĢinde de bacak kilitlerine izin verilir. Günümüzde yapılan plaj güreĢi, karakucak güreĢi, aba güreĢi de genel mantık olarak rakibini yere fırlatmadüĢürme olarak uygulanır. Günümüzde yapılan plaj güreĢi de buna benzer Ģekilde rakip sırt aĢağı yere düĢerse veya dizi kısmı 3 kez yere değdiği zaman müsabakayı kaybetmiĢ olur. Türk geleneksel güreĢleri de davul ve zurnalar eĢliğinde yapılır (yağlı-karakucak-aba güreĢi) Günümüzde yapılan plaj güreĢinin kumda yapılması aynı tür kum olmasa da fiziki yönden benzerlik göstermektedir. 284 SONUÇ Boreh geleneksel güreĢi Yere düĢenin yenik sayılması ile eski Yunan dönemi güreĢine benzer iken, müzikli ortamda (davul ve zurnalar eĢliğinde ) yapılması ile Türk geleneksel güreĢlerine( Özellikle karakucak ve yağlı güreĢler) benzemektedir. Plaj güreĢi ile de benzerlikler taĢımaktadır. KAYNAKLAR Aras, L., Ġmamoğlu, O. (2020a). Violence Factors in Antique Pancreas Sports. Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, C.13, S. 71, s. 350-358. Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com Hartmut Buchholz: Senegal, Gambia. DuMont, Köln 1998, ISBN 3-7701-4189xhttps://qtv.gm/index.php/programmes/sports/boreh-bi https://www.planet-schule.de/spielederwelt/spiele/wrestling/index.html https://de-academic.com/dic.nsf/dewiki/493275 https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Senegalesisches_Wrestling&isbn=3879362394 https://thetimesofafrica.com/traditional-sports-revives-identities-indigenous-sports-must-come-back-intopractice/ https://pt.frwiki.wiki/wiki/Lutte_gambienne https://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/borey-or-boreh-gambia.html https://allafrica.com/stories/202109070528.html Rosel Jahn: Gambia: Reiseführer mit Landeskunde. Mai, Dreieich 1997, ISBN 3-87936-239-4. Türkmen M. Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 285 CROCHE GELENEKSEL GÜREġ VE BENZERLĠK GÖSTERDĠĞĠ SPORLARIN BELĠRLENMESĠ Mehmet TÜRKMEN* Erol DOĞAN** Osman ĠMAMOĞLU** * Kyrgyzstan-Turkey Manas University TSGE/ Bishkek-Kyrgyzstan dr.turkmenmehmet@gmail.com ** Ondokuz Mayıs Universty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye Eroldogan66@hotmail.com ** Ondokuz Mayıs Universty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye osmani55@hotmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı Croche geleneksel güreĢ ve benzerlik gösterdiği sporların belirlenmesidir. Literatür taraması yapılmıĢ ve güreĢin yapıldığı videolar izlenmiĢtir. Reunion bölgesinin geleneksel güreĢidir. Bu güreĢin özelliği, rakibin kesin teslim olmaya zorlanması ve yenilgisini ―yüksek sesle‖ kabul etmesi olarak görülür. Bu güreĢte kilitler, boğmalar, baskılar, çeĢitli hareketsizleĢtirmeler kullanılır. Yerdeki mücadele Ģekli ile serbest stil güreĢine benzerdir. Kemerin hem üstünde hem de altında ellerle çeĢitli tutuĢlar yapılmasına izin verilir. GüreĢ yöresel olarak küçük yaĢtaki çocuklardan yetiĢkinlere kadar herkes tarafından yapılır. GüreĢin bölgesel, ulusal ve uluslararası olarak yapıldığı organizasyonları vardır. Croche güreĢinde rakipler güreĢe çıplak ayakla, Ģort veya spor tayt giyerek giderler. Yere düĢürmek, hareketsiz sabit tutma ve Ayak ve güreĢi Ģeklinde uygulamaları vardır. Sonuç: Croche geleneksel güreĢi kaldırmaları ile güreĢ, hareketsizleĢtirmeleri, kilitlemeleri ve boğmaları ile judo ve jiujitsu ile benzerlik gösterir. Anahtar kelimeler: Spor, Croche, GüreĢ, Halk güreĢi CROCHE CONVENTIONAL WRESTLING AND DETERMINATION OF SPORTS WITH ITS SIMILARITY Abstract The aim of this study is to determine Croche traditional wrestling and the sports it shows similarities. A literature review was made and videos of wrestling were watched. It is the traditional wrestling of the Reunion region. The peculiarity of this wrestling is seen as forcing the opponent to surrender and accepting his defeat ―out loud‖. In this wrestling, locks, strangles, pressures, various immobilizations are used. It is similar to freestyle wrestling with its fighting style on the ground. It is allowed to make various grips with the hands, both above and below the belt. Wrestling is made locally by everyone, from young children to adults. There are organizations where wrestling is held regionally, nationally and internationally. In Croche wrestling, competitors go barefoot, wearing shorts or sports tights. There are applications in the form of dropping to the ground, holding it still and standing and wrestling. Conclusion: Croche is similar to wrestling with traditional wrestling lifts, immobilizations, locks and chokes, as well as judo and jiujitsu. Keywords: Sports, Croche, Wrestling, Folk wrestling 286 1. GĠRĠġ Ġnsanların veya toplumların gündelik hayatını ve yaĢam biçimini Ģekillendirmesiyle ortaya çıkan bu değerler kültür kavramını oluĢturmaktadır (Solmaz ve Aydın,2012). Dil, örf ve adetler, inançlar, sanat ve edebiyat bir toplumun geçmiĢ yıllardan akıp gelen sosyal değerleridir (Ġmamoğlu ve ark.,2010:145-150). GüreĢ sporunun insanlık bilinen tarihi kadar eski olduğu ve iki kiĢinin mücadelesinin en güzel örneklerinden biri olduğu belirtilir (Türkmen ve ark.,2006:77-94;Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-188). Kültürel unsurlarından birisi de geleneksel sporlardır. Ata sporları olarak da tabir edilen geleneksel Türk sporları, kuĢaklararası iletiĢim, tarihsel süreç hakkında bilgi edinme, tarihi değerlerin hatırlanması ve geleceğe taĢınması amacıyla büyük önem taĢımaktadır (Geleneksel Spor Dalları Federasyonu,2019). Croche güreĢi uygulama yeri La Réunion adasıdır. Ada sakinleri tarafından ―Halk GüreĢi‖ olarak anılır (Аlexey ve Oleg,2010). 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR GüreĢin Uygulandığı yerler: GüreĢ La Réunion adasında uygulanmaktadır. Bu güreĢ Réunion Adası halk güreĢi olarak anılır. Akademisyenler bu sporun Reunion'a özgü olduğuna inanıyor. GüreĢ ne Asya'dan (Hintli sözleĢmeli iĢçi veya Çinli tüccarlar aracılığıyla) ne Avrupa'dan (on yedinci yüzyıldan adaya gelen Fransız sömürgeciler aracılığıyla) ne de Afrika'dan (Madagaskar'dan ya da Afrika kıtasının doğu kıyılarından koparılan köleler aracılığıyla) ithal edilmiĢ olmazdı. En azından 19. yüzyılda, doğal olarak rekabet etmek isteyen çocuk ve ergen grupları arasında doğmuĢ olabilirdi. Hauts halkı için çim üzerinde veya sahil sakinleri için kum üzerinde kendiliğinden uygulandı. Ġlk Ģampiyona 2008'de yapıldı (https://savatepunk). GüreĢin tarihi: Fransız sömürgecileri tarafından buraya getirilen Afrikalılar, Madagaskarlılar ve Kızılderililerin bir karıĢımı olan köleler arasında ortaya çıkmıĢ ve geliĢmiĢtir. Daha önce, farklı yerlerde Reunion mücadelesinin kendi yerel mücadelesi vardı. Örneğin, Saint-Suzan'daki bordoların (lutte marron veya c'est-à-dire la Croche) mücadelesi göze çarpıyordu. Madagaskarlı göçmenler arasında halka güreĢi yapılırdı. XIX'in sonunda - XX yüzyılın baĢında. Patrick Blanca liderliğindeki bir grup meraklı, Reunion halkının mücadelesi üzerine tarihi ve etnografik araĢtırmalar yaptı. Zamanla güreĢ kuralları geliĢtirildi ve teknikler sistematize edildi. GüreĢin Tanımı: La Croche olarak adlandırılan bu kültürel açıdan benzersiz tarihi güreĢ stili, adını eski Fransız güreĢ terimi olan Se Crocher fiilinden alır; bu, birini yakalamak, birini avantajlı bir Ģekilde ele geçirmek anlamına gelir. Dünya halklarının diğer birçok güreĢ türünden farklı olarak, kroch güreĢinde kazanmak için rakibi yere atmak ve hatta onu sırt üstü pozisyonda tutmak yeterli değildir. Reunion mücadelesinin özelliği, rakibi kesin teslim olmaya zorlanması ve yenilgisini ―yüksek sesle‖ kabul etmesi gerektiğidir. Mağlup kiĢi tek kelime edemiyorsa, kabul edilen hareketlerle yenilgisinin bir iĢaretini vermelidir (Alexey ve Oleg,2010). "La Croche" ifadesi, bir avuç geleneksel mücadele savunucusunun çalıĢmaları sayesinde, Creole sözlüklerinden oluĢmuĢ ve Réunion tarihi üzerine kitaplara girmiĢtir. Bu mücadeleciler arasında özellikle Jérôme Sanchez, Frédéric Rubio ve Patrick Blanca, bu sporu tekrar canlandırmak ve gelecek nesillere aktarmak için bir referans çalıĢması (disiplinin tarihi, resimli teknik sayfalar ve öğretim yöntemi) hazırlayıp aynı zamanda bunu uygulamak için bilgiler toplamıĢ ve tarihsel araĢtırmalar yapmıĢlardır. Sözlü geleneğe, yani yaĢlılara 287 "yaĢayan kütüphanelere" güvenerek, https://fr.wikipedia.org/wiki). kolektif Resim 1. 1905'ten kalma kartpostal, Hibon'un fotoğrafı hafıza tam olarak iĢlendi (Ruslan,2021 Resim 2. Croche güreĢi ilk resimlerinden biri Teknik: Mevcut lig tarafından tanımlanan Croche türleri vardır. Bunlardan biri sadece güreĢ ―Croche‖ diğeri vuruĢ temelli güreĢ ―Croche Bataille‖ dir. Croche Bataille yapılıĢına göre Moraingy'nin bir türevidir. Réunion'un Afrikalı göçmenleri olan Cafre tarafından uygulanmaktadır. Malagasy sakalava boksunun bir sentezidir: Moraingy (Tekmeler, dizler ve bazen kafa vuruĢları da dahil olmak üzere göğüs göğse dövüĢün bir Ģekli). Bu güreĢte kilitler, boğmalar, baskılar, çeĢitli hareketsizleĢtirmeler kullanılır. Kurallar tüm kavrama sporlarının ortak noktası olduğundan ve çok basit olduğundan atıĢlar = 1 puan, hareketsiz tutma= 1 puan olarak değerlendirilir. Bu geleneksel spor, kaldırmaları ile güreĢ, hareketsizleĢtirmeleri, kilitlemeleri ve boğmaları ile judo ve jiujitsu ile benzerlik gösterir( http://www.lutte). Yerdeki mücadele Ģekli ile serbest stil güreĢine benzerdir. Kemerin hem üstünde hem de altında ellerle çeĢitli tutuĢlar yapılmasına izin verilir. GüreĢ tekniği, rakibi yere atmanıza izin veren tüm eylemler (Ģoklar, duraklar, fırlatmalar, rakibin bacaklarına tekmeler dahil olmak üzere),aldatmalarda rakibi kontrol etmeyi amaçlayan eylemler ve rakibi teslim olmaya zorlayan eylemler (eklemlerde ağrı, boğulma vb.) olarak üç ana gruba ayrılır (Patric,2006). Bu geleneksel spor, kaldırmaları ile güreĢ, hareketsizleĢtirmeleri, kilitlemeleri ve boğmaları ile judo ve jiujitsu ve ayrıca boyun eğme kombinasyonları ile güncel boğuĢma ile ilgilidir (http://www.luttewrestling;Ruslan,2021) Bu stile üç güreĢ stratejisi hakimdir: 1) Yere DüĢürmek: ÇeĢitli tutma ve ayakta durma pozisyonundan birinin kullanıldığı tekniklerle rakibi yere atmak 2) Ayak ve yer güreĢi: Ayaktayken düĢmeye neden olmak veya yerdeyken rakibi sırtı üzerine getirmek için kullanılan farklı bir uzuv bükme teknikleri; 3) Hareketsiz tutma: Rakibi ―aldatmaya‖ ve kilitli bir pozisyon altında hareketsiz kalmasını sağlayan güreĢ tekniğini içerir. Ġkisinden biri artık konuĢamıyorsa yere veya rakibe vurarak, dur diye bağırarak yenilgiyi kabul eder (http://www.traditionalsports). GüreĢte yasak olan hareketler: GüreĢte saçtan tutuĢ yapmak, parmaklarınızı sıkmak, kaĢımak, ısırmak veya parmaklarınızı gözlere sokmak ve ayrıca güreĢ minderini almak kesinlikle yasaktır(Alexey ve Oleg,2010). Sporun önemi: Bu sporun sloganı "BarıĢ için savaĢıyorum! olarak kabul ediliyor. Giysiler: Giysilerde düğme kullanılmaz. Rakipler bisiklet Ģortu (Réunion'un bazalt kayası gibi siyah) ve kırmızı (Fournaise yanardağı gibi) veya mavi (Hint Okyanusu gibi) likra tiĢört giyerler. Croche güreĢinde rakipler güreĢe çıplak ayakla, Ģort veya spor tayt giyerek giderler. Müsabakalar minderlerle kaplı arenada gerçekleĢir (Alexey ve Oleg,2010). 288 Resim 3. Yere düĢürme Resim 4. Yerde tutuĢ Resim 6. GüreĢte hakemin müsabakayı durdurması Resim 9. Puan alma pozisyonu (Bacaktaki bez rengine göre hakem kol kaldırıyor) Resim 7. Yerde kaldırdığı zaman hakem ortada yeniden baĢlatma pozisyonu Resim 10. Judo sporu oyunları da mevcut olan bir oyun Resim 5. GüreĢte hakemler Resim 8. Bacaklarında birer tane bez veya mendil Resim 11. Sırtı yerde olan kolu ile rakibine vurarak yenilgiyi kabul etme anı Resim 12. Galip olanın ilan edilmesi Günümüzdeki yapılıĢı: 1970'lerde ortadan kaybolan ve dıĢarıdan gelen sporlarla tamamen kaybolan disiplin, Saint-Paul'deki çeĢitli kulüplerde ve aynı zamanda Reunion Adası ve Mauritius'taki diğer kasabalarda tekrar uygulanmaya baĢladı. Sporcuları küçük yaĢtaki çocuklardan (5-6 yaĢ arası) yetiĢkinlere kadar uzanır (https://fr.wikipedia.org/wiki/Croche). Spor, Fransızca konuĢulan dünyanın kalbindeki yerel topluluklar için büyük bir pozitif enerji vektörüdür. Ġngiliz yazar William Caxton (1422-1491), Fransız nesir romantizmi "Les Quatre Filz Aymon" çevirisinde, Frank halk güreĢinde ―uzaktan‖ ve ―yakın eĢit kucaklama‖ olmak üzere 2 baĢlangıçtan bahsetmektedir. Fransız terminolojisinde Frenk güreĢi, Reunion Adası yerlileri tarafından geleneksel halk serbest stil güreĢinin uygulayıcıları tarafından hala kullanılmaktadır (http://www.traditionalsports.org). Le Comité Régional de Lutte de la Réunion (Réunion Bölgesel GüreĢ Komitesi) 2005 yılında croche'u ―geleneksel güreĢ‖ olarak tanıdı. 2006 Yılında Azalées editions tarafından yayınlanan La croche Reunion geleneksel güreĢ kitabı sayesinde, branĢ 2006 yılında Fransız GüreĢ Federasyonu genel kurulu sırasında sunuldu. Bu kitap aynı zamanda geleneksel güreĢ temelinde Olimpik güreĢin yaygınlaĢtırılmasını destekleyen FILA baĢkanı Raphaël Martinetti tarafından da ön plana çıktığı için ‖la croche― adını almıĢ "geleneksel güreĢ" in resmi statüsünü de kazanmıĢtır. Ekim 2009'da ‖la 289 croche", Creole Günü'nün bir parçası olarak bir konferans sırasında Reunion Üniversitesi'ne sunuldu. O günün öğrencilerine ―uzun bir süre‖ bu oyunu tanıtmak için fırsat buldular. Ocak 2012'de Croche güreĢi, Hint Okyanusu'nun dört farklı adasından gelen rakipleri bir araya getirerek ilk uluslararası boyuta ulaĢtı. Bu bölgeler Réunion, Mauritius, Rodrigues ve Madagaskar‘dır. Mayıs 2014'te, Hint Okyanusu Croche ġampiyonası'nın 2. müsabakasının ardından Mauritius'ta bir Hint Okyanusu Croche Konfederasyonu kuruldu. Bu Konfederasyon, Gençlik ve Spor Bakanı Satyaprakash Ritoo ve Mauritius Olimpiyat Komitesi BaĢkanı Philippe Hao Thyn Voon'un huzurunda bu yarıĢmaya katılan birçok ulusal federasyonu ve bölgesel ligi bir araya getiriyor. Ve 2015'te Ligue de Croche, CROS-Réunion‘ a ait geleneksel bir spor olduğu kabul edildi. 1-Bölgesel Ģampiyona: Ġki spor sezonunu (2006/2007 ve 2007/2008) kapsayan 5 resmi müsabakanın sonunda, Réunion de croche'nin ilk Ģampiyonları nihayet belirlendi. 2- Hint Okyanusu seviyesi: 22 Ocak 2012'de, bu disiplin için ilk uluslararası yarıĢmanın organizasyonu ile Crochenin geliĢtirilmesinde yeni bir aĢamaya ulaĢıldı. Bu, 1. Hint Okyanusu Croche ġampiyonasıydı. Mauritius Ulusal GüreĢ ve Müttefik Oyunlar Derneği'nin himayesinde, Mauritius Olimpiyat Komitesi'nin anlaĢmasıyla, Mauritius, Vacoas'taki Pandit Sahadeo spor kompleksindeki Ulusal GüreĢ Merkezinde gerçekleĢti. 3- Çok sporlu oyunlar çerçevesinde uluslararası seviye: Croche, 9. Hint Okyanusu Ada Oyunları sırasında "gösteri sporları" olarak yeni bir boyuta ulaĢtı. 5 ve 6 Ağustos 2015'te, bu çok sporlu yarıĢmanın (bir tür Hint Okyanusu Olimpiyat Oyunları) bir parçası olarak, Ligue de Croche olarak çeĢitli ülkeleri içeren uluslararası bir yarıĢma (Hint Okyanusu Turnuvası) düzenledi. SONUÇ Croche geleneksel güreĢi rakibi kaldırmaları ile güreĢ, hareketsizleĢtirmeleri, kilitlemeleri ve boğmaları ile judo ve jiujitsu ile benzerlik gösterir. KAYNAKLAR Аlexey Mandziak and Oleg Artemenko (2010 ). The World Encyclopedia of Wrestling , MINSK,p.248-249 Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com Geleneksel Spor Dalları Federasyonu. (2019, Aralık 12). Geleneksel Spor Dalları Federasyonu Web Sitesi, http://www.gsdf.gov.tr Ġmamoğlu, O., TaĢmektepligil, M. Y. ve Türkmen, M. (1997). Türk kültüründe spor, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 145-150 Patrick Blanca, (2006).Frédéric Rubio et Jérôme Sanchez, La croche: lutte traditionnelle réunionnaise, Éditions Azalées, P. 38 Ruslan C. Pashayev (2021). Lutte Provencales Wrestling in France, Capter 8, pp:93-100,(Editors:Mehmet Türkmen, Adem Kaya). Aplications of Traditional Wrestling in the World Nova Science Publishers,USA Solmaz, B. ve Aydın, B. O. (2012). Popüler kültür ve spor merkezlerine yönelik bir araĢtırma, GümüĢhane Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Elektronik Dergisi, 1(4), 52-63 290 Türkmen M. Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 Ġnternet kaynaklar: https://fr.wikipedia.org/wiki/Croche_(sport_de_combat) http://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/croche-la-reunion.html https://savatepunk.tumblr.com/post/152991962125/la-croche-r%C3%A9union-island-folkwrestling-so-long http://4.bp.blogspot.com/EE1njauzpoY/VInXDMbxUpI/AAAAAAAAINw/qnUVvjYuUt0/s1600/Cl.%2BAngelin.% 2BCPA%2Bcoll.%2Bpriv%C3%A9e%2Bsd..jpg http://www.lacroche.re/plugins/diaporama/diaporama.php?lng=fr&diapo_id=1 https://fr.wikipedia.org/wiki/Croche_(sport_de_combat) https://www.ipreunion.com/sports/reportage/2019/03/06/les-avirons-lutte-une-journee-pour-lesjeunes,98722.html https://www.journal.re/sport/championnat-de-la-reunion-de-croche-ce-dimanche-a-saintjoseph.html http://www.traditionalsports.org/traditional-sports/europe/lutte-provencales-france.html http://www.lutte-wrestling.com/la_croche.html 291 KANARYA ADALARI GELENEKSEL GÜREġĠ Smanaly KOCHKOROV * Yunus YILDIRIM** Özet Osman ĠMAMOĞLU*** *Krgyz State Academy of Physical Education and Sports/ Kyrgyzstan ** Mersin University Faculty of Sports Sciences, Mersin/ TURKEY ynsyldrm69@gmail.com *** Ondokuz Mayıs Üniversitesi- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/TÜRKĠYE osmani55@hotmail.com Bu çalıĢmanın amacı Kanarya adaları yerli halkın geleneksel güreĢlerini (Luca Canaria) incelemektir. Literatür taraması yapılmıĢtır. Kanarya adaları geleneksel güreĢte amaç rakibini ayaklarının dıĢında vücudunun herhangi bir yerini kuma değdirmektir. Bunu baĢarmak için, rakiplerinin dengesini bozmak için mañas adı verilen farklı teknikler kullanırlar. Teknikler üç bölüme ayrılır. Bir maçı kazanmak için iki defa düĢmek gereklidir. Kanarya adaları kültürünün ayırt edici özelliği olan bu güreĢ türü takımadalarında mevcuttur. GüreĢin de farklı türleri vardır. Takım güreĢi, üç adet boğuĢma, koĢu güreĢi veya herkese karĢı veya ağırlık kategorisine göre veya mücadeleye göre bölünmüĢ bireysel maçlar olabilir. Takımlar halinde müsabakalarda vardır. GüreĢçiler "Terrero" adı verilen özel bir alanda dururlar ve güç ve hızlı hareketler kullanarak birbirlerini yere fırlatmaya çalıĢırlar. Sonuç: Kanarya adaları güreĢi Kanarya geleneğine dayanan bir spor olarak yapılmaktadır. Ġspanyol öncesi kökenli bir güreĢ olarak sınıflandırılır ve Ġspanyol GüreĢ Federasyonu'na bağlıdır. GüreĢte kiĢinin rakibine saygı duyması sporun özüdür. GüreĢ kırsal kesimde daha popüler ama kurumlar ve özel Ģirketler sayesinde iyi arenaların yanı sıra güreĢ kulüpleri ve okulları vardır. Anahtar kelimeler: Luca, Geleneksel GüreĢ, Kanarya adaları, Terrero TRADITIONAL WRESTLING OF THE CANARY ISLANDS Abstract The aim of this study is to examine the traditional wrestling (Luca Canaria) of the indigenous people of the Canary Islands. A literature review was made. In traditional wrestling in the Canary Islands, the aim is to make the opponent touch the sand with any part of his body other than his feet. To achieve this, they use different techniques called mañas to unbalance their opponents. The techniques are divided into three parts. To win a match, it is necessary to fall twice. This type of wrestling, which is the distinctive feature of the Canary Islands culture, is available in the archipelago. There are different types of wrestling. Team wrestling can be three fights, jog wrestling, or individual matches against all or split by weight category or challenge. There are competitions in teams. The wrestlers stand in a special area called the "Terrero" and try to throw each other to the ground using strength and quick moves. Conclusion: Canary Islands wrestling is a sport based on the Canarian tradition. It is classified as a pre-Hispanic wrestling and is affiliated with the Spanish Wrestling Federation. Respecting one's opponent in wrestling is the essence of the sport. Wrestling is more popular in the countryside, but there are good arenas as well as wrestling clubs and schools thanks to institutions and private companies. Keywords: Luca, Traditional Wrestling, Canary Islands, Terrero 1. GĠRĠġ Guanches, Kanarya Adaları'nın yerli halkıdır.Avrupalılar Kanarya Adaları'na ilk geldiklerinde Guançları çok uzun ve kaslı olarak tanımladılar. Amerika BirleĢik Devletleri'nde olduğu gibi, çeĢitli yerli Amerikan kabileleri, "Kızılderili" terimi kullanılarak gruplandırılmıĢtır. Guanche baĢlangıçta sadece Tenerife yerlileri tarafından kullanıldı. Diğer adaların yerli sakinleri kendilerine farklı isimlerle hitap ediyorlardı. Bugün Kanarya'nın tüm yerli halkının genel adı Guanches'tir. Mısır halkı 292 gibi, Guanches'in mumyaları vardı. Aslında, en eski piramitlerin bazılarının Kanarya Adaları'nda var olduğu bulunmuĢtur. Guanches'in torunları bugün var olmasına rağmen, kültürlerinin çoğu unutuldu. Ancak iki Ģey Kanarya Adaları kültürünün bir parçası haline geldi. Biri "Tajaraste" adlı bir danstır. Diğeri ise Kanarya GüreĢi (lucha canaria) olarak bilinen benzersiz bir güreĢ türüdür (http://www.ctspanish.com). Günümüzde, Ġspanyol öncesi kökenli bir güreĢ olarak sınıflandırılır ve Ġspanyol GüreĢ Federasyonu'na dahildir. 1989'da La Laguna'da (Tenerife) onaylanan Luca Canaria'nın teknik düzenlemelerine göre: "Lucha Canaria, Kanarya Adaları'nın yerel bir sporudur, yeteneği ve asaletiyle karakterize edilir (https://marcacanaria.com/en/lucha-canaria). Kanarya güreĢi (lucha canaria) olarak bilinen benzersiz bir güreĢ türü, rakipleri "terrero" adı verilen özel bir alanda durur ve güç ve hızlı hareketler kullanarak birbirlerini yere atmaya çalıĢır. Diğer iki Kanarya adası sporu daha vardır. Biri, rakiplerin uzun sopalarla çit çektiği "sopa oyunu". Bu sporlar, adaların uzun bastonlarını kullanarak birbirlerine meydan okuyan çobanlarından çıkmıĢ olabilir.Rakiplerin uzun sopalarla eskrim yaptığı "sopa oyunu"dur (palo canario). Bu, uzun bastonlarını kullanarak birbirlerine meydan okuyan adaların çobanlarından gelmiĢ olabilir. Ayrıca, çobanın atlayıĢı var. Bu, açık bir alanın üzerinden atlamak için uzun bir çubuk kullanmayı içerir. Bu spor muhtemelen çobanın koyunlarını güderken ara sıra tepelerde açık bir alanı aĢma ihtiyacından geliĢmiĢtir. Takımadalardaki iki ana futbol takımı Ģunlardır: CD Tenerife (1912'de kuruldu) ve UD Las Palmas (1949'da kuruldu). 2018/2019 sezonu itibariyle hem Tenerife hem de Las Palmas Segunda División'da oynuyor. Aynı ligdeyken, kulüpler Kanarya Adaları derbisine katılırlar. Anakara Ġspanyol futbol ligi sisteminde de oynayan daha küçük kulüpler var, en önemlisi UD Lanzarote ve CD Laguna, ancak en iyi uçuĢta baĢka hiçbir Kanarya kulübü oynamadı. Kanarya Adaları'nın dağlık arazisi ayrıca, Tenerife'de CajaMar Tenerife Bluetrail, La Palma'da Transvulcania, Gran Canaria'da Transgrancanaria ve Half Marathon des Sables gibi yıllık rekabetçi uzun mesafeli etkinliklere ev sahipliği yapan ultra koĢu ve ultramaratonların artan popülaritesine de hitap ediyor. Fuerteventura'da. 1992'den beri Lanzarote'de yıllık bir Ironman Triatlonu düzenleniyor (https://www.wikiwand.com; http://www.ctspanish.com). 3. TARTIġMA VE SONUÇLAR Kanarya Adaları'ndaki tüm geleneksel yerel sporlar arasında, bugüne kadar hala en popüler olanın Kanarya güreĢi olduğuna Ģüphe yoktur. Adalarla ilgili en eski kronikler, adalılar tarafından uygulanan ve bir nesilden diğerine aktarılan bu spora atıfta bulunmuĢtur. Kanarya adaları güreĢi tanımı: Lucha Canaria (Kanarya güreĢi) Kanarya adalarında yapılan geleneksel bir güreĢtir. Kanarya Adaları'ndaki Guanches kültüründen kaynaklanan ve Ġspanyol sömürgeciler tarafından alınan ve daha da geliĢtirilen bir güreĢ tarzıdır. Guanches, Afrika'nın yaklaĢık 100 kilometre batısında, Atlantik Okyanusu'ndaki Kanarya Adaları'nın yerli sakinleridir (Alfred,1993, https://www.wikiwand.com). Kanarya güreĢi Tarihi: Kanarya güreĢi, Kanarya Adaları'nın bilinen en eski yerlileri olan Guanches'in tarihinden gelir. Ancak adalar arasında sınırlıda olsa temas olmasına rağmen, her ada daha sonra farklı kurallar geliĢtirmiĢtir. 1420'de, Ġspanyol fetihinden kısa bir süre sonra, Alvar Garcìa de Santa Marìa, hakemlerin veya hombres de honor (onurlu adamlar) kullanımı da dahil olmak üzere güreĢ tekniklerini ilk kez kaydetti. Bu erken dönem kural ve tekniklerinden yalnızca bazıları modern zamanlara kadar gelebilmiĢtir. Fetihten sonra, spor kanarya adaları folklorunun bir parçası haline geldi ve sadece genellikle kutlamalarda veya yerel festivallerde yapıldı.Kurallar ilk olarak 1872'de belirlendi ve bu da onu en eski tanımlanmıĢ güreĢ biçimlerinden biri haline getirdi. 1940'larda birkaç il federasyonu kuruldu ve 1984'te Federación Española de Lucha'nın kurulmasına yol açtı. Kum 293 dairesine ihtiyaç duyduğundan, lucha genellikle özel sahalarda savaĢılır ve önemli maçlar, özellikle adalar arası yarıĢmalar, yerel federasyonlar tarafından karĢılanır (https://www.wikiwand). GüreĢin önemi: Chronicles'a göre, bu güreĢler, toprak ve diğer meselelerle ilgili anlaĢmazlıkları çözmek için düzenlendi. Bu bir tür dövüĢ olsa da, kiĢinin rakibine saygı duyması sporun özüdür. Asalet, kaybedene saygı, takım ruhu ve kurallara saygı Kanarya güreĢinin zımni unsurlarıdır. Bir güreĢçi her devrildiğinde, kazanan rakip, arenayı terk etmeden önce ona yardım eder ve saygıyla ona sarılır. GüreĢçiler iri, sert görünüĢlü adamlar olabilir ve çoğu normal boyuttadır. Ancak, bir güreĢçi olmak için sadece güçlü olmak değil, aynı zamanda çevik olmak, rakibinizin zayıf noktalarını yakalamak ve onu dengesini bozmak için iyi bir etki için kullanmak zorundasınız. Kanarya kültürünün ayırt edici özelliği olan bu spor, takımadalarda mevcuttur. Kırsal kesimde daha popüler ama kurumlar ve özel Ģirketler sayesinde iyi arenaların yanı sıra güreĢ kulüpleri ve okulları vardır. Ayrıca, Lucha Canaria'nın halen Kanarya kökenli göçmenler tarafından uygulandığı Venezuela ve Küba gibi ülkelerle de değiĢim kurulmasına yönelik projeler geliĢtirilmiĢtir. (https://www.grancanaria.com/turismo/en). GüreĢin YapılıĢ Ģekli ve galibiyet: GüreĢçiler "terrero" adı verilen özel bir alanda dururlar ve güç ve hızlı hareketler kullanarak birbirlerini yere fırlatmaya çalıĢırlar. (http://www.ctspanish.com). BaĢlıca özellikleri, güreĢçinin dövüĢte rakibin gücünden yararlanma yeteneği ve vücudunun herhangi bir kısmıyla (ayak tabanları hariç) yere değene kadar rakibini incitmeden dengesini bozma hareketidir (Lucha,2020).GüreĢçiler Terrero adı verilen bir kumdan daire ortasından baĢlarlar. Amaç rakibini ayaklarının dıĢında vücudunun herhangi bir yerini kuma değdirmektir. Bunu baĢarmak için, rakiplerinin dengesini bozmak için mañas adı verilen farklı teknikler kullanırlar. Bir maçı kazanmak için iki defa düĢmek gereklidir. Maç, bir takımın tüm üyeleri yenildiğinde sona erer. Gelenek yüzyıllar önce olduğu kadar canlıdır. Maçlar artık sadece sportif amaçlarla ve aynı amaç için özel olarak tasarlanmıĢ alanlarda, ―terreros‖ adı verilen arena türlerinde düzenlenmesine rağmen, aynı ayinler ve ritüeller sürdürülmüĢtür. Bu arenalarda güreĢçiler, genellikle güçten çok beceri kullanarak rakiplerini devirmeye çalıĢırlar. Kazanan, rakibini vücudunun herhangi bir kısmıyla arenaya değdirmeyi baĢaran güreĢçidir. GüreĢ maçları, çeĢitli müsabakalarda düĢerek elenen iki takımdan rakiplerini bir araya getiren turlarla düzenlenir. GüreĢçiler, maçın baĢında birbirlerini kıyafetlerden yakalarlar ve hakem ilerlemeyi verdiğinde, rakibini yere düĢürmeye çalıĢırlar (https://www.grancanaria). Müsabaka sırasıyla 15 ve 17 metre çapında sınırlandırılmıĢ iki eĢmerkezli daireye sahip, terrero adı verilen bir kum çemberi içinde gerçekleĢir. Maçın baĢında iki güreĢçi arenanın ortasında buluĢur ve el sıkıĢır. Bu jest, Kanarya güreĢi pratiğinin doğasında bulunan bir asalet ve gelenek iĢareti olarak kabul edilir. Birbirlerine bakacak Ģekilde tutuĢu baĢlatırlar ve her biri sol elini rakibin pantolonunun sağ manĢetine sokar. Sağ omuzları birleĢinceye kadar, aynı yükseklikte vücutlarını öne doğru eğerler. GüreĢçiler sağ kollarını yere dik olarak yerleĢtirerek ellerin avuçlarını birleĢtirir ve onları arenaya yaklaĢtırır. Unutulmamalıdır ki, mevcut olandan önceki düzenlemelerde parmak uçlarıyla yere dokunmak zorunluydu. Bu sıralama hakem tarafından onaylandıktan sonra, düdüğünü çalarak müsabakanın veya yakalamanın baĢlaması için iĢaret verir. Daha sonra güreĢçiler rakibin dengesini bozmaya ve ayak tabanları dıĢında vücudunun herhangi bir yeri ile yere değdirmeye çalıĢırlar. GüreĢçiler, vurmanın yasak olduğu bir dizi "mañas" veya el ve ayak teknikleri kullanırlar. Müsabaka doksan saniyeden daha kısa sürer. Birkaç müsabaka sistemi vardır: takımlar halinde veya bireysel müsabakalar olarak. Takım modunda, üçe karĢı, koĢan dövüĢ veya hepsine karĢı savaĢabilirsiniz. Öte yandan, bireysel maçlar ağırlıklar, kategoriler veya zorluklarla kurulabilir. En yaygın biçim, genellikle her biri çiftler halinde karĢı karĢıya gelen on iki güreĢçiden oluĢan iki takım arasında gerçekleĢir. Takım modunda, kazanan, maçın sonunda en çok güreĢçiyi ayakta tutan taraftır (https://es.wikipedia.org/wiki). 294 Mücadele ve teknikler: GüreĢ karĢı karĢıya gelen iki rakip arasında gerçekleĢir. GüreĢ sahaları, güreĢçilerin zeminde çizilen sınırların dıĢına çıkmadan rakibi devirmeye çalıĢtıkları kum veya kilden dairelerdir. GüreĢ veya "brega", iki rakip boğuĢma pozisyonuna geçtiğinde baĢlar: Sol el - sağ pantolon. Takip eden bir buçuk dakika içinde ve yerden ayrılmadan rakibin dengesini bozmaları gerekir. Normalde, Lucha Canaria'da, her biri on iki güreĢçiden oluĢan iki takım yarıĢır, ancak bu sayı değiĢebilir. GüreĢçiler genellikle ağır ve güçlü sporculardır. Ancak bu sporda, önemli olan tek Ģey güç değildir, çünkü kazanmak için farklı becerileri kontrol etmek ve rakibi incelemek gerekir. Her iki takımda da iki önemli isim var: Puntal ve Mandador. Prop bir yandan teknik ve fiziki Ģartları en iyi olan güreĢçidir. Öte yandan, hangi güreĢçinin sahaya atlayacağına karar vermekten Mandador sorumludur. GüreĢ müsabakasını en çok güreĢçiyi ayakta tutmayı baĢaran takım kazanır. GüreĢin de farklı türleri vardır. Takım güreĢi, üç adet boğuĢma, koĢu güreĢi veya herkese karĢı veya ağırlık kategorilerine göre veya mücadeleye göre bölünmüĢ bireysel maçlar olabilir. Tüm sporlarda olduğu gibi, her zaman öne çıkan sporcular ve kadınlar vardır. Lucha Canaria'da Francis Pérez veya 20. yüzyılın sonunun en sembolik güreĢçilerinden biri olan ve bu spora bağlılıkları övgüye değer olan "Pollito de la Frontera" gibi önemli Ģahsiyetler olmuĢtu (Paula,2022;https://marcacanaria.com). GüreĢin Teknikleri: Kanarya güreĢinde maña, rakibi vurmadan yere düĢürmeyi amaçlayan bir hareket veya hareketler dizisidir. Bunun için bacaklar, kollar ve vücut hareketleri belirlenmiĢ kurallara uygun olduğu sürece kullanılabilir. Teknikler hücum veya savunma anında üç gruba ayrılabilir. Rakibi yumruklamak, vurmak ve rakibi boğmaya çalıĢmak yasaktır. Teknikleri üç gruba ayırabiliriz: BoğuĢma Teknikleri: Bunlar, güreĢçinin rakibinin vücudunun bir kısmına tutunarak onu yere düĢürmeye çalıĢtığı, onu kaldırdığı ve dengesini kaybetmesine neden olduğu durumlardır. Boğulma püf noktalarına örnek olarak uyluk, ayak bileği, hamstring kasları üzerinde uygulanır. Çelme takma, tırpan vurma, kaldırma ve kalçadan atıĢlar verilebilir. BoğuĢma teknikleri kavramaları da içerir. Kavrama: GüreĢçi, rakibin dengesini bozmaya ve rakibini yere düĢürmeye çalıĢmak için vücudunun herhangi bir bölümünü kavrayabilir. Engelleme Teknikleri: GüreĢçinin, rakibinin vücudunun bir kısmının hareketini hem kollarıyla hem de bacaklarıyla engellemeye, onu dengesizleĢtirmeye ve onu boğmadan veya yerinden çıkmadan arenaya götürmeye çalıĢtığı dövüĢlerdir. Engelleme hilelerine bazı örnekler içeriden dokunma, arkadan dokunma, dıĢtan dokunma, karalama, tökezleme, eĢek hareketi veya çaprazlamadır. Bu teknikler blok yapma olarak da sayılabilir. GüreĢçi rakibinin bir hareketini engelleyebilir ve gücünü rakibinin dengesini bozmak için kullanabilir. Saptırma/Yön değiĢtirme: GüreĢçi, rakibinin bir hareketini saptırmak için vücudunu hareket ettirebilir ve dengesini bozmak için rakibinin gücünü kullanabilir. GüreĢçinin rakibin hareketini saptıran ve kendi gücüyle istikrarını bozan hareketler gerçekleĢtirdiği hareketlerdir. Yönlendirme tekniklerinin bazı örnekleri, saptırma, kesme, içe dokunma ve boĢa çıkarmadır (Garcia,1988; https://www.wikiwand.com; https://es.wikipedia). Mevcut durum: Kanarya güreĢi takımları, 1943'te kurulan Federasyon tarafından bölgesel ve ada yarıĢmaları halinde düzenlenir. 295 Resim 1. Lucha Kanaria (Kanarya adası geleneksel güreĢi) Resim 3. Kanarya adası geleneksel birbirlerinin dengesini bozmaya çalıĢıyor Resim 5. GüreĢçiler ve hakem Resim 2. Kanarya adası geleneksel güreĢçileri güreĢçileri Resim 4. Kanarya adası yerli halk güreĢçileri birbirlerini devirmeye çalıĢıyor Resim 6. GüreĢ alanı 296 SONUÇ Kanarya adaları güreĢi Kanarya geleneğine dayanan bir spor olarak yapılmaktadır. Ġspanyol öncesi kökenli bir güreĢ olarak sınıflandırılır ve Ġspanyol GüreĢ Federasyonu'na bağlıdır. GüreĢte kiĢinin rakibine saygı duyması sporun özüdür. GüreĢçiler "Terrero" adı verilen özel bir alanda dururlar ve güç ve hızlı hareketler kullanarak birbirlerini yere fırlatmaya çalıĢırlar. Kanarya adaları kültürünün ayırt edici özelliği olan bu güreĢ türü takımadalarında mevcuttur. GüreĢin de farklı türleri vardır. Takım güreĢi, üç adet boğuĢma, koĢu güreĢi veya herkese karĢı veya ağırlık kategorisine göre veya mücadeleye göre bölünmüĢ bireysel maçlar olabilir. Takımlar halinde müsabakalarda vardır. Kırsal kesimde daha popüler ama kurumlar ve özel Ģirketler sayesinde iyi arenaların yanı sıra güreĢ kulüpleri ve okulları vardır. KAYNAKLAR Alfred W. Crosby (1993). Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe, 900–1900 Garcìa Pérez, Rubens (1988). «Evolución histórica de la lucha canaria». Tenique: Revista de Cultura Popular Canaria, (4): 232-236. ISSN 1139-2053 https://www.wikiwand.com/en/Lucha_canaria https://www.wikiwand.com/en/Canary_Islands http://www.ctspanish.com/communities/canarym/canary%20islands.htm https://www.grancanaria.com/turismo/en/sports/local-sports/lucha-canaria-canarian-wrestling https://es.wikipedia.org/wiki/Lucha_canaria Paula Vera. (2022). https://marcacanaria.com/en/lucha-canaria-el-deporte-mas-popular-de-las-islas/ Lucha (2020).Diccionario de la Academia Canaria de la Lengua. Consultado el 12 de junio de 2020., https://www.academiacanarialengua.org/diccionario/entrada/lucha 297 KOKOWA VEYA KOKAWA GÜREġĠ VE TÜRK GÜREġLERĠ KARġILAġTIRILMASI M EHMET TÜRKMEN* OSMAN ĠMAMOĞLU** YENER AKSOY** * Kyrgyzstan –Turkey Manas University TSGE /Bishkek-Kyrgyzstan dr.turkmenmehmet@gmail.com ** Ondokuz Mayıs Universty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye osmani55@hotmail.com ** Ondokuz Mayıs Universty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye yeneraksoy52@gmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı Kokova güreĢi ve Türk GüreĢleri ile benzerliğinin araĢtırılmasıdır. Literatür taraması yapılmıĢ ve güreĢin yapıldığı videolar izlenmiĢtir. Kokawa Nijerya halkı geleneksel güreĢidir. Geleneksel güreĢ festivallerde gerçekleĢen geleneğin bir parçası olarak yüzyıllar öncesine dayanan bir mahalli güreĢ Ģeklidir. Kum üzerinde çıplak ayak ile gerçekleĢtirilir. Bir rakibin sırtı kuma değdirildiğinde veya bir güreĢçinin elleri ve dizleri bir rakip tarafından yere indirildiğinde kazanan ilan edilir. GüreĢte bazı bölgelerde yaĢ, kilo veya boy sınırı yoktur. Günümüzde dünyanın birçok yerinde yapılmakta olan minder güreĢine benzer belirlenen daire içine sadece yarıĢan güreĢçiler ve hakemin girmesine izin verilir. Sonuç: Kokuwa, yüzyıllar önce geleneksel bir vuruĢ ve tekme sporu olan Dambe'yi (kick-boks) doğuran spor olarak kabul edilir. Kıyafetleri günümüzde yapılan karakucak güreĢinde kullanılan ‗pırpıt‘ kıyafetine benziyor. Günümüzde yağlı güreĢ-minder güreĢi baĢta olmak üzere birçok güreĢ çeĢidi de karĢılıklı birbirine bakarak elini birbirine vurarak(selamlaĢma sitili gibi) güreĢe baĢlarlar. Davul ve zurna eĢliğinde yapılması ile yağlı güreĢ-karakucak güreĢi-Ģalvar güreĢi-aba güreĢi güreĢ türlerine benzer. Yine günümüzde yapılan Hindistan kum güreĢleri ve plaj güreĢleri de yapıldığı yer olaraktan bu güreĢ çeĢidi ile benzerlik göstermektedir. Anahtar kelimeler: Kokowa, Kokawa, GüreĢ, Gelenek, Spor COMPARISON OF KOKOWA OR KOKAWA WRESTLING AND TURKISH WRESTLING Abstract The aim of this study is to investigate the similarity with Kokova wrestling and Turkish Wrestling. A literature review was made and videos of wrestling were watched. Kokawa is the traditional wrestling of the Nigerian people. Traditional wrestling is a form of local wrestling that dates back centuries as part of the tradition that takes place at festivals. It is performed with bare feet on the sand. A winner is declared when an opponent's back touches the sand or a wrestler's hands and knees are knocked down by an opponent. There is no age, weight or height limit in some regions in wrestling. Only competing wrestlers and the referee are allowed to enter the designated circle, similar to mat wrestling, which is practiced in many parts of the world today. Conclusion: Kokuwa is considered the sport that gave birth to Dambe (kick-boxing), a traditional punching and kicking sport centuries ago. Their clothes are similar to the 'pırpıt' outfit used in today's karakucak wrestling. Today, many types of wrestling, especially oil wrestling-cushion wrestling, start wrestling by looking at each other and hitting each other (like the greeting style). With the accompaniment of drums and clarion, oil wrestling-Karakucak wrestling-salwar wrestling-aba wrestling is similar to wrestling types. Again, the Indian sand wrestling and beach wrestling held today are similar to this type of wrestling as the place where they are held. Keywords: Kokowa, Kokawa, Wrestling, Tradition, Sports 298 1. GĠRĠġ Geleneksel güreĢ, tarihi (kaydedilenlerin baĢlangıcı) zamanına kadar uzanan en eski sporlardan biridir. Geleneksel güreĢ, eski insanların tanrılara uygun olduğunu düĢündükleri bir geçmiĢ zamandı. Ortaçağ erkekleri bunu prenslerin ayrıcalığı olarak görüyorlardı. GüreĢ müsabakaları gündüzleri kumlu zeminde ve bazen de mehtap-gece-spor oyunları sırasında yapılırdı ve halen de yapılmaktadır. Ayrıca geleneksel festivallerde sahnelenir. Gruplar arasında yöntem farklılıkları vardı. Ancak bütün olarak bakıldığında, güreĢ maçları farklı sosyal öneme ve benzer uygulamalara sahipti ve hala da öyledir. Geleneksel düzenimizde güreĢin değerleri arasında evlilikte bir hanımefendinin elini kazanmak, kabileler arası savaĢlara veya benzeri Ģeylere hazırlamak için erkeklerin gücü test edilir. Ġyi güreĢçilere toplumda büyük saygı duyulur. GüreĢçilerin bir kısmı ödül alırken, bir kısmı da bazı geleneksel unvanlarla onurlandırılmaktadır. Bazı etnik gruplarda kadınlar da güreĢir. Örneğin Nijerya'da Bayelsa Eyaletinde olduğu gibi (https://www.transcontinentaltimes). Kokawa olarak da bilinen oyunun, kumda ayakkabısız ve eldivensiz güreĢen insanların yer aldığı bir spor olduğunu belirtilmiĢtir (https://naijacombatcorner). Nijeryalı Olimpik güreĢçilerin çoğu geleneksel stille baĢlamıĢtır (MyWrestling-Guide.com). Nijerya'da ve Nijer'in Hausa bölgelerinde, Kokawa Batı Afrika standardına göre düzenli hale gelmiĢtir (https://en.wikipedia). Kokowa güreĢinin ülke çapında geleneksel festivalde zorunlu hale getirilmesi istenmiĢtir. 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR GüreĢin tanımı: Nijerya'nın çeĢitli yerlerinde ijakadi, Ngba, Gidigbo, Kokawa, Eke vb. gibi çeĢitli isimlere sahiptir. Nijerya'nın çeĢitli bölgelerinde ijakadi, Ngba, Gidigbo, Kokawa, Eke vb. (Koca ve Ġmamoğlu,2018). Kokawa, geleneksel bir güreĢ Ģeklidir. Bu Nijeryalı geleneksel spor türü, geleneksel geleneklerle yakın bir bağlantıya sahiptir. Geleneksel olarak Nijerya'da güzel bir kadınla evlenmek isteyen bir erkek bu yarıĢmadan geçmek zorundadır. Sadece en güçlü adam bir eĢ alma hakkına sahip olabilir. Bugün böyle bir kadın bulma yolu kaldı ve kokawa, genellikle sadece festivallerde gerçekleĢen geleneğin bir parçasıdır. Kokawa geleneksel güreĢ, Kuzey Nijerya'da (Obalende, Lagos bölgeleri) doğdu. Kokuwa, kuzey Nijerya'daki Hausa halkının yanı sıra ülkenin güney ve batı bölgelerindeki birkaç Eyalette geleneksel bir güreĢ ve en saygın ve prestijli geleneksel sporlardan biridir. Yüzyıllar öncesine dayanan bir mahalli güreĢ Ģeklidir. Tarihsel olarak Kokuwa, yüzyıllar önce geleneksel bir vuruĢ ve tekme sporu olan Dambe'yi (kickboks) doğuran spordur. Spor eskiden köylerle sınırlıydı, günlük bir rutin olarak ve büyük ölçüde yıllık festivaller sırasında yapılırdı, ancak Ģimdi eyaletlerin farklı eyaletlerden Kokuwa savaĢçılarının geldiği ve katıldığı büyük Turnuvalar düzenlediği belirtilir (https://scorum.com/en-us/). Resim 1. GüreĢçilerin birbirini in açığını araması Resim 2. Bazı kokuwa güreĢçileri ve genellikle nasıl giyindikleri 299 GüreĢin yapılma Ģekli ve kuralları: Nijer Cumhuriyeti ve Senegal, Kokuwa'nın Hausa halkları versiyonu nu belirgin bir Ģekilde oynayan diğer iki Batı Afrika ülkesidir. Ancak, Afrika'da Kokuwa'yı Nijer Cumhuriyeti gibi yüksek itibara sahip hiçbir ülke yoktur. Bahsedilen ülkelerde kural ve düzenlemelerde, ring tipinde ve zaman sınırında farklılıklar olsa da, esasen spor aynıdır. Çoğu durumda müzisyenler güreĢçilere eĢlik eder. Kabul edilen kuralların ihlal edilmediğinden emin olan hakemler vardır. GüreĢ müsabakaları, toplumsal öneminin yanı sıra, insanlar arasında kültürel olarak yeniden canlanma ve sağlıklı yaĢamayı sağlar. Maç sırasında sadece iki güreĢçi ve hakemin ringe girmesine izin verilir. GüreĢçiler, popülerlik ve Ģöhretin yanı sıra ağırlık sınıflandırmalarına göre eĢleĢtirilir. Bir güreĢçinin, herkes tarafından kabul edilen geleneksel yöntemleri kullanarak rakibini yenmek için elindeki tüm taktik ve becerileri kullanması beklenir. Vurmak veya tekmelemek yasaktır. Bir güreĢçi rakibin ellerini, bacaklarını, baĢını, belini ve dizlerini tutabilir. Bazı bölgelerde yaĢ, kilo veya boy sınırı yoktur. Ancak Geleneksel Sporlar Derneği, kural ve düzenlemelerle güreĢçilerin sıklet kategorilerinde yarıĢılmasını mümkün kılmıĢtır. 40 ila 100 kilogram arasında çeĢitli ağırlık kategorileri vardır (https://afrotradosports). Festivallerde yapılan GüreĢ alanı 6 metre çapında bir dairedir. Genelde güreĢler zararsız nesnelerle sınırlandırılmıĢ, yarıçapı yaklaĢık 30 metre olan kum dolu küçük bir daire içinde oynanır. Diğer turnuvalarda sınır olarak taraftar ve seyirci kalabalığı var. Çember dıĢına çıkan güreĢçi yenilmiĢ kabul edilir. Katılımcılar onur kazanmak için kumda güreĢirler. Mücadele genellikle üç devre olarak yapılır. Nijer Cumhuriyeti'nde, oyuncular yenilgi önemli olduğunda hızlıca ringden çıkabilirken, Nijeryalı tip ringde bir dövüĢçünün yenilgiyi önlemek için diğerinden çıkması için herhangi bir sınır yoktur. Ancak genel olarak, Kokuwa maçları, çoğu yerde değiĢen Sosyal öneme ve benzer uygulamaya sahiptir (https://scorum.com/enus;https://www.sportscentralngr;https://www.transcontinentaltimes). Modern günümüz turnuvalarında bir kazananın ortaya çıkması için her biri üç dakikalık üç tur vardır. Ancak çoğu geleneksel ortamda zaman, kazananın ne zaman ortaya çıktığına göre belirlenir. Ancak, kazananın olmadığı ve ikilinin hareketsiz kaldığı makul bir süre geçtikten sonra bir maç berabere ilan edilir. Bir rakibin sırtı kuma değdirildiğinde veya bir güreĢçinin elleri ve dizleri bir rakip tarafından yere indirildiğinde kazanan ilan edilir (https://scorum.com). GüreĢte giysiler: Giyinme Ģekli çıplak göğüslü, çıplak ayaklı ve Ģort giyilmesidir. ġortlar basitçe kasık bölgesinden bele bağlanan bir sargı, bele bağlanan hayvan derileri veya etek gibi bele bağlanan Bante olarak bilinen giysi parçaları olabilir. GüreĢin yapılma nedenleri: Kokuwa, kiĢinin ailesine ve tüm köye erkekliği, kiĢisel prestijini ve onurunu gösteren bir spordur. Sporun en ilginç geleneksel yönlerinden biri, evlilikte bir hanımefendinin elini kazanmaya yönelik yapılan düzenlemelerdir. Ġki veya daha fazlası evlilikte bir bayanın elini tutmak istiyorsa, erkekleri birbirine karĢı test etmek için yarıĢma düzenlenir, kazanan elbette insan ödülünü sonunda evine götürecektir. Bir kadının bir erkekle evlenmek istediği zamanlarda yapılırdı. Kokuwa'nın bir diğer geleneksel ve kültürel değeri, savaĢçıların kahramanlıklarını test etmek ve onları kılanlar, köyler arasındaki kabileler arası savaĢların yanı sıra ortaya çıkabilecek sınır çatıĢmalarına hazırlamak için köylerde periyodik yarıĢmalar düzenlenmesidir (https://scorum.com/en). GüreĢin yapılma zamanları: GüreĢ yarıĢmaları, gün boyunca kumda ve bazen de ay ıĢığı-gece-spor oyunları sırasında sahnelendi ve hala devam ediyor (Koca ve Ġmamoğlu,2018). Bir erkeğin bir kadınla evlenmesinde bu güreĢ rol oynar. Bir erkek bir bayan görürse ve onunla evlenmek isterse iki ilgili güçlü erkeğin güreĢmesi gerekir. Bir gün belirlenir ve kız ile kazanan güreĢçi ile evlenme Ģansını elde eder https://www.transcontinentaltimes.com/a-look-at-nigerias). Geleneksel dövüĢ, Hausa dilinde 300 kokowa, Nijer'de uygulanan popüler bir mücadeledir. Tüm topluluk, ona eğlenceli, kültürel ve dini önemini veren, öncesinde, sırasında ve sonrasında bir Ģenlik ruhuyla katılır. Ünlü güreĢçiler, hasattan sonra müzisyenler, din önderi, öğretmenler ve Ģövmenlerle birlikte köyden köye göç eder. Geleneksel güreĢ pratiklerinin basitliğine, zenginler ve yoksullar için mücadelenin eriĢilebilirliğine, modern sporlara karĢı direncine ve her Ģeyden önce, hala eğlenceli ve kültürel yönlerini koruyan bir kırsal spor olarak kalmasına borçludur. Geleneksel ve politik güçler, mızrak ve fetiĢistler, müzisyenler ve Ģarkıcılar, Ģövmenler ve olimpiyat uzmanları güreĢçilerin güreĢlerinden önce, mücadele sırasında ve sonrasında psikolojik hazırlıklarında güvenlerini artırmak ve Ģanslarını artırmak için bir arada var olurlar. Mücadele, toplulukların kültürel ve bedensel ifadesinin, ayinlerinin, inançlarının, müziğinin, sözlü Ģiirlerinin mükemmel çerçevesidir. GüreĢen güreĢçi, grubunun ve bölgesinin kahramanıdır. GüreĢ Osmanlı ve Selçuklu Türklerinde de festivallerde yapılırdı (Türkmen ve Kaya,2021:114;http://www.callstonigeria). Resim 3. Rakibin ayağını havaya kaldırma Resim 5. Bir güreĢçinin dalma anı Resim 7. Kokuwa güreĢçilerinden birinin diğerini atıĢ pozisyonu Resim 4. Rakibi baĢı üzeri yere düĢürme pozisyonu Resim 6.Antrenman sırasında güreĢçiler Resim 8. Kokuwa güreĢçilerinden birini Kontrol etme pozisyonu 301 GüreĢin tarihteki yapılıĢından örnek: 1911'de Nijeryalı folklorcu Elphinstone Dayrell, kabile topluluklarında sözlü olarak aktarılan halk koleksiyonlarından oluĢan Güney Nijerya'dan Halk Hikâyelerini yayınladı. Bir hikaye, bir güreĢçinin durumunu açıklıyordu: Su Ju Ju, kralın oğluna çok güçlü bir hale geldiğini ve görünüĢe göre babasına çok benzediğini, gitmesi ve güreĢmesi gerektiğini ve hiç kimsenin önünde duramayacağını söyledi. Su Ju Ju maçın gününde kralın oğluna en az korkmaya ihtiyacı olmadığını ve Ju Ju'nin çok güçlü olduğunu, ülkedeki en güçlü ve en iyi güreĢçilerin birkaç dakika bile ona karĢı ayağa kalkamayacağını söyledi. Kralın kimsenin bilmediği oğlunu gördüklerinde güldüler ve ―Bu küçük çocuk kim? Bize karĢı hiçbir Ģansı olamaz‖ dedi. Ama güreĢmeye geldiklerinde, çok yakında onun için bir eĢleĢme olmadığını gördüler " (Koca ve Ġmamoğlu,2018). GüreĢlerde Tılsım, Büyü ve Müzik: Kokuwa, tıpkı emsali Dambe gibi, zafer adına Tılsımlar, muskalar, dini liderlerin himayesi, Kahinler ve diğer gizemli veya metafizik güçler kullanmadan sporcularının yapamayacakları bir spordur. GüreĢçiler boyunlarına, bellerine, bileklerine, bağlarına, üst kollarına, ayak bileklerine ve takılabileceği her yere bağlanmıĢ her türlü Tılsım ve Muska ile görülürler. Garip büyüler, sporcular tarafından turnuvalarda herhangi bir karĢılaĢmadan önce yapılan yaygın bir manzaradır (https://scorum.com). Kokuwa güreĢinde sakatlıklar: Bu güreĢin Ģiddet içermeyen doğası nedeniyle, geleneksel ve Devlet makamları da dahil olmak üzere tüm topluluklar tarafından genel olarak kabul edilmektedir. Tutma sonucu oluĢacak küçük morluklar dıĢında, maçlar sırasında veya sonrasında meydana gelen yaralanmalar yok denecek kadar azdır. Tarihteki pankreas sporunda da Ģiddet içerme ve Ģiddet içerikli teknikler görülmüĢtür (Aras ve Ġmamoğlu,2020a350-358: Aras ve Ġmamoğlu 2020b:367-376). Ancak bu, sporun %100 yaralanmasız olduğu anlamına gelmez, bu tür herhangi bir fiziksel sporda kötü niyetli sporcular tamamen göz ardı edilemez (https://scorum). GüreĢte ödüller: Kazananlara verilen kupalar ülkeden ülkeye değiĢiklik göstermektedir. Örneğin Nijer Cumhuriyeti'nde kazanana bir Kılıç yanında nakit verilirken, Nijerya'da bir Kupa kupası verilir (https://scorum). Resim 9. Maçtan önce bir güreĢçi tarafından Güvercin ile gizemli güç gösterisi. Resim 10. Maçtan önce bir Tılsım ve Tılsımı taĢıyan Kokuwa güreĢçileri Yaygın Olan Kokawa GüreĢi Kuralları: Oyun Alanı: Spor, hakemler ve seyirci tribünleri hariç, çapı on metre olan kumlu daire Ģeklinde bir yüzeyde oynanır. Toplam güreĢ alanı 25 metre yarıçapı ölçmelidir. Bir müsabaka sırasında daire içine alınmıĢ alana sadece yarıĢan oyuncular ve hakemin girmesine izin verilir. Daire, oyunculara ve görevlilere zarar vermeyeceği düĢünülen görünür yapay engellerle sınırlandırılacaktır. Kategoriler: Farklı ağırlık sınıflandırmalarına sahip beĢ/on kategori olacaktır. Bir oyuncunun, usulüne uygun olarak kayıtlı ve akredite olduğu yalnızca bir kategoriye katılmasına izin verilir. Kategoriler A veya B gruplandırmasıdır. 302 Ulusal Festival Kategorileri: (i) 45-55kg, (ii) 56-65kg, (iii) 66-75kg, (iv) 76-85kg, (v) 86-100kg Tüm Afrika Oyunları kategorileri: 51-60kg, 61-70kg, 71-80kg Fikstür öncesi tartım yapılır. Hakem, yaralayıcı veya sihirli durumları gidermek için her güreĢçiyi kontrol eder. Giysi: Müsabaka sırasında sadece güreĢçilere zarar vermediği ve hakem tarafından usulüne uygun olarak onaylanmıĢ yeĢil ve beyaz oyun pantolonları giyilebilir. GüreĢçiler, Tüm Afrika Oyunlarında Ulusal renklerini giyecekler. Ulusal Spor ġenliklerinde eyaletlerin renklerini giymeleri gerekir. Maç BaĢlatma: YarıĢmacılar birbirlerine bakacak Ģekilde aralıklı olarak yerleĢtirilir. Hakem maçı baĢlatmak için düdüğünü çalar. Her güreĢçi sadece kurallar ve düzenlemeler tarafından kabul edilen geleneksel güreĢ yöntemlerini kullanarak rakibine saldırmak veya onu yenmek için taktiklerini kullanır. Süre: Her biri üçer dakikalık üç raunt ve rauntlar arası birer dakikalık aralıklarla bir maç oluĢturacaktır. Bir maç bir nakavt veya boyun eğme ile öngörülen süreden daha kısa sürede sonlandırılabilir. Stiller: Bir güreĢçi rakibini yenmek için aĢağıdakilerden herhangi birini kullanabilir: (a) Ayakları üzerinde sağlam dururken rakibi yerden kaldırarak ve rakibi yere devirerek. (b) Rakibin bacağını veya uyluğunu yakalayarak ve onu yere düĢürerek. (c) Rakibinden kaçarak, böylece onun tamamen düĢmesine veya el(ler)inin bir noktaya değmesi için yere değmesine neden olarak. (d) Rakibini yere atarak. (e) Dalarak ve rakibin bacağını, kalçasını kavrayarak/toplayarak ve onu yukarı kaldırarak ve düĢürerek. (f) Rakibi yerden kaldırmak için bacağını savurarak. (g) Rakibi ayakta pozisyondan boyun eğmeye kadar tırpanlamak/tutarak. (https://afrotradosports.wordpress.com/kokawa). Tablo 1. Kokowa GüreĢi ile bazı yönlerden benzerlik gösteren güreĢler Giysi yönünden Kural yönünden Kokowa GüreĢi Müsabaka sırasında sadece güreĢçilere zarar vermediği ve hakem tarafından usulüne uygun olarak onaylanmıĢ yeĢil ve beyaz n pantolonlar giyilebilir. YarıĢmacılar birbirlerine bakacak Ģekilde aralıklı olarak yerleĢtirilir. Bazı bölgelerde yaĢ, kilo veya boy sınırı yoktur. Hakem maçı baĢlatmak için düdüğünü çalar Teknik yönünden Çember dıĢına çıkan güreĢçi yenilmiĢ kabul edilir. Vurmak veya tekmelemek yasaktır. Cazgır/ Sunucu/ GüreĢin yapıldığı ortam yönünden Toplam güreĢ alanı 25 metre yarıçapı ölçmelidir. Bir müsabaka sırasında daire içine alınmıĢ alana sadece yarıĢan oyuncular ve hakemin girmesine izin verilir. Çoğu durumda müzisyenler güreĢçilere eĢlik eder. Katılımcılar onur kazanmak için 303 Benzerlik Gösteren GüreĢler Günümüzde yapılan karakucak güreĢinde kullanılan ‗pırpıt‘ kıyafetine benziyor. Pırpıt aynı zamanda yağlı güreĢ yapan küçük yaĢlardaki güreĢçilerinde kullandığı kumaĢtan yapılan giysi çeĢididir. Günümüzde yağlı güreĢ-minder güreĢi baĢta olmak üzere birçok güreĢ çeĢidi de karĢılıklı birbirine bakarak elini birbirine vurarak(selamlaĢma sitili gibi) güreĢe baĢlarlar. Günümüzde yapılan yağlı güreĢ müsabakalarında belli bir seviyeden sonra da yaĢ, boy ve kilo önemi olmadan baĢarılarına göre aynı kategoride yarıĢtırılırlar. Bu özellik diğer güreĢlerde, özellikle minder ve plaj güreĢinde oyun alanı dıĢına çıkan güreĢçinin rakibine 1 puan verilecek Ģekilde uygulanır. Bu yönden de birçok güreĢ çeĢidine benzemektedir. Günümüzde dünyanın birçok yerinde yapılmakta olan minder güreĢinde de; belirlenen daire içine sadece yarıĢan güreĢçiler ve hakemin girmesine izin verilir. Yağlı güreĢ-karakucak güreĢi-Ģalvar güreĢi-aba güreĢi güreĢ türlerinde de davul ve zurnacılar güreĢçilere eĢlik eder. Günümüzde yapılan Hindistan kum güreĢleri ve plaj güreĢleri de yapıldığı yer olaraktan bu güreĢ çeĢidi ile kumda güreĢirler -Genelde güreĢler zararsız nesnelerle sınırlandırılmıĢ, yarıçapı yaklaĢık 30 metre olan kum dolu küçük bir daire içinde oynanır benzerlik göstermektedir. Günümüzde yapılan yağlı güreĢ-karakucak güreĢi-aba güreĢi organizasyonlarında oyun alanı belli aralıklarda çakılmıĢ yüksek tahtalara asılı hasır iplerden oluĢur. SONUÇ Kokuwa, yüzyıllar önce geleneksel bir vuruĢ ve tekme sporu olan Dambe'yi (kick-boks) doğuran spor olarak kabul edilir. Kıyafetleri günümüzde yapılan karakucak güreĢinde kullanılan ‗pırpıt‘ kıyafetine benziyor. Günümüzde yağlı güreĢ-minder güreĢi baĢta olmak üzere birçok güreĢ çeĢidi de karĢılıklı birbirine bakarak elini birbirine vurarak(selamlaĢma sitili gibi) güreĢe baĢlarlar. Günümüzde dünyanın birçok yerinde yapılmakta olan minder güreĢine benzer belirlenen daire içine sadece yarıĢan güreĢçiler ve hakemin girmesine izin verilir. Davul ve zurna eĢliğinde yapılması ile yağlı güreĢ-karakucak güreĢi-Ģalvar güreĢi-aba güreĢi güreĢ türlerine benzer. Yine günümüzde yapılan Hindistan kum güreĢleri ve plaj güreĢleri de yapıldığı yer olaraktan bu güreĢ çeĢidi ile benzerlik göstermektedir. KAYNAKLAR Aras, L., Ġmamoğlu, O. (2020a). Violence Factors in Antique Pancreas Sports. Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, C.13, S. 71, s. 350-358. Aras, L., Ġmamoğlu, O. (2020b). Rules and Techniques of Antique Sports Pancrea,The Journal of International Social Research, Volume: 13 Issue: 72:367-376 Koca F.,Ġmamoğlu O. (2018). Sport History Of Countries Other Africa of Except Ancient Egypt, The Journal of International Social Research, 11(61); 1307-9581 http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.3018 My-Wrestling-Guide.com. (s.d.). ―Nigeria‖, guide.com/eng/Nigeria-eng.html My-Wrestling-Guide.com. http://www.my-wrestling- Türkmen M. Kaya A. (2021). A General Perspective Ottoman Wrestling Lodges and Greek Gymnasium/Palaistra,1-14, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Ġnternet kaynakları https://scorum.com/en-us/wrestling/@izge/kokuwa-a-wrestling-like-no-other https://afrotradosports.wordpress.com/kokawa/ https://naijacombatcorner.wordpress.com/2015/12/16/traditional-wrestling-should-be-made-necessary-infestivities-oppiah/ https://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/kokowa-or-kokawa-nigeria.html https://www.sportscentralngr.com/news/readnews/70/kokawa-the-other-traditional-wrestling https://www.transcontinentaltimes.com/a-look-at-nigerias-wretched-traditional-sports-and-its-quagmire/ http://www.callstonigeria.com/traditional-sport.html https://en.wikipedia.org/wiki/Lutte_Traditionnelle https://naijacombatcorner.wordpress.com/2015/12/16 304 LAAMB GÜREġ VE TÜRKLERDEKĠ GÜREġLERLE BAĞLANTILARI Mehmet TÜRKMEN * Osman ĠMAMOĞLU** Erol DOĞAN** * Kyrgyzstan –Turkey Manas University TSGE /Bishkek-Kyrgyzstan dr.turkmenmehmet@gmail.com ** Ondokuz Mayıs University - YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye osmani55@hotmail.com ** Ondokuz Mayıs University - YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye Eroldogan66@hotmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı Laamb güreĢ ve Türklerdeki güreĢlerle bağlantılarını araĢtırmaktır. Literatür taraması yapılmıĢ ve güreĢin yapıldığı videolar izlenmiĢtir. Laamb Senegal‘de birçok kabilede genç erkekler arasında popüler bir geleneksel güreĢtir. GüreĢte asıl amaç, rakibi genellikle belirli bir alanın dıĢına ve yukarı kaldırarak yere sabitlemek veya atmaktı. GüreĢçiler, otlarla kaplı koruyucu banyolarda yıkanan marabutların hazırladığı gris-gris, Kuran ayetleri ve bitki karıĢımları içeren deri takılar ile süslenmiĢ olarak mücadele alanına girerler. Batı Afrika tarihinde hasat mevsimini kutlayan köy festivallerinde güreĢ önemli bir özellik olarak yerini almıĢtır. Tüm etkinlik boyunca Ģarkı söyleyen iki ya da üç kadın bulunur, davulcular ise açık ring alanının çevresinde dans eden güreĢçiler için müzikal ritimleri söylerler. Dans güreĢçiler için bir tür hazırlıktı. Sonuç: Erkekler geleneksel olarak kadınları cezbetmek, erkekliklerini kanıtlamak ve topluluklarına onur getirmek için hasat mevsiminden sonra köy festivallerinde savaĢırlardı. Laamb, görünüĢe göre Sererler arasında bir gelenektir ve geçmiĢte çeĢitli amaçlar için kullanılmıĢtır. Laamb güreĢi müzikli olarak davul ve zurna eĢliğinde yapılması Türkiye‘deki karakucak ve yağlı güreĢlerle benzerlik gösterdiğini ifade eder. Anahtar kelimeler: Laamb, Senegal, Geleneksel GüreĢ, Spor LAAMB WRESTLING AND ITS TIES TO TURKISH WRESTLING Abstract The aim of this study is to investigate Laamb wrestling and its connections with wrestling in Turks. A literature review was made and videos of wrestling were watched. Laamb is a traditional wrestling popular among young men in many tribes in Senegal. The main goal in wrestling was to pin or throw the opponent on the ground, usually by lifting them up and out of a certain area. Wrestlers enter the battlefield adorned with gris-gris, verses from the Qur'an, and leather jeweler containing herbal mixtures, prepared by marabou bathed in protective baths covered with grass. Wrestling has taken its place as an important feature in the village festivals celebrating the harvest season in West African history. There are two or three women singing throughout the entire event, while drummers sing musical rhythms for the wrestlers dancing around the open ring area. The dance was a kind of 305 preparation for the wrestlers. Conclusion: Men traditionally fought at village festivals after the harvest season to attract women, prove their masculinity, and bring honor to their community. Laamb is apparently a tradition among the Serers and has been used for various purposes in the past. Performing laamb wrestling with music accompanied by drums and zurna indicates that it is similar to karakucak and oil wrestling in Turkey. Keywords: Laamb, Senegal, Traditional Wrestling, Sports 1. GĠRĠġ GüreĢ sporu iki kiĢinin mücadelesinin en güzel örneklerinden biri olduğu ve çok eski tariklerden itibaren yapıldığı belirtilir (Türkmen ve ark.,2006:77-94;Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-188).Senegal‘de bu geleneksel güreĢ, birçok kabilede genç erkekler arasında popüler bir spordu. GüreĢ, "Laamb" adlı bir spor türü geliĢtiren Senegalli tarafından oynanmaya devam ediyor. Spor binlerce yıl öncesine dayanır. GüreĢ, birçok kabilede genç erkekler arasında popüler olan bir baĢka spor dalıydı. SavaĢçıların becerilerini göstermelerinin baĢka bir yoluydu (https://www.coolaboo). Birçok etnik ve yerel adı vardır: Sererler arasında Maafir (maafir), Senufo‘lar arasında gbe (gbe), Wolof‘lular arasında bore (borey, boreh, borreh) olarak tanınır. Diğer tüm güreĢ stilleri gibi, Laamb da mücadele savaĢ ile karakterizedir. Ancak kültürel ve doğaüstü unsurları onu eĢsiz kılıyor ( https://en.wikipedia). Senegal'in her etnik grubunda dövüĢle ve güreĢle ilgili farklı teknikler, kurallar, ayinler ve örgütlenme biçimleri vardır. Bu nedenle, Blouf'ta "Gal-gal" veya bacak kancası baskındır, bacak kaldırma ise Joola Kassa'nın, Mandjack'lerin ve küçük sahildeki Sérère'lerin güreĢ tekniğini karakterize eder. "Lotosorro" veya arkadan çıkıntı özellikle Mandingos ve Balantes tarafından aranır. Akrobatik hareketlere dayanan esnek teknikler, Toucouleur ve Fulani güreĢçilerinin eseridir. Yumruk ve güreĢin karıĢımı olan vuruĢlu güreĢ, kuzey Senegalli Wolof güreĢçilerinin uzmanlık alanıdır. Cayor, Baol, Djoloff krallıklarında ve Walo ve Sine'nin bir bölümünde ortaya çıkacaktı. Sömürge öncesi bir geçmiĢte, bu krallıklar, açgözlülük ve çoklu savaĢların nesnesi olan Wolof'un geleneksel alanını oluĢturuyordu (Rubio ve ark.,1990).. 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR GüreĢin tanımı: Senegal güreĢi geleneksel olarak Serer halkı tarafından gerçekleĢtirilen bir halk güreĢ türüdür. Bu güreĢ Ģimdi Senegal'de ve Gambiya'nın bazı bölgelerinde ulusal bir spordur. Senegalli form geleneksel olarak, Batı Afrika geleneklerinin tek örneği olan elle darbelere izin verir. Batı Afrika ülkesinde güreĢ, kökleri hasat festivallerine dayanan ve fanatik bir takipçi kitlesine sahip asırlık bir gelenektir. PeĢtemaller giymiĢ iri yarı dövüĢçüler, dolu stadyumlarda karĢı karĢıya gelir ve baĢtan ayağa gitmeden önce kumda mistik ritüeller gerçekleĢtirir. Senegal'de geleneksel güreĢte mistisizm önemli bir rol oynamaktadır (https://en.wikipedia/). Serer geleneğinde güreĢ, mbapate de (ġampiyonların yapıldığı yerler) dahil olmak üzere farklı tekniklere ayrılmıĢtır. Aynı zamanda Sererler arasında bir kabul töreniydi, Njom kelimesi, Serer dilinde kalp veya onur anlamına gelen Jom'un ( Serer dininden ) Serer ilkesinden türemiĢtir (Gravrand,1990) . GüreĢ, Jom ilkesinin kiĢisel değerler dalından kaynaklanmaktadır. Günümüz Senegal'inde bilinen ve kaydedilen en eski güreĢçilerden biridir (Prawer,2022). Temas sporu olan Senegal güreĢi boksu da içerdiğinden ―sınırlı güreĢ‖ adını almıĢtır. GüreĢçi, rakibini yenmek için hem vuruĢ yapabilir hem de yakın dövüĢ kullanabilir. Sportif boyutuna ek olarak , Senegal kültür geleneğini etkinliklerle uygulayan kültürel ve halk boyutu ( bakk ) içerir (https://tr.frwiki.wiki/wiki/Lutte). Laamb ( Laamb) güreĢi yapıldığı yerler: Senegal'de en çok Wolof, Serer, Tukuler ve diğer Afrika halkları arasında yaygın olan ulusal bir güreĢtir. Geleneksel güreĢ veya Fransızca'da Lutte Traditionelle (Geleneksel güreĢ), Batı Afrika'da, özellikle de Senegal'de popüler olan ve kırsal köylerin kültürüne ve topluluğuna dayandığı bilinen bir güreĢ tarzıdır. Wolof'ta güreĢ olarak adlandırılan Laamb, Senegalli lingua franca, bölgeden bölgeye popülerlik kazanıyor. 306 GüreĢin Tarihi: Kökünü Serer Halkını güreĢ geleneğinden alır - tekniğe bağlı olarak savaĢçı sınıflar arasında resmen savaĢa hazırlık egzersizidir (Senghor,2007;Tang,2007). Laamb , sömürge öncesi zamanlarda, hem de Senegal'in bağımsızlığından sonra güreĢin müzik eĢliğinde bir parçasıydı (Youssou,2015). Geleneksel olarak, genç erkekler de dikkat dağıtmak için kavga eder, eĢlere kur yapar, erkekliklerini ispatlar ve köylerine onur getirirdi. Genellikle her güreĢçi mücadele baĢlamadan önce bir bàkk yapar. Genel olarak bàkk (baku, bakku, bakkous olarak da yazılabilir), seyircilerde veya rakiplerde korku veya saygı duygusu uyandırmak için kendisiyle övünmek için kullanılan sözlü bir sanat performansıdır. Bàkk sadece kendi hakkında övünmek için kullanılmaz, aynı zamanda kiĢinin büyüklerine saygı göstermek için de kullanılabilir. Bàkk'ın performansı anlatılarda, övgü Ģarkılarında veya Ģiirlerde olabilir. Bàkk, sanatsal zarafet ve sözlü zeka ekleyerek güreĢçinin fiziksel varlığını tamamlamak için kullanılır. Wolof güreĢçileri, kendilerini olağanüstü ve etkileyici olarak sunmak için bàakk'ı kullanırlar. Senegalli güreĢçiler tarafından kullanılan bàkk'ın sözlü sanatının geçmiĢi griotlardadır . Tarihsel olarak, Wolof griots ve griotte, zorlukların üstesinden gelen kahramanların ve kadın kahramanların övgülerini iletmekle görevli Ģarkıcılardı. Griotlar Türk geleneksel güreĢlerinde cazgırlar)genel olarak kralları, güreĢçileri ve soyluları övmek için kullanılırdı. Griotlar genellikle alt kastlardan gelirdi ve Ģarkı söyleme görevleri benzersizdi. Genellikle üst kastlardan gelen güreĢçilere arenalara kadar eĢlik ederlerdi. Daha çağdaĢ zamanlarda, Wolof güreĢçileri artık kendi övgülerini söyleyecekler, bu da yalnızca griotlar tarafından söylenen övgülerin toplumsal normuna meydan okur (https://en.wikipedia.). Resim 1. Senegalli güreĢçiler. 1905 kartpostal Resim 2. Senegal güreĢi. 20. yüzyılın baĢlarından bir fotoğraf GüreĢ Ģekli: GüreĢçiler, otlarla kaplı koruyucu banyolarda yıkanan marabutların hazırladığı gris-gris, Kuran ayetleri ve bitki karıĢımları içeren deri takılar ile süslenmiĢ olarak mücadele alanına girerler (https://ethanzuckerman.com/). Bazı kabileler, rakiplerin birbirlerinin giysilerini kapmamasını sağlamak için erkekleri çıplak güreĢe zorladı. Saç ve cinsel organı kapmak sportmenlik dıĢı kabul edildi. GüreĢte erkekler birbirine vuramazdı. Bunun yerine, yakalayıp rakibini sabitlemeye çalıĢırlar. Genel olarak laamb, hem belin üstünde hem de altında (rakibin bacakları) serbest tutuĢlu serbest stil güreĢidir. Birkaç yerel çeĢitte bulunur. laamb güreĢinde, herhangi bir müsabakadan önce, güreĢçilerin gücünün ve cesaretinin yüceltildiği özel Ģiirleri ezbere okuyan güreĢçilerin kasten ―kahramanca‖ pozları da dahil olmak üzere bir tür tiyatro performansı vardır. Senegal Cumhuriyeti'nde, güreĢçilerin "sienta" - katılımıyla yapılan performanslar, spordan ziyade halk tiyatrosuna atfedilebilir. Her güreĢçi, taraftarlarının desteğiyle arenaya girer. Onu bir ilah olarak övüyorlar: ―Kadınların doğurması senin meziyetindir. Yenilsen kuraklık gelir gece yıldızsız olur kadınlar doğurmaz artık. Bir araya gelmeden önce güreĢçiler bir diyaloga girerler: "Seni öldürmeye ve yok etmeye geldim..." 307 - Ve bu halk senin adını sonsuza kadar unutsun diye buradayım. Bu gazetecilerin yenilginizi basında yayınlaması ve radyoda duyurması içindir (Гауссу,1981). Geleneksel olarak, güreĢçi rakibini kendisi seçer ve bunu oldukça ilginç bir Ģekilde yapar: GüreĢ alanının ortasına büyük bir davul vardır ve ona vurarak güreĢecek olan rakibini düelloya davet eder. Sonra güreĢmek isteyen dıĢarı çıkar ve sırayla aynı ―davula da vurur. Bu geleneğin renkli bir açıklaması Usian Sose tarafından "Karim" romanında verilmektedir: ―Usseinu büyük davul olan n'deng'i aldı ve gücünü onunla ölçmek isteyen herkese meydan okuyarak bir daireye yerleĢtirdi. Kadınlar bir Ģarkı söylediler: "Aslan susadı... Diğer canavarlar artık kaynağa gelmeyecek!‖ Meydan okumayı kabul etmeyen tüm güreĢçiler çemberi terk etmek ve seyircilere katılmak zorunda kaldılar... Kadınlar Ģarkıyı tekrar söylediler... Ardından seyirciler iki koroya bölündü ve her biri kendi güreĢçisini ―alkıĢladı‖. Onlara "sabarlar: Yabancı seyirciler" eĢlik etti - yüksek sesli ve daha melodik davullar. Her koro, favorilerinin erdemlerini övdü ve hızlıca zaferini tahmin etti (Жакоб,1983). Giysiler ve Büyücüler: Senegalliler güreĢin, peĢtamallar giymiĢ ve tılsımlarla süslenmiĢ iki adam arasında aldatıcı derecede basit bir yarıĢma olan laamb olduğunu bilirler. GüreĢçiler, güreĢçilerin göğsüne, ayak bileklerine ve beline asılan çeĢitli muskalar olan "gris-gris=büyülü takılar" ile baĢtan ayağa asılan geleneksel Ģort veya peĢtamallarda müsabakaya giderler. GüreĢçiler bellerine, bileklerine veya pazılarına sarılı "gris-gris" ("gree-gree" olarak telaffuz edilir) olarak bilinen büyülü takılar kullanırlar. Tılsımların kullanılması ve müsabakadan önce ekĢi sütle ıslatılması, öncelikle doğanın ruhlarından ve ataların ruhlarından yardım almayı amaçlar. Senegalli güreĢleri bizzat gözlemleyen Osipov Ģöyle yazıyor: ―Örneğin, güreĢçilerden hiçbiri atalarının ruhlarının yardımını çağırmadan ve diğer birçok ritüeli gerçekleĢtirmeden güreĢ alanına girmeyecek. Meditasyon, bir yarıĢmaya hazırlanırken zamanın üçte birini alır ve kasları çalıĢtırmaktan neredeyse yüz kat daha önemli kabul edilir. Hazırlığın önemli bir kısmı keçi ve tavukların kurban edilmesidir. Özel bitkilerden ve köklerden, iç huzuru bulacağınız sihirli bir ilaç "gris-gris" hazırlanır. Büyücülerin yardımıyla rakipleri için entrikalar düzenlerler, onlara hastalık ve korku getir. Dünyada "Arena kralı" Manga II Sümbül Idiay, "Bütün bunlar olmadan, savaĢ yok" diyor, "bu," mbapate "nin özüdür. Aksi takdirde bir anlam ifade etmezler. Korochantsev, burada dedikleri gibi ―lambada‖ da kazanan ve kaybeden yoktur, sadece Ģanslı ve daha az Ģanslı büyücüler vardır. Müsabakalardan önce gönül rahatlığı ve güven kazanmak için sporcular Ģifacıların ve büyücülerin yardım ve tavsiyelerine baĢvururlar. Yani mücadele aynı zamanda büyücüler arasında bir yarıĢma gibi görünüyor. Büyücüler sofistike komplolara, büyülere, uyarıcılara ve muskalara baĢvururlar. ―Gris-gris‖ taĢıyan sporcu, arenaya gururla girer. Senegal köylerinde, bir güreĢten önce, eğitmen canlandırmak için zingi ağacının bir demet dalı ile bacaklara vurulur. GüreĢçi sıçrar ve acı veren darbelerden kaçınmaya çalıĢır. Söylentiler, bu Ģekilde sporcunun zinga'nın besleyici sularını almasını, güçlü, cesur ve atak olmasını sağlar. Uzmanlar, sebepsiz değil, orijinal formda sıradan bir ısınmadan bahsettiğimize inanıyorlar. Teknik ve metodik olarak Laamb, serbest stil güreĢin çok geliĢmiĢ bir Ģeklidir. Atma, devrilme, dengeyi bozma vb. ek olarak, Laamb güreĢi, bacakların yardımıyla yürütülen oldukça önemli sayıda teknik içerir. GüreĢçiler Laamb postundan peĢtemaller giyerler ve vücutlarının geri kalanına her türlü tılsım bağlanır. En iyi dövüĢçülerin bir koçu, övgülerini söyleyen bir cazgır ve ayrıca Ģans için vücutlarına dökülen tılsımları ve sıvı karıĢımları hazırlayan bir Ģaman vardır. Laamb, yalnızca kumda, özellikle de nöbetlerin yaklaĢık 20 metre çapında bir daire içinde gerçekleĢtiği plajlarda yapılır. Ġlk yarıĢmacı yere düĢen, hatta dizi yere dokunan kaybeder. Bir maç bir dakika kadar kısa olabilir. Daha uzun sürebilir, ancak öngörülen sürenin sonunda kazanan olmazsa, her iki güreĢçide de bir turnuvada kaybeden olarak ilan edilebilir. Ġki kiĢilik bir yarıĢmada veya turnuvaların son turlarında, bir kazanan olana kadar dövüĢ devam eder. Yine de kurallar var: rakibin peĢtamalını yumruklamak, ısırmak veya kapmak yasaktır. 308 BaĢka bir deyiĢle, savaĢçılar birbirlerinin alt bölgelerini hedef alamazlar. Buradaki fikir, hiç kimsenin gelecekteki savaĢçıları ortaya çıkarmasını engelleyecek kadar kötü bir yaralanma yaĢamamasını sağlamaktır. Batı Afrika tarihinin bir noktasında, hasat mevsimini kutlayan köy festivallerinde güreĢ önemli bir özellikti (Ece ve Ġmamoğlu;2021:61-82;https://allafrica.com). Kazanma Ģekli: Ülkede 1984'ten beri düzenlenen geleneksel güreĢlerde, sporcular rakiplerinin dengesini bozmak için birbirlerine tokat ya da tekme atabiliyor. Kazanmak için rakibi bacaklar hariç vücudun herhangi bir kısmı ile yere değecek Ģekilde yükseltmek gerekir: "Mücadele, rakibi yere düĢürmek, aynı anda sırtı, göbeği, baĢı, yan tarafı veya iki eliyle yere değdirmekle baĢlar. Bu, tekniği uygulayan kiĢinin rakibin düĢüĢüyle birlikte olsun ya da olmasın, zafer getirir. Bir el veya diz üzerine düĢerken beraberlik ilan edilir. Laambda mücadelenin iki ana aĢaması vardır: yakınlaĢma ve "alanda" güreĢ. YakınlaĢma aĢamasında, düĢmanın "keĢfi" görsel olarak (duruĢ, rakibin fiziksel verileri değerlendirilir) ve ayrıca uygun bir tutuĢ bulmak ve saldırı için en uygun mesafeyi seçmek için hafif temas ile gerçekleĢtirilir. Aynı zamanda, güreĢçiler genellikle ritüel dans çerçevesinde hareket eder: sallanır ve dans eder, birbirlerine yaklaĢır, elleri hafifçe tutmaya çalıĢırlar. Uygun bir an seçtikten sonra, güreĢçi gerçekleĢtirilebilecek bir tutuĢ yapar: eller (avuç içi), bilek, dirsek, omuzlar; rakibin kafası arkadan "çevreleyerek"; uyluk, ayak bileği, baldır için; tutuĢ, ayak rakibin bacağının arkasında tutularak da yapılabilir. Ġlk olarak Laamb güreĢçisi, rakibi üzerinde tam kontrol verecek ve güreĢçinin kendi dengesini sağlayacak bir tutuĢ seçmeye çalıĢır.Yakalamadan sonra, rakiplerin kollar ve bacaklar yardımıyla sarsma, itme, çarpma, devrilme ve çok çeĢitli atıĢlar gerçekleĢtirdiği mücadelenin asıl ana aĢaması baĢlar, bunların en karakteristikleri: Uyluk içinden, bir veya iki bacakla bir atıĢ, bir tutuĢla bir atıĢ veya bacağın içeriden bükülmesi, bacaklara dalıĢ, bir tıpan atmak veya rakibi yerden kaldırmak gibi sayılabilir.Modern serbest güreĢten farklı olarak, Laambda hareketler dizler üzerinde ve dört ayak üzerinde de yapılabilir ve hatta tek ayak üzerinde atlanır. Tüm söylenenlere ek olarak, Afrikalı güreĢçilerin kendileri mükemmel fiziksel özelliklere sahiptir. Atletik yapı ve doğal esneklik, zengin bir teknikler yanı sıra eylemlerde bir kliĢenin olmaması, hızlı atak ve kontra atak değiĢimi, bir ritmin değiĢmesi ve mücadelenin açıklığı, Laamb güreĢini en heyecan verici spor gösterilerinden birine dönüĢtürüyor (https://allafrica.com/stories/). Yönetmelikler çok katı ve karmaĢıktır. Üç hakem tarafından uygulanır. Bir maç iki kez on dakika sürer ve fazla mesai içerebilir. GüreĢçiler çıplak elleriyle ve korumasız dövüĢürler. GüreĢçilerden birinin düĢmesiyle dövüĢ sona erer. GüreĢçinin baĢı, kalçası veya sırtı yere değdiğinde veya yerde dört destek (iki el ve iki diz) olduğunda düĢme meydana geldiği kabul edilir. Zafer, rakibi artık güreĢ için uygun fiziksel veya tıbbi koĢulları sunmadığı zaman bir güreĢçiye atfedilebilir (https://tr.frwiki.wiki/wiki/Lutte). Senegal güreĢinde ödüller: CumhurbaĢkanı Bayrağı GüreĢ Turnuvası‖nı kazanan sporcu 160 bin dolarlık ödülün sahibi olduğu belirtilmektedir (https://www.hukukihaber).Lamb eski köy gelenekleriyle dolu, kumda yapılan eski bir spordur. Ancak son on yılda, bu eğlence büyük ölçüde televizyonda yayınlanan çok büyük bir gösteriye dönüĢtü; Ģampiyonları, insanların kalpleri üzerinde herhangi bir baĢkan veya iĢ adamından daha büyük bir iddiaya sahip olan zengin ünlüler haline geldi. Bugün, efsane, para ve mistisizmin birleĢimi, laamb'ı kahramanlar ve Senegal'deki her çocuğun hırsı için bir beĢik haline getirdi. Yıldız güreĢçileri tanrılardır.Bilgisayar korsanları ve otobüs Ģoförleri, gösterge panolarına, halifelerin - Ġslami liderlerin - ve kabaca azizlerin eĢdeğeri olan Müslüman evliyanın resimlerinin yanına, Senegalli Sufi geleneğinde taĢıyıcıya Tanrı'nın lütfunun bazı parçalarını getiren savaĢçıların simgelerini yerleĢtirir.Zoss gibi dövüĢçüler tarihin ilham perileridir, güreĢçilerin cemaat büyüklerinin cenaze anılarında ritüel maçları yaptıkları veya sonbahar hasadından sonra oyunlarda köylerini temsil ettikleri bir çağdan kalma eserlerdir. Ama Ģimdi çok daha fazlası var: Onlar apaçık bir cennetin müjdecisidir. Nüfusun yarısının iĢsiz olduğu ve ortalama gelirin yılda sadece 1.000 dolar olduğu bu eski Fransız kolonisinde, tek bir maç için 300.000 dolar kazanabilen güreĢçiler, daha iyi bir yaĢamın habercileridir. Ġddiaya göre turnuvalarda elenen bazı dövüĢçüler, yenilmez rakiplerine kaybetmek için rüĢvet alıyor. GüreĢ, özellikle hem taraftarların hem de dövüĢçülerin çağrıldığı Senegal ve Gambiya'da Ģiddetle eĢ anlamlı hale geliyor. Senegal'deki en son iki karĢılaĢma, arenaların içindeki ve çevresindeki mülklerin tahrip edilmesiyle Ģiddetle sona erdi. Gambiya'daki yaklaĢık bir düzine güreĢçi ve kulüp, Ģiddet de dahil olmak üzere çeĢitli suçlardan para cezasına çarptırılmıĢtır. 309 Yine bir güreĢçi diğer rakibine tılsım döktüğü için para cezasına çarptırıldı.Tüm bunlar 2019 yılında olağan spor etkinliklerinin yerini alan bir zirvenin konusuydu. Oyunun kurallarını yeniden gözden geçirmek için tasarlanmıĢ eğitimler ve konferanslar gerçekleĢtirildi. O zamandan beri, bu çabanın bir parçası olarak, bir doping bilinçlendirme kampanyası ve testi ve en iyi uygulamaların her zaman muhafaza edilmesini sağlamak için hakemler için entelektüel katkıları ve tazeleme kursları dahil olmak üzere bir dizi yenilik tanıtıldı. Hakemler artık bir güreĢçinin hile yapıp yapmadığını belirlemek için maç videolarını izleme fırsatına sahipler. Geleneksel güreĢ, kıtada popülaritesi giderek artan Karma DövüĢ Sanatları (MMA) gibi baĢka bir çeyrekten itibaren gerçek bir küresel spor olma yolunda da bir zorlukla karĢı karĢıyadır (Aras ve Ġmamoğlu,2020a:350-358; Aras ve Ġmamoğlu,2020b:367376;https://allafrica). Resim 3.Senegal seyircileri kum güreĢi Resim 6. GüreĢçiler kum üzerinde dans ediyorlar. Resim 4. Günümüz Senegal kum güreĢçileri Resim 7.Maçlardan önce törene katılan "sahte aslan" dansçısı Resi 5.GüreĢ anından bir kesit Resim 8.Kadın güreĢçiler Tüm etkinlik boyunca Ģarkı söyleyen iki ya da üç kadın bulunur, davulcular ise açık ring alanının çevresinde dans eden güreĢçiler için müzikal ritimleri söylerler. Dans güreĢçiler için bir tür hazırlıktı. Dans eden güreĢçiler seyircilerin yanından geçerken, belirli seyirci üyelerine dansa katılmaları için iĢaret ederlerdi. Bunların hepsi çok ilginçtir.Bu özel etkinlikte aranan ödül, kazanan için büyük bir pirinç çuvalıydı.Parasal kazançlarla bahislerin daha yüksek olduğu daha resmi ve profesyonelce organize edilmiĢ maçlar vardır. GüreĢte asıl amaç, rakibi genellikle belirli bir alanın dıĢına ve yukarı kaldırarak yere sabitlemek veya atmaktı. Eller veya ayaklar dıĢında vücudun herhangi bir kısmı yere değdiyse, birkaç dakikadan uzun sürmeyen maç sona ermiĢtir (www.bradtguides.com). Bu güreĢi yapan kadınlarda vardı (Badiyyah Waajid,2022).Laamb güreĢi ile bazı yönlerden benzerlik gösteren güreĢler aĢağıda belirtilmiĢtir. Giysi yönünden Kural yönünden Laamb GüreĢi PeĢtamal-gris adında geleneksel Ģort Mücadele, rakibi yere düĢürmek, aynı anda sırtı, göbeği, baĢı, yan tarafı veya iki eliyle yere değdirmekle baĢlar. Bu, tekniği uygulayan kiĢinin rakibin düĢüĢüyle birlikte olsun ya da olmasın, zafer getirir 310 Benzerlik Gösteren GüreĢler Türkiye‘de Aba güreĢi, Ģalvar güreĢi Günümüzde yapılan plaj güreĢlerinde de rakibin dizinin yere değmesi puan almaktır ve sırtı açık Ģekilde düĢmesi ise galip gelmek demektir. 3 sefer dizi yere değerse zafer gelmiĢ olur. Teknik yönünden Cazgır /Sunucu yönünden Kazanmak için rakibi bacaklar hariç vücudun herhangi bir kısmı ile yere değecek Ģekilde yükseltmek gerekir GüreĢçilerin cesaretinin yönetildiği Ģiirleri ezbere okumaları Minder güreĢinde grekoromen stilde bel altı hariç vücudun her yeri ile güreĢ yapılır. Türkiye‘de yağlı güreĢ cazgırları (güreĢçileri cesaretlendirmek adına maniler okurlar) SONUÇ Erkekler geleneksel olarak kadınları cezbetmek, erkekliklerini kanıtlamak ve topluluklarına onur getirmek için hasat mevsiminden sonra köy festivallerinde savaĢırlardı. Laamb, görünüĢe göre Sererler arasında bir gelenektir ve geçmiĢte çeĢitli amaçlar için kullanılmıĢtır. Laamb güreĢi müzikli olarak davul ve zurna eĢliğinde yapılması Türkiye‘deki karakucak ve yağlı güreĢlerle benzerlik gösterdiğini ifade eder. KAYNAKLAR Aras, L., Ġmamoğlu, O. (2020a). Violence Factors in Antique Pancreas Sports. Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, C.13, S. 71, s. 350-358. Aras, L., Ġmamoğlu, O. (2020b). Rules and Techniques of Antique Sports Pancrea,The Journal of International Social Research, Volume: 13 Issue: 72:367-376 Аlexey Mandziak and Oleg Artemenko (2010 ). The World Encyclopedia of Wrestling, MINSK,p.281-284 Badiyyah Waajid, Senegalese Wrestling . chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://vsu.abroadoffice.net/res/saoffice_static_pages/235 2/Senegalese_Wrestling.pdf Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com Ece C., Ġmamoğlu O.(2021). Antik Mısırdaki GüreĢin Modern Günümüz Minder GüreĢine Yansımaları, Bölüm 5, sh 61-82, Spor ve Bilim 8 (Editörler: H.N. Çetin-Atakan Aksu),Gece Kitaplığı, Ankara. web: www.gecekitapligi.com. Gravrand, Henry, La Civilisation Sereer, Pangool. Les Nouvelles Edition Africaines. 1990, p 40 https://ethanzuckerman.com/2012/05/25/laamb-and-sumo-what-would-happen-if-senegalese-wrestlers-came-tojapan/ https://www.sbnation.com/longform/2013/3/12/4072478/senegalese-wrestling-laamb-zoss-profile https://fotografwpodrozy.pl/gdzie-fotografowac/zapasy-laamb-senegal/ Гауссу Диавара. Катеба – традиционный театр бамбара // Пути развития театрального искусства Африки. – М.: Искусство, 1981. Жакоб Оканза. Африканская действительность в африканской литературе. – М.: Радуга, 1983. https://www.coolaboo.com/world-history/ancient-africa/ancient-african-sports/ https://www.hukukihaber.net/genel/senegalde-geleneksel-kum-guresi-sampiyonasi-h140442.html 311 https://allafrica.com/stories/202109070528.html https://en.wikipedia.org/wiki/Senegalese_wrestling https://tr.frwiki.wiki/wiki/Lutte_s%C3%A9n%C3%A9galaise Senghor, Léopold Sédar, Brunel, Pierre, Poésie complète, CNRS éditions, 2007, p 425, ISBN 2-271-06604-2 Tang, Patricia, Masters of the sabar: Wolof griot percussionists of Senegal, p144. Temple University Press, 2007. ISBN 1-59213-420-3 Prawer, Joshua, "III. Bibliographie par chapitres du Tome II", Histoire du royaume latin de Jérusalem. Tome premier, CNRS Éditions, pp. 65–85, retrieved 2022-01-02 Rubio F. , Badji 4a0uso90ukt0,pp.7-15 A. , Nlong N.(1990).https://vdoc.pub/documents/manuel-de-lutte-africaine-tome-1- Türkmen M. Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 Youssou N'Dour: An Unlikely Politician". Archived from the original on 10 July 2012. Retrieved 1 March 2015. 312 KONGODA LĠBANDA GÜREġ VE GÜNÜMÜZ SPORLARINI ETKĠLEMESĠ TAHA AKYILDIZ* Saitdin AZĠZBAEV** Osman ĠMAMOĞLU*** *Ondokuz Mayıs University Graduate School of Education Department of Sports Management Samsun/TURKĠYE tahapehlivan0061@gmail.com ** Kyrgyz State Academy of Physical Education and Sports / KYRGYZSTAN *** Ondokuz Mayıs University - YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences,Samsun/TÜRKĠYE osmani55@hotmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı Libanda güreĢi ve günümüz sporlarını etkilemesini araĢtırmaktır. Literatür taraması yapılmıĢ ve ilgili videolar izlenmiĢtir. Libanda sporunda amaç rakibi yere düĢürmek olan ve Kongoda geleneksel olan bir güreĢ stilidir. Libanda'nın boğuĢma tarzının da köleler tarafından Brezilya'ya götürülen Capoeira'nın atası olduğuna inanılıyor. Teknik eylemler açısından zengindir. Kazanmak için rakibin sırtı yere gelecek Ģekilde bastırmak gerekir. Köleler bu güreĢe halk danslarını eklemiĢlerdir. Libanda cesaret ve meydan okuma Ģarkıları, dans figürleri, büyülü uygulamalar ve yaĢlıların çağrıĢımı eĢliğinde vurmalı çalgıların ritmine göre yürütülür. Lìbanda'nın sembolü olan leoparla ilgili olarak, güreĢçiler tüm vücutlarını beyaz lekelerle boyarlar. Bir dövüĢ sporundan daha fazlası olan libanda, aynı zamanda bir geçiĢ ayini gibidir. Sonuç: Kongo‘nun geleneksel güreĢ faaliyeti olarak Libanda güreĢi bazı kaynaklarda Kipura olarakta yer almıĢtır. Müzik eĢliğinde ve halk dansları görünümlü olarak yapılır. Modern dövüĢ sporlarının (Özellikle capoeira) kökeni olarak gösterilir. Anahtar kelimeler: Kongo, Libanda, Kipura, GüreĢ,Gelenek LIBANDA WRESTLING IN THE CONGO AND ITS INFLUENCE ON CONTEMPORARY SPORTS Absract The aim of this study is to investigate the effect of Libanda Wrestling and today's sports. A literature review was made and related videos were watched. Libanda is a traditional wrestling style in Congo, where the aim is to knock the opponent down. Libanda's style of grappling is also believed to be the ancestor of Capoeira, which was taken to Brazil by slaves. It is rich in technical actions. To win, it is necessary to press the opponent with his back to the ground. Slaves added folk dances to this wrestling. The libanda is performed to the rhythm of percussion instruments, accompanied by songs of courage and defiance, dance figures, magical practices and evocations of the elderly. Regarding the leopard, the symbol of Lìbanda, wrestlers paint their entire body with white spots. More than a combat sport, libanda is also a rite of passage. Conclusion: Libanda wrestling, as the traditional wrestling activity of Congo, is also included as Kipura in some sources. It is performed with musical accompaniment and folk dance appearance. It is shown as the origin of modern martial arts (especially capoeira). Keywords : Congo, Libanda, Kipura, Wrestling, Tradition 1. GĠRĠġ GüreĢ sporunun çok eski çağlardan itibaren değiĢik kurallarla yapıldığı ve zamanla kurallarının değiĢtiği belirtilir (Türkmen ve ark.,2006:77-94;Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-188). Geleneksel güreĢler Batı Afrika'daki ülkelerde Laamb (Senegal), Boreh (Gambiya), Evala (Togo), Kokowa (Nijerya) ve basitçe Nijer ve Burkina Faso'da yapılan bir halk güreĢi stilidir. Bu güreĢ stilinde amaç, rakibi sınırların dıĢına çıkarmak veya ayağını yerden kesmektir (https://nicolecoop.medium.com/african). Libanda, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki Mongo halkı tarafından uygulanan bir Evlilik Sanatları biçimidir, Gorilin dövüĢ stilini taklit etmeye çalıĢan insanlardan kaynaklandığına inanılmaktadır. Libanda, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki ulusal güreĢ sporudur. Bu tür bir mücadelenin mirası Moğol halkının köyleridir. Ġkincisi, Moğolların, çoğu komĢu halkların kültürü ve güreĢ gelenekleriyle, örneğin Mba'nın Kamburi güreĢi (kamburi - 313 ―güreĢ‖) ile temas halinde olan birçok kabile grubundan oluĢtuğu göz önüne alındığında ĢaĢırtıcı değildir (Мандзяк ve Артеменко,2010:291-293). GüreĢ çok eski bir spordur ve tüm ulus için dünyadaki en iyi sporlardan biridir doğal kaynaklı uygulama Kongo'daki tüm kültürlere Libanda denir. Kongo halkı çok muhteĢem hareketler ve eylemleri içeren güreĢi ülkedeki güçlü sporcuların temsil ettiği bir faaliyet olarak seviyor (https://www.etatsolideacademy.com/ ). Kongo'da, savaĢçıların leoparın hareketlerini taklit ettiği ve genellikle maçlar için kendilerini noktalarla boyadığı Libanda adlı bir güreĢ formu vardır. Kongo'nun bazı dövüĢ sanatları da Goriller ve Ģahinlerin hareketlerini taklit eder. Eski Mısır'ın güreĢ stillerinden birine Sebekkah denirdi. timsah tanrısı Sebek ve bu bağlamda kabaca savaĢmak anlamına gelen Ah'dan gelen kelime. Bir timsah gibi keskin büküm eylemleri kullandığı söylendi. Bu sanatın ne kadarının günümüze ulaĢtığı bilinmiyor. Bazı Güney Afrikalı Nguni ve Zulu savaĢ teknikleri ve askeri stratejiler, boğaların tasarımını ve gücünü kopyalamak için tasarlandı. Ijakadi gibi Batı Afrika savaĢ sistemi, dövüĢ sanatlarının farklı yönlerini toprak, hava, su ve ateĢ gibi klasik unsurlarla sınıflandırır. Dünya çeĢitli vücut pozisyonlarını temsil eder. Hava, ayak iĢlerini ve hareketi temsil eder. AteĢ, agrasif vuruĢ tekniklerini temsil eder. Su, sıvı yakalama tekniklerini temsil eder. Çoğu Afrika kültüründe, müzik, dans ve din o kadar iç içe geçmiĢ dövüĢ pratikleridir ki, köle ticareti sırasında tüm dövüĢ biçimleri zenginlikten çok az kayıpla Amerika'ya taĢınmıĢtır. Ngolo, Njinga, Bassula, Libanda, Kipura, Gidigbo, Jakadi ve Ishakafa gibi Afrikalı Lutte, Amerika'da Capoeira, Ladja, Batuque, Juego De Mani, Kalinda oluĢturmak için kullanılan ana sanatlardı (https://drwakanda.tumblr.com/post). 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR Libanda tanımı: Kelime anlamı vadi, belki de özellikle ormanlık bir nehir vadisi olarak geçer (chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj). Libanda, sahadaki mücadelenin devamı ile ön tutuĢ olmaksızın serbest stil bir güreĢtir. GüreĢte bazı erkekler diğerlerinden daha güçlüdür ve bunlara Nganga yada Libanda denir. Libanda sporunun tarihi: Libanda sporunda amaç yere çarpmak olan dairesel bir halkada konumlanmıĢ birden fazla müsabıkı içeren bir güreĢ stilidir. Libanda'nın boğuĢma tarzının da köleler tarafından Brezilya'ya götürülen Capoeira'nın atası olduğuna inanılıyor. Libanda güreĢi kuĢkusuz kölelik döneminde Brezilya'da Capoeira'yı doğuran Siyah/Afrika dövüĢ sporlarından biridir (https://kongolisolo.co/libanda). DövüĢ, akrobasi, dans ve müziğin bir karıĢımı olan disiplin, köle ticareti döneminde Brezilya'da doğdu. O zamanlar, Kongo Krallığı'ndan sınır dıĢı edilen köleler, yerleĢimciler tarafından yasaklanan bir tür geleneksel güreĢ olan Libanda'yı uyguladılar. Köleler bu güreĢe halk dansları görünümü vermiĢler, böylece spora devam edebilmiĢler (https://www.hamajimagazine.com). Yüzyıllar önce eski Kongo Krallığı'ndan kölelerin Brezilya'ya seyahat ettiği ve Brezilya dövüĢ sanatı capoeira'nın doğuĢu olarak hizmet ettiği söylenen libanda adlı geleneksel bir Kongo dövüĢ stilinin ortaya çıkmasına hizmet etmiĢtir. Amerikan profesyonel güreĢiyle bazı benzerlikler taĢıyan benzersiz ve çılgınca popüler Kongolu güreĢ çeĢidi, 1960'ların sonlarında ve 1970'lerin baĢlarında baĢladı. Bu sıralarda, Kele Kele Lituka adında yakıĢıklı bir genç, Avrupa Ģampiyonu Claude Leron'u yenerek ve Amerikalı güreĢçi El Greco'yu kutlayarak Kongo'nun ilk profesyonel güreĢçisi ve herkesin bildiği bir isim oldu. Lituka, Batılı rakiplerini, aslında Amerikan okulunun etkisinden çok önce gelen güreĢ tekniklerinden yararlanarak yendi. Maçların unsurları açıkça dramatik etki için oynanırken, buradaki organizatörler, bir süredir Amerikalı meslektaĢları gibi, uzun süredir hiçbir Ģeyin sahnelenmediği 314 konusunda ısrar etmiĢlerdir. Kongo Krallığı'ndan sınır dıĢı edilen köleler, yerleĢimciler tarafından yasaklanan bir tür geleneksel güreĢ olan Libanda'yı uyguladılar. Köleler bu güreĢe halk dansları görünümü vermiĢler, böylece spora devam edebilmiĢler (https://www.hamajimagazine.com). Libanda GüreĢin kuralları: Teknik, bacakların rakibin bacakları üzerindeki etkisiyle (ayaklıklar, kancalar, süpürmeler, vb.) dahil olmak üzere çeĢitli teknik eylemler açısından zengindir. Kazanmak için rakibe sırtı yere gelecek Ģekilde bastırmanız gerekir. Libanda‟nın günümüzdeki ġekli: Zamanımızda, libanda tekniği Kongo ve diğer bazı Afrika ülkelerinde yaygınlaĢan savaĢ sanatı Mukumbu‘nun tekniklerine girmiĢtir. Mukumbu gorilden ilham alan ve temel alan dövüĢ stili olarak, geleneksel bir Mongo güreĢi pratiğinin, libanda'nın ve Asya-Batı dövüĢ uygulamalarının orijinal bir karıĢımıdır (https://www.cambridge.org/core/). Afro-Brezilya savaĢ sanatı Capoeira'nın tarihindeki araĢtırmacılar da libanda'ya biraz ilgi gösteriyor (Alexey ve Oleg,2010). Libanda serbest güreĢte olduğu gibi çember Ģeklinde alanda yapılır ve amaç tüm vücudu kullanarak ve çok çeĢitli yakalamalar, atıĢlar, süpürmeler vb. yardımıyla rakibinizi yere indirmektir. BaĢlangıçta atıĢlara izin veriliyordu (eller, ayaklar, kafa...) ancak bunlar doğal olarak antrenman ve müsabakalar sırasında unutulma eğilimi gösteriyor. Ġki yarıĢmacı, rakibi yakalamak için kollarını öne doğru sallayarak bir hataya sebebiyet verme veya doğru anı arayacaktır. Caroline Six'in 2015'te Fransız basınındaki bir makalesinde yazdığı gibi: "Kongo'da bir güreĢçinin baĢarısı genellikle güç, teknik veya stil üzerine değil, insanları onun büyücülük gücüne inandırabilme kapasitesine dayanır." 1997'de ölümüne kadar 30 yıldan fazla bir süre boyunca Zaire adını verdiği Kongo'yu yöneten Mobutu Sese Seko, büyük bir güreĢ meraklısıydı. Sporu, Pype'ın "özgünlük siyaseti" dediği Ģey için bir odak noktası olarak kullandı, bu sayede Batılı olduğu düĢünülen kültürel uygulamalardan kaçındı ve bazı durumlarda yasakladı, bunun yerine Kongo ulusal aidiyetine dair yeni bir Afrika vizyonu‘nu teĢvik etti. "Mobutu'nun zamanında, güreĢ milli spor olarak terfi ettirildi. Çok fazla finansal destek ve devlet tarafından organize edilen , sponsor olunan devasa etkinlikler ve turnuvalar vardı‖ diyor Pype. Kongo güreĢi de ilk kez ülke genelinde geniĢ çapta televizyonda yayınlandı. Mbala, "Mevcut siyasi ve ekonomik krizle birlikte güreĢ için ciddi bir sponsor eksikliği var" diyor. Resmi güreĢ kurumları ve federasyonları "KinĢasa'da artık neredeyse yok" diye ekliyor ve büyük güreĢ etkinlikleri kaçınılmaz olarak çok daha seyrek hale geldi. Ancak Pype, Kongolu güreĢteki davaların ve sıkıntıların mevcut siyasi çıkmazdan önce geldiğini söylüyor. "Mobutu'nun zamanında, güreĢ ulusal bir spordu" diye yineliyor "ama ne yazık ki güreĢçiler için mevcut hükümet, sporun ve uygulayıcılarının onlar için ve ulusal uyum ve birliğin yaratılması için ne anlama gelebileceğini anlamadı. Mobutu, genel olarak Kongo kültürünün tanıtımına çok daha fazla yatırım yaptı.‖ Pype, özellikle Matete gibi iĢçi sınıfı mahallelerindeki genç erkekler için, KinĢasa sakinlerinin bilindiği gibi, güreĢin Kinoiler için günlük yaĢamın önemli bir parçası olmaya devam ettiğinde ısrar ediyor. Bu adamların çoğu için güreĢçiler ideal bir vücut imajını temsil eder ve aynı zamanda kiĢinin yoksullaĢtırılmıĢ koĢullarını aĢma olasılığının simgesidir. ―Önceden sadece güreĢle yaĢayabilirdim. GüreĢten kazandığım parayla evimi yaptım. Çocuklarımı güreĢten kazandığım parayla eğittim. ġimdi iĢler değiĢti, ‖diyor Makiese. "Ama ben bir bukalemun gibiyim her zaman uyum sağlamanın bir yolunu bulacağım" diye ekliyor. Edingwe, ―Aynı zamanda güreĢçi olan dedemden miras kalan güçler yavaĢ yavaĢ oğluma aktarılacak‖ diyor. ―Tanrı bu güçleri kimseye vermemiĢtir, bu yüzden ben buna güveniyorum. Oğlum yeterince güçlü olduğunda savaĢmayı bırakacağım.‖ 315 Resim 1. Hakem kontrolünde birbirinin açığını arayan güreĢçiler Resim 4. Rakibini havaya kaldırma pozisyonu Resim 2. GüreĢçilerin birbiriyle bir temas anı Resim 3. Belden yukarısı çıplak GüreĢçiler Resim 6.Yerde güreĢ pozisyonu Resim 5. Rakibini bacaktan yakalama ve rakibin kaçıĢ pozisyonu Resim 7. Meydanda güreĢçiler ve iki hakem Resim 8. ġort ve tiĢört kıyafetli güreĢçiler Libanda da dans ve müzik: Libanda cesaret ve meydan okuma Ģarkıları, dans figürleri, büyülü uygulamalar ve yaĢlıların çağrıĢımı eĢliğinde vurmalı çalgıların ritmine göre yürütülür. Lìbanda'nın sembolü olan leoparla ilgili olarak, güreĢçiler tüm vücutlarını beyaz lekelerle boyarlar. Bir dövüĢ sporundan daha fazlası olan libanda, aynı zamanda bir geçiĢ ayini gibidir. Zafer, kiĢinin kendine karĢı kazandığı bir galibiyettir. Bir Libanda dövüĢünden sonra sırt çizikleri yaygındır (https://kongolisolo.co/libanda). Resim 9. Akrobatik gösteri Resim 10. Dans gösterisi Resim 11. Kongo'nun Mistik GüreĢ Ligi, MeĢhur Sporcu Edingwe Göğsünde kan olduğu durumu 316 Resim 12. Edingwe, Ocak 2016'da KinĢasa'daki Tata Raphael Stadı'nda rakibine güç gösterisi yapmak için, bağırsaklarını çıkarıp havaya kaldırdığı imajını vermek istiyor. Resim 13. Edingwe, kameraya maço pozlar veriyor. Resim 15. Kipura (Bu Ģekilde güreĢ olarak görülürken bazı yerlerde dövüĢ yani kipura olarak geçer) Tablo 1. Libanda güreĢinin bazı yönlerden benzerlik gösterdiği güreĢler Libanda GüreĢi Benzerlik Gösteren GüreĢler Giysi yönünden -Kıyafet olarak Ģort veya -Günümüzde Ģort giyilerek yapılan plaj güreĢine peĢtamal giyilir. Vücudun üst benzerlik gösterir. Üst kısımda tiĢört olması yönünden tarafında ise bazen çıplak bazen ‗aba‘ güreĢini andırmaktadır. Vücudunun üst tarafının de tiĢört giyilir. çıplak olması yönünden ise yağlı güreĢ, karakucak güreĢi, plaj güreĢi, Hindistan kum güreĢlerine benzerlik göstermektedir. Kural yönünden -Kazanmak için rakibin sırtı Günümüzde birçok güreĢin kazanma Ģekli bu Ģekildedir. yere gelecek Ģekilde bastırmak Lakin yağlı güreĢ te kazanma Ģekli direk rakibin sırtı gerekir. yere geldiği zaman müsabaka bitmiĢ olur. Diğer güreĢlerde süre(sn)kuralı da uygulanır. -günümüzde yapılan serbest stil güreĢte bu kural yönünden benzerlik göstermektedir. Teknik yönünden Libanda sporunda amaç yere Günümüzde yapılmakta olan grekoromen stil güreĢte çarpmak olan dairesel bir amaç tam olarak yere çarpmak olmasa‘ da bel üstü halkada konumlanmıĢ birden oyunlar yapıldığından dolayı genelde güreĢçiler havadan fazla müsabıkı içeren bir güreĢ yere doğru olacak oyunları yapmayı tercih eder. Dairesel stilidir. halka içerisinde yapılması yönünden benzerlik gösteriyor lakin bu stil güreĢte oyun alanı içerisinde tek bir çift güreĢ yapar. Cazgır/ Sunucu/ Müzik eĢliğinde ve halk dansları Günümüzde yapılan yağlı güreĢ, karakucak güreĢi, güreĢin yapıldığı görünümlü olarak yapılır. Ģalvar güreĢleri ‘de geleneksel müzik(davul –zurna ) ortam -Genel olarak kumda ve çayırda eĢliğinde yapılır. Yönünden yapıldığı resimlerde -günümüzde plaj güreĢi kumda, yağlı güreĢ ise çayırda görülmektedir. yapılmaktadır. kum alanına örnek olarak Hindistan kum güreĢi‘ de eklenebilir. Çayır alanına ise karakucak güreĢini‘ de ekleyebiliriz. Kipura tanımı: Kipura, hareketleri horoz dövüĢünden esinlenen geleneksel bir Kongo güreĢidir (https://www.traditionalsports.org/traditional). Kongo kültüründe, Kipura adı verilen benzer bir tekme tabanlı sanata sahiptirler. Benzerlikleri nedeniyle, hem Kipura hem de Engolo'nun, capoeira'nın öncülleri olduğu söylenir. Portekizlilerin yanlıĢ olarak "capoeira" dediği dövüĢ sanatı ve modern Libanda; Kipura/kipula mücadele etmek, bir yere fırlatmak, dönmek, yukarı ve aĢağı uçmak ve yerde alçalmak anlamlarındadır ve horoz dövüĢme tekniklerinin göstergesidir. Kipura/kipula, genel olarak Kongo savaĢçılarının hünerli hareketlerine de uygulanabilir. Kipura, Brezilya 1500'de "keĢfedilmeden" önce vardı. Hem Kipura hem de onun daha modern dalı Libanda modern eğlence amaçlı, savaĢsız 317 biçimleriyle modern Cardio Capoeira'dan neredeyse ayırt edilemez. GüreĢ, Moraingy ve Portekizlilerin yanlıĢlıkla "Capoeira" olarak adlandırdığı sanat da dahil olmak üzere her Afrikalı dövüĢ stilinin zorunlu bir parçasıdır. Kongolu'daki Kipura, horoz dövüĢü anlamına gelir. Kongo'da, dövüĢ horozlarını taklit eden oyuncuların vücudu güçlendirmek, kontrol etmek ve fiziksel ve zihinsel sağlık ve istikrar sağlamak için tasarlanmıĢ bir teknik yarattığı kipura adlı bir oyun olduğunu belirtilir. Kipura sporu Capoeira olarak geçer(Kambon,2018:327-363; Kambon ve Songsore,2022:114-137; https://nicolecoop; http://atacxgymcapoeira). Resim 16. Kipura veya güreĢte rakibi yere atma Resim 17. Kipura da rakibi diz ile itme SONUÇ Kongo‘nun geleneksel güreĢ faaliyeti olarak Libanda güreĢi bazı kaynaklarda Kipura olarakta yer almıĢtır. Müzik eĢliğinde ve halk dansları görünümlü olarak yapılır. Modern dövüĢ sporlarının (Özellikle capoeira) kökeni olarak gösterilir. KAYNAKLAR Аlexey Mandziak and Oleg Artemenko (2010 ). The World Encyclopedia of Wrestling, MINSK,p.210 Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com http://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/libanda-congo.html https://kongolisolo.co/libanda https://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/libanda-congo.html https://www.youtube.com/watch?v=AOaWYLdx7wY&t=472s https://narratively.com/meet-merciless-champ-congos-mystical-wrestling-league/ https://www.hamajimagazine.com/capoeira-comes-back-to-its-birthplace /https://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/kipura-democratic-republic-of-the-congo.html https://nicolecoop.medium.com/african-martial-arts-6fcba9aa35b2 https://www.cambridge.org/core/journals/africa/article/abs/fighting-boys-strong-men-and-gorillas-notes-on-theimagination-of-masculinities-in-kinshasa/375676E7E415E6B337A75B5BDE746996 318 https://www.hamajimagazine.com/capoeira-comes-back-to-its-birthplace/ https://drwakanda.tumblr.com/post/143716517255/fun-real-world-facts-about-the-marvels-black chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://abawanga.files.wordpress.com/2012/04/luwangadictionary.pdf https://www.etatsolideacademy.com/ Kambon, Ọ.(2018). Afrikan=Black Combat Forms Hidden in Plain Sight: Engolo/Capoeira, Knocking-andKicking and Asafo Flag Dancing, Africology: The Journal of Pan African Studies, vol.12, no.4,327-363 Kambon, O. B. & Songsore, L. (2022) Combating cultural imperialism and cultural misorientation to preserve Afrikan intangible cultural heritage. Legon Journal of the Humanities Vol. 33.1:114-137, DOI: https://dx.doi.org/10.4314/ljh.v33i1.5 Türkmen, M., Kaya, A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 319 EVALA GÜREġ VE TÜRK GÜREġLERĠ ĠLE BENZER YÖNLERĠNĠN ARAġTIRILMASI Tuğba ġAHĠN* Eresa V. MENDOT** Osman ĠMAMOĞLU*** *Ondokuz Mayıs University Graduate School of Education Department of Sports Management Samsun/Turkiye, tugba-shn@outlook.com ** Tuva State University of Sports Sciences, Russian Federation /Tuva *** Ondokuz Mayıs Universty - YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/ Turkiye osmani55@hotmail.com Özet Evala geleneksel güreĢinin yapılıĢı ve Türk güreĢleri ile benzer noktaları tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Literatür taraması yapılmıĢ ve güreĢin yapıldığı videolar izlenmiĢtir. Evala Togo'nun Kabyé halkı tarafından uygulanan geleneksel bir güreĢ Ģeklidir. Çocukların yetiĢkinliğe geçtiği kabul edildiği için her yıl bir festivalde buluĢmalarını da kapsar. Geleneksel olarak bir takım dini ritüelleri kapsar. Mücadeleler bazı kabilelerde değiĢik kurallar içerse de genel olarak 18 ila 20 yaĢları arasındaki vücudun üst kısmı çıplak 4 veya 5 erkek güreĢçiden oluĢan iki takımı içerir. Zihinsel ve fiziksel bir güreĢ olarak kabul edilir. GüreĢçileri Ģarkılar, haykırıĢlar ve korna sesleriyle cesaretlendiren seyirciler vardır. GüreĢin öncesinde dans ve koĢular yapılmaktadır. Vücudun üst kısmı çıplak olarak yapılır. Genel olarak yere düĢürme yenilme olarak kabul edilir. GüreĢ esnasında seyircilerde davul, flüt ve diğer enstrümanlar ile müsabakalara eĢlik ederler. GüreĢin yapılma amaçları ve eski Türklerdeki kız alma (GüreĢ yapmayan adama kız vermezler denilirdi) ve düğün güreĢlerini andırmaktadır. Davul ve zurna gibi müziksel aletlerle Türk karakucak güreĢini çağrıĢtırmaktadır. Anahtar kelimeler: GüreĢ, Evala,Togo, Kabye, Gelenek INVESTIGATION OF SIMILAR ASPECTS OF EVALA WRESTLING AND TURKĠSH WRESTLING Abstract Evala traditional wrestling and similar points with Turkish wrestling were tried to be determined. A literature review was made and videos of wrestling were watched. Evala is a traditional form of wrestling practiced by the Kabyé people of Togo. It also includes meeting children at a festival each year to be considered adulthood. It traditionally encompasses a number of religious rituals. Although the fights involve different rules in some tribes, it generally involves two teams of 4 or 5 male wrestlers aged between 18 and 20 years old, bare upper body. It is considered a mental and physical wrestling. There are spectators who encourage the wrestlers with songs, shouts and horns. Conclusion: Evala, which is a traditional wrestling of Togo, one of the African Countries, is seen as a wrestling that puts rituals, dignity and psychological maturity in the foreground. Before the wrestling, dancing and running are done. The upper part of the body is done naked. In general, a knockdown is considered a defeat. During the wrestling, the audience accompanies the competition with drums, flutes and other instruments. With the purpose of wrestling, it is reminiscent of the old Turks' taking a girl (it was said that a man who did not wrestle would not give a girl) and wedding wrestling. It is reminiscent of Turkish karakucak wrestling with musical instruments such as drums and clarion. Keywords: Wrestling, Evala, Togo, Kabye, Tradition 320 1-GĠRĠġ Spor olarak güreĢin çok eski çağlardan itibaren yapıldığı ve bunun insanların yaĢamlarını sürdürebilmeleri için verdikleri mücadeleden doğduğu belirtilir (Türkmen ve ark.,2006:7794;Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-188). Togo‘da zemini taĢlık olan dağlık bir bölge olan ülkenin kuzeyi, "Kabyé" etnik grubunun hakim olduğu çok sayıda mücadele merkeziyle dikkat çeker. Kurak bir toprakta darı ve sorgum yetiĢtirmeyi baĢardıkları için "taĢ köylüleri" olarak adlandırılan Kabyè halkı, inançlarına ve geleneklerine sadık kalmıĢtır. Kabye, Togo'nun Kara Vadisi bölgesindeki arazinin çiftçiliği ve yetiĢtirilmesiyle tanınır. Aynı zamanda ünlü avcılardır. Doğanın ve hayvanların tehlikesiyle yüzleĢmek için Kabye genç oğlanın dayanıklılığa, cesarete ve güce ihtiyacı var. Bu nedenle, Kabye ataları bu güreĢi kültürel ve geleneksel bir tören olarak baĢlatmıĢtır. Bu tören her yıl bölgedeki tarım tatiline denk gelen ay olan Temmuz ayında yapılır. Gündüzleri ustaca sulanan teras sistemlerine tutunarak, akĢamları küçük yuvarlak kulübelerden oluĢan "soukala" ailesine sığınan Kuzey halklarının zorlu yaĢamı, dini nitelikteki festivaller ve törenlerle noktalanır. Bunların her birinin kendi ritimleri, dansları, baĢlangıç uygulamaları vardır.Tarım Ģartlarının kemer sıkması gibi, derin mistik-dini inançlarla bağlantılı inisiyasyon ayinleri de Kuzey halkı için gerçek sınavlardır (https://wikitrtr.top). Ġnisiyasyon bireyin spiritüel geliĢimi için, ‗spiritüel tesir‘i alıp aktarabilen bir üstadın sert ve sürekli kontrolü altında, bir düzen ve disiplin içinde, sınavlara dayalı tarzda, metotlu olarak eğitimi Ģeklinde tanımlanmaktadır. 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR GüreĢ tanımı: Evala, esas olarak Batı Afrika'da kuzey Togo'nun Kabyé'si tarafından uygulanan geleneksel bir güreĢ Ģeklidir. YarıĢmacılar, genç erkeklerin yetiĢkinliğe baĢlamasıyla ilgili her yıl bir festivalde buluĢur. Evala, genç erkeklerin bir hafta boyunca ailelerinden ayrı tutuldukları, beslendikleri ve zihinsel eğitime tabi tutuldukları özel kulübelerde ikamet ettikleri bu baĢlama töreninin sondan bir önceki öğesidir. GüreĢten önce, katılımcılar üç dağa tırmanmayı içeren bir dağ yolculuğuna çıkarlar; tamamlamayanların yetiĢkinliğe girdiği kabul edilmez (https://wikitrtr.top/wiki/Kabye_people; Gemma ve ark.,2007; Samuel,1987). GüreĢin tarihi: Efsaneye göre, Kabyè'ler arasındaki evala geleneksel güreĢ, sopalarla uygulanan atalardan kalma bir spordan doğdu. YarıĢmacılar, copların birbirlerini kuvvetlice tutarak bitirmeye karar veren iki yarıĢmacının elinden düĢtüğü güne kadar rakiplerini bir cop kullanarak yere atarlardı. Böylece, yıllar geçtikçe, genç Kabyè erkeğini fiziksel ve zihinsel olarak hazırlamayı ve ona yetiĢkinliğe giden kapıyı açmayı amaçlayan bir egzersiz haline gelen Evala doğdu. Togo‘da "kabye" etnik grubun törenlerinde, insanların sevinç içinde kendilerini bin renk, bin değiĢik nesneyle süsledikleri, çeĢitli müzik aletlerinin ritmine göre Ģarkı söyleyip dans ettikleri, böylece bütünleĢme sürecine eĢlik edip katıldıkları büyük buluĢmalar yapılır. Yoğun bir kutlama anı, günümüzde "Evalas", kantonlar arası güreĢ toplantılarını, üç yıl üst üste savaĢan ergenlerin "EZAKPA=Geleneksel dans" statüsüne ulaĢacakları yarıĢmaları tercih ediyor ve onlara evlenme imkanı veriyor. Genel olarak Afrika'da olduğu gibi, yardım savaĢ alanını kendiliğinden sınırlandırıyor. GüreĢçiler kamplarındadır ve mücadelelerin programlanmıĢ organizasyonuna göre birbirleriyle karĢılaĢırlar. Fair play anlayıĢı geleneksel ve çok dikkat edilen bir durum olduğu için, aynı anda gerçekleĢen tüm mücadeleleri kafa karıĢıklığı olmadan değerlendirmekten tek bir hakem sorumlu olur. Bu gösteriler aynı zamanda 321 "Ahoza"ların (14-15 yaĢlarında çocukların) karĢıt kiĢilerle büyük bir yakın dövüĢte çarpıĢarak ilk mücadelelerini yapmaları ve günü neĢeli bir Ģekilde bitirmeleri için bir fırsattır. GüreĢin yapılma zamanları: Togo'nun baĢkenti Lome'den 260 mil uzaklıktaki Kozah eyaletinde, ölümsüz bir atalarına bağlı gelenek, her yıl Temmuz ayında dünyanın dört bir yanından büyük kalabalıkları kendine çekiyor: Kabyè'ler arasında Evala geleneksel güreĢ yapılıyor. Günümüzde uygulandığı yerler: Diğer Afrika ülkeleri gibi, Togo ülkesinin de birçok insanı veya etnik grubu var. Ewe, Guin, Mina, Losso, Kabye ve diğerleri, Togo halkının ana gruplarıdır. Her etnik grubun, yeni yılı veya erkek çocuktan erkeğe geçiĢi belirleyen kendi kültürel ve geleneksel töreni vardır. Guin için Ekpe-Ekpe; Bassar için D'Pontr; Akposso-Akebou için Ovazu; Kabye için Evala, vb. Kabyè halkının Evala inisiyasyon güreĢi Ģimdi Kozah bölgesinin yerlileri arasındaki bir toplantıdan daha büyük hale geldi. ġimdi farklı bir kalabalığı çeken yıllık bir etkinlik, kültürel geleneği koruma arayıĢının bir ifadesi ve aynı zamanda katılan birçok turist göz önüne alındığında bir iĢ fırsatıdır. BaĢlangıçta dokuz Kabyè bölgesinde uygulanan evala güreĢleri, Kozah eyaletinin sınırlarını geçti. Doufelgou eyaletindeki Yaka bölgesi de Ģu anda bunu uyguluyor, en az 13 diğer bölgeden bahsetmiyorum bile - Lama, Pya, Tchitchao, Yadè, Bohou, Kouméa, Sarakawa, Landa, Djamdè, Yaka, Tcharè, Soumdina ve Lassa (https://www.myafricanmagazine). Evala güreĢi öncesi faaliyetler: YarıĢmacılar her yıl genç erkeklerin yetiĢkinliğe giriĢini belirlemek için bir festivalde buluĢuyor. Evala, genç erkeklerin bir hafta boyunca ailelerinden ayrı tutulduğu bu geleneksel ayinin ikinci unsurudur. Bu geleneğin ilk unsuru on sekiz yaĢında gerçekleĢir. Bu yaĢtaki genç çocuk, anne ve babasına haber vermeden amcası tarafından alınır. Daha sonra amca köpeğin yağıyla yeğenine masaj yapar. Bu süreden sonra, aynı ayini geçiren diğer genç erkekleri bulacağı ―Poudo‖ adı verilen özel ve kutsal kulübelere getirilir. Artık beslenirler ve zihinsel eğitime tabi tutulurlar. Bu, dağlara tırmanmayı içeren bir hac sırasında olur. Yolculuk sırasında köpekleri öldürür ve yerler; bütün bunlar sabah oluyor. Öğleden sonra gerçekleĢen geleneğin ikinci unsuru, tam anlamıyla güreĢtir (Dossou,2010). GüreĢin yapılıĢı: Kabyé köyleri bir Ģekilde karayla çevrili olduğundan, her kantonun kendi güreĢ biçimi, tarzı, hatta kendi teknikleri vardır. Tchitchao köylüleri, kara muharebesinde uzman olma ününe bu Ģekilde sahiptir. Kullanılan teknikler dizisine "Seu" denir. GüreĢ sahasında, her takım en iyisi ön sırada olmak üzere birkaç sıra güreĢçiden oluĢturur. En değerli olanlar, arenaların etrafında toplanan ve onları davul, flüt ve diğer enstrümanların melodisiyle tezahürat eden hayran kalabalığı tarafından daha aktif hale getirilir. Kabyè genç adamı, rakibini yenerek topluluğunu savunma yeteneğini ve sonuçta bu bir spor olarak, yenilgide onurlu kalma yeteneğini bu Ģekilde gösterir. Evala, amacı rakibini devirmek olan ve her yıl Kara, Togo'da gerçekleĢen geleneksel bir güreĢ Ģeklidir. Mücadeleler 18 ila 20 yaĢları arasındaki 5 genç erkekten oluĢan takımlar halinde gerçekleĢir (https://wikitrtr.top; Samuel,1987). Yadè köyünde, güreĢçiler bacak oyunlarına (çelme takmalar) dayalı olarak iyi ve ayakta duran güreĢ teknisyenleri olarak tanınırlar. Kalça, sırt üzerine düĢmeler güreĢ teknikleri olarak kabul edilir. Üretilen ana teknikler, hem saldırıda hem de savunmada kullanılır (Resim 1 ve 2). Pya bölgesinde Tchitchao ve Yadé'ye özgü jestler buluyoruz ama projeksiyonlar daha akrobatiktir. Gerçekten de, bir güreĢçi rakibini omzunun veya kafasının üzerinden kaldırıp sallamayı baĢardığında mükemmelliğe ulaĢılır (Resim 3 ve 4). Ġlk temaslar genellikle üst vücudun kontrolünün aranmasıyla baĢlar ve bilekler kontrol edilmeye çalıĢılır (Resim 5 ve 6). Hakemler: Törenin geleneksel yönü, cemaatin büyüklerinin mevcudiyeti ile ortaya çıkar. Kurallara uyulmasını sağlayan, turnuvaların yönetimini ve hakemliğini sağlayanlar bu bilge adamlardır. Törenlerin yapılacağı tarihler kahinlere danıĢılması ve ardından "Tchodjo" adlı yüksek rahip 322 tarafından verilen yetki ile belirlenir. Mücadelelerin ardından geleneksel olarak rahipler törene izin verdikleri için atalara teĢekkür etmek için kutsal yerleri gezerler. GüreĢin önemi: Genç Kabyè adamı, bir inisiyasyon ritüelinden geçmedikçe topluluğunun bir üyesi olmaz. "Bu, diğerlerinin yanı sıra, bireyi yetiĢkinlik çağındaki sorumluluklara hazırlanırken Ģekillendiren ve modelleyen uzun bir süreçte çok önemli bir aĢamadır" diyor gazeteci-antropolog ve Kabyè çalıĢmaları uzmanı Kao Blanzoua. "KiĢi bir Evalon (Evala'nın tekil Ģekli) olarak doğmaz, kiĢi sonradan geliĢmelidir. Bunu yapmak için, kiĢinin inisiyasyon sürecinden geçmesi gerekir "diye vurguluyor. Kabyè'ler arasında, genç adamın inisiyasyonu genç ve yetiĢkin yaĢını kapsayan iki aĢamadadır. GeliĢim aĢaması yağmur mevsiminde akranlarıyla güreĢerek dayanıklılığını test etmesi gereken üç yıllık bir çıraklıktır, Ģampiyonalar mahalle düzeyinde, daha sonra köy düzeyinde ve son olarak köyler arasında düzenlenir. Bir spor olarak, Evala güreĢ, bir haftalık bir süre boyunca baĢlatılanın fiziksel gücünü, dayanıklılığını ve çevikliğini test etmeye yardımcı olur (https://www.myafricanmagazine). Bir inisiyasyon ritüeli olan Evala, Togo'daki Kabyè etnik grubundaki genç adamın büyümesinde çok önemli bir aĢamadır (https://www.myafricanmagazine.com). Evala, genç Kabiye'nin insan hayatına ilk giriĢidir. Gençler bu ayinlere tabi tutulmadan önce uzun zamandır psikolojik ve fiziksel olarak hazırlanmıĢlardır. Kabyè ülkesinde bu inisiyasyondan çekinen bir genç, bilge adamlardan, ebeveynlerinden ve tüm toplumdan misillemelere maruz kalır. Bir nevi toplumdan dıĢlanmıĢtır. Bu operasyonun temel amacı, gençleri dayanıklılığa, cesarete ve acılara göğüs germeye alıĢtırmaktır. Olayın kültürel yönü, gencin yapması gereken fedakarlıklarla artar: oruç tutma, cinsel perhiz ve savaĢçının dıĢ belirtileri olan yara izlerine dayanma. Bu mücadele sistemi önceleri kabileler arası çatıĢmaları çözmeye baĢladı ve kabileler arasındaki savaĢın yerini mücadele aldı. Bugün ise ritüel dövüĢlerin organizasyonu da daha Ģenlikli bir boyuta sahiptir ve her kutlamada muhteĢem bir gösteri yaratılmaktadır. Evala bir inisiyasyon ayinidir. Bu etkinliğe hazırlanmak için gençler bir hafta boyunca ailelerinden ayrı tutularak özel kulübelerde yaĢarlar, beslenir ve zihinsel olarak hazırlanır. Köpek eti tüketimi, Evala'nın dayanıklılık ve çevikliğin sırrı: Köpek eti tüketimi, üç yıllık inisiyasyon (Ruhsal eğitim durumu) süreci boyunca önemli bir husustur; köpek kurnaz, kalıcı, cesur, akıllı ve sadık olarak kabul edilir, bunların hepsi de Evalon'un güreĢler sırasında rakiplerini yenebilmesi için gereken niteliklerdir. YarıĢmadan önceki hafta boyunca, Evala izolasyona girerek ve kendilerini köpek eti ile doldurarak hazırlanırlar. Fiziksel ve psikolojik potansiyellerini maksimumda tutmak için kızlarla el sıkıĢmaktan ve seks yapmaktan kaçınırlar. Üç yıllık inisiyasyondan sonra, Evala bir daha asla köpek eti yememelidir. Köpek eti tüketimi, Evalou ritüelinin merkezi ve temel bir unsurudur, hevesli Evalou için bu tüketim bir seçim değil, inisiyasyon ayinlerinin yerine getirilmesi için gerekli bir reçetedir, inisiye, elde etmek için köpek eti tüketmeye zorlanır. Geleneksel güreĢ yetiĢkinliğe açılan kapıdır: Zorlu fiziksel karĢılaĢmaların, arenalarda esneyen ve esnetmeyen kasların taraftarların tezahüratlarının ritmine kadar uzanan müthiĢ Ģokunun ötesinde, genç Evalon, anahtarını çeĢitli ayrıcalıkların tadını çıkarabileceği yetiĢkin sınıfına güreĢtirerek kazanıyor. Topluluğunun saygısına ek olarak, "artık sevilen birinin hastalığı durumunda bir büyücülük doktoruna danıĢma hakkına sahiptir; düĢmanın saldırısı durumunda toplumu savunmak için silahlanmak; evlenmek ve bir aile yetiĢtirmek ya da öldüğünde, çocuklarınkinden farklı olan bir yetiĢkinin mezarına gömülmek, "diyor Kabyè çalıĢmaları uzmanı Blanzoua (https://www.myafricanmagazine). Bir gencin erkek olarak kabul edilebilmesi için 18 yaĢından itibaren üç yıl üst üste mücadele etmesi gerekir, mücadeleler ebeveynlerinin, arkadaĢlarının gözleri önünde çıplak göğüslü karĢılaĢan 4 veya 5 güreĢçiden oluĢan iki takımı içerir. 323 Evala güreĢi tören anı faaliyetler: Tören sırasında mahalle köylerinden iki ekip bir oyun alanında buluĢuyor. Takımlar Ģarkılarla ve taraftarlarının teĢvikiyle birbirleriyle mücadele ediyor. Kalabalık çılgına dönüyor ve bir güreĢçi yere atıldığında gök gürültüsü gibi kükrüyor. Taraftarların takımlarını cesaretlendirmek için bazı sloganları var. ―GüreĢçilerimiz cesur adamlar, rakiplerini alt edebilen cesur savaĢçılar‖ diye duyabiliyoruz. Evala bir savaĢ değil, zihinsel ve fiziksel bir güreĢtir. Bu tezahür aracılığıyla, bu bölgenin genç erkekleri yaĢlarını ve fiziksel kapasitelerini ölçerler. Bu onların medeniyetidir ve bununla gurur duyarlar. Erkekler üç yıl boyunca dağlara çıkmaya ve güreĢmeye devam ediyor. Ardından ―Kondona‖ adı verilen baĢka bir törenle inisiyasyon sona erer. ġimdi evlenmelerine izin veriliyor. GeçmiĢte, bu tür güreĢler, savaĢların pençesinde olan insanların köylerini koruyabilecek genç erkekler bulmasına izin verdi. Ayrıca, bu güreĢ erdemleri Avrupa sömürgeciliğine karĢı savaĢmak için gerekliydi. Bugün Evala güreĢi dünya çapında tanınmaktadır. Radyolar, televizyonlar ve internet gibi iletiĢim yollarının geliĢmesi, diğer insanların Evala hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar. ġu anda, törene katılmak için diğer ülkelerden birçok turist geliyor. Evala, insanların Afrika heykelleri ve geleneksel eserler sattığı ve satın aldığı sosyal-ekonomik bir faaliyet haline geldi. Dinlerin ve kiliselerin çoğalmasıyla bazı Kabye gençleri bu törene katılmayı reddediyor. Onlar için dünya geliĢti ve böyle arkaik bir Ģey yapmaya gerek yok. Aslında, Evala güreĢi çağlar boyunca değiĢti. ModernleĢme ve Avrupa uygarlığı bu değiĢime katkıda bulunmuĢtur. Bununla birlikte, birçok Kabye insanı hala atalarının onlara bıraktığı geçiĢ ve din ayinlerini uyguluyor. Kendilerine kimlik kazandıran gelenek ve kültürlerine saygılıdırlar. Bu topluluğun yaĢlıları bu kimliği koruyor ve yok olmasına izin vermeye hazır değillerdir (Dossou,2010). Resim 1. Kalça hareketi ile düĢürme Resim 4. Rakibi omuza alma Resim 2. Çangal hareketi Resim 5. GüreĢçilerin ilk temas anı 324 Resim 3. kaldırma Rakibini havaya Resim 6. GüreĢçilerin bileklerini tutmaya çalıĢmaları anı Evala güreĢi ritüel yönü: GüreĢe baĢlamadan önce, katılımcılar üç dağa tırmanmaktan oluĢan bir dağ yürüyüĢü yapmalıdır. Bu yürüyüĢü tamamlayanlar yetiĢkinliğe baĢlayacaklardır. Maçtan önce yarıĢan her aile bazı atalara tapınma ritüelleri gerçekleĢtirir. Konut komplekslerinin avlusuna yerleĢtirilen kil heykellerde yaĢayan ataların ruhlarını çağırır, her heykel bir atayı temsil eder. Ailenin büyüğü, sanki yaĢayan ailenin bir üyesiyle konuĢuyormuĢ gibi kil heykellerle konuĢur. Kilde yaĢayan ataları çağırır ve adak olarak bir içki döker. Kurban törenin bir parçasıdır ve kil heykelleri kaplayan çok sayıda tüy, bu tekrarlanan ibadet eylemlerinin sonucudur. Evala gibi büyük etkinliklerde kil heykeller ibadet edilmek üzere özenle ve saygıyla niĢlerinden çıkarılır; beyaz bir horoz kanat çırparsa, insanlar bunun ataların hayırsever bir iĢareti olduğuna inanırlar. Kadınlar, müsabakadan sonra güreĢçilere servis edilmek üzere yöresel bir yemek hazırlarlar. Atalara, aileye yardım etmeleri ve korumaları için bir kase mısır Ģarabı ile birlikte içki içme durumları vardır. Bu noktada asıl tören baĢlayabilir, bu ritüelin temel amacı genç adamı sert, cesur ve sabırlı yapmak ve sadece ergenlikten yetiĢkinliğe geçiĢi değil, aynı zamanda Kabyè kültürel kimliğinin onaylanmasını da kutsamaktır. GüreĢçileri Ģarkılar, haykırıĢlar ve korna sesleriyle cesaretlendiren seyirciler vardır. GüreĢçilere değer sembolü olan beyaz toz serpilir ve gün batımına kadar savaĢır, kazansın ya da kazanmasın, kabilede donanımlı ve eğitimli biri erkek olarak tanır, özellikle yaĢıtları arasında hiç dövüĢmemiĢ genç bir adam yetiĢkin olarak kabul edilmez. Takımlar arasında birkaç aĢamadan sonra, kazananlar zafer sayısına göre ilan edilebilir, topluluğun bilge adamlarının varlığı kurallara saygı gösterilmesini sağlar ve mücadelelerin hakemliği, aynı zamanda güçlü geleneksel yönünü de ortaya çıkarır. BaĢarılı güreĢçiler, kırmızı berelerini takmaları için Ģefin evine davet edilir; kırmızı bereli erkeklere "savaĢçı" denir, yani tüm savaĢçıların en iyisidirler. Red Cap dansı, erkeklerin kabul töreninde olgunluk ve cesaret sembolü olarak kabul edilir. Evala'nın sonunda, geleneksel rahipler ve fetiĢör (Ġhtiyar önder kiĢiler), atalara inisiyasyon ayinlerinin iyi bir Ģekilde yerine getirilmesine izin verdikleri için teĢekkür etmek için baĢta ormanlarda ve mağaralarda bulunan kutsal alanlar olmak üzere kutsal yerleri gezerler. Resim 7. Bacaktan yere düĢürmeye çalıĢma Resim 8. Rakibi yere düĢürme anı Resim 9. GüreĢçinin Boyanma anı Resim 10. Mücadeleye giden güreĢçiler 325 Evala ayinlerinin sonunda, genç adam hakların yanı sıra yükümlülükleri de içeren yeni bir sosyal statü kazanır. Sosyal statü araziyi kendi baĢına kullanma, evlenme, saldırganlık durumunda köyü savunma hakkı olabilir. Kondona: Evala'nın kapanmasının ertesi günü baĢlayan törenlere Kondana denir. Üç yıllık mücadelesini tamamlamıĢ genç inisiye bir tür orta sınıf olan Ezoukpo'ya dönüĢür ve Kondo ya da yetiĢkin olmayı arzulayabilir. BaĢı tıraĢ edilecek, boynuna bir kolye takılacak ve kendisine gong verilecek. Tören, erkeklerin gong çalması gereken dağlarda bir dans ve tırmanıĢtan oluĢur. Tören 22 ile 26 yaĢ arasındaki erkek çocukları kapsar ve bu kabul töreni, gençlerin yetiĢkin sınıfıyla bütünleĢmelerini sağlamak, onlara kalite ve saygınlık kazandırmak için gerçek bir sınavdır; baĢarılı oldukları takdirde toplumun hayatını ilgilendiren kararlarda yer alma yetkisine sahip olacaklardır. Bu dans töreninde çocuklar hayvan derileri ve kabuklarıyla süslenir ve tavuk tüyleriyle kaplı sığır boynuzlarından ağır bir baĢlık giyerler. Dans ritüeli için erkeklerin güçlerini, dayanıklılıklarını ve yeteneklerini göstermeleri, mümkün olduğu kadar uzun süre ve yaĢıtlarından daha iyi dans etmeleri, ayrıca köylerinin etrafındaki dağlardan yukarı ve aĢağı en zor yolları seçerek koĢmaları, köylerinden hareket etmeleri gerekir. Bu törenlerin merkezinde Togo'nun kuzeyindeki Kara bölgesindeki Farende köyü yer alır; Farende, Kabyè geleneğinin beĢiği olarak bilinir, çünkü Togo'daki geleneksel törenlerin ve uygulamaların baĢladığı veya solmaya devam ettiği diğer yerlerden farklı olarak, burada gelenek hala çok mevcut ve uygulanmaktadır (https://www.exploring). SONUÇ Afrika Ülkelerinden olan Togo‘nun geleneksel bir güreĢi olan Evala güreĢte ritiülleri, saygınlığı ve psikolojik olgunluğu ön plana alan bir güreĢ olarak görülüyor. GüreĢin öncesinde dans ve koĢular yapılmaktadır. Vücudun üst kısmı çıplak olarak yapılır. Genel olarak yere düĢürme yenilme olarak kabul edilir. GüreĢ esnasında seyircilerde davul, flüt ve diğer enstrümanlar ile müsabakalara eĢlik ederler. GüreĢin yapılma amaçları ile eski Türklerdeki kız alma (GüreĢ yapmayan adama kız vermezler denilirdi) ve düğün güreĢlerini andırmaktadır. Davul ve zurna gibi müziksel aletlerle Türk karakucak güreĢini çağrıĢtırmaktadır. KAYNAKLAR Doğan E., İmamoğlu O. (2020).Güreş Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik Güreş, Sporda Bilimsellik ve Akademik Yaklaşımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com Dossou Kowou (2010 ). Evala Wrestling or the Annual Feast of Muscles, ESL NEWSLETTER, chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.bhc.edu/wpcontent/uploads/2017/04/10spring_esl_newsletter.pdf Gemma Pitcher, David Andrew, Kate Armstrong, James Bainbridge, Tim Bewer, and Jean-Bernard Carillet (2007). Africa (11th ed.). Lonely Planet. pp. 524. https://www.myafricanmagazine.com/initiation-wrestling-in-togo/ https://www.exploring-africa.com/en/ethnic-groups/kabye/kabye-male-rites-evala-fight-and-kondona https://www.exploring-africa.com/en/ethnic-groups/kabye/ https://www.myafricanmagazine https://wikitrtr.top/wiki/Kabye_people Samuel Decalo (1987). "Evala". Historical dictionary of Togo (2nd ed.). Scarecrow Press. pp. 88 326 Türkmen M., Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 ALTAY CUMHURĠYETĠ ĠMAJININ ĠNġASINDA: ETNO-KÜLTÜREL BĠR SEMBOL OLARAK „ELOYUN‟ BAYRMI Mehmet TÜRKMEN* & Recep ġEHĠTOĞLU** **Prof. Dr., Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi & MuĢ Alparslan Üniversitesi GOSAE BiĢkek/Kırgızistan, e-mail: dr.turkmenmehmet@gmail.com **Dr. Öğretim Üyesi, Gaziantep Üniversitesi, El-Bab Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, Gaziantep/Türkiye, email: rsehitoglu@gantep.edu.tr Özet: ÇalıĢmanın amacı, Altay Cumhuriyeti imajının inĢasında El Oyun bayramının etno-kültürel rolünü vurgulamaktır. Konunun alaka düzeyi, El Oyun 2022'nin Rusya Halklarının Kültürel Miras Yılı'na ve Oyrot Özerk Bölgesi'nin 100. yıldönümüne adanmıĢ olmasıdır. Materyal bazında, toplumun ve yetkililerin geleneksel sanat, giyim, binit takımları ve fotoğraf sergileri ile bayramlar organize ederek, unutturulmuĢ arketip kültür kodları ve kolektif hafızayı canlandıracağı umulmaktadır. Rusya Federasyonu, Gorno-Altay Cumhuriyeti, Altay ―El-Oyun bayramının sosyo-kültürel yankısını araĢtırmakla sınırlandırılan bu çalıĢma, nitel araĢtırma desenleri içiriĢimde yer alan betimsel tanımlama yöntemiyle yapılmıĢtır. Ayrıca, her çiftli yıllarda ve iki yılda bir yapılan Altay El-Oyunları, bu makalenin birinci yazarı tarafından 2010, 2012, 2016, 2018 ve 2022 yıllarında iki bağımsız araĢtırma projesi kapsamında canlı izlenerek, doğal gözlem yöntemi de bu çalıĢmamızda kullanıldı. Metodolojik araĢtırma araçları, Altay Cumhuriyeti imajını inĢa etme mekanizmalarını ve yollarını tanımlamayı mümkün kılan yöntem ve yaklaĢımlarla karĢılaĢtırmalı tarihsel analiz yönteminin bir kombinasyonuna da dayanmaktadır. Altay Cumhuriyeti imajı, burada sergilenen folklor gruplarının ve amatör sporcuların ilgisini çeken El Oyun bayramının gösterisinde ifadesini bulmaktadır. Altay'a saygı duymanın geleneksel sembolizmi dikkate alınarak, örgütlenme konularında kabul edilen bölgesel yasaların bir incelemesi yapılır ve aynı zamanda politik tutumun sosyal değer ve normlar üzerindeki yankısı irdelenir. Zaysanlar tarafından gerçekleĢtirilen bayramı kutsamanın ritüelleri de anlatılır. El Oyun bayramının geçmiĢin kültüründen yeni bir etnik kültüre geçiĢ biçimlerinden biri olduğuna dikkat çekiliyor. El Oyun bayramı gerçekleĢtirme deneyimi, Altay ulusal bayramının sadece resmi bir etkinlik olarak değil, aynı zamanda Altaylıların modern etnik kültürünün kendini bir ifade biçimi olarak hizmet ettiği sonucuna varılır. Anahtar kelimeler: Altaylılar, bayram, imaj, etnik kültür, sembol, norm, politik yankı. IN THE CONSTRUCTION OF THE IMAGE OF THE REPUBLIC OF ALTAI: THE 'PEOPLE-GAME' HOLIDAY AS AN ETHNO-CULTURAL SYMBOL Abstract: The purpose of the study is to highlight the ethno-cultural role of the El Oiyn holiday as a symbol that has semantic meanings that are important while constructing the image of the Altai Republic. The relevance of the topic is manifested in the fact that, thanks to the established tradition to celebrate the event together with another important event or an anniversary date, El Oiyn 2022 is dedicated to the Year of the Cultural Heritage of the Peoples of Russia and the 100th anniversary of the Oirot Autonomous Region creation. The source database of the study which includes field materials, documentation, information from the regional press, and the Internet, made it possible to conclude that ―society and government materialize memory‖ through the creation of museum expositions, book and photo exhibitions, holidays and festivals dedicated to the date of the Oirot autonomy formation, renamed the Gorno-Altai Autonomous Region in 1948. It is revealed that the national holiday El Oiyn has acquired the features of a cultural event, has become a kind of statement in the cultural and sports spheres. Due to the tourist popularity of Altai, the El Oiyn holiday is becoming focused on the commercial needs of the leisure industry. The image of the Republic of Altai is manifested in the demonstration of the El Oiyn holiday as an ethnocultural symbol, but therefore the born folk meaning of the first holidays is lost. The experience of holding the El Oiyn holiday allows us to conclude that the Altai national holiday is held not only at the level of an official event but acts as a form of self-expression of the Altaians‘ modern ethnic culture. The characteristic 327 of the ritual practice to honor the natural environment of the Altai-deity, carried out by the elders in the morning on the opening day of the El Oiyn holiday, is also given. Presented a review of documents, namely regional laws, adopted in connection with the organizing problems, they consider the traditional symbolism of honoring the Altai nature while determining the place and date of the event, which has acquired national significance and acts as an interregional holiday attracting folklore groups and amateur athletes from neighboring regions. The El Oiyn holiday is not an exclusively Altai phenomenon, but one of the forms of transition from the culture of the past to a new ethnic culture. Keywords: Altaians, holiday, image, ethnic culture, symbol, norm, political resonance. GiriĢ El-Oyın16, Altay Cumhuriyeti'nde popüler bir ulusal bayramdır. Altay dilinde el - "halk/insanlar", oyın - "oyun/yarıĢma", kelimenin tam anlamıyla "halk oyunları" anlamına gelir. Altay Türkçesinde ‗oyın‘ Türkiye Türkçesinde ‗oyun‘ kelimesine karĢılık gelmekte ve aynı anlamı ifade etmekte, bu kelimede sadece ―ı‖ harfi ile ―u‖ harfi yer değiĢtirmektedir. El Oyun, Altaylılar arasındaki Altay, Çulum, ġor, Telengit, Teleüt vb. Türk klanlar arası toplantıların varisi olarak Sovyet sonrası etnik canlanma döneminde ortaya çıkan yeni bir tatildir. 1988 yılında Türk halklarıyla baĢlayan El Oyun, 2006 yılından itibaren Federal hükümet ve Altay Cumhuriyeti hükümeti Rus yöneticilerce finanse edilen, Altay Türk halkları zaysanları (klan reisleri) tarafından organize edilen, bölgeler arası öneme sahip ülke çapında bir etkinlik haline gelmiĢtir. Önem ve popülerlik açısından Altay Cumhuriyeti bayramlarının ötesine geçerek 2018'de Rusya'daki en iyi etkinlik projesi seçilmiĢtir. El Oyun'un özellikle önemli bir olay için kutlanmasıyla aynı zamana denk gelen bir gelenek vardı. BaĢlangıçta tatilin teması mekân tarafından belirlendi. Bu nedenle, 2000 yılında KoĢ-Ağaç bölgesinde tatilin tiyatro performansı için organizatörleri efsanevi "Bala Gözleri"ni seçtiler. Altay halkının efsanevi savaĢçısı ile 1993 yılında bu bölgedeki Ukok yaylasında bulunan bir kadının mumyası arasında paralellikler kuruyor. 2006 yılında El Oyun tatili, Altaylıların Rusya'ya giriĢinin 250. yıldönümüne ve 2010 yılında Altay Cumhuriyeti'nin 25. yıldönümüne adanmıĢtır. 2020'de kutlamanın iki önemli tarihe adanması planlanmıĢ, fakat pandemiden dolayı bu plan 2022‘ye kalacaktı: Altay halkının Rus devletine gönüllü giriĢinin 265. yıldönümü ve Altay Cumhuriyeti'nin oluĢumunun 30. Yıldönümü; ancak olumsuz epidemiyolojik durum nedeniyle koronavirüs enfeksiyonunun El-Oyın: Sovyet lideri M. Gorbaçov Glasnost ve Prostroyka politikasından faydalanan Altay Telengit Türkleri, 1988 yılında KoĢağaç‘ta ―Ene-Til‖ (Ana-Dil) adında bir dernek kurmuĢlardır. Amaç, Sovyet döneminde kaybettikleri ana dillerini yeniden kazanabilmektir. Bu arada diğer Altay yerli Türk bayları da bu derneğe üye olurlar haziran ayının ortalarında iki yılda bir Kuzey, Güney ve Batı Sibirya‘da yaĢamakta olan tüm Türk halklarının katılımıyla Geleneksel Oyun ve Sporların oynanacağı bir toy düzenlenmesi kararı alınır (Tüm Türkistan ve Sibirya Türk halklarında, geleneksel oyun ve sporlara, ‗Halk-Oyunları‘ denilmektedir). Altay diline ―El-Oyun‖un tam karĢılığı ―Halk-Oyunu‖ / ―Ulusal-Oyunlar‖dır. Nitekim aynı yıl (1988) Elo köyü Onguday ilçesinde sadece Türk halklarının katılımıyla ilk El-Oyun bayramı yapılmıĢtır. 2006 yılına kadar her seferinde baĢka bir yerde bu bayram düzenlenmiĢtir. 2006 yılında devlet statüsünü alan ve halk bayramı olarak kabul edilen El Oyun bayramı federal bütçeden organize ve finanse edilmeye baĢlanmıĢ, o coğrafyada bulunan Rus, Ermeni vb. sonradan gelen halklarla birlikte diğer yerli halkların da katılımıyla böylece farklı bölgelerde gerçekleĢtirilme özelliği iptal edilerek ilk defa yapıldığı yer olan Kabaylu Mejelik vadisinde yapılmaya baĢlamıĢtır (Tadina & YabıĢtaev, 2015: p. 597). Altay Cumhuriyeti‘nde iki yılda bir düzenlenen El-Oyun, geleneksel spor ve oyunların yaĢatılması ve gelecek nesillere aktarılması adına önemli bir misyonu gerçekleĢtirmektedir. Zira bu bayramda Altay Türkleri geleneksel spor ve oyunlar kategorisinde değerlendirilen güreĢ (Altay küreş), sırtta eĢ taĢıma (tonjaan duguriş), taĢ kaldırma (kodurge taş), tokmak fırlatma (tokpok çaçarı), at yarıĢı (at çabış), vahĢi ata binme (emdik ürediş), kök-börü, ok atma (ok ja adış), kamçı, Altay daması (Altay şatra), tepme (tebek), sedire tırmanma (möşgö-çıgarı) gibi Altay sosyo-kültürünü ortaya koyan geleneksel spor ve oyun faaliyetlerini gerçekleĢtirmektedirler. Ayrıca organizasyonda spor ve oyunların yanında geleneksel yemekler, geleneksel sanatlar ve kostümler, halk dansları ve geleneksel müzik performasyonları, çadır evler ve dekorasyonları, örf ve âdetler de sergilenmektedir. Bu bağlamda El-Oyun bayramı vesilesiyle Altay Cumhuriyeti‘ndeki yerli halkın ulusal anlamda yeniden doğuĢ ve canlanma yaĢadığını, bayramın bölge halklarının hoĢgörü içerisinde yaĢamalarına katkı sağladığını ve böylece özel bir misyonu yerine getirdiğini söylemek mümkündür (Tadina, & YabıĢtaev, 2015: pp. 596602). 16 328 yayılmasıyla birlikte etkinlikler iptal edildi. Dolayısıyla, yeni bir tatilin yaratılması, "yeni fikirlerin varlığını haklı çıkarmak için yeni iktidar rejimlerini meĢrulaĢtırmanın gerekli olduğu durumlarda, keskin sosyo-politik değiĢikliklerin olduğu bir durumda birçok geleneğin yaratıldığı" fikrini doğruluyor (Hobsbawm, 2000: 58). 2022 yılında, Rusya Halklarının Kültürel Mirası Yılı ve Oyrot Özerk Bölgesi'nin kuruluĢunun 100. yıldönümüne adanmıĢ XVII. Bölgeler arası tatil, El-Oyun düzenlendi. 1 Haziran 1922 tarihinde Tüm Rusya Merkez Yürütme Komitesi kararnamesiyle, Rusya Federasyonu‘nun (RF) bir parçası olarak Oyrot Özerk Bölgesi kuruldu ve 1948'de adı Gorno-Altay Özerk Bölgesi, 1991'de ise Altay Cumhuriyeti oldu. Cumhuriyetin baĢkenti Gorno-Altay Ģehrinde, devlet iktidarı temsilcilerinin, federal kurumların ve kamuya mal olmuĢ kiĢilerin yer aldığı ciddi bir etkinlik düzenlendi. Altay Cumhuriyeti baĢkanı O. L. Horokhordin, Oirot özerkliği oluĢturma kararını kader olarak nitelendirdi ve kabul edilmesinden sonra bölgenin aktif olarak geliĢmeye baĢladığını kaydetti: ―GornyAltay gözle görülür Ģekilde değiĢti, okullar ve teknik okullar açıldı, bir pedagoji enstitüsü ortaya çıktı ve sağlık sistemi aktif olarak geliĢiyordu. Bu, daha sonra kollektif çiftlikler ve devlet çiftlikleri haline gelen toprağı yetiĢtirmek için yeni çiftlik biçimleri - arteller ve ortaklıklar- yaratma ve geliĢtirme dönemiydi. Ulusal kültürün korunmasına ve geliĢtirilmesine büyük önem verildi. Ana ulaĢım arterleri olan Çuy yolunun rekonstrüksiyonu gerçekleĢtirildi‖. Rusya Devlet BaĢkanı V. V. Putin, cumhuriyet nüfusunun yıldönümünü kutlayarak, birikenin korunması ve artırılması gerektiğini vurgulayarak "tarihinize, özgün kültürünüze, ecdadınızın gelenek ve göreneklerine özen göstermeniz, cumhuriyetin sorunlarını etkin bir Ģekilde çözmeye çalıĢmanız sevindiricidir" dedi (Tadina et al., 2022: 68). Altay Cumhuriyeti Devlet ArĢivi çalıĢanları, fonlardan benzersiz arĢiv belgeleri ve fotoğrafların sunulduğu, özerkliğin oluĢumunu anlatan "Benim Oyrotum" adlı bir fotoğraf-belgesel sergisi [Oyrot'un 100. Yıldönümüne özel] hazırladı. Altay Cumhuriyeti Ulusal Müzesi'nde bir sergi hazırlandı, 1920-30'lara ait bir köylü evinin iç mekânları, 1950'ler ve 1980'lerdeki bir Ģehir sakininin dairesinin taklidi olarak yeniden oluĢturuldu ve ziyaretçilerin Sovyet döneminin atmosferini yaĢamaları sağlandı. Bu sergide ebeveynlerin ve büyükbabaların nasıl yaĢadıklarını, hangi oyuncaklarla oynadıklarını ne okuduklarını ve boĢ zamanlarında ne yaptıklarını hayal edebilirsiniz. Sergi, uzun, zor ve anlamlı bir tarihsel yolun kanıtlarını görme fırsatı sunuyor. Yüz yıl öncesine ait fotoğraflar, belgeler, duvar gazeteleri Oyrot Özerk Bölgesi'nin nasıl oluĢtuğunu gösteriyor. Öyle ki Oyrot özerkliğinin oluĢturulmasına iliĢkin kararname, posterler, Sosyalist emekçilerin fotoğrafları, bölge liderleri, doktorlar, öğretmenler, bölgenin kültürel figürleri sunuldu. Müze sergisinde geyik, koyun yetiĢtirme ürünleri, perde-tül ürünleri, giyim, dokuma fabrikaları ve Elektrobıtpribor fabrikası vb. (Tadina et al., 2022: 69) görmek mümkündür. Bugün Altay Türk halkları, unutulmaz manzaralar, müze sergileri, kitap ve fotoğraf sergileri, bayramlar ve festivaller yaratarak sosyal hafızayı canlandırıyor. Bu unsurların canlandırılması, hükümet programında da yer almasına rağmen icraata maalesef konulmamaktadır. E. Smith'e göre yukarıda sıralananlar, kültürün geliĢmesinde ve bireysel toplulukların kaderini gerçekleĢtirmede birer güçlü faktörüdür. (Smith, 2004: 348–349). Ġmajlarını oluĢturmanın yolları, onu üreten aktörleri, geliĢtirilen mekanizma ve stratejiyi ve mevcut kaynakları içerir. Bu çalıĢmanın amacı, Altay Cumhuriyeti imajının inĢasında bir sembol olarak El Oyun bayramının etno-kültürel rolünün altını çizmektir. Bu sebeple aĢağıda ifade edilen araĢtırma hedefleri belirlenmiĢtir: 329 - Altaylıların dünyasının mevcut resmini, geçmiĢ ve Ģimdiki olayları yorumlamak için mit yaratma ve sosyal uygulama yeteneğine sahip bölgesel seçkinlerin imajını vurgulamak. - Bölgenin etno-politik ve etno-kültürel imajını inĢa etmek için bir araç görevi gören toplumsal hafıza ile iliĢkili yeni anlamlar bağlamında El Oyun tatilinin yaratılma ve yaĢayabilirlik nedenlerini belirlemek. - El Oyun tatilinin ritüel bileĢenini desteklemek için zaysanların aĢiret reisleri olarak faaliyetlerini karakterize etmek. - Altay Cumhuriyeti imajının inĢasında geçmiĢ olayların tarihsel önemi fikrini yaygınlaĢtırmak için bir strateji belirlemek. - ÇalıĢmanın kaynak tabanını toplamak ve bilimsel dolaĢıma sokmaktır. Problemin formülasyonu, benzersiz saha materyali toplamayı ve analitik iĢlemeyi gerçekleĢtirmeyi mümkün kılar. Ana kaynaklar olarak yerel gazetelerin materyalleri, internetten bilgiler, halkla iliĢkiler konularında yerel makamların belgeleri kullanıldı. Altay halkının XVII. Bölgeler arası tatilinin "El Oyun 2022" düzenlenmesine iliĢkin düzenlemeler ve metodolojik araĢtırma araçları, Altay Cumhuriyeti imajını inĢa etme mekanizmalarını ve yollarını tanımlamayı mümkün kılan yöntem ve yaklaĢımlarla karĢılaĢtırmalı tarihsel analiz yönteminin bir kombinasyonuna dayanmaktadır. El Oyun Bayramının Tarih Yazımına Genel BakıĢ Ülke çapındaki El Oyun tatili birden fazla araĢtırmanın konusu olmasına rağmen, bu makalenin konusu yeterince çalıĢılmamıĢtır. Rusya Bilimler Akademisi Etnoloji ve Antropoloji Enstitüsü'nde araĢtırmacı olan I. L. Babich, 2001 yılında Altay Cumhuriyeti'ndeydi. Altaylıların Ģenlik kültürünün geliĢimini ve cumhuriyetçi yetkililerin ulusal kutlamaları tasarlamadaki faaliyetlerini inceledi. Ona göre Altaylıların etnik kültüründe bir canlanma olmadı ve bölgesel kültür bakanlığının desteğiyle bireysel unsurlarını (kıyafetler, müzik, tatiller) kitlesel tüm Rusya kültürüne sokarak stilize bir Altay kültürünün oluĢturulması sağlandı (Babich, 2002: 4, 16). E. A. Plavskoy, Altaylıların etnik kültüründeki geleneksel ve modern bileĢenlerin oranını ortaya koymaya çalıĢtı. Yazar, "Bugün Altaylıların kültürü, geçmiĢin ve günümüzün, yerli ve ödünç alınmıĢ, geleneksel ve modern, etnik olarak özgül ve kitlesel unsurların karmaĢık, çok faktörlü bir oluĢumudur" sonucuna varıyor (Plavskaya, 2012: 156). Diğer araĢtırmacılar ise, El Oyun halk oyunlarının ve Hakas Tun Poyramı'nın (ilk gün bayramı) usta zanaatlar olarak karĢılaĢtırmalı bir analizini veriyor: ―Tatillerin organizatörlerine göre zanaatkârların katıldığı yarıĢmalar, sergiler, fuarlar ve ayrıca Altay ve Hakasya cumhuriyetlerinin kültür ve sanat alanındaki figürleri, orijinal uygulamalı ulusal sanatın korunmasına ve geliĢtirilmesine katkıda bulunur; kültürel geleneklerin geliĢtirilmesi ve tanıtılması, gençlerin bu geleneklerle tanıĢtırılması Altay ve Hakasya cumhuriyetlerinin neslinin oluĢturulması, diğer bölgelerle kültürel bağların geliĢtirilmesi ve bu bölgelere turist ilgisinin çekilmesi‖ sonucuna varıyor (Moskvina ve Pavlova, 2013: 30). E. V. Samushkina, tatilin kültürel hafızanın oluĢum mekanizmalarından biri olduğunu savunuyor ve Ģu Ģekilde aktarıyor: ―var olduğu yıllar boyunca, bölgenin Türk klanların nüfusunun etnik kimliğini gösteren bir dizi iĢaret geliĢtirildi: geçmiĢe ait imgeler, folklor, geleneksel giysiler, mutfak, göçebe 330 kültür, Altay dili vb. aynı zamanda, son yıllarda, bölgenin yerli Türkçe konuĢan nüfusunun istikrarlı geliĢimi ile iliĢkili olan tarihi ve kültürel mirasın yaygınlaĢtırılması, yayınlanması ve korunmasına iliĢkin projeler olduğunu belirtmek önemlidir‖ (Samushkina, 2019: 287–288). N. A. Tadina ve T. S. Yabyshtaev, toplanan saha materyaline dayanarak, Altay Cumhuriyeti bayramı El Oyun'un yaratılması, organizasyonu ve düzenlenmesi de dâhil olmak üzere zaysanların (kabile reisleri) sosyal faaliyetlerinin dönemlendirmesini veriyor. Ulusal önem kazanan ve bölgeler arası bir tatil iĢlevi gören, komĢu bölgelerden folklor gruplarını ve amatör sporcuları çeken etkinliğin yeri ve tarihinin belirlenmesinde Altay'ın doğasını onurlandırmanın geleneksel sembolizmi dikkate alınarak kabul edilen bölgesel yasaların gözden geçirilmesi Tuva, Hakasya, Kemerovo bölgesi ve Altay Bölgesi söz konusudur (Tadina ve Yabyshtaev, 2021: 102). El Oyun Bayramı, Altay Cumhuriyeti'nin Etnokültürel Sembolü Üst-Kan, Oybok dağ geçidi, Almıs-tuu dağının karĢısındaki köyde Beyaz Dağ olarak da adlandırılan yerde, 2022 Temmuz ayı baĢında El Oyun olayı gerçekleĢti. Bir hipodrom, devasa bir sahne, seyirciler için tribünler ve Ģenlik alanına alıĢveriĢ merkezleri yerleĢtirildi. Bir çadır kampı donatıldı, bir kuyu açıldı, elektrik Ģebekeleri ve yollar döĢendi, arkeolojik bir anıt olan Üst-Kanskoy mağarasına bir merdiven inĢa edildi. Ġnternet alanında El Oyun'a, önemli bir olay ve Altay Cumhuriyeti'nin ana olayı, "en büyük ve en görkemli", "ulusal-kültürel canlanmaya, halkların dostluk ve kardeĢliğinin güçlenmesine hizmet eden", "halkların manevi birliği" bayramı denir (Prazdnik …; XVII Mezhregional'nyy …). Altay Cumhuriyetin özellikle Türk nüfusu bayram için önceden hazırlanır, her ilçe kendi El Oyun'u ekibini hazırlar ve bu ekiplerini yarıĢmalar esnasında ateĢli tutar, delege edilebilecek katılımcıları seçer, yeteneklerini sunarlar. Tatilin hazırlanması ve düzenlenmesi, cumhuriyet hükümetinin temsilcilerini, ilçe yönetimlerinin baĢkanlarını ve her ilçeden genellikle zaysan (kabile reisi) olan delegeleri içeren özel bir komite tarafından yönetilir. Bayram, geliĢtirilmiĢ tek bir senaryoya göre gerçekleĢir. Bayram yerinde kutsama ritüeli, tiyatro açılıĢı, yarıĢma ve festival programları, geleneksel kıyafet ve mesken yarıĢması, yaratıcı ekiplerin performansları, el sanatları ve sanatların sergi-panayırı, ulusal (geleneksel) oyun ve spor müsabakaları yer alır. 14 spor oyunları dalında yaklaĢık 800 sporcu yer aldı [Gornom...], bölgelerin temsilcileri ve baĢta Hakasya, Tuva Yakutya, Kazakistan, Kırgızistan, Altay Cumhuriyeti içerisinde bulunan Çulum, ġor, Buryat, Teleut, Telengit vb. diğer Türk halkları, Moğollar, Ruslar ve komĢu bölgelerden konuklar ile kültürel programa binden fazla sanatçı katıldı (Tadina et al., 2022: 71). Halk oyunlarının çok yönlü bir bayram olarak geliĢimi: Kimisi spor müsabakalarıyla, kimisi yaratıcı ekiplerin yarıĢmasıyla, kimisi halk sanatı sergileriyle ilgilenir ve aynı anda farklı etkinlikler gerçekleĢtirilir ve bazen her etkinliği ziyaret etmek kolay olmaz. El Oyun‘da, ―en iyi yurt/geleneksel çadır ev‖, "ulusal mutfağın en iyi yemeği", "en iyi at koĢum takımı", "en iyi ulusal kostüm" için yarıĢmalar yapılmaktadır. El Oyun, sadece geleneksel kıyafetlerin değil, Federal devlet tarafından 2006 yılında bayramın bütçesi karĢılandığından bu tarafa, aynı zamanda halk tarzında modern kıyafetlerin de sergilendiği bir yer haline gelmiĢtir. Tüm günler boyunca yaratıcı geleneksel sanat, müzik, kostüm, çadır tiyatro vb. mitsel kültür unsurlarının yanı sıra amatör spor oyunları takımlarının yarıĢmaları da vardır. Ana yarıĢma türlerinden biri at yarıĢıdır. Bu yarıĢın ayrıcalığı, Altaylıların yaĢam desteği ve günlük kültüründe atın önemi ile açıklanmaktadır. Ġlk olarak, adına Altay Türkçesinde ―emdik-ürediş‖ denilen, sırtına hiç eyer vurulmamıĢ çıplak atların geleneksel terbiye yöntemleri yarıĢı 331 gösterilmektedir. Doğrudan sığır yetiĢtirme uygulamasından alınırlar ve gerçek koĢullara yakındırlar. Daha sonra kiĢisel ve toplu liderlik için (Telengit-küreş, Jűgüriş, Kök-börü, vb.) çeĢitli binicilik yarıĢmaları vardır. Yine, konuĢmacılar kiĢisel ödülleri için değil, asıl Ģey için -ilçenin, köyün ve tabii ki katılımcının temsil ettiği söok'un (klan) onuru için mücadele ediyorlar. Binicilik oyunu Kök-börü, çok sayıda izleyiciyi kendine çekiyor ve her biri onu kendi tarzında görüyor. SanayileĢmiĢ bölgelerden ve büyük Ģehirlerden gelen ziyaretçiler, yabancı turistler keçi karkası ile oynanan Kök-börü oyununu egzotik ve zorlu bir performans olarak algılıyor. Bir Avrupalı için at sırtındaki güçlü adamların birbirlerinden bir keçi karkasını nasıl kopardığını ve ardından onu özel kalelere atmak için dörtnala koĢtuğunu izlemek, göçebelerin nazarında nefes kesici bir manzaradır (Yabyshtaev, 2011: 208). Kelimenin tam anlamıyla Kök-börü, ―Boz-kurt‖ anlamına gelir. Adındaki "kurt" kelimesi tesadüfi değildir; katılımcıların el becerilerini, "toplu avlanma" becerilerini kiĢileĢtirir. ġarkıcıların ve dansçıların yarıĢmaları ve spor müsabakaları gün doğumundan gün batımına neredeyse kesintisiz devam eder. Gençler geleneksel güreĢ (küreş), okçuluk (ok-caa adış), taĢ kaldırma (ködürge taş), küçük ağaç sopaları kamçılama (kamçı), ayakla raketle atma (tebek), Altay daması (şatra) oynamakta yarıĢırlar. Yükselen Sarlık 17 (vahşi yak), genç atların terbiyesi (emdik-ürediş) ve diğer oyun türleri de bulunmaktadır. Geleneksel spor oyunları müsabakaları geliĢmiĢ bir kurallar sistemine, organize hakemliğe ve ödüllere sahiptir. Klanları, yarıĢma ödüllerinin maddi boyutundan ziyade onursal boyutu ilgilendirir. YarıĢın galibi kabilesinin kahramanı ilan edilir, o artık klanından onursal payeyi hak etmiĢtir. Müsabakalar eğlencelidir, gürültülüdür, çekiĢmelidir, seyirciler hakem ve sonuçların tartıĢılmasına ve mücadelesine katılır. Katılımcıların gücü, el becerisi, cesareti, dayanıklılığı, sebatı, gruplarının, köylerinin ve söok'larının (klanlarının) kiĢileĢtirilmiĢ gençliği ve hünerleridir. El Oyun Bayramının Ritüel BileĢeni Altaylıların geleneksel kültür unsurlarının ayrılmaz bir bileĢeni olan ritüellerinin yaĢatılmasını ve bu konuda çaba gösterenleri destekliyor gözüken birçok Rus yetkili veya politikacıların, bu çabaları açıktan veya gizliden köstekledikleri görülmüĢtür (Tadina et al., 2022: 72). Altay Cumhuriyeti halkını Oyrot Özerk Bölgesi'nin 100. yıldönümünde kutlayan Rusya Devlet BaĢkanı Vladimir Putin, "tarihine, orijinal kültürüne, atalarının gelenek ve göreneklerine karĢı dikkatli bir tutum sergilenmesinin, bunlara sahip çıkıp korunmasın doğru olacağını" belirtti. Altaylılar arasında bu ritüel özellik, dünya görüĢü tutumlarına uyulmasında kendini gösterir ve dünyanın geleneksel resminde kabul edilir. Örneğin, diğer dünyayla olan "sınır" ihlal edilmez. Yıl boyunca aileleri ve akrabaları arasında cenaze töreni yapılmayan yaĢlı erkekler ayinlere katılır, bu ritüel saflık kuralının gereğidir. Birçok yönden bunun bir performans olmadığı vurgulanmalıdır; normlara ve yasaklara uyulması, Altaylıların günlük yaĢamından ayinler ve ritüeller yaratılması durumu söz konusudur. Daha önce de belirtildiği gibi, Altay söok klanlarının reisleri olan zaysanlar, sosyal önemlerini gösteren El Oyun bayramının kutlanmasına katılırlar. Altay etnik ortamında iliĢkilerin temel ilkesi yaĢlıların prestijidir. El Oyun bayramı da dâhil olmak üzere halka açık tek bir etkinlik onların katılımı olmadan gerçekleĢmez, aksi takdirde etkinliğin sosyal önemi olmaz. Onların çabaları sayesinde Altaylıların geleneksel kültürünün sembolleri dikkate alınarak El Oyun bayramı düzenleniyor. 2005 yılında kabul edilen ve periyodik olarak ayarlanan "Altay Cumhuriyeti'nde tatillerde ve unutulmaz günlerde, yıldönümlerinde yapılan sosyal merasimler" yasasında Zaysanların yer alması ve birçok ritüel uygulamalar yer almaktadır (Hobsbawm, 2000: 58). El Oyun bayramı, çift yılın Temmuz ayının baĢında, haftanın ikinci yarısındaki yeni ayın çift gününde tayin edilir ve üç gün sürer. Sarlık, Seminsky Range'in bir parçası olan ve en yüksek noktası olan (2507 m) bir dağdır. Altayca'dan çevrilmiĢtir, "vahĢi yak" anlamına gelir. 17 332 AçılıĢ töreni, çift sayıda aĢiret reisleri (zaysanlar), köy ve/veya ilçe muhtarı ve eski neslin diğer temsilcilerini içeren yaĢlı erkekler tarafından yapılır. Modern ritüel eski olandan geliyor, geçen yüzyılın baĢında, Burhancılık Altaylılar arasında yayıldığında, Ak-jаŋ (kelimenin tam anlamıyla "beyaz/gerçek inanç") olarak adlandırılır (Tadina, 2013: 98). Bayram günü sabahın erken saatlerinde, yaĢlılar bir grup halinde civarda saygı duyulan doruğun alçak doğu yamacına tırmanırlar. Grubun kıdemli üyesi, yaklaĢan etkinliğin baĢarısı için bir taleple yükselen güneĢe dönerek bir huĢ ağacına iki beyaz ritüel kurdele bağlar, doğudan baĢlayarak dört ana noktaya süt serper. Geri kalanlar bir ateĢ yakar ve dizlerinin üzerinde Altay tanrısına tapınma ayinini gerçekleĢtirir. Altaylıların yanlarında getirdikleri geleneksel yiyecekleri -kurut peyniri, yassı kekler, tereyağı, ince öğütülmüĢ kavrulmuĢ arpa (talkan)– ateĢe bir "ikram" olarak konur. Ritüel eylemler, medya, eĢlik eden kiĢiler ve diğer kiĢiler olmadan özel bir ortamda gerçekleĢen Altay ruhlarına saygı ve Ģükran duygusunu ifade eder (Yabyshtaev, 2019: 141). Doğaya saygı ilkelerine aykırı etkinlikler iptal edildi. Altay dünyasının resmine göre, insanları barındıran Altay'ın yaĢayan bir tanrı olduğuna inanılıyor (Altay eezi -"Altay'ın Efendisi" olarak adlandırılır) ve doğal nesneler -dağlar, ormanlar, nehirler, göller, Ģifalı kaynaklar"Arjan"- rahatsız edilmemesi gereken koruyucu ruhlara sahiptir (Tadina, 2020: 36). 2010 yılında akĢam havai fiĢeklerinin iptali ile ilgili olarak cumhurbaĢkanına bir çağrı gönderildi: ―El Oyun, cumhuriyetimizin ruhani yaĢamının ayrılmaz bir parçası haline geldi. Ama aynı zamanda, dağların sakinlerine özgü olmayan, yabancı olan anlara dikkat çekmek istiyorum. Tatilin son günü havai fiĢek gösterileriyle kapanıĢı kastediyoruz. Eski zamanlardan beri dağlar, hayvanların yaĢadığı ve kuĢların yuva yaptığı, çok saygı duyulan doğa nesneleri olarak saygı görmüĢtür. Ġnsan ve doğanın uyumlu birlikteliğini oluĢturan dağlardı. Kabaylu Mejelik, milli bayram için kalıcı mekân olarak seçildi. Eski çok sayıda mezar höyüklerinin birikimi, bu yerin kutsallığına tanıklık ediyor. Burada piroteknik kullanımı Altaylıların estetiğine tamamen aykırıdır. Bizim özelliğimiz olmayan bir Ģeyi neden taklit edelim? (Filoloji...). El Oyun Tatilinin "Göçebe" Statüsü Kabaylu Mejelik vadisinin, Altay dilinde ―beĢikli bir oyuk‖ anlamına gelen El Oyun bayramını yapmak için kalıcı bir yer olması gerekiyordu. 2006'dan 2016'ya kadar olan son beĢ halk oyunu sırasında bu kutsal vadi, antropojenik aĢırı yükten muzdaripti (insanlar ―doğanın yerel ruhlarının yorgunluğu hakkında‖ derler). Bu nedenle 2022 yılında bayramın 2 yılda bir değil 4 yılda bir yapılması önerildi ve bu öneri kabul edildi. 2016 yılına kadar 10 yıl boyunca federal bütçeden düzenlenen ve finanse edilen El Oyun tatili, ilçelerde hareket etme yeteneğini kaybetti. Ana sebep, etkinliğin her alanında Ģantiyelerin maliyetiydi. Bayramın aynı yerde yapılması nedeniyle ilgi azaldı, çünkü "dolaĢma" etkinliği sırasında cumhuriyetin manzarası ve nüfusu çeĢitli olduğu için diğer bölgeleri ziyaret etme fırsatı doğdu. Zaysanlar da dâhil olmak üzere Altaylıların aktif kısmının yardımıyla El Oyun, 2018'de "gezici" tatil statüsüne geri döndü. Bazı araĢtırmacılar, Buhranlılarına Altayları onurlandırma geleneğinin önemini hesaba katmadan, bunu Ģu Ģekilde yorumluyor: ―Orijinal konsepte göre, etkinliğin mekânındaki değiĢiklik, tatilin ―göçebe doğasını‖ ve yerel halkın geleneksel kültürünü vurguladı. 2006 yılından bu yana El Oyun, Elo köyde tutuluyor. Altaylılar için önemli olan Altay'ın coğrafi merkezidir‖ (Samushkina, 2008: 107). El Oyun‘un ilk bayramı 1988 yılında Elo köyde baĢladı. Onguday bölgesi ve sekiz ilçeyi atlayarak 2006 yılında kalıcı bir mekân olarak oraya geri döndü, ancak Kabaylu Mejelik vadisinin doğal ortamı üzerindeki antropojenik baskı sonucunda tatil yeniden "göçebe" oldu. Nedenine dikkat edilmeli, Yelo bu bayramın doğum yeri oldu. Ġlk olarak, geçen yüzyılın baĢında Ak-jаŋ / Beyaz-inanç hareketinin yayıldığı Burhan topraklarında bulunuyor. Ġkincisi, nehir vadisi Ursul ile birlikte bulunur. Elo köyü, Altay-Kiji grubunun, yani Burhancılığın fikir ve geleneklerinin mirasçıları olan ―Su Altaylar‖ın (gerçek Altaylılar) oluĢtuğu bölgenin bir parçasıdır (Tadina, 2005: 43). BaĢlangıçta, El Oyun tatili ulusal sporlarda yarıĢmalar düzenlemek için tasarlandı ve Altaylıların aktif kısmı -o dönemin gazetecileri, amatör sporcuları ve halk figürleri- bu fikrin uygulanmasını baĢlattı. Bu tatilin kökeninin tarihi, El Oyun‘un 30 yaĢına girdiği 2018'in yıldönümünde yayınlanan "Star of Altay" adlı elektronik gazetenin makalelerinden birinde anlatılıyor. TanınmıĢ bir cumhuriyetçi gazeteci, Ġrkit boyundan zaysan A. Selbikov'un ilk El Oyun hazırlıkları hakkındaki anılarından:―Ġlk meraklı grubu (―AÇ‖ Komsomol-gençlik departmanı muhabiri Sergey 333 Temeev, gazeteci, çevirmen ve tanınmıĢ Boris Kortin, ―ZA‖ bilgi ve spor departmanı baĢkanı Grigory Nemov, bilim insanı ve metodoloji merkezi yöneticisi Valery Tyukhtenev, ―Ġrbizek‖ spor okulu müdürü Madiy Kalanakov) yazı iĢleri büromuzda toplandık. Milli sporun önemini ve Ģampiyonaya olan ihtiyacı hatırlatarak, Georgy Alexandrovich, inisiyatif grubunun baĢkanı olarak adaylığımı önerdi. Gorno-Altay Altay AraĢtırma Enstitüsü çalıĢanları Clara Ukachina ve Valery Oinoshev, radyo muhabiri Altay Sanashkin, yönetmen Nogon Shumarov, Kızıl-Ozek devlet ahırının teknik direktörü Anatoly Ivanov ve ulusal sporla doğrudan ilgili diğer kiĢiler gruba davet edildi. Sergei Temeev ve Boris Kortin'in önerisi üzerine isim onaylandı -El Oyun (halk bayramı). Ongudai bölgesel spor komitesi baĢkanı Kazak Koylukovich Maychikov, mekân olarak Elo'nun seçilmesini önerdi: "Geçenlerde bir ilçe spor günü düzenlediler, büyük bir stadyum inĢa ettiler <...>". Bölge yürütme kurulu baĢkan yardımcısı V. P. Payantinov, ―Elovsky‖ devlet çiftliği ve köy meclisinin liderliği ile görüĢtükten sonra onlardan onay aldı. Daha sonra, bölge yetkililerinin fikri hafif ve soğukkanlılıkla karĢıladığını öğrendik, bu nedenle Valentina Kazakpaevna kutlama için bölge düzenleme komitesini kendisi topladı ve kendisi yönetti‖ (El Oiyn ..., 2018; Yabyshtaev, 2021: 200). Altay halkının bölgeler arası bir tatili olarak ortaya çıkan El Oyun, o zamanlar Altay Cumhuriyeti'nin oluĢma ihtimalinden ilham alan yerel makamların yapıları tarafından destekleniyordu. Bu yeni tatil dönüĢümlü olarak nüfusun çoğunluğunun güney Altaylılardan oluĢtuğu Ongudaysky, ġebalin, Üst-Kan bölgelerinde yapıldı, 2000 yılından sonra bu köyde yer almıĢtır. Turoçak ilçesine bağlı Kebezen, kuzey, güney Altaylılar, Ruslar ve bölgenin diğer halklarının birleĢtirici bir bayramı olarak karıĢık Rus Altay köylerinin bölgelerinde yer almaya baĢladı. Etkisi ülke çapında bir ölçeğe sahiptir, çünkü bu tatil Altay Cumhuriyetinin neredeyse tüm bölgelerini atlamıĢtır. Sonuç 20-21. yüzyılın baĢında bir kültür ve spor etkinliği olarak ortaya çıkan El Oyun bayramı, aĢağıdaki semantik anlamları kazanmıĢ, baĢlangıçtan (1988) 10. yılına (2006) kadar baĢta Altaylar olmak üzere güney-kuzey, doğu-batı Türk halklarının etno-kültürel bir etkinliği iken, bu tarihten itibaren çok sayıda turist çekmeye baĢlamıĢ, popülaritesi oldukça artarak ülke sınırlarını dahi çoktan aĢmıĢtır. El Oyun bu ivmeyi yakalayınca, federal hükümet organizasyonun kontrolünü eline almıĢ (ancak, sergilenecek spor oyunları, sanatsal etkinlikler ve sergilerin sadece Altay Türklerinin milli ve etno-kültürel faaliyetleri olması kaidesiyle), baĢta Ruslar olmak üzere tüm Sibirya coğrafyasında yaĢayan halkları da bu etkinliğe dâhil etmiĢlerdir. Bir yandan da ulusal bayram El Oyun, Altaylıların etnik kültürünün, ulusal sporların, cumhuriyet bölgelerinin ve komĢu bölgelerde bulunan diğer Türk halklarının folklor gruplarının becerilerinin sergilenmesinde kendini gösteren kültürel bir olayın özelliklerine sahiptir. Altay'ın turist popülaritesi nedeniyle, geleneksel kültürün bazı unsurları kaçınılmaz olarak doğal geliĢme koĢullarından ortaya çıkar ve eğlence endüstrisinin ticari ihtiyaçlarına odaklanan ikincil varoluĢ biçimlerini oluĢturur. Bayramın ulusal hazzı kayboluyor: halk, El Oyun'un kültür ve spor alanındaki figürlerin bir tür raporu haline geldiğine inanıyor. Bu Sovyet sonrası bayram, yerel yetkililerin davetli misafirlere gösterdiği Altay Cumhuriyeti'nin bir baĢka etno-kültürel sembolü haline gelmiĢtir. Bu koĢuĢturma içinde halk folkloru anlamına gelen El Oyun, 1988 yılında Elo köyü Onguday ilçesi ve 1990 ġırgayta ġebalin bölgesi düzenlenen ilk iki bayramında ortaya çıkmıĢtır. Öte yandan, ulusal sporlarda Olimpiyat Oyunlarının yaratılması konusunda Altaylıların aktif kısmı arasında dolaĢan fikrin, Sovyet sonrası dönemin etnik kültürün yeniden canlandırılması için gereklilikleri karĢıladığı ortaya çıkmıĢtır. Yeni bir tatilin yaratılması, yeni fikirlerin varlığını haklı çıkarmak için yeni iktidar rejimlerini meĢrulaĢtırmanın gerekli olduğu durumlarda, keskin sosyopolitik değiĢikliklerin olduğu bir durumda birçok geleneğin yaratıldığı fikrini doğurabilmiĢtir. El Oyun bayramı gerçekleĢtirme deneyimi, Altay ulusal bayramının yalnızca resmi bir etkinlik olarak düzenlenmediği, aynı zamanda Altaylıların modern etnik kültürünün kendini bir ifade biçimi olarak 334 hizmet ettiği sonucuna varmamızı sağlar. Buna katılım, kiĢinin etnik kültürünün geleneklerine aĢinalık olarak algılanır. Bugün bile, oyun ve rekabet, Altay etnik grupları için günlük yaĢamın ayrılmaz bir parçasıdır; bu olmadan, bireyin sosyalleĢmesi ve bir kabile toplumunda otoritenin tanınması, sosyal önem ve son olarak etnik aidiyetin tanınması düĢünülemez. El Oyun bayramı sadece bir Altay fenomeni değil, geçmiĢin kültüründen 21. yüzyılın yeni etnik kültürüne geçiĢ biçimlerinden biridir. REFERANSLAR / REFERENCES Babich I.L. (2022). ―Osnovnye tendentsii postsovetskoy etnokulturnoy politiki v Respublike Altai [The main trends of post-Soviet ethno-cultural Policy in the Altai Republic]‖. Issledovaniya po prikladnoy i neotlozhnoi etnologii / Research on applied and urgent Ethnology. Moscow, IEA RAS Publ., 2002, Vol. 158, pp. 19-22 (In Russ.) Khobsbaum E. (2000). ―Izobretenie traditsii [The inventing traditions]‖. Vestnik Evrazii / Bulletin of Eurasia. 2000, Vol. 1, pp. 47–62. (In Russ.) Moskvina M.V. & Pavlova E. Yu. (2013). "Goroda masterov" na narodnykh prazdnikakh El-Oiyn (Respublika Altai) i Tun-Pairam (Respublika Khakasiya) ["Cities of Masters" At the Folk Festivals of El-Oyin (Altai Republic) and Tun-Payram (Republic of Khakassia)]. Chetvertye mezhdunarodnye arkheologoetnograficheskie chteniya: Sbornik materialov / The Fourth İnternational Archaeological and Ethnographic Readings: A Collection of Materials. Astana, 2013, pp. 28–30. (In Kazakh.) Plavskaya E. A. (2012). ―Traditsionnaya kultura Altaytsev segodnya: prazdnik El-Oiyn [The traditional culture of the Altai today: holiday El-Oyin]‖. Idei i idealy / Ideas and ideals. 2012, Vol. 2, Is. 2 (12), pp. 150– 157. Samushkina E.V. (2008). ―Novye prazdniki narodov Sayano-Altaya [New ethnic holidays in the Sayan-Altai]‖. Arkheologiya, etnografiya i antropologiya Evrazii / Archaeology, Ethnography and Anthropology of Eurasia. 2008, Vol. 4 (36), pp. 107–113. (In Russ.) Samushkina E.V. (2019). El Oiyn-2018: Simvolnoe prostranstvo etno natsionalnogo diskursa Respubliki Altai [El Oyin 2018: Symbolic Space of the Ethnonational Discourse of the Altai Republic]. Polevye issledovaniya v Verkhnem Priobie, Priirtyshie i na Altae (arkheologiya, etnografiya, ustnaya istoriya i muzeevedenie) 2018 g. / Field research in the Upper Ob, Irtysh and Altai (Archaeology, Ethnography, Oral History and Museology) 2018. Barnaul, 2019, pp. 281–288. (In Altai Repub.) Smit E. (2004). Natsionalizm i modernizm: Kriticheskii obzor sovremennykh teorii natsii i natsionalizma [Nationalism and modernism: a critical survey of recent theories of nations and nationalizm]. Moscow: Praksis Publ. (In Russ.) Tadina N.A. (2005). ―Etnicheskaya konsolidatsiya i preemstvennost pokolenii v osmyslenii burkhanizma [Ethnic Consolidation and Generation Continuity in Research on Burkhanism]‖. Etnograficheskoe obozrenie / Ethnographic Review. 2005, Vol. 4, pp. 38–44. Tadina N.A. (2013). Simvolika i eticheskie tsennosti Altaitsev v praktikakh vozrozhdennogo burkhanizma [Symbolism and ethical values of Altaians in the practices of revived Burkhanism]. Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta / Bulletin of Tomsk State University. 2013, Vol. 4 (24), pp. 97–100. Tadina N.A. (2020). ―Sovremennyi burkhanizm cherez istoriyu v ritualnoi zhizni Altaitsev [Modern Burkhanism Through the History in the Ritual Life of the Altai People]‖. Izvestiya Irkutskogo gosudarstvennogo universiteta. Seriya Geoarkheologiya. Etnologiya. Antropologiya / Bulletin of the Irkutsk State University. Geoarchaeology, Ethnology, and Anthropology Series. 2020, Vol. 31, pp. 31–40. Tadina, N.A., Yabyshtaev, T.S. (2015). ―Ġzobretenie ―koçuyuĢçego‖ prazdnika v Respublike Altay‖. Oxford Journal of Scientific Research, Editor in Chief: Robert Carman, No. 1, (9), 2015 January-June, Volume III, , Karnataka: Oxford University Press. pp. 596-602 335 Tadina N.A. & Yabyshtaev T.S. (2021). ―Prazdnik El Oiyn v svete izmenenii ritualnoi roli rodovykh liderov Altaitsev [El Oyin Holiday in the Light of the Changed Ritual role of Altaian Clan Leaders]‖. Sokhraneniye i izuchenie kulturnogo naslediya Altayskogo kraya / Preservation and Study of the Cultural Heritage of the Altai Territory. Barnaul, 2021, Vol. XXVII, pp. 97–101. Yabyshtaev T.S. (2011). ―Igra Kök-börÿ kak sotsiokulturnyi znak samoidentifikatsii Altaitsev [The Game Kӧkbörü (God-wolf) As a Socio-cultural Sign of Altaians' Self-identification]‖. Vestnik arkheologii, antropologii i etnografii / Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography. Tumen, 2011, Vol. 2 (15), pp. 201–209. Yabyshtaev T.S. (2019). ―Puti vozrozhdennogo zaisanata v Respublike Altai [The Ways of the Revived Zaizanat in the Republic of Altai]‖. Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta / Bulletin of Tomsk State University. 2019, Vol. 440, pp. 139–145. Yabyshtaev T.S. ―O sozdanii prazdnika El Oiyn dlya areny natsionalnykh vidov sporta v Gornom Altae [On foundation of the El Oyin holiday for the national sports arena in Altai]‖. Materialy LХI Rossiyskoy arkheologo-etnograficheskoy konferentsii studentov i molodykh uchebnykh s mezhdunarodnym uchastiem / Materials of the LХI Russian Archaeological and Ethnographic Conference of Students and Young Scientists with international participation. Irkutsk, 2021, pp. 199–201. (In Russ.) Elektronik Referanslar / Electronic References 100-letiye Oyrotskoy avtonomnoy oblasti otmetili v Respublike Altay // Respublika Altay: [sayt]. URL: https://altai-republic.ru/news_lent/news-archive/42713/ (date of access: 01.08.2022). XVII Mezhregional'nyy prazdnik altayskogo naroda «El Oyyn 2022» // Respublika Altay: (website). URL: https://altai-republic.ru/culture/el-oyin-2022/ (date of access: 01.08.2022). Holiday El-Oiyn 2022 Gorny Altai (Ust-Kan) // Turistka.Ru, Altai https://turistka.ru/altai/event.php?e=639 (date of access: 08/01/2022). V guide: (website). URL: Gornom Altaye proshel natsionalnyy prazdnik El Oyyn // MKRU: (website). URL: https://brl.mk.ru/culture/2022/07/20/v-gornom-altae-proshel-nacionalnyyprazdnik-el-oyyn.html (date of access: 01.08.2022). K 100-letiyu Oyrotii. Fotodokumental'naya vystavka «Moya Oyrotiya» // Gosudarstvennyy arkhiv Respubliki Altay: (website). URL: https://gosarhiv-ra.ru/news/k-100-letiyu-ojrotii-fotodokumentalnayavystavkamoya-ojrotiya/ (date of access: 01.08.2022). Oyrotskaya avtonomiya: istoriya v letopisi // Natsional'nyy muzey Respubliki Altay: (website). URL: http://www.musey-anohina.ru/index.php/ru/posetitelyam/vystavki/item/1663-otkryvaetsya-vystavka (date of access: 01.08.2022). Russkikh T. El Oiyn-2022: Keepers of cultural heritage // Star of Altai. Electronic newspaper: (website). URL: https://www.zvezdaaltaya.ru/2022/07/el-ojyn-2022-hraniteli-kulturnogo-naslediya/ (date of access: 08/01/2022). Philologists spoke out against fireworks at El Oiyn / Gorny Altai News: (website). URL: https://www.gornoaltaisk.info/news/8672 (date of access: 08/01/2022). El Oyin. Thirty years // Star of Altai. Electronic newspaper (website). URL: https://zvezdaaltaya.ru/2018/06/yeloyyn-tridcat-let/ (date of access: 08/01/2022). 336 MAABZA GÜREġ VE TÜRK GÜREġLERĠ ĠLE BENZERLĠKLERĠNĠN ARAġTIRILMASI Mıktıbek TAGAYEV* ġevki KOLUKISA** Osman ĠMAMOĞLU*** *Kırgız Devlet Beden Eğitim ve Spor Akademisi/ Kirgizistan ** Giresun Universty Faculty of Sports Sciences,Giresun/ Türkiye sevki.kolukisa@giresun.edu.tr *** Ondokuz Mayıs Universty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye osmani55@hotmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı Maabza güreĢ ve Türk güreĢleri ile benzerliklerinin araĢtırılmasıdır. Literatür taraması yapılmıĢ ve videolar izlenmiĢtir. Yüzyıllar boyunca Kuzey Afrika'nın yarı göçebe kültürleri arasında (Cezayır‘de) geleneksel törenlerin ve festivallerin bir parçası olarak Maabza adı verilen bir spor Tuareg güreĢi olarak tanımlanır. Önce sopalarla dövüĢülür ve sonra aynı kiĢiler güreĢir. Gençler ve yetiĢkinler tarafından uygulanan geleneksel bir spordur. Bu spor, 03 metre çapında bir daire içinde, ayrıca kumlu zeminde veya bir odada suni bir halı üzerinde oynanır. Maabza adı verilen güreĢte rakibinizi kalçalarından tutarak düĢürmeye çalıĢmanız gerekiyor. Antik çağlardan beri (Al-Maabza veya Al-Qarash) adıyla bilinen ve geleneksel kıyafetlerin görüldüğü geleneksel bir spordur. Geleneksel Tuareg müsabakasının bir Ģeklidir. Genellikle törenler ve festivaller sırasında uygulanan, Tuareg askeri tarihine dayanan geleneksel Senegal ve Gambiya dövüĢlerine yakındır. Sonuç: Maabza geleneksel güreĢi Türk ve Fransız halklarının yaptıkları bazı geleneksel sporlardan izler taĢımaktadır. Bu duruma Cezayir bölgesinin tarihte Türkler ve Fransızlar tarafından yönetilmesinin etkisi de olabilir. Anahtar kelimeler: Maabza, GüreĢ, Spor, Taureg INVESTIGATION OF SIMILARITY WITH MAABZA WRESTLING AND TURKISH WRESTLING Abstract 337 The aim of this study is to investigate the similarities with Maabza Wrestling and Turkish wrestling. A literature review was made and videos were watched. For centuries among the semi-nomadic cultures of North Africa (in Algeria) a sport called Maabza is defined as Tuareg wrestling as part of traditional ceremonies and festivals. First they fight with sticks and then the same people wrestle. It is a traditional sport practiced by teenagers and adults. This sport is played in a circle with a diameter of 03 meters, also on sandy ground or on an artificial carpet in a room. In wrestling called Maabza, you have to try to lower your opponent by holding their hips. It is a traditional sport known as (Al-Maabza or Al-Qarash) since ancient times and in which traditional clothes are seen. It is a form of traditional Tuareg competition. It is close to traditional Senegalese and Gambian fighting, which dates back to Tuareg military history, often practiced during ceremonies and festivals. Conclusion: Maabza traditional wrestling bears traces of some traditional sports performed by Turkish and French peoples. This may also be due to the fact that the Algerian region was ruled by Turks and French in history. Keywords: Grocery, Wrestling, Sports, Taureg 1. GĠRĠġ KüreselleĢen dünyada hemen her gün ulusal kültür bağlarından biri kopmakta, geleneksel sporlar da bu durumdan olumsuz etkilenmektedir. Dolayısıyla bazen telafisi mümkün olmayan kayıplar da beraberinde gelmekte ve bu konulardaki çalıĢma alanı giderek daralmaktadır. Elbette bu durumdan en çok etkilenen toplumlar az geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerdir. Ancak son yıllarda yeknesak bir sanayi toplumu olmaktan bıkmıĢ olan tüm toplumlarda geri dönüĢ özlemi gözlemlenmektedir. Bu durum ilk fenomen olan sporda kendini göstermektedir (Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Türkmen ve ark.,2006:77-94). Cezayir'de spor tarihsel olarak hem sömürgeci konsolidasyonda (1840'lardan itibaren) hem de milliyetçi seferberlikte (1920'lerden itibaren) bir rol oynadı (https://academic.oup). Batı eğitimi, dünyanın bir spor olarak güreĢin kökenini antik Yunanlılara borçlu olduğuna inanmasını istiyor, ancak Chinua Achebe, Things Fall Apart adlı romanında güreĢin çok eski zamanlardan beri Afrika kültürünün bir parçası olduğunu göstermiĢtir ( Balı, abamchambers@yahoo.com.). Dünyada geleneksel sporlara ya da sözde bölgesel ya da halk sporlarına ilgi giderek artmaktadır. Ulusların fiziksel aktivite geleneklerini unutulmaktan korumak ve kurtarmak için yeni kulüpler, geleneksel spor festivalleri kuruluyor. Birçok ülkede geleneksel sporlar bilinçli olarak geliĢtirilmiĢ ve ulusal kimliğin bir parçası olarak ele alınmıĢtır. Diğer ülkelerde geleneksel sporlar ihmal edilmiĢ, hatta tamamen unutulmuĢtur (https://www.facebook.com/groups).Cezayir'de spor antik çağa kadar uzanır. Aurès Dağları'nda insanlar El Kherdba veya El khergueba (satranç çeĢidi) gibi oyunlar oynadılar (Koca ve Ġmamoğlu,2018:1291-1304;. Kağıt oynamak, dama ve satranç oyunları Cezayir kültürünün bir parçasıdır. At yarıĢı ve tüfekle atıĢ, Cezayir'in eğlence gelenekleri arasındadır (https://en.wikipedia). Cezayir'de sürdürülen geleneksel sporlardan bir kısmı takım veya rekabet sporlarıdır ve aslında birçoğu Kuzey Afrika ülkeleri arasında düzenlenen uluslararası geleneksel spor festivallerinde gözlemlenebilir. Arap Geleneksel Sporlar Festivali en popüler olanlardan biridir (https://study.com/academy/lesson). Cezayir oyununda geleneksel rekabet sporları arasında yüzyıllardır oynanan bir oyun olan Cezayir kum hokeyi sayılabilir. DövüĢ sanatları yarıĢmaları, güreĢ sporu Maabza ve el-matrag sopa dövüĢünü öne çıkarır. Dama benzeri Siga, çok popüler bir baĢka masa oyunudur ve at ve deve yarıĢları, ülkenin birçok topluluğunda hala önemli cazibe merkezleridir (Doğan ve Ġmamoğlu,2020;177-188; https://www.algierscasino). Cezayir‘de geleneksel güreĢler, Tabillant (geleneksel Tuareg güreĢi), Alomam (koĢarken güreĢmek) ve Solagh (yer adı, iki kiĢinin güreĢip birbirini yere atmaya çalıĢması) olarak belirtilir (https://profilpelajar). Dünyada geleneksel sporlara ya da sözde bölgesel ya da halk sporlarına ilgi giderek artmaktadır. Ulusların fiziksel aktivite geleneklerini unutulmaktan korumak ve kurtarmak için yeni kulüpler, geleneksel spor festivalleri 338 kuruluyor (Koca ve ark.,2018:1490-1497). Birçok ülkede geleneksel sporlar bilinçli olarak geliĢtirilmiĢ ve ulusal kimliğin bir parçası olarak ele alınmıĢtır. Diğer ülkelerde geleneksel sporlar ihmal edilmiĢ, hatta tamamen unutulmuĢtur. Grup, geleneksel sporların tanıtımını, yaygınlaĢtırılmasını ve dünyadaki geleneksel sporlar hakkında bir bilgi koleksiyonu oluĢturmayı hedefliyor. Tarihi, oyunun kuralları, aynı zamanda dünya halklarının geleneksel sporları hakkında fotoğraflar, videolar, sonuçlar ve mümkün olan tüm bilgileri sunmak istiyoruz. Bu sporla ilgili birlik, kulüp ve kuruluĢları tanıtmak istiyoruz; antrenörler, oyuncular ve bu sporda yer alan en önemli kiĢilerdir. Cezayir'in geleneksel oyunlarının bilgisi, eğlenceli ve Ģenlikli bir meslek olan bedensel uygulamaların tarihine kesinlikle önemli bir katkıdır ve her toplumun eğlenceli mirası, bir toplumun veya insan grubunun tutumlarını, yaĢam tarzlarını ve düĢüncelerini ve bazılarında kimliklerini yansıtan kültürel bir benzersizliktir. Cezayir'de fiziksel ve spor kültürü, herhangi bir fiziksel ve spor kültürü sisteminin, geliĢimini belirleyen sosyo-tarihsel koĢullar tarafından ima edildiği genel fikrine dayanır. Yani nesnel dıĢ koĢullar (sosyo-ekonomik) tarafından. Ülkenin koĢulları) ve öznel içsel olanlar (fiziksel uygulamanın kendisi, uygulayıcıların motivasyonları). Bu geleneksel oyunlar, güçlü kimlik iĢaretleri nedeniyle evrimleri kısıtlanmıĢ sistemler gibi davranabilir (Nassir,2019). 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR GüreĢin tanımı: Yüzyıllar boyunca Kuzey Afrika'nın yarı göçebe kültürleri arasında geleneksel törenlerin ve festivallerin bir parçası olan Maabza adı verilen bir Tuareg güreĢi olarak tanımlanır (https://study.com/academy). Gençler ve yetiĢkinler tarafından uygulanan geleneksel bir spordur. Bu spor, 03 metre çapında bir daire içinde, ayrıca kumlu zeminde veya bir odada suni bir halı üzerinde oynanır. Kassem Bahaji'nin De Rêves et de ağrı rassis'ine göre, nasıl oynanması gerektiğine dair kısa bir açıklama: "Türk güreĢini andıran, "Maabza" dediğimiz bu oyunda, rakibinizi kalçalarından tutarak düĢürmeye çalıĢmanız gerekiyordu" (https://www.reddit). Tuareg Kuzey Afrika'daki Cezayir bölgesinde Berberistan halkından veya bu halkın soyundan olan kimseler, batı ve orta Sahra, Tuareg'de yaĢayan bir Berberi halkıdır. Tuaregler önce soplarla dövüĢür ve sonra güreĢirler. Tuareg güreĢi yakın göğüs göğüse muharebeye girme eylemi ve birbirlerini yere sermeye çalıĢan silahsız yarıĢmacılar arasındaki göğüs göğüse mücadele sporu olarak tanımlanır (https://forvo.com/word/wrestling/). Yapıldığı yerler: Yüzyıllardır Kuzey Afrika'nın yarı göçebe kültürleri arasında geleneksel törenlerin ve festivallerin bir parçası olan ve Cezayir'de hala çok popülerdir ( https://fightingartsafrica). Resim 1. Tuareg güreĢçileri Resim 2. Geleneksel Tuareg güreĢi: Tabillant 339 GüreĢin tarihi: Antik çağlardan beri (Al-Maabza veya Al-Qarash) adıyla bilinen ve geleneksel kıyafetlerin görüldüğü geleneksel bir spordur. Geleneksel Tuareg müsabakasının bir Ģeklidir. Genellikle törenler ve festivaller sırasında uygulanan, Tuareg askeri tarihine dayanan geleneksel Senegal ve Gambiya dövüĢlerine yakındır. Ġlk olarak 1908 yıllarında oynandığı biliniyor. Bu spor, Kuzey Afrika'nın Touareg göçebe nüfusu arasında yaygındır. GüreĢin Kuralları: Bu sporun bir baĢ hakemi ve bir yardımcı hakemi vardır. Müsabaka, uygun durumda kol kola çıplak ayakla yani güreĢçiler birbirine sarıldıktan sonra baĢlar. Ayrılma durumunda ilk pozisyona geri dönerler, ardından hakem baĢlama sinyalini verir ve oradan her biri rakibini yere düĢürmeye çalıĢır ve müsabıklardan biri düĢer düĢmez hakem kazananı ilan eder. Yan düĢmesi durumunda mücadele tekrarlanır. Geleneksel kıyafetler zorunludur. El, kafa ve bacaklarla vurmak yasaktır. GüreĢçi bunu yaparsa hakem dövüĢü durdurur ve güreĢçiye uyarıda bulunur, ardından dövüĢe devam etmesi için iĢaret verir. Bir güreĢçi ikinci bir uyarı alırsa hakem müsabakayı durdurur (https://www.traditionalsports). Resim 3. GüreĢçilerin birbirine sarılma anı Resim 4. GüreĢçilerde birinin kaldırma anı Yağlı güreĢlerde Cezayir sarması (Cezayir sarmaĢ) oyunu vardır. Cezayir Sarması: Tam kalça üzerinden vurulan sarmadır. Bu oyunla hasmınızı ayağından fazla kalçasından bağlamıĢ olursunuz. Bundan kurtulmak için üzerinize, daha ziyade kalçanızdan yüklenmiĢ olan hasmınızı, adeta bir kıç kılçığı atarak önünüze düĢürmek gerekir (https://pehlivanblog.wordpress.com). Aba güreĢlerinde genel olarak cenk harbisi, cin harbisi, Köroğlu havası, Cezayir havası çalınmaktadır (ġahin,2003). Cezayir havalarının 1827- 1830 yılları arasında Cezayir‘in Fransızlar tarafından iĢgali sırasında Türk askerlerinden çok sayıda Ģehit verilmesi üzerine yakılmıĢ ağıtlar olduğu düĢünülmektedir. Anadolu‘nun farklı bölgelerinde yaĢanan bu ortak acılar ile yakılan ağıtlar, ezgilere dökülmüĢtür. Mehter müziği repertuarında 1800‘lü yıllardan günümüze kadar ―Cezayir MarĢı‖ adlı bir marĢın olması, bu ezginin geleneksel yaĢam içinde ve müzik kültüründe yaygın olduğunu gösterir. (https://www.bursa.com.tr/tr/icerik/cezayir-havalari). Maabza, Bask ülkelerinin (Fransa ve Ġspanya) geleneksel güreĢi Borroka ile benzerlik gösterir. Eski sporların bazılarının birçok ülkelerde benzerliği vardır (Doğan ve Ġmamoğlu,2021:28-45). 340 Resim 5.Borroka güreĢçiler Resim 6. Seyirciler ve güreĢçiler Resim 7.Geleneksel güreĢ Resim 8 a. Geleneksel Taureg güreĢi Resim 8 b. Geleneksel Taureg güreĢi Resim 8 c. Geleneksel Taureg güreĢi SONUÇ Maabza geleneksel güreĢi Türk ve Fransız halklarının yaptıkları bazı geleneksel sporlardan izler taĢımaktadır. Bu duruma Cezayir bölgesinin tarihte Türkler ve Fransızlar tarafından yönetilmesinin etkisi de olabilir. KAYNAKLAR Balı O. Abalı Ġs an indigene of Idima Abam. He practices law in Lagos. He can be reached on 08034361825 or abamchambers@yahoo.com Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com. Doğan E., Ġmamoğlu O. (2021). Amerika Kıtasındaki Eski Sporların Asya, Avrupa Ve Afrika Sporları Benzerliği, Bölüm 3, sh.28-45, Bilimsel Spor 1 ( Editörler: Hakkı Ulucan- Ġhsan Kuyulu), Gece Kitaplığı, Ankara Koca F., Ġmamoğlu O. (2018). Sport History of Countries other Africa of Except Ancient Egypt, The Journal of International Social Research,11(61),1291-1304. Koca F., Ġmamoğlu G.,Ġmamoğlu O. (2018). Hunting, Horse Riding and Archery Sports in Ancient Egypt and Interpretation of Their Depictions,The Journal of International Social Research,11(59),1490-1497 341 Nassir Boudjelthia, Benyoucef Hafsaoui (2019). Physical Culture and Traditional Games in Algeria : SocioHistorical Analysis, http://2019.turkcess.net/wp-content/uploads/quform/4/2019/05/CommunicTurquie-2019-Boudjelthia.pdf ġahin, H.M. (2003). Türk Kültüründe Aba GüreĢi, Gaziantepspor Kulübü Spor Eğitim Yayınları, Yayın No: 4. Türkmen M. Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 https://www.facebook.com/groups/2552918091657440/ https://en.wikipedia.org/wiki/Sport_in_Algeria https://fightingartsafrica.weebly.com/northern-africa.html https://pehlivanblog.wordpress.com/tag/sarma/#:~:text=Cezayir%20Sarmas%C4%B1%3A% https://www.reddit.com/r/algeria/comments/r8947v/here_you_can_see_touaregs_stick_fencing_matreg/ https://www.traditionalsports.org/traditional-sports/africa/maabza-algeria.html https://www.algierscasino.com/algiers-game/ https://study.com/academy/lesson/traditional-sports-in-algeria.html https://www.bursa.com.tr/tr/icerik/cezayir-havalari-cezayir-oyunlari-288 https://www.facebook.com/groups/2552918091657440/permalink/2897158790566700/ https://academic.oup.com/liverpool-scholarship-online/book/43483/chapterabstract/363442634?redirectedFrom=fulltext https://study.com/academy/lesson/traditional-sports-in-algeria.html 342 NUBA GÜREġĠ VE TÜRKĠYE‟DEKĠ GÜREġLERLE BENZERLĠK VE FARKLILIKLARININ ARAġTIRILMASI Sıymık ARSTANBEKOV* Orhan A. ġENER** Osman ĠMAMOĞLU*** *Kırgız Devlet Beden Eğitim ve Spor Akademisi/ Kirgizistan ** SelçukUniversty -Faculty of Sports Sciences ,Konya/ Türkiye orhansener42@hotmail.com ***Ondokuz Mayıs Universty- YaĢar Doğu Faculty of Sports Sciences, Samsun/Türkiye osmani55@hotmail.com Özet Bu çalıĢmanın amacı Nuba güreĢi ve Türkiye‘deki güreĢlerle benzerlik ve farklılıklarının araĢtırılmasıdır. Literatür taraması yapılmıĢ ve ilgili videolar izlenmiĢtir. Nuba güreĢi Kordofan'daki Nuba Dağları'ndan gelen Nuba halkının en ünlü kültürel mirasıdır. Kurdufan bölgesindeki Nuba Dağları'nda bir kabileye has olarak ortaya çıksa da bugün tüm Sudan‘ın ortak hazinesi olmuĢtur. Günümüzde erkekler Ģort ve tiĢört giyiyor ama yine de vücutlarına beyaz kül ve kum serpiyorlar. Özellikle bayram ve festival günlerinde çok yoğun katılımlı müsabakalar gerçekleĢtiriliyor. GüreĢçiler sırayla güreĢmek istedikleri bir rakibe meydan okurlar. Sporcular sadece aynı veya daha yüksek bir sıradaki rakiplere meydan okuyabilir. Oyunun amacı rakibinizi tökezletmek veya yere atmak - sırtı, gövdesi veya poposu yere değmelidir. Sonuç: Sudan'da ata sporlarından sayılan Nuba güreĢi, farklı bölge ve kabilelerden gençlere yeteneklerini sergileme imkanı tanıyor. Türkiye'deki Karakucak ve Japonya'daki Sumo güreĢi ile benzerlikler taĢır ve kum üzerinde yapılır. Özellikle baĢkent Hartum'un Hacı Yusuf bölgesinde de yapılıyor. Kendine has dans ve figürlere sahiptir. Alınan galibiyetler, kabileler için övünç kaynağı sayılır. Bugün daha çok eğlence amaçlı yapılan güreĢleri yerli ve yabancı binlerce kiĢi takip etmektedir. Anahtar kelimeler: Sudan, Nuba güreĢi, Geleneksel güreĢ, Spor INVESTIGATION OF THE SIMILARITY AND DIFFERENCES OF NUBA WRESTLING AND WRESTLING IN TURKEY Abstract The aim of this study is to investigate Nuba Wrestling and its similarities and differences with wrestling in Turkey. A literature review was made and related videos were watched. Nuba wrestling is the most famous cultural heritage of the Nuba people, originating from the Nuba Mountains in Kordofan. Although it originated as a tribe in the Nuba Mountains in the Kurdufan region, today it has become the common treasure of all Sudan. Today, men wear shorts and T-shirts but still sprinkle white ash and sand on their bodies. Particularly on holidays and festival days, there are intense competitions. Wrestlers take turns challenging an opponent they want to wrestle with. Athletes may only challenge opponents of the same or higher rank. The object of the game is to stumble or knock your opponent down - his back, torso or butt must touch the ground. Conclusion: Nuba wrestling, considered one of the ancestral sports in Sudan, offers young people from different regions and tribes the opportunity to showcase their talents. It has similarities with Karakucak in Turkey and Sumo wrestling in Japan and is performed on sand. It is also made especially in the Haji Yusuf region of the capital Khartoum. It has its own unique dance and figures. Victories are considered a source of pride for the tribes. Today, thousands of local and foreign people follow the wrestling, which is mostly made for entertainment purposes. Keywords: Sudan, Nuba wrestling, Traditional wrestling, Sports 1. GĠRĠġ Ġki kiĢinin birbirini yenmesi ve alt etmesi için birtakım hareketleri içeren spor olarak güreĢin çok eski çağlardan itibaren yapıldığı belirtilir (Türkmen ve ark.,2006:77-94;Türkmen ve Kaya,2021:15-28; Doğan ve Ġmamoğlu,2020:174-188). Nuba, Sudan'ın güneyindeki Güney Kordofan eyaletindeki Nuba Dağları'nda yaĢayan 50 veya daha fazla yerli etnik gruptan oluĢan bir gruptur. Nuba kabileleri arasında güreĢin geçmiĢi binlerce yıl öncesine dayanmaktadır (https://face2faceafrica). Nuba halkı yüzyıllardır güreĢ yapıyorlar ve Ģimdi modernleĢmiĢ olsalar da spor kültürlerinin ayrılmaz bir parçası olmaya devam ediyorlar (https://www.middleeastmonitor). 343 2. TARTIġMA VE SONUÇLAR Nuba güreĢi Tarihi: Nuba güreĢi Homeros'un güreĢ açıklamalarından birkaç yüzyıl önce yapılmıĢtır (https://www.occasionalwitness.com). GüreĢ, Mısır sanatında sporun görülme sıklığına bakılırsa, eski Mısırlılar arasında son derece popülerdi. Ptahhotep'in Eski Krallık mezarında (MÖ 2300) Yeni Krallık zamanlarına (MÖ 2000-1085) kadar geçen çok sayıda güreĢ sahnesi vardır. En ilginç sahnelerden bazıları, Mısırlılara karĢı savaĢan yabancıları gösteriyor. Nubian güreĢçileri Mısır sanatında en az beĢ kez görünür. Antik Nubya güreĢi hakkındaki bilgimiz, Heliodorus'un Aithiopica'sında geç bir açıklama ile Mısır ikonografisine bu bakıĢlara bağlıdır. Nubyalı güreĢçilerin en eski tasviri, Mısırlı bir subay olan Tyanen'in ( M.Ö. 1410) mezarından bir duvar resminde bulunur. Görüntü, üzerinde iki güreĢçi bulunan bir sancak taĢıyan son adamla birlikte yürüyen beĢ adamı gösteriyor. Ġlk dört Nubian'ın kullandığı sopalar bir düello yarıĢmasında kullanıldı. DövüĢ sopası ve güreĢ müsabakalarının tasvirleri genellikle bir arada görünmekte, bu da her iki etkinliğe de aynı kiĢilerin katıldığını ima etmektedir (https://afrikhepri.org/en/invention). Nuba güreĢine katılmaya devam ederek, Nuba halkı kültürel miraslarına saygılarını sunar. GüreĢ, bütünleĢmeyi sağlayan ve kolektif kimlik duygusunu güçlendiren anahtar olay olduğundan, Nuba kültürünün kaybolmasını önlemede önemli bir rol oynar (https://www.middleeastmonitor.com). Hartum GüreĢ Federasyonu BaĢkanı Hasan Eburas, Nuba güreĢinin tarihi hakkında yaptığı açıklamada, "Milattan öncelere dayanıyor. Nuba, bizim köklü bir mirasımızdır. Güney Kurdufan bölgesindeki Nuba Dağları'nda bir kabileye has olarak ortaya çıksa da Nuba, bugün tüm Sudan‘ın ortak hazinesi oldu." dedi (https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sudan). GüreĢ, Sudan'ın Güney Kordofan kentindeki Nuba kabileleri arasında binlerce yıldır yapılmaktadır. Sadece bir oyundan çok, bir zamanlar Hitler için çalıĢan bir belgesel film yapımcısı olan Leni Riefenstahl'ın Nuba'yı mancınık yapan sansasyonel bir fotoğraf serisinde ana odak noktası olarak hizmet eden, mirasa öylesine batmıĢ bir cesaret ve yiğitlik gösterisi. 20. yüzyıl kültürel ikonlara dönüĢtü (Koca ve Ġmamoğlu,2018:1291-1304;https://edition.cnn.com/). Yapıldığı yerler: Nuba güreĢi Kordofan'daki Nuba Dağları'ndan gelen Nuba halkının en ünlü kültürel mirasıdır. Sudan'da Nuba Dağları gibi baĢka yerlerde güreĢ açık alanda yapılır. Nuba güreĢi, Sudan'ın Nuba Dağları bölgesinde (Güney Sudan sınırına yakın) bulunan çeĢitli etnik-dilsel kimlikler grubu olan Nuba halklarından kaynaklanmaktadır. Ġngiliz sömürge döneminden bu yana, birçok Nuba Hartum'a göç etti. Günümüzde Nuba dıĢındaki etnik gruplar da güreĢe katılmaktadır (http://photoneer.de/return-to-sudan). Nuba güreĢinin Sudan'ın resmi ulusal sporu olduğu söyleniyor. Bir zamanlar yalnızca büyük ölçüde tarım yapan Nuba halkı için hasat zamanında gerçekleĢtirilen, bugün Nubalı olmayanlar bu sporu yapıyor ve Nuba sporcuları artık Sudan'ı yurtdıĢındaki güreĢ maçlarında temsil ediyor. 'Kitle Ġmha Silahı' lakaplı güreĢçi Abtaher Adam, ―Bu bir Nuba geleneği ve bizim mirasımız‖ diyor."Bu geleneği Hartum'a Nuba'dan getirdik." Hartum'un en iyi kulüplerinden birinin antrenörü Beder al-Din, ―Bir güreĢçi olarak birçok insandan ve kabileden çok destek alıyorsunuz, ancak bu tür ırkçılık birçok kez oluyor‖ diyor. ―Mağazalarda servis alamıyoruz. Ġnsanlar bize farklı bakıyorlar.‖ Yüzyıllar boyunca, çoğu Ģimdi Güney Sudan'ın bir parçası olan daha koyu tenli Sudanlılar, Sudan'daki Araplara köle ve hizmetçi olarak hizmet ettiler. Zamanla bu, ırk, sınıf ve ekonomiyi içeren karmaĢık bir hiyerarĢi yarattı. Ancak güreĢ markalarının artan popülaritesi, savaĢ devam ederken bile bu önyargıları azaltmaya yardımcı olabilir. Ve bu güreĢçiler için, en azından maçlar sırasında birkaç saat boyunca, aĢağılamalar ve ırksal önyargılar askıya alınır. Dört dakikalık süreli müsabakalarda, güreĢçiler boğuĢuyor, kasları geriliyor ve ikindi ıĢığında ayakları toz kaplıyor. Her maçtan sonra, galip kalabalığın arasından geçer; hayranları banknotları alnına vurmak için sıraya giriyor. GüreĢçiler, tezahürat yapan kalabalığa 344 rağmen bu sporun Kordofan'da daha iyi oynandığını söylüyor. Alanların daha büyük olduğunu ve maçların bir kazananın ortaya çıkmasına kadar sürdüğünü söylüyorlar. Orada güreĢçiler tüm enerjilerini spora odaklayabilen yerel kahramanlardır. ―Burada güreĢçilerin hepsi gerçekten acı çekiyor. Yeterli ödeme ve gelir almıyorlar. Ġyi beslenmiyorlar bile‖ diyor Bay al-Din. "Nuba Dağları'ndayken gerçekten rahattık ve iyi bir hayat yaĢıyorduk ama burada hayatlarımız berbat." AlDin, "Maçtan sonra adınız her evde olurdu" diye hatırlıyor. "GüreĢ için en iyi yer hala Nuba Dağları'dır." ―Geri dönmeyi hayal ediyorum‖ diye ekliyor (https://www.csmonitor.com/World/Africa/). Günümüzde Nuba güreĢi: Hartum GüreĢ Federasyonu BaĢkanı Hasan Eburas, Nuba güreĢinin tarihi hakkında AA muhabirine yaptığı açıklamada, "Milattan öncelere dayanıyor. Nuba, bizim köklü bir mirasımız. Güney Kurdufan bölgesindeki Nuba Dağları'nda bir kabileye has olarak ortaya çıksa da Nuba, bugün tüm Sudan‘ın ortak hazinesi oldu." dedi. Hartum'daki ilk ve tek güreĢ salonunun Hacı Yusuf bölgesinde açıldığını belirten Eburas, Ģöyle devam etti: "ġu an güreĢ dönemindeyiz. Bu meydanda gençler güçlerini ve kahramanlıklarını halklarına ve seyircilerine göstermek için ter döküyorlar. Çoğunluğu Nuba kabilesinden onlarca kabileden güreĢçi boy gösteriyor. GüreĢlere katılacak gençler 3-4 ay sıkı bir kampa giriyorlar. Bu onların güç ve kahramanlıklarını gösterebilmeleri için önemli bir fırsat. Mesela bir gencimiz yarıĢmalara katılmak için Amerika BirleĢik Devletlerinden buraya geldi. Özellikle bayram ve festival günlerinde çok yoğun katılımlı müsabakalar gerçekleĢtiriliyor (https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sudan).Sudan kültürünün kadim geleneği Nuba güreĢleridir. Sudanlıların, "Nuba" adını verdikleri kum güreĢleri, kadim bir gelenek olarak yüzlerce yıldır yapılıyor. Kendine has dans ve figürlere sahip güreĢte alınan galibiyetler, kabileler için övünç kaynağı sayılıyor. Bugün daha çok eğlence amaçlı yapılan güreĢleri yerli ve yabancı yüzlerce kiĢi takip ediyor. Çoğunluğu Nuba kabilesinden onlarca kabileden güreĢçi boy gösteriyor. GüreĢlere katılacak gençler 3-4 ay sıkı bir kampa giriyorlar. Özellikle bayram ve festival günlerinde çok yoğun katılımlı müsabakalar gerçekleĢtiriliyor. Yıllar boyunca, Nuba güreĢi baĢka bir biçim aldı ve kırsal ortamlarda doğadan ziyade bir stadyumda yeni bir yer buldu. Ancak Nuba halkının uygulamaları bugün hala eski güreĢ geleneklerini andırıyor ve maçlar yerinden edilmiĢ Nubaların bir araya gelmesi için bir Ģans olarak görülür. (https://www.haber7.com/foto-galeri). Nuba güreĢinde giysiler: Tarihsel olarak, Nuba güreĢçileri külle kaplı çıplak dövüĢürdü. ġimdi erkekler Ģort ve tiĢört giyiyor ama yine de vücutlarına beyaz kül ve kum serpiyorlar. Çoğu zaman, üniformalarına kabileden ilham alan unsurlar da eklerler. Kentsel bir ortamda, sporcular spor kulüplerinden gelir, ancak geçmiĢte farklı köyleri temsil eden en güçlü erkekler olurdu, bu nedenle kazanmak, topluluklarına onur getirmekle iliĢkilendirildi. Her spor kulübünün kendi stili vardır, bu nedenle mücadele hızlı, telaĢlı, düzensiz olabilir, ancak mücadele rakiplere bağlı olarak yavaĢ ve ritmik de olabilir. Spor ve dansın bir karıĢımı olan bu büyüleyici performans, izleyicilere kabile ritüellerinin ilgi çekici dünyasına dair bir fikir veriyor. GüreĢçiler minder yerine kumla kaplı alanda yarıĢırlar. 345 Resim 1. Birbirinin açığını arayan iki Nuba güreĢçisi Resim 2. Nuba güreĢinde elense hareketi Resim 3. Rakibini yere indirmeye çalıĢan Nuba güreĢçisi Resim 4.Nuba güreĢinde havaya zıplama Resim 5. Stadyumda güreĢ, Khartoum, Nuba güreĢi ve seyirciler Rakip seçme, yenme Ģekli ve dans: Kazanmak için, hakem maçın sonunu bildirene kadar rakibini yere düĢürmeleri gerekir. Her güreĢçinin üstünlüklerini ve rekabete hazır olduklarını göstermek için gösterdikleri benzersiz hareketleri vardır. Her turdan önce bir güreĢçi rakibini seçer, onları iĢaret eder ve onlarla güreĢmeye hazır olduğunu belirten kısa bir dans yapar. Hartum'un stadyumu, Nuba halkının kültürleriyle bağlantı kurması ve topluluk ruhunu canlandırması için bir alandır. Tur bittiğinde, güreĢçiler güçlerini ve yeteneklerini göstererek zafer dansları yaparken seyirciler tezahürat yapar ve Ģarkı söyler. Tur sonunda seyirciler ve sporcuları alınlarına para koyarak tebrik ederler. 346 GüreĢin güreĢçiler için kazanımları: Genç Nuba erkekleri için güreĢ, yoksulluktan kurtulma ve sosyal statülerini değiĢtirme fırsatı olabilir. Her turdan sonra kazanan, spor kulübünün bir üyesi tarafından ringin etrafında taĢınır. Bazıları yerel topluluklarında prestij kazanmanın yanı sıra ulusal veya uluslararası ün kazanabilir (https://www.middleeastmonitor.com). GüreĢçiler sırayla güreĢmek istedikleri bir rakibe meydan okurlar. Sporcular sadece aynı veya daha yüksek bir sıradaki rakiplere meydan okuyabilir. Oyunun amacı rakibinizi tökezletmek veya yere atmak - sırtı, gövdesi veya poposu yere değdirmektir. Her maç dört dakika sürer ve bir hakem tarafından denetlenir. Giysileri yumruklamak, tekmelemek ve çekmek yasaktır. Taktikler Ģunları içerir: Rakibinin kafasına vurarak dikkatini dağıtmak, ayak bileğini tutarak veya bacağınızı bacağının altından kaydırarak rakibinizi çelmek veya rakibinizin vücudunu tamamen kaldırıp onu yere atmak gibi. GüreĢçilerin arenada birbirlerini omuzlarında taĢımaları yaygındır. Bazen kazanan, kaybedeni taĢır veya kaybeden, karĢılıklı saygının bir iĢareti olarak kazananı taĢır. Seyirciler arasında bir dizi renkli kiĢiler vardır. Yine maskotlar ve ponpon kızlar yer alır (Ece ve Ġmamoğlu,2021: 61-82; http://photoneer). Tablo 1.Nuba güreĢinin bazı yönlerden benzerlik gösterdiği güreĢler Giysi yönünden Nuba güreĢi Tarihte vücutları külle kaplı çıplak Ģekilde güreĢirlerdi. Vücutlarına beyaz kül ve kum sererlerdi. ġimdi ise Ģort ve tiĢört giyerek güreĢ yaparlar. Kural yönünden Her turdan önce bir güreĢçi rakibini seçer, onları iĢaret eder ve onlarla güreĢmeye hazır olduğunu belirten kısa bir dans yapar. Teknik yönünden Kazanmak için, hakem maçın sonunu bildirene kadar rakibini yere düĢürmeleri gerekir. Tam olarak teknik bakımdan kurallarına ulaĢılamamıĢtır. Resim 6. Rakibini taşıyan bir güreşçi Benzerlik Gösteren GüreĢler Günümüzde yağlı güreĢ yapan sporcular çıplak değil ama vücutları yağ ile kaplı Ģekilde güreĢirler. ġort ve tiĢört ise benzerlik açısından daha çok Türkiye de KahramanmaraĢ bölgesinde ağırlıklı olarak yapılan aba güreĢini andırmaktadır. Günümüzde yağlı güreĢ müsabakalarında, kura ile eĢleĢen güreĢçiler cazgırlar tarafından çayıra salındıktan sonra ‗peĢrev‘ çekerek güreĢ yapmaya hazır olduklarını görsel bir biçimde göstermiĢ olurlar. Genel olarak tüm güreĢ çeĢitleri ile benzerlik gösterir. Rakibi yere düĢürerek sırtını yere getirerek yenme Ģekli vardır. Resim 7. Teknik uygulamaya çalıĢan iki güreĢçi 347 Resim 8. Rakibe belden giriĢ pozisyonu Resim 9. Rakibi havaya kaldırarak yere indirme Resim 10.Konsantre olan güreĢçi Resim 11.Nuba güreĢçileri dansı Resim 12.Galip gelen güreĢçinin taĢınma anı Resim 13.Dans eden Nuba güreĢçisi SONUÇ Sudan'da ata sporlarından sayılan Nuba güreĢi, farklı bölge ve kabilelerden gençlere yeteneklerini sergileme imkânı tanıyor. Türkiye'deki Karakucak ve Japonya'daki Sumo güreĢi ile benzerlikler taĢır ve kum üzerinde yapılır. Özellikle baĢkent Hartum'un Hacı Yusuf bölgesinde de yapılıyor. Kendine has dans ve figürlere sahiptir. Alınan galibiyetler, kabileler için övünç kaynağı sayılır. Bugün daha çok eğlence amaçlı yapılan güreĢleri yerli ve yabancı binlerce kiĢi takip etmektedir. 348 KAYNAKLAR Doğan E., Ġmamoğlu O. (2020).GüreĢ Sporunun Kökenleri ve Bazı Ülkelerde Antik GüreĢ, Sporda Bilimsellik ve Akademik YaklaĢımlar-2, (Ed. Ali Türker, Tuba Fatma Karadağ), Birinci Basım, Ankara, Sh.174-188, web: www.gecekitapligi.com Ece C., Ġmamoğlu O.(2021). Antik Mısırdaki GüreĢin Modern Günümüz Minder GüreĢine Yansımaları, Bölüm 5, sh 61-82, Spor ve Bilim 8 (Editörler: H.N. Çetin-Atakan Aksu),Gece Kitaplığı, Ankara. web: www.gecekitapligi.com. https://www.middleeastmonitor.com/20220623-wrestling-an-identity-shaping-ritual-among-sudans-nuba/ https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sudan-kulturunun-kadim-gelenegi-nuba-guresleri/1613088 https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sudan-kulturunun-kadim-gelenegi-nuba-guresleri/1613088 https://www.haber7.com/foto-galeri/59907-sudan-kulturunun-kadim-gelenegi-nuba-guresleri https://www.occasionalwitness.com /content/nuba/02Culture04wrestling.htm https://edition.cnn.com/2015/09/01/sport/nuba-wrestling-olympics-2020/index.html https://afrikhepri.org/en/invention-of-wrestling-and-martial-arts-in-africa/ https://www.csmonitor.com/World/Africa/2015/0619/In-Sudan-Nubans-challenge-prejudice-in-the-wrestlingring http://photoneer.de/return-to-sudan/ https://face2faceafrica.com/article/nuba-wrestling Koca F., Ġmamoğlu O. (2018). Sport History of Countries other Africa of Except Ancient Egypt, The Journal of International Social Research,11(61),1291-1304. Türkmen M. Kaya A. (2021). Pedagogy of Traditional Wrestling in Turks, 15-28, Applications of Traditional Wrestling in The World (Editörs: Mehmet Türkmen, Adem Kaya), Copyright © 2021 by Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-53619-455-5. Türkmen, M. Ġmamoğlu, O. Ziyagil M. A. (2006). ―Popularity of the Wrestling sport in Turkey and it‘s comparison with the selected sports‖. Researches about the Turks All Around the World, 163: 77-94 349 PARTICIPATION IN TRADITIONAL SPORTS AND GAMES AS A WAY OF ENHANCING WOMEN‟S SOCIAL AND PSYCHOLOGICAL EMPOWERMENT Denitsa H. Maydona*, Ilkay Yorgancı Maloney a a Faculty of Tourism, Eastern Mediterranean University, Gazimagusa, TRNC, Via Mersin 10, 99628, Turkey *Corresponding author. Email: denitsa.maydon@emu.edu.tr Abstract For many people, the empowerment of women is a priority objective. Hence, this work attempts to conceptualize the idea of the social and psychological empowerment of women through traditional sports and games (TSG). Our paper significantly contributes to the leisure, gender and TSG literatures. Firstly, it identifies the extant tendency for women's leisure to be homebased and passive. Secondly, it introduces TSG as a potential leisure opportunity that might help women to become socially and psychologically empowered. Thirdly, it provides scholars with an insight into the potential benefits to be gained from TSG, which might stimulate further research. Until recently, TSG have often been ignored and undervalued (Muñoz-Arroyave et al., 2021). TSG are said to have fallen out of fashion as a result of world globalization (Andersen, 2009; Khan et al., 2018). However, it is our contention that society would benefit from acknowledging the importance of TSG, and, it is our hope that this paper will be a stimulus for future leisure, gender or TSG research. Further, it is our belief that scholars, governments, nongovernmental organisations and the media will be able to use our paper and TSG to pave the way for a greater degree of female empowerment. Keywords: Traditional Sports and Games (TSG), empowerment of women, psychological empowerment, social empowerment Introduction “We need to live in a culture that values and respects and looks up to and idolises women as much as men.” - Emma Watson. According to the UN's Gender Inequality Index, the 3 countries which show the most respect for women's freedom and independent behaviour are Norway, Switzerland, and Ireland (UN Data, 2022). However, there are still parts of the world where women's autonomy remains restricted. For example, most women in South-East Asia experience inequality and discrimination as regards access to education and to the nutrition required in order to be healthy. In addition, women often experience discrimination at the workplace (WHO, 2018). Worryingly, we have learnt that in 2022, 750 million women/girls were married before they attained the age of 18; that 1 in 5 women were the victims of physical or sexual assault and that only, 23.7% of the people working in political offices were women (World Vision, 2022). Notably, women experience discrimination and inequalities even in their leisure choices and opportunities (Page & Connell, 2010; Rezania et al., 2021). We recognize that women are not a homogenous group and that there are other factors such as social class, education, ethnicity, religion and so on which influence their leisure choices (Bonalume & Isayana, 2022). It is widely accepted that due to household and child caring responsibilities, women tend to spend more of their leisure time in and around the home and with their family members (Page & Connell, 2010). These societal responsibilities (child rearing and caring for family members) create a complex relationship between the factors women have to balance on a daily basis. Apart from the notions of motherhood and families restricting women‘s leisure choices, ethnicity also plays a role in constraining the leisure choices available to some women. There is research which shows that women in some ethnic groups feel that there is a real danger of sexual harassment in outdoor leisure spaces which restricts their use of such places. In addition, women in some ethnic groups are prevented by their husbands or fathers from going to public places unless they are accompanied. Further, the absence of child care facilities in leisure centres can stop women from making use of these leisure centres. Another constraint faced by some women is lack of access to a car which imposes distance and time constraints on which sporting facilities can be visited. Women also play a major role in supporting men (Jefferey, 2017) 350 and their children‘s leisure by cooking, cleaning, and taking care of the family (Page & Connell, 2010). These responsibilities, in turn, limit their leisure time. While these fetters keep women in the private sphere (home), men, on the other hand, are free to make more frequent visits to public spaces to play sports, attend parties in shared areas or to gather with others (Laiva & Ricardo, 2018, as cited in Bonalume & Isayana, 2022). Consequently, it is the men who more often engage in high-quality leisure activities outside of the home when compared to women (Yerkes et al., 2020). Discrimination and inequality are important issues that affect human rights, impede social and economic growth, and shatter the dreams of millions of young girls around the world. Significantly, they detrimentally affect the health and well-being of the public. The World Health Organisation stated that discrimination and inequality might decrease via the empowerment of women (WHO, 2018). Thus, given the significance of this concept, we need to begin thinking about how to overcome women's leisure issues and simultaneously empower them. Recent literature (Bonalume & Isayana, 2022) identified shared leisure activities as a mechanism for the achievement of gender equality and the empowerment of women and girls. It was also mentioned that this type of leisure might expand women‘s choices and possibilities. Participation in leisure is significant for our daily life (Henderson & Shaw, 2006), spiritual, personality development, social, physical, and psychological health (Ho, 2008; Hung 2012). However, there is a noticeable absence of scientific papers that confirm the contribution made by TSG (traditional sports and games leisure activities) to the empowerment of women. Ipso facto, this paper aims to demonstrate that TSG can contribute to women's empowerment. Our paper has the following objectives: 1) to emphasize the existing nature of women‘s leisure activities (they tend to tae place in their homes and are passive); 2) to shed light on how TSG's participation could be linked to the social and psychological empowerment of women and 3) to direct the attention of the authorities, non-governmental oranisations, scholars and the media towards TSG as a leisure activity with the potential to help to achieve the empowerment of women. Defining TSG (Traditional Sports and Games) and Empowerment TSG stands for deep-rooted cultural foundation leisure sports activities, which have not been governed by authorized figures (Parlebas, 2001). TSG are seen as "an authentic society in miniature, a laboratory of social and cultural relationships in which the actors, thanks to tradition, learn to create relationships with other people and with their social and cultural environment" (Lavega, 2004, p. 1). Notably, TSG are playful activities of leisure and rection (UNESCO, 2009) that should be distinct from today's modern sports since 1) the participants/actors are the ones who decide the rules of the games in accordance with the local community's customs (Parlebas, 2016); 2) these TSG‘s are straightforward in terms of instruction, gameplay, and accessibility (Parlebas, 2003; Suparno, 2018); 3) they do not not demand significant financial support or specific apparatus (Rahmadani et al. 2017) and 4) skills are acquired by means of an oral transmission process such as storytelling or, and most importantly, through actual gameplay (Lavega, 2004). The term "empowerment" refers to a multi-dimensional concept that allows individuals, groups, and communities to fulfil their full potential and take control over their destinies (Sofield 2003; Desai, 2010). Empowerment has been used in several fields, including sociology, economics, psychology, and education (Francina & Joseph, 2013). However, there is no universally accepted definition of empowerment. Empowerment has been defined in numerous ways (e.g., concept, term, construct and/or process) across academic literature. According to Batliwala (1994), empowerment is a process that enables individuals to think, act, and govern their actions/resources/beliefs in an independent manner. Significantly, empowerment has been associated mainly with concepts linked to gender issues and the rights of individuals who hold a vulnerable position (e.g., women, children, poor) in our society, while the empowerment of women centres on women's abilities (Grown et al., 2008). Women‘s empowerment is a multi-dimensional approach that encourages women to make autonomous decisions and ensures equal rights and offers women the self-confidence to assert such liberty. It assures that women are able to live their lives independently, with a feeling of worthiness and fulfilment (Rahman, 2020). The empowerment of women is essential for a brighter future and for the personal growth of women which, in turn, will benefit their children, families, communities, and 351 nations (Vardhan, 2017). Notably, the empowerment of women encompasses five aspects; social, psychological, legal, political, and economic (Malhotra & Schuler, 2005). Our paper focuses on social and psychological empowerment. Hence, it is important for the reader to acknowledge that a supportive atmosphere, positive initiatives, and secure and equitable access to life are significant for women to be empowered socially (Hoque & Itohara, 2009). Thus, social empowerment is the process of gaining enough control and confidence to change how society is socially constructed, including its institutions and the social roles (such as gender and sex) that have been assigned to people. The term ‗psychological empowerment‘ is used here to refer to a construct that incorporates self-esteem, self-efficacy, and self-determination (Francina & Josepth, 2013). Through psychological empowerment, women may take control over their personal life and develop feelings characterized by a sense of perceived control, competence and goal internalization (Masi et al., 2003). The role of TSG in Social and Psychological Empowerment of Women As discussed earlier, women‘s leisure is home and family based due to social expectations regarding femininity, the role of women, motherhood and the responsibilities of women with respect to their families (i.e. their focus on the family and looking after its members) (Page & Connell, 2010). Thus, women typically have significantly less free time for active public leisure than men. Instead, women‘s leisure is passive and home based (such as watching tv) (Leiva & Ricardo, 2018). TSG have the potential to move women‘s leisure from the private sphere to the public sphere, and, rather than women servicing men‘s and children‘s leisure, make women‘s leisure part of the men‘s and children‘s leisure.TSG can be played indoors or outdoors (Perdani, 2013), irrespective of gender, age or ethnicity ( Lavega, 2004). Thus, TSG would have the potential to get women outside of the home and, as a result, establish a public presence. Lavega (2004) pointed out that those who play TSG learn to cooperate, create bonds and relationships with the others around them. Participation in TSG leisure activities might offer women a chance to meet new people, provide an opportunity to socialise with others and to spend quality time outside the home and could replace passive leisure activities with active ones. By playing TSG, women might also learn to cooperate and form a bond with one another. Such activities might help women to be more independent (Lavega, 2004). Since social empowerment relates to changing how society is socially constructed, including its social institutions (such as the family) and the social roles that have been assigned to people (such as gender and sex), TSG, by increasing the presence of women in the public sphere will challenge the way society and gender roles are socially constructed and thus the social empowerment of women. Involvement in TSG might also help to empower women psychologically. Psychological empowerment occurs when a person‘s pride, self-esteem and confidence in their worth and in their abilities are increased (Francina & Josepth, 2013). However, Tandon (2016) stated that one could not teach psychological empowerment (self-confidence or self-esteem) instead, one must create an environment that allows these characteristics to grow, thrive and flourish. TSG is likely to offer such an atmosphere to women. TSG might offer women an inclusive environment that allows women to freely play those games, and, by doing so, gain confidence and psychological empowerment. Dubnewick et al. (2018) in their study discovered that TSG participation builds confidence and boosts a sense of cultural pride in the so-called "actors". One of the women's participants included in Dubnewick's qualitative study mentioned that TSG participation, "… builds confidence within yourself that if you can do it right here you can do that out on the land" (p.216). Hence, women might feel further pride in helping conserve their traditional values. Discussion Women's status in society has been continuously changing through the centuries, from ancient periods when women had equal standing with men through the low moments during the medieval era to the advocacy of equal rights and empowerment recently. Despite such advocacy for equality and empowerment, there are still places where woman's role is not fully recognized. Moreover, discriminated in terms of education, nutrition, work (WHO, 2018) and even leisure patterns (Page & Connell, 2010; Holland, 2013; Rezania et al., 2021). Women's choices and opportunities for leisure are 352 limited even nowadays (Jeffrey, 2017 Rezania et al., 2021; Bonalume & Isayana, 2022); especially for women with children, working women, and housewives (Holland, 2013), married Muslim women (Rezania et al., 2021). They are the ones who stay longer hours at home, serving men and kids, and spend the remaining few free time at home by adopting passive leisure behavior (e.g., watching TV, resting). Our paper significantly contributes to the leisure, gender, and TSG literatures. First, it emphasizes the existing problem with women's leisure (i.e., homebase and passive). Second, it is introducing TSG as a potential leisure opportunity that might help women become socially and psychologically empowered. Third, it offers a basis on which scholars might step on. Compared with modern sports (e.g., football, volleyball, handball), TSG are often ignored and undervalued (Muñoz-Arroyave et al., 2021). TSG fell out of fashion as a result of world globalization (Andersen, 2009; Khan et al., 2018). However, TSG can significantly contribute to maintaining vulnerable populations, heritage, and customs. Further, as they are playful activities, TSG can encourage growth in an individual's social, emotional, cognitive, physical, and cultural domains (Lavage, 2004). To sum up, TSG have the potential to help the presence of women in the public sphere to increase. Through TSG, women can move outside the home, be involved in playing TSG with family members and by doing so, the passive leisure activities which they are used to do at home to be replaced with public active leisure one (e.g., TSG). Besides, it might be acknowledged that TSG offers women opportunity for socialization, confidence and pride gaining. In other words, it might be said that TSG could be a way for women to become more socially/ psychologically empowered, simultaneously might improve women's abilities and lives. In conclusion, it is significant for readers to acknowledge that 70% of frontline health workers who fought against COVID-19 were women (Pozzan & Cattaneo, 2020). Women are influential figures. Women are homebuilders. The ones who bring harmony notably manage to claw their way back to the top. In the case of other pandemics, hypothetically, they would be the ones who will take care of us, our grandparents, parents, and kids. Therefore, we as a society need to realize the existing problem with women's leisure (i.e., primarily sedentary and domestic) and promptly find ways to overcome it. One way of doing so (i.e., miking women to shine, broadening their opportunities, replasing home leisure with public ones) might be a TSG! Limitations & Future Directions The current work was mainly a way of raising awareness. Thus, its main weakness is the absence of data regarding the link between TSG and social and psychological empowerment. Thus, further studies regarding the role of TSG and women‘s empowerment would be worthwhile. Besides, scholars might utilize different kinds of instruments (e.g., questionnaires, focus groups or interviews) in order to scientifically prove the power of TSG. Also, an issue that was not addressed in this study was the fact that TSG vary one from the other. Each games offers different benefits and has its own properties, motor relations and internal order. For instance, traditional psychomotor games are highly efficient for enhancing motor skills, while on the other hand, traditional collaboration games are very effective in teaching individuals to cooperate with others (Lavage, 2004). Hence, future work might explore what type of TSG games (i.e., traditional psychomotor games, traditional games of collaboration, antagonistic traditional games, and games played in an unstable medium) are more effective in fostering women‘s empowerment. 353 References Andersen, N. A. (2009). Power at Play. The Relationship between Play, Work and Governance. Palgrave Macmillan. Batliwala, S. (1994). The Meaning of Women's Empowerment: New Concept from Action. In G. Sen, A. Germain, & L. Chen (Eds.), Population Policies Reconsidered: Health Empowerment and Rights (pp. 127–138). Harvard University Press. Bonalume, C. R., & Isayana, H. F. (2022). Women and leisure on the agendas of Brazilian social movements. Annals of Leisure Research, 1-17. https://doi.org/10.1080/11745398.2022.2046116 Francina, P. X. & Joseph, M. V. (2013). Women Empowerment: The Psychological Dimension. Rajagiri Journal of Social Development.5(2). Grown, C., Bahadur, C., Handbury, J., & Elson, D. (2008). The Financial Requirements of Achieving Gender Equality and Women‘s Empowerment. In M. Buvinic., A. R. Morrison., A. Waafas Ofosu-Amaah, & M. Sjöblom (Ed.). Equality for Women: Where Do We Stand on Millennium Development Goal 3? (pp.207-260). DC: The World Bank. Desai, M. A. (2010). Hope in hard times: Women's empowerment and human development. UNDP-HDRO Occasional Papers. Dubnewick, M., Hopper, T., Spence, J., & McHugh, T. (2018). There‘s a Cultural Pride Through Our Games: Enhancing the Sport Experienc- es of Indigenous Youth in Canada Through Participation in Traditional Games. Journal Of Sport And Social Issues, 42(4), 207-226. https://doi. org/10.1177/0193723518758456 Gola, R. V. (2022). Empowering girls and women through sport and physical activity. International Journal of Physical Education, Sports and Health, 9(2). 279-281 Heather, L. J. (2017). A leisure of one‘s own: a feminist perspective on women‘s leisure. Annals of Leisure Research, 20(5), 626-628, https://doi.org/10.1080/11745398.2017.1377858 Henderson, K. A., & Shaw, S. M. (2006). Leisure and gender: Challenges and opportunities for feminist research. In C. Rojek, A. Veal, & S. Shaw (Eds.), Handbook of Leisure Studies (pp. 216-230). London: Routledge. Ho, T.-K. (2008). A study of leisure attitudes and benefits for senior high school students at PingTung City and country in Taiwan. Unpublished doctoral dissertation. United States Sports Academy, Hoque, D. M., & Itohara, Y. (2009). Women‘s empowerment through participation in the micro- credit program: A case study from Bangladesh. Journal of Social Sciences, 5(3), 244-250. Hung, H.J. (2012). A study on leisure benefits breaking through leisure activities. Journal of National Taiwan Normal University, 3(4): 77-92. Khan, M. Z., Abbas, S. G., & Zeb, R. (2018). The Reasons For Traditional Games Losing Popularity: A Case Study Of Skhy (Calf). In Nihagdara, Kp. The Spark, 3(1), 129-142. Lavega, P. (2004) ―Traditional games and education To learn to create bonds. To create bonds to learn‖. Studies in Physical culture & Tourism. 11(1). pp.9-32. Malhotra, A. & Schuler, S.R. (2005). Women‘s empowerment as a variable in international development. Measuring Empowerment: Cross-Disciplinary Perspectives, 1(1), 71-88. 354 Masi, C. M., Suarez-Balcazar, Y., Cassey, M. Z., Kinney, L. and Piotrowski, H. (2003). Internet access and empowerment: a community-based health initiative. Journal of General Internal Medicine, 18(7), 525530. McDonald, M. G. (2015). Imagining neoliberal feminisms? Thinking critically about the US diplomacy campaign, ‗Empowering Women and Girls Through Sports‘. Sport in Society. 18(8). 909-922. https://doi.org/10.1080/17430437.2014.997580 Muñoz-Arroyave, V., Pic, M., Luchoro-Parrilla, R., Serna, J., Salas-Santandreu, C., Damian-Silva, S., Machado, L., Rodrìguez-Arregi, R., Prat, Q., Duran-Delgado, C., & Lavega-Burgués, P. (2021). Promoting interpersonal relationships through elbow tag, a traditional sporting game. A multidimensional approach. Sustainability, 13(14), 7887. https://doi.org/10.3390/su13147887 Page, S. J., & Connell, J. (2010). Leisure: an introduction. Pearson. Parlebas, P. (2001). Juegos, deportes y sociedad. Léxico de praxiologìa motriz.[Contribution to an Annotated Vocabulary on the Science of Motor Action]. Paidotribo. Parlebas, P. (2003). The destiny of games heritage and lineage. Studies in Physical Culture and Tourism, (10) 1, 15-26. Parlebas, P. (2016). Jeux traditionnels, sports et patrimoine culturel: cultures et éducation. Jeux traditionnels, sports et patrimoine culturel, 1-316. Pozzan, E., & Cattaneo, U. (2020). Women health workers: Working relentlessly in hospitals and at home. Geneva: International Labour Organisation. Available online: https://www. ilo. org/global/aboutthe-ilo/newsroom/news/WCMS_7410, 60. Pradhan, K. (2019). Games And Sports: A Gateway Of Women‘s Empowerment In India. Anudhyan An International Journal of Social Sciences, 4(1), 11-24. Saura, S., & Zimmermann, A. (2021). Traditional Sports and Games: Intercultural Dialog, Sustainability, and Empowerment. Frontiers In Psychology, 11. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.590301 Sofield, T. H. (Ed.). (2003). Empowerment for sustainable tourism development. Emerald Group Publishing. Stein, J. (1997). Empowerment and women's health: Theory, methods, and practice. Zed Books. Suparno, H. M. (2018). The Importance of Traditional Games to Im- prove Children‘s Interpersonal Skill, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 249, 181- 186 Rahman, T. (Eds). (2020). Women Empowerment. Empyreal Publishing House Rahmadani, N. K. A, Latiana, L. & Aen, A. R. (2017). The Influence of Traditional Games on The Development of Children‘s Basic Motor Skills. Advances in Social Science, Education and Humanities Research (ASSEHR), 169, 160-163. Rezania, S., Jafari Haftkhani, N., & Saffari, M. (2021). Iranian Women‘s Leisure Time Dilemmas: from the Experts‘ Perspective. The International Journal of Humanities, 28(2), 13-25. Tandon, T. (2016). Women Empowerment: Perspectives and Views. The International Journal of Indian Psychology. 3(3), 6-12. UNESCO. (2009). International Charter of Traditional Sports and Games, internal act UNESCO held by W. Lipo skiego, 1. United Nations. (2022, October 20). Undata, Table Presentation, Gender inequality index. https://data.un.org/DocumentData.aspx?id=415 Vardhan, R. (2017). SM and women empowerment: A sociological analysis. EPRA International Journal of Economic and Business Review, 5 (8), 117–121. WHO. (2022, October 18). Women‘s empowerment is a public health imperative. https://www.who.int/southeastasia/news/detail/07-03-2018-women-s-empowerment-is-a-public-healthimperative-who World Vision. (2022, October 18). Understanding women‘s empowerment. https://www.worldvision.com.au/womens-empowerment/ 355 Yerkes, M. A., Roeters, A., & Baxter, J. (2020) Gender differences in the quality of leisure: a cross-national comparison, Community, Work & Family, 23(4), 367-384, https://10.1080/13668803.2018.1528968. 356 THE GENESIS OF SPORTS HOLIDAYS ON THE EXAMPLE OF THE BURYAT SPORTS FESTIVAL "THREE GAMES OF MEN" ("ERYN GURBAN NAADAN"). Radjana Dugar-DePonte Email: radjana.dugar@gmail.com Abstract When highlighting the problem of the origin of sports, it is necessary to take into account the syncretic nature of primitive culture. The game, being an integral part of the ancient mysteries, had a ritual significance. However, the essence of the traditional holiday is not limited to its ritual content. In the complex of the holiday, entertainment, games, and spectacles are of great importance. The specificity of sports holidays, their difference from other types of traditional folk festivals, is, first of all, in the setting for competition, contest. Sports games at religious festivals served several purpos-es. Firstly, they were a kind of sacrifice to the gods, a breathtaking spectacle, a feast for the eyes of not only mortals, but also immortal spectators of the action. The traditional sports triad of the Mon-golian peoples "Three games of men" (Mong. Erin gurvan naadam, Bur. Eryn gurban naadan), which includes competitions in wrestling, archery and horse racing, has long accompanied rituals of sacri-fices (taylagans and oboo tahilga) to the spirit lords of the area. Secondly, numerous written sources and ethnographic data indicate that sports games in tribal societies had the significance of a magical ritual aimed at ensuring the fertility of the earth and the annual renewal of nature. Thirdly, the festiv-ities, like the Three Games of Men among the Buryats and the Mongols, had a military training signif-icance. Having emerged at the dawn of history as part of a primitive syncretic complex, sport has emerged as an independent branch of culture, becoming one of the most popular mass phenomena. Sports holidays from antiquity to the present day have undergone a certain evolution, there has been a desacralization of sports games in the public mind, their religious and magical significance has been largely lost. The cultural and historical interpretation of the varieties of traditional sports com-petitions among the Buryats makes it possible to reveal the genesis of sports holidays and the an-cient origins of many customs and rituals, to trace the development of traditional Buryat beliefs, and to outline the genetic and historical and cultural ties between the Buryats and other peoples of Cen-tral Asia. Key words: primitive syncretism, play theory, ritual meaning of sports games, Three Games of Men (Eryn gurban naadan), military training significance of sports games. 357 TRADITIONAL SPORTS AND GAMES: THE CATALYST FOR PROMOTING DIVERSITY, INCLUSION AND BELONGING By Jerono P. Rotich, Ph.D. Professor of Kinesiology & Associate Dean for Organizational Climate, Inclusion, & Belonging Office of the Dean, School of Public Health-Bloomington, Indiana University Email: |jprotich@iu.edu Abstract America's ongoing increase in diversity, partly due to the rise in the influx of immigrants and refugees, calls for concerted efforts on diversity, inclusion, and belonging. According to information from the Pew Research Center, "the U.S. population projections show that if current demographic trends continue, future immigrants and their descendants will be an even bigger source of population growth. Between 2015 and 2065, they are projected to account for 88% of the U.S. population increase, or 103 million people, as the nation grows to 441 million." In addition, immigrants and refugees enrich and transform the fabric of a community's culture. According to Rotich, an inclusive organizational climate that facilitates a sense of belonging for All diverse individuals improves performance and elevates the entire institution. Additionally, research has shown that Traditional Sports and games enhance cultural diversity and promote Interpersonal Relationships, among others. The USA Ultimate Inclusion Statement states, "USA Ultimate values the contributions and perspectives that a truly diverse community provides our sport and its culture. Equity, diversity, and inclusion (EDI) are critical to the integrity of our sport, and USA Ultimate is committed to increasing access to and participation in the sport, particularly amongst youth in underrepresented communities. ―Given the ongoing diversity and increase of Immigrants and refugees in the United States, promoting traditional sports and games enriches their acculturation and fosters diversity, inclusion, and belonging. This research will focus on how traditional sports and games can serve as a Catalyst for Promoting Diversity, Inclusion, and Belonging in the community and workplace. Key Words: TSG, Traditional sports, diversity, inclusion 358 КЫРГЫЗ ЭЛИНДЕ ЖАА АТУУ МАДАНИЯТЫ Арстанбеков С.А*, Денитса Майдон** Кыргыз мамлекеттик дене тарбия жана спорт академиясы, Бишкек ш. sportmastervoot@mail.ru Туризм факультети, чыгыш жер ортолук университети, газимагуса, Мерсин, Түркия, denitsa.maydon@emu.edu.tr Аннотация: Макалада кыргыз элинин жаа атуу маданияты каралды. Илгертен көчмөн турмуш сүргөн кыргыз эли атка минүү, жаа атуу жана күрөшүүнү жакшы өздөштүрүүсү шарт эле. Себеби дайыма коштогон согуш өңүттүү талаш-тартыштар атка минүүнүнү эле эмес ат үстүндө жаа тартууну, ат үстүндө күрөшүүнү дагы өздөштүрүүгө мажбур кылган. Кыргыз эли аз санда болгондуктан кыз-келин, аялдары дагы жоокерлердин катарын толуктоого туура келгендиктен мыкты жаачы кыздар көп болгон. Байыртан кыргыз эли жааны мыкты жазап, сый-урмат менен мамиле кылышып кылымдар бою колдонуп келишкен. Ачкыч сөздөр: Кыргыз элинде жаа атуу, жазалышы, маданияты жана өнүгүүсү. ARCHERY CULTURE IN THE KYRGYZ PEOPLE Arstanbekov S.A*, Denitsa H. MAYDON** Kyrgyz State Academy of Physical Culture and Sports, Bishkek. sportmastervoot@mail.ru Faculty of Tourism, Eastern Mediterranean University, Gazimagusa, TRNC, Via Mersin, Turkey, Corresponding author. Email: denitsa.maydon@emu.edu.tr Abstract The article discusses the culture of archery of the Kyrgyz people. Kyrgyzstanis who lived a nomadic lifestyle had good riding, archery and wrestling skills. Because the fights, which were constantly accompanied, forced me to master not only the horse bow, but also the horse bow. Due to the small number of the Kyrgyz people, there were many female archers, as wives had to join the ranks of warriors. Since ancient times, the Kyrgyz people have used the bow for centuries, using it with respect and dignity. Keywords: archery, writing, culture and development of the Kyrgyz people. 359 Киришүү Жаа атуу өнөрү палеолит доорунда же мезолит доорунда пайда болгондугу маалым. Жаа атууну кыргыз эли илгертен өздөштүргөн учурда өлкөдө өнүгүүнүн үстүндө. Кыргыз жаштарынын дене тарбия көнүгүүлөрүнүн бир түрү жаа атуу болгон, ал элди өнүктүрүүнүн баштапкы этабында аңчылык учурунда олжонун негизги каражаты болгон. Жаа атуу бутага же аралыкка жогорку чеберчилик менен тажрыйбалык аткарылышы. Кыргыз элинин социалэкономикалык, диний, аскердик жана жашоо шартына жараша салт, үрп-адат, улуттук баалуулуктарын камтыган маанилүү, негизги үч спорттун бир түрү. Аталган спорт түрлөрү: ат спорту, күрөш жана жаа атууну камтыйт. Жаа атуу спорттук форматтан дагы улуттук маданияты муундан-муунга жеткирүүчү функцияны аткарат (Саралаев, Түркмен, 2016). Бүгүнкү күндө жаа атуу эки топко бөлүнүп аткарылууда. Биринчиси улуттук түрлөрү: жөө жаа атуу, ат үстүндө жаа атуу, жамбы атуу. Илгери кыргыз элинин кыймылынын негизги каражаты ат болгондуктан, ал аңчылык учурунда да колдонулган,бул себептен ат үстүндө жаа атуу дагы элдин купулуна толуп аткарылууда. Экинчиси Олимпиада оюндарынын программасына кирген заманбап жаа атуу (стили). Чыныгы көчмөндөрдүн жаасын жасоо үчүн тоо текенин мүйүзү, жылкынын тарамышы жана жыгач колдонуулары айтылат. Бул куралдан атылган ок 500-800 метр аралыкты багындырып бутага тийген (https://rukhordo.kg/ky/tejloo/jaa-atuu). Илгертен кыргыз элинде көзгө атар мергенди даярдоо үчүн түрдүү улуттук оюн түрлөрү колдонулган: тебетейди ыргытып түшүрбөй жаа менен атуу оюну, жамбы атмай. Манас эпосунда Көкөтөйдүн ашына Манас кырк чоросу менен келгенде элге оюн зоок, майрамдык маанай тартуулоо менен бирге укмуштудай чебердикти көрсөтүшкөн. Асманга ыргытылган тебетейди жерге жүшүрбөй улам бири жебе менен атып калбыр сымал тешип аткылашкандыгы сүрөттөлөт. Эпосто каармандын жамбы, жаа атуу аркылуу жоокерчилик, мергенчиликке машыгышкандыгы сүрөттөлөт. Көкөтөйдүн ашында жаа атуу үчүн атайын кыйып даярдалган карагайлардын «Алты жүзүн асманга, чыгарып ийди улатып» орнотулган устундун башына туурасынан кагылган жыгачка бири-бирине байланыштырып түйүштүрүлгөн жип менен байлап: «Жамбыны бийик зоо кылды, Сары алтынды жоо кылды, Кырк эки танап боо кылды» Салт боюнча атканы жаза кетпеген, ашкан мергендиги бар белгилүү баатырлар мелдешке катышып, жөө туруп же «Ат менен чаап баратып таамай атып алсаң өнөр деп»,— оболотуп «асманга» илип койгон жамбыны аты менен чаап келип атат. Жаанын ар кандай түрлөрү колдонулганы айтылат: Кечилдин каны Коңурбай Басып атып берди эле, Керилип туруп атты эле, Караса көзгө илинбей, Жаачысы жааны тартты эле Огу кайда кеткени Кебелген жок бу жамбы Кайда экени билинбей (Саякбай Манжунун каны Нескара Каралаев, 2. 65). Кытай, калмак баатырлары гана эмес ашка келген көпчүлүк эл жамбыны ата алышкан эмес. Манастын кырк чоросунун ар бири көзгө атар мергендигин көрсөтүп, таамай атып бирден жипти атып түшүрүшөт. Ошондой эле Кыргылчал көкөлөтө ыргыткан: Бир калпакты эт бышым Асманга атып токтотуп, Түк келтирбей бер жакка, Түшүрбөдү жер жакка (Сагымбай Орозбаков, 3. 168), Ал эми Манас баатырдын мергендик эң жогору чеберчилиги чоң сары алтын жамбы байланган, атуу үчүн эң кыйын, эң ичке танап жипти кыя атып мөрөйдү жеңет. Ал учур төмөнкү сүрөттөөдөн айкын көрүнөт: Арчатору закымдап, Көк түтүнү бурады, Жамбыга жетти жакындап, Көктөгү жамбы кулады. Көтөргөндө мылтыкты Түркүгүн түптүн сындырды, 360 Дүйнөнүн көөнүн тындырды. Тоголонуп калганча, Туура таңган жыгачын Көктөн түшкөн жамбысы Туйгунуң Манас сындырды, Токтоп орун алганча Душмандын көөнүн тындырды, Чапкан баатыр жеткени, Тууганга кубаныч кылдырды. Кыргый илген торгойдой Түшүрдү көктөн жамбыны, Илип алып кеткени, Түмөнгө сөзүн даң кылды. Арстан Манас баатырдын Арчатору чуратып Андистиги эмей неткен Арстан Манас жеткени, (Сагымбай Орозбаков, 3. 177). Жамбы атуу кыргыздын улуттук оюну. Учуна 3-4 м туура жыгач бекитилген 10-15 м узундуктагы шыргый тикесинен орнотулган. Бийиктиги туура жыгачтын ар кайсы жерине ар түрдүү чоңдуктагы бир нече жамбы кыйыкка илип байланган. Адатта, атууга кыйын болуусу үчүн, чоң жамбы эң кичине кыйыкка, кичине жамбыны жазыраак кыйыкка байлашкан. Аларды мыкты мергендер жөө туруп (100 м), атчан чаап баратып атышкан (50 м). Жамбы илинген кыйыкты ким кыя атып түшүрсө, жамбыны ошол киши алган. Оюн чоң майрам, той-аштарда өткөрүлгөн. Жаа атуу аңчылыкта жан аскердик даярдоо үчүн пайдаланылгандыгы маалым. Жаа атуу союз мезгилинде тартылган бир топ кино тасмаларында дагы чагылдырылган мисалы: Кожожаш кино тасмасында көрүнүн тургандай мыкты мергенчилер өздөрүнүн балдарын, жашатарды аңчылыка даярдоосун көрүүгө болот. Кыргызстанда жаа атуу боюнча машыгуулар үзгүлтүксүз уюштурулуп мелдештер өткөрүлүүдө. Ыссык-Көл жергесинде биринчи 2014жылы, экинчи 2016-жылы, үчүнчү 2018-жылы өткөрүлгөн дүйнөлүк көчмөндөр оюнунун программасында орчунду орунду ээлеп көрүүчүлөргө кызыктуу маанай тартуулаган. Төртүнчү жолу 2022-жылы уюштурулган дүйнөлүк көчиөндөр оюну Түркия мамлекетинин Изник шаарында орун алды. Өткөрүлгөн оюндун программасында жаа атуу кызыктуу жана маанилүүлүгүн далилдей алды. Изилдөөнүн жыйынтыгы жана талкуулоо Кыргыз мамлекетенин аймагында көптөгөн тарыхый маданиятка бай археологиялык табылгалар, таш бетинде сүрөттөр орун алган жерлерибиз бар: Кара-Тоо, Саймалуу-Таш, БешТаш ж.б. Өрнөк айылында таш бетиндеги сүрөттө көрүнүп тургандай кыргыздар жөө жана ат үстүндө жаа атууну өздөштүрбөстөн кыш мезгилинде лыжа тебүү менен айкалыштыргандыктарын түшүнөбүз (1-сүрөт). Жаачы лыжачан тоо кийигине аңчылык кылуусу тартылган. Бул себептен көчмөн элдин социал-экономикалык жана маданий жашоо шарттарын терең талдоо жүргүүзүнүн негизинде жаа атуу спорттук форматта болуп болбогондугун үйрөнө алабыз (Түркмен, Усеев жана Кайа, 2021:81-89). 361 1-СҮРӨТ. ӨРНӨК ТАШ БЕТИНДЕ АҢЧЫЛЫК Кара-Тоо таш бетинде түшүрүлгөн сүрөттөрдөн атчан жана жөө мергенчилердин бутага карай мээлеп турган абалдары чагылдырылган (2-сүрөт). Тоо кийигин ар тараптан тороого алып жаткандыктарын көрүүгө болот. Көптөгөн сүрөттөрдүн арасында жалгыз мергенчинин бутага таамай мээлеп тургандыгы тартылгандыгын көрүүгө болот. Бул берилген сүрөттөр кыргыздардын этнографиялык сүрөттөрүнүн катарына кирет. 2-СҮРӨТ. ЖӨӨ ЖААЧЫЛАРДЫН ТАРТЫЛЫШЫ КАРА-ТОО Жаачылардын тоо текесине аңчылык кылууларында 1-көрүнүштө төөнүн сүрөтү жана мергенчинин өзгөчө баш кийимине көңүл бурууга болот. Бул сүрөттөн жаачы жана төө бир тартылганын көрүүгө болот ошондуктан жаачы төөдөн түшүп аңчылык кылуусу чагылдырылган десек туура болот. Байыркы кыргыздарды ат, төө көчмөн турмушта үзгүлтүксүз көчүп конууларда жүк ташуучу унаанын ролун ойногон десек туура. 2-көрүнүштө эки мергенчинин тоо текесин тороого алып жаткандыктарын көрүүгө болот. Бул себептен кыргыздарда байыртан мергенчилик жогору өнүккөндүгүн байкоого болот. Жаа менен мергенчилик кылуу атайын даярдыкты, жаратылыш менен кылдат мамиле түзүүнү өздөштүрүүгө туура келген. Мергенчилердин белдеринде сыягы, булгаарыдан жасалган каптама жана булгаары кайыш менен байланган. Жаачынын фигурасынын астында төрт бурчтуу, моюну ийилген жаныбардын профилдик сүрөтү көрсөтүлгөн, башы узун тумшугу жана арткы жагында эки бийик өркөчтүү төөсү (Аманбаева Б. Э, Дэвлет Е. Г. Мурас, 1999). 362 3-СҮРӨТ. ЖАА АТУУ Жебелерди сактоо жана ташуу үчүн кайың жана булгаары колдонулган. Берч корпусунда жебелер кийилген учтары жогору. Жазуу булактары боюнча, бир Саадак орточо 2530 жебе батат. Айрым бере Стоун саймандары жогорку социалдык статустагы адамдарга таандык болушу мүмкүн, сөөк оюм-чийимдери менен кооздолгон. Мындай каптама эки сөөк коюудан табылды (Акматов, 2017). 3-СҮРӨТ. ТЯНЬ-ШАНДЫН КӨЧМӨН СААДАКТАРЫ Изилдөөчү археолог жана этнограф Акматов К. Т өзүнүн эмгектеринде белгилегендей борбор, орто Азия аймагында аз изилденген тема катары жаа тартуунун түрлөрүн көрсөткөн. Археологиялык казууларда мергенчи же жоокердин жаасы менен чогу көмүлгөндүгүн белгилейт. Булгаары сайгычтарда жебелер учтары ылдый, жүндөрү жогору сакталган, андан тышкары, жебелер кабыл алгычтын тилиминин үстүнөн үчүнчү күйөрман менен чыгып турду. Ирандын миниатюралары боюнча айрым үлгүлөрдө төмөнкүлөр болгон атайын багыттагы жебелер үчүн" терезе-чөнтөк". Булгаары сайгыч илинип турду курда, жоокердин оң жагында моюну артка ийилген абалда (Горелик, 2002). 363 1.Жаа тартуунун эң байырык жана жөнөкөй түрү Жаа тартуунун түрлөрү 2.Ыкмасы биринчи жөнөкөй түрүнө жакын 3.Түрү жөнөкөй ыкмасына окшош 4.Жер ортолук деңизде колдолуучу ыкма катары белгилүү 5.Монгол атыш 6.Баш бармака катуу материалдан жазалган шакекче 7.Баш бармака катуу материалдан жазалган шакекче 8.Баш бармакты коргоочу катуу материалдан жазалган шакекче 1-торчо. Изилдөөчү Э. С. Мороздун айтымында жаа тартуунун ыкмаларынын ичинен байыркы түрү эң жөнөкөй (примитивдүү) деп аталат. Жөнөкөй ыкманы колдонуунун маанилүү көрсөткүчү болуп: жаа кылы, жебенин сабын, тартуудагы манжалар эсептелет. Так таамай атуу үчүн жебени тартып жатканда ыңгайлуу жана бекем кармалуусу абзел. Кийинки 2-3чү түрү жөнөкөй түрүнө жакын жана туура деп эсептелинет, себеби бул түрлөрү күчтүү жаа менен иштөөгө түрткү болот. Экинчи, үчүнчү түрүндө жебе жана жип, баш бармак ийилген абалда, ортоңку жана аты жок (шакек) манжалар жипке илинип, тартуу процессин жеңилдетет (1торчо). Үчүнчү ыкмада жебенин сабы түз оорунда, баш бармак жана сөөмөй, ортоңку манжалардын тартуусу орун алат. "Жер Ортолук деңиз" деп аталган төртүнчү ыкмада сөөмөй менен ортоңку манжанын ортосунда октун учу жайгашып жип шакек манжалары менен чогу кармалат. Бул ыкмаларды аткарууда жааны кармаган колдун билегинде,манжалаларында атайын булгаарыдан жазалган коргоочу каражат пайдаланылат. Аты менен белгилүү болгон бешинчи ыкмасы "Монгол" жип ийилген баш бармак менен тартылат, ал эми сөөмөй менен ортоңку манжалар баш бармактын үстүнө түшүп, аны басышат жогору жагында, бул жипти тартуу процессин күчөтөт. Жебени тартып койбергенден кийин сүрүлүүдөн коргоо үчүн баш бармакка атайын катуу материалдан жазалган шакек (металл, таш, мүйүз) же териден колдонулат. Баш бармакты сактоочу шакектер археологиялык жана этнографиялык жыйнактарда берилген эки негизги түрү кездешет: цилиндрдик жана жалпак жаздыкчалуу. Ошентип "Монгол" жаа жипти тартуу принцибинде бармакты пайдалануу коопсуздук шакек тагуу негизги мүнөздөмөсү болуп саналат. Жаа атуу - оюнчулар кезектери келгенде, бирден жаа атышып бутага тийгизүүгө аракеттенишет. Оюн каалаган убакытка чейин уланышы мүмкүн. Бутага таамай тийгизгени, оюндун жеңүүчүсү болот. Бутага жакын турууга, бутадан башка жакты көздөй атууга, оюндун кезегин бузууга, бир бирине тоскоолдук кылууга болбойт. Оюндун педагогикалык мааниси, Оюнда күч, ийилчээк тикке тарбияланат, жаа атуунун ыкмаларын болжолдоого, аралыктарды туура аныктоого, эмгектенүүнүн ыкмаларын үйрөтөт. Окчулар узундугу 150-160 метр, туурасы 5-6 метр болгон жол белгиленет, Жолдун сол жагына 25-30 метрдей аралыкка көлөмү 25-30 см бутаны жерден 3-4 метрдик бийиктикке илгенден кийин, оюндун шарты жөнүндө сүйлөшүп алышат. 364 Адабияттар: 1. Аманбаева Б. Э., Дэвлет Е. Г. Петроглифы Сулайман-Тоо // Новое о древнем и средневековом Кыргызстане. Б: Мурас, 1999. С. 6–14 2. Акматов К. Т. О способе натягивания тетивы лука у средневековых кочевников Средней и Центральной Азии // Вестн. НГУ. Серия: История, филология. 2016. Т. 15, № 7: Археология и этнография. С. 129–139. 3. Акматов К.Т. Вооружение и конское снаряжение кочевников Тянь-Шаня в монгольское время: дис. … канд. ист. наук. Новосибирск, 2017. 236 с. 4. Асанов Ү. А., ―Кыргызстан‖. Улуттук энциклопедия: 1-том. Башкы ред. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006, 14-46. 5. Горелик М.В. Армии монголо-татар X–XIV веков. Воинское искусство, снаряжение, оружие. М.: ООО «Восточный горизонт», 2002. 84 с. 6. Худяков Ю. С., Табалдиев К. Ш. Изображения лучников на петроглифах Кара-Тоо в Кыргызстане // Вестник НГУ. Серия: История, филология. 2019. Т. 18, № 7: Археология и этнография. С. 142–147. 7. Түркмен M, Усеев Н. Кайа A. ―өрнөк таш бетинде сүрөттөр‖, Түрк элдеринин салттуу спорттук оюндары: Кайрат Белек, Мехмет Түркмен, Адем Кая – Б.: 2021. S. 81-89 8. Dwyer B., Khorasani M. M. An analysis of a Persian archery manuscript titled Resale-ye Qosnameh // Quaderni Asiatici. 2015. No. 112. Dicembre. P. 93–116. 9. Саралаев, М., Түркмен, М. 2016, ―Turkish traditional games and competitions‖, No. 2 (14):64-68. 10. https://rukhordo.kg/ky/tejloo/jaa-atuu 365 ДЕНЕ ТАРБИЯ ЖАНА СПОРТ БАГЫТЫНДАГЫ СТУДЕНТТЕРДИН УЛУТТУК СПОРТ ТҮРЛӨРҮНӨ БОЛГОН МАМИЛЕСИ Арстанбеков С.А*, Болжирова Э. Ш.** Кыргыз мамлекеттик дене тарбия жана спорт академиясы, Бишкек ш. sportmastervoot@mail.ru Ахунбаева И.К. атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы, Бишкек ш.emiliya0810@mail.ru Аннотация: Бул макалада дене тарбия жана спорт багытында окуган студенттердин улуттук спорт түрлөрүнө болгон мамилесин, кызыгууларын жана жетишкендиктерин талдоо, алынган маалыматтарды математикалык статистикалык эсептөө жүргүзүү менен баа берүү максатталган. Максатка ылайык бир канча милдеттер бекитилди: 1. Студенттердин улуттук спорт түрлөрү предметинен жетишүүсү, билим сапаты, үйрөнүүсү жана орточо упайлары боюнча 2016-2021 окуу жылдар арасы маалыматтар топтоо. 2. Топтолгон маалыматтарды SPSS программасы аркылуу эсептөө, талдоо жана мүнөздөмө берүү. Жогоруда аталган максат, милдеттер кылдаттык менен иштелип корутуланды. Ачкыч сөздөр: дене тарбия жана спорт багытындагы студенттер, улуттук спорт түрлөрү. ATTITUDE OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORTS STUDENTS TO NATIONAL SPORTS Arstanbekov S.A*, Boljirova E.SH** Kyrgyz State Academy of Physical Culture and Sports, Bishkek. sportmastervoot@mail.ru Kyrgyz State Medical Academy named after. I.K. Akhunbaeva, Bishkek. emiliya0810@mail.ru Abstract The purpose of this article is to analyze the attitude, interests and achievements of students studying physical education and sports to national sports, as well as to evaluate the data obtained using mathematical statistical calculation. In accordance with the goal, several tasks have been approved: 1. Collection of data on academic performance, quality of education, training and average scores of students in the national sports subject during the period of study 2016-2021. 2. Calculate, analyze and characterize the collected data using the behaviorism program. The above goals and objectives have been carefully worked out and finalized. Keywords: students specializing in physical education and sports, National sports. Киришүү Адамдын жашоосунда өнүгүүнүн өзгөчө мыйзам ченемдүүлүгүндө студенттик курак абдан маанилүү жана бүгүнкү күндө актуалдуу. Студент жаштардын улуттук баалуулуктарга карата мамилелерин аныктоо кызыгууларын, жетишкендиктерин талдоо-тактоо биз үчүн маанилүү. Бул себептен биз кыргыз мамлекеттик дене тарбия жана спорт академиясынын үч факультетинин студенттеринин акыркы 5 жылдагы ―улуттук спорт түрлөрү‖ предметине болгон мамилесин, жетишкендиктерине талдоо жүргүзөбүз. Аталган предмет теориялык жана тажрыйбалык (практика) негизде өткөрүлөт. Предметтин курамында: улуттук кыргыз күрөшү, кулатуу жана акыл/стратегиялык тогуз коргоол оюнун камтыйт. Күрөш - бул адам организминин бүтүндүгүнө жана акылдуулук менен педагогикалык принцибине негизделген эң байыркы спорт (Симаков 1984). Петроглифтер, археологиялык маалыматтарынан караганда күрөш адамзаттын тарыхынан башталганын көрсөтөт (Кайа &Aрстанбеков, 2022). Жазма 366 булактарда күрөш – бул моралдык жана интеллектуалдык, ошондой эле физикалык жактан өнүгүүнүн каражаты десек туура болот (Түркмен & Джанузаков, 2019: 3527). 1-СҮРӨТ. УЛУТТУК КЫРГЫЗ КҮРӨШҮ Бул изилдөөдө улуттук спорт түрлөрүнө студент жаштардын физикалык, интеллектуалдык жана адеп-ахлактык тарбиясы каралат. Салттуу билим-берүү маданияты, этникалык турмуштун өзгөчөлүктөрү, адамдын, үй-бүлөнүн жана коомдук турмуштун социалдык-түзүүчү жана психикалык өзгөчөлүктөрү менен терең байланыштуу (Тагаев & Азизбаев 2013). Кулатуу боюнча машыктыруучулукка керектүү билимдерди, техникалык, тактикалык ыкмаларын окуутуу, машыгуу ыкмалары, калыстыкты өздөштүрүүлөрү сыяктуу маалыматтарды камтыйт. Кыргыз эли байыркы замандан бери ойноп келе жаткан ата-бабалардан мураска калган акыл оюну ―тогуз коргоол‘‘адамдардан алдын ала ой жүгүртүп эсептөө жөндөмдүүлүктү, ойноп жаткан учурда сабырдуулукту, токтоолукту талап кылат. 2-сүрөт. Тогуз коргоол тахтасы Тогуз коргоол оюнун атайын жасалган ―тактада‖ эки адам тарабынан ойнолот, такта 18 үйдөн жана 2 казандан турат. Ар бир оюнчуга тогуздан үй жана бирден казан тиешелүү. Ар бир үйгө тогуздан коргоол салынат, бир оюнчу тарабында тогуз үйдө 81 коргоол, экинчи оюнчу тарабында да 81, демек жалпысынан оюнга 162 коргоол керек. Жогоруда аталган улуттук спорт түрлөрү предметинин педагогикалык маанилүүлүгү төмөнкү торчодо берилген. Сабакты өздөштүрүүнүн Окутуу ыкмалары Өлчөө натыйжалары ыкмалары Улуттук спорт түрүнүн Айтып берүү, көрсөтүү, талкуу, техникалык жана тактикалык Сынак, көнүгүүлөрдү аткаруу, өз алдынча элементтери жөнүндө билимге тапшырма иштөө жана топ ичинде иштөө ээ болуу. Торчодо көрсөтүлгөндөй окутуу ыкмалары ыраатуулук менен аткарылып, сабакты өздөштүрүүнүн натыйжаларын баалоо шкалаларын камтыйт. 367 Изилдөөнүн жыйынтыгы Педагогикалык жана улуттук спорт түрлөрү факультетинин 5 жылдык көрсөткүчү 120 100 96,8 91,51 80 64,15 60 59,06 92,75 92,13 64,8 60,45 57,3 90,8 65,52 64,49 63,25 55,51 59,63 40 20 3,59 3,75 3,49 3,74 3,6 0 2016-2017 2017-2018 жетишүүсү 2018-2019 билим сапаты 2019-2020 үйрөнүүсу 2020-2021 орточо упайы Кыргыз мамлекеттик дене тарбия жана спорт академиясынын, педагогикалык жана улуттук спорт түрлөрү факультетинин 1-курсунда өтүлүүчү улуттук спорт түрлөрү предметин 20162021 окуу жылдарында студенттердин жетишүүлөрүн, билим сапатын, үйрөнүүлөрүн жана орточо упайлары боюнча талдоо жүргүздүк. Биздин талдообузда орто упайларынын негизинде эң жогорку көрсөткүчү 3,75 упай 2018 жылы белгиленсе төмөнкү көрсөткүч 3,49 2019 окуу жылына туура келет, себеби ковид-19 негизинде онлайн окуудан төмөн болушу ыктымал. Сабакка жетишүүлөрү боюнча талдоодо жогорку 2018 жылы катталса төмөнкү көрсөткүч 2021 жылга туура келет. МАШЫКТЫРУУ ФАКУЛЬТЕТИНИН 5 ЖЫЛДЫК КӨРСӨТКҮЧҮ 120 98,82 100 96,69 80 100 96,47 79,31 72,94 67,11 66 60 91,11 76 57,65 56,66 64,48 73,33 59,64 40 20 3,91 4 3,62 3,96 3,62 0 2016-2017 2017-2018 жетишүүсү 2018-2019 билим сапаты 2019-2020 үйрөнүүсу 2020-2021 орточо упайы Кыргыз мамлекеттик дене тарбия жана спорт академиясынын, машыктыруучуларды даярдоо факультетинин 1-курсунда өтүлүүчү улуттук спорт түрлөрү предметин 2016-2021 окуу жылдарында студенттердин жетишүүлөрүн, билим сапатын, үйрөнүүлөрүн жана орточо упайлары боюнча талдоо жүргүзүүдө төмөнкү көрсөткүчтөргө ээ болдук. 2019-2020 окуу жылында студенттердин окуудагы жетишкендиктери 100 пайызга жетсе, орточо упайынын максималдуу көрсөткүчү 2017-2018 окуу жылына таандык. 368 АСКЕРГЕ ЧЕЙИНКИ ДАЯРДОО ФАКУЛЬТЕТИНИН 5 ЖЫЛДЫК КӨРСӨТКҮЧҮ 120 100 80 95,35 80,23 66,79 100 100 95,65 73,91 65,65 97,87 76 73,56 63,22 64,48 60 59,57 62,04 40 20 3,93 3,89 3,92 3,96 3,81 0 2016-2017 2017-2018 жетишүүсү 2018-2019 билим сапаты 2019-2020 үйрөнүүсу 2020-2021 орточо упайы Кыргыз мамлекеттик дене тарбия жана спорт академиясынын, аскерге чейинки даярдоо факультетинин 1-курсунда өтүлүүчү улуттук спорт түрлөрү предметин 2016-2021 окуу жылдарында студенттердин жетишүүлөрүн, билим сапатын, үйрөнүүлөрүн жана орточо упайлары боюнча талдоо жүргүздүк. Корутунду Дене тарбия жана спорт багытындагы студенттердин улуттук спорт түрлөрү предметине карата мамилесин, жетишүүлөрүн, үйрөнүүлөрүн, билим сапаттарын, орточо упайларын талдоонун негизинде биз: - үч факультеттин студенттери бардык окуу жылында улуттук спорт түрлөрүнө болгон кызыгууларын көрүүгө болот. – студенттердин жыйынтыктоочу упайларынын орточо көрсөткүчтөрү ―жакшы‖ деп бааланат. – окуутуу учурунда дээрлик 75-83 пайыз катышуу болгондугу маалымдалды. – сабактын материалдарын кабыл алуулары ―жакшы‖ деп бааланды, окуу жылынын аягында дээрлик 96,7 пайыз студенттер өз убагында экзамен/ сынак тапшыргандыгы аныкталды. Бул себептен биз студенттердин улуттук баалуулуктарга карата мамилеси ортонку көрсөткүчтөн жогору деп айта алабыз. Адабияттар: 1. Азми ЙЕТИМ, Мехмет Түркмен, Наша национальная политика в области спорта. Анкара 1990. 2. A. Kaйа, Aрстанбеков С.А, An Evaluation of Turkish Wrestling History during the Ottoman Empire // The International Journal of The History of Sports. 2022. 3. Симаков Г.Н. «Общественные функции киргизских народных развлечений в конце 19-в начале 20 века» Наука 1984. 4. Саралаев М.К. Шамдагай, Кыргызские национальные виды спорта 1993. 5. Тагаев М.И, Азизбаев С.С, Абдиева П.Г // Аскерге чейинки даярдоо жана дене-тарбия факультетиндеги аскердик-патриоттук иш-чаралары жөнүндө // Вестник КНУ им. Ж. Баласагына – Бишкек, 2013. 6. Тагаев, М.И. Дене тарбия жана спорт боюнча адистерди даярдоодо «Манас» үчилтигинин маалыматтарын пайдалануу // Вестник КГАФКиС № 2. Бишкек, 2017. 7. Түркмен M, Dжанузаков К, Türk Halkları Geleneksel GüreĢlerinin Kültürel Pedagojisi //2nd Eurasian Sports Sciences Congress 02-05 may 2019, Mus 369 ALTAY MĠLLĠ BAYRAMI “EL-OĠYN” ÖRNEĞĠNDE: "ETNĠK KÜLTÜR"DEN "ETNOS KÜLTÜRÜ"NE Enes GÜNEY* & Mehmet TÜRKMEN* *Dr., Öğretim Görevlisi, Gaziantep Üniversitesi, E-mail: u.enesguney@outlook.com ** Prof. Dr., Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi & MuĢ Alparslan Üniversitesi GOSAE BiĢkek/Kırgızistan, e-mail: dr.turkmenmehmet@gmail.com Özet Bu araĢtırma, Altaylıların kültüründeki geleneksel ve modern bileĢenlerin korelasyonu sorununa ayrılmıĢtır. Altay milli bayramı El-Oiyn örneğinde, ‗etnik kültür‘den ‗etnos kültürü‘ne, kültürel geliĢimdeki iki eğilim analiz edilir: etnik geleneklerin canlanması ve stilize bir etnos kültürünün yaratılması. Bu makalenin çalıĢma konusunun 21. yüzyılın baĢında Altaylıların geleneksel kültürü olan El-Oiyn‘un seçilmesinin nedenlerinden biri de buydu. Altaylıların modern kültürünün geliĢmesinin ana mekanizmalarından biri Ģenlik kültürünün geliĢmesi olduğundan, Altay kültürünün geleneksel etnik bileĢenlerinin geliĢiminin Ģu anki aĢamasında korunma derecesinin izini sürmek için milli bayram El-Oiyn seçildi. Rusya Federasyonu - Altay Özerk Cumhuriyeti, yerli Türk halklarıyla sınırlı olan bu çalıĢma, nitel araĢtırma desenleri içiriĢimde yer alan betimsel tanımlama yöntemiyle yapılmıĢtır. Ayrıca bu bayramı olumlu ve olumsuz yönlerini yorumlayan yerel basından da yararlanıldı. Altay ‗El Oiyn‘un, yapıldığı mekanların, burada yapılan geleneksel oyun ve sporlarının, geleneksel sanat ve zanaatlar ile müzik, barınma mekanları vb. kültürel performansların, ilk yapıldığı 1988 yılından günümüze hepsinin adı hala Altaycadır. Ancak, Sovyet ideolojisinin ‗halkları kalabalıklaĢtırma‘ yöntemini özümsemiĢ, yerli halklardan oluĢmayan yöneticiler, Altay yerli halklarının maddi-manevi geleneksel kültürünün tüm alanlarını yansıtan Halk-Oyun (‗El-Oiyn‘) bayramının geleneksel kültür kodlarını, zamanla ‗etnos kültürü‘ne yönlendirdikleri sonucu görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Altay, El-Oiyn bayramı, yerli halklar, etno kültür, etnos kültür. ALTAY NATIONAL DAY IN THE EXAMPLE OF “EL-OIYN”: FROM “ETNIC CULTURE” TO “ETNOS CULTURE” Abstract This research is devoted to the problem of the correlation of traditional and modern components in the culture of the Altaians. In the example of the Altai national holiday Folk-Game ('El-Oiyn'), two trends in cultural development are analyzed, from 'ethnic culture' to 'ethnos culture': revival of ethnic traditions and creation of a stylized ethnos culture. This was one of the reasons why the subject of this article was chosen as El-Oiyn, the traditional culture of the Altaians at the beginning of the 21st century. Since one of the main mechanisms of the development of the modern culture of the Altaians is the development of the festive culture, the national holiday El-Oiyn was chosen to trace the degree of preservation of the traditional ethnic components of the Altai culture at the current stage of development. This study, which is limited to the Russian Federation - Altai Autonomous Republic, indigenous Turkic peoples, was carried out with the descriptive method included in the qualitative research designs. In addition, the local press, which commented on the positive and negative aspects of this holiday, was also used. Altay 'El Oiyn', the places where it is held, the traditional games and sports held here, traditional arts and crafts, music, shelters, etc. The names of all cultural performances are still in Altai since 1988, when they were first held. However, non-native rulers, who assimilated the method of "crowding the peoples" of the Soviet ideology, reflected the traditional cultural codes of the Folk-Game ('El-Oiyn') holiday, which reflects all areas of the material-spiritual traditional culture of the Altai indigenous peoples, it is seen that over time, they led to the 'ethnos culture'. 370 Keywords: Altai, El-Oiyn festival, indigenous peoples, ethno culture, ethno culture. Entry One of the most important humanitarian problems of our time is the problem of the functioning of the traditional cultures of the peoples of the world. It is they who reveal to us a unique spiritual and material heritage, show achievements in the field of artistic culture and the forms of management of various people, their values and norms, social organization and way of thinking. At the same time, the situation of traditional cultures today is rather ambiguous. The impact of globalization, which erases the geographical boundaries of various social and cultural systems, often leads to the unification of cultures, the loss of their identity and the danger of dissolution in the global sphere. In the twentieth century, the modernization and reform processes of the Soviet leadership significantly influenced the traditional culture of the indigenous people of Siberia and, in fact, the whole of Russia as a whole. Traditional professions and way of life disappeared, the world picture was deformed, and the ritual sphere also lost its significance. Only in the last decades of the last century, the processes of ethnic revival intensified, and the national intelligentsia turned to traditional culture and, first of all, to national holidays that help a person, like no other, to feel his participation in a particular thing. The Altaians, whose national intelligentsia (a team of intellectuals, a representative of the upper culture, all intellectuals in one country) revived the national holiday ‗El-Oiyn', which unites the northern and southern Altaians, was no exception. This folk holiday reflects all areas of the material and spiritual traditional culture of the Altay Turkic peoples. Altay is the name of a mountain range geography covering the territories of Northern China, northern Kazakhstan, southern Siberia, an autonomous republic affiliated to the Russian Federation and an ancient Turkish tribe. The place of formation and development of the ancient cultures and ethnic groups of the Turkic peoples Decamped from Europe to the Far East, is the center of interaction between the Indo-European, Turkic and Tungus-Manchurian peoples. The culture of the Altay peoples is a kind of fusion of different cultures, as a result of the fact that many ethnic Turkic groups have lived together in one region for a long time. Altay has the richest ethnographic and folkloric material. (ġimĢek, 2021:13). July June 30th - July 3rd, 1988, El Oiyn festival was organized by national intellectuals in Yelo village of Onguday district for the first time Dec. Later, other regions of the republic became a creative platform for festive celebrations. (Samushkina, 2009: 144). El Oiyn is held mostly in July, after the cattle have been driven to the high mountain pastures, as in the old days. (Charyshova, 2014: 155). "El―: people, people; ‖Oyn": means game, competition, entertainment, festival. In general, "El-Oiyn" is translated as the national games and sports of the Altaians, the tradition of which was revived against the background of the growth of national self-consciousness. Ethnic Culture and Ethnos Culture In modern conditions, the ethnic identity of traditional cultures can be expressed in them to a greater or lesser extent. Therefore, in domestic ethnology, at the end of the last century, it was understood that there is a need to distinguish between such concepts as "ethnic culture" and "ethnoculture". Therefore, Yu.V. According to Bromley, ―ethnic culture as a set of exclusively distinctive features of an ethnos should not be confused with the culture of an ethnos. Secondly, it includes not only ethnic, nationally specific, but also interethnic, international components of culture" (Bromley, 20 Dec 2015: 123). At the same time, the transition from "ethnic culture" to "ethnos culture" can take place not only under the influence of other cultures, but also with one's own internal resources. Russian scientists V.G. Babakov & V.M. ―In the genetic approach to the structure of culture, firstly, it acts as a combination of continuity and renewal of its components, and secondly, it can be both external, that is, borrowed, and internal,‖ says Semenov. (Babakov & Semenov 1996:45). That is, arising in a certain ethnocultural environment without external influence. 371 By analogy with the concepts of "ethnic culture" and "ethnoculture", the researchers propose to separate the socalled "multi-time layers" that accumulate cultural values created by previous generations in the cultural structure. He defines the first as "inferior" - it is historically earlier and consists of cultural components inherited from the past. The second layer is called the "upper": it contains new, modern phenomena. (Tadina, 2008: 24). It is easy to see that the "lower" layer is the core of culture, which provides it with stability and ensures the inheritance of traditions and the transfer of experience to subsequent generations. The "upper" layer regulates the process of change in culture, its renewal due to internal and external factors. Therefore, in ethnic culture there are both unstable components that give a unique flavor to the ethnic community in a certain historical period, and stable, traditional elements that form the framework of the culture and are transmitted from generation to generation. (Babakov, 1996:45). Thus, the "lower" layer is the content of the culture, which takes a certain form, changing over time due to the presence of the "upper" layer, and the essence of such interaction is to ensure the integrity of the culture. (Plavskaya, 2012: 155). Obviously, the process of replacing one layer with another in traditional cultures is historically inevitable. The only question is how quickly these processes proceed and to what extent the culture is able to preserve its original structure. Indeed, often the significance of one's own cultural elements is suppressed by components brought from outside and even alien to a particular culture. T.S. Yabyshtaev, ―modern society is a complex and multi-dimensional development processes, sometimes conflicting multi-vector integration processes with a combination of the trends that are accompanied by fragmentation processes when there is a positive culture and in essence, dialogue, cultural assimilation, and even destruction can become. (Yabyshtaev 2919: 143). According to some researchers, the small indigenous Turkic peoples of Siberia have become the most vulnerable to the influence of globalization processes in general and mass culture in particular. (Batyanova 2004: 149). 21 of the study topic of this article. this was one of the reasons why El-Oiyn, the traditional culture of the Altaians, was chosen at the beginning of the XIX century. Since ―one of the main mechanisms of the development of the modern culture of the Altayians is the development of the festive culture‖ (Babich, 2002: 2), the national holiday El-Oiyn was chosen to trace the degree of preservation of the traditional ethnic components of the Altai culture at the current stage of its development. Dec Altay people's interregional holiday El-Oiyn (translated as "national holiday"), organized and financed by the government of the republic, has been held every two years since 1988. since 2006, the Ongudaysky district has become its permanent venue. In El-Oiyn, he represented a large number of ethnic groups of Altayians living in the republic, as well as other national holidays of the Altai people (for example, Aga-Bayram, Jilgayak, Tyuryuk-Bayram, etc.).) by combining, reviving their traditional culture and the idea of creating a national holiday becomes embodied. According to official documents, the purpose and goals of the holiday: friendly, creative contacts, the development of mutual understanding and cooperation of teams of people from different countries and, to encourage the development of artistic and aesthetic education of the younger generation, and improving the exchange of creative experience and professional skill level, local, national traditions to increase the interest of the study is to provide. (Khobsbaum 2000:57). The history of El-Oiyn dates back to the deep past, to the nomadic times of the Turkic Kaganates. It is known that in ancient times, during the feast, civil wars stopped, and the last enemies entered competitions that showed strength of mind and body strength, requiring endurance and courage, at that time they were almost participants of the modern-day "Olympic Games" of Central Asia. (Plavskaya, 2012: 152). Therefore, today, El-Oiyn, which is a cultural and sports event in its content, cannot be considered without its original ethical meaning, since it also keeps the spiritual values of its ancestors alive. 372 DISCUSSION AND FINDINGS Cultural codes and sportive social codes in El-Oiyn festival It shows the diversity of Altay spiritual and material culture, examples of its artistic creativity, traditional sports competitions, as well as national cuisine, housing and costumes. Two types of activities can be distinguished in the structure of the holiday: sports and cultural. Here, traditional sports events come out ahead of all other events. In the center of the feast there are traditional sports games. The Siberian Turkic peoples, who have been worried about losing their national identity for about 400 years and many of them have lost it, have gone on the way to regain the cultural codes they have lost by playing traditional games and sports. Because traditional games and sports have a definite ability to promote a sense of national identity at the nation-state level. Such traditional sports games are a cultural product, but also serve as a cultural representation. (Turkmen & Dhcanuzakov, 2019: 3527). Sports part of the festival: Altai wrestling ('küreĢ'), root-börü, wrestling on horseback ('Telengit-küreĢ'), horse racing ('bayge' / 'horse-çabıĢ'), archery ('ok ja nameĢ') , untrained horseback riding teaching ('sucking breeding') and Altai checkers/intelligence game ('Altai shatra') have professional status. Participating in these traditional sports requires a long training session and a set of athlete characteristics. In other competitions only desire and some skill are required. For example; climbing a cedar tree ('mongoose-cigar'), hammer throwing ('tokbok çaçar'), stone-lifting ('stone-kneading'), tepik game ('basketball'), carrying a wife on the back ('tonjaan-duguriĢ'), kettlebell ('dumbbell') lifting and other games. The cultural part of El-Oiyn is the performances of folklore groups of the republic and theatrical performances dedicated to the heroic past of the Altaians, the heroes of their legends and myths. In addition, the cultural part of the festival includes various handicraft exhibitions-fairs. It presents the work of storytellers and throat song masters, singers, dancers, masters of applied arts, folk music ('kay') performers on national musical instruments, as well as a concert program, various master classes, competitions, evening youth performances. (Tadina et al., 2022: 68). Let's consider the structural and contextual aspects of the holiday in terms of the degree of preservation of traditional cultural elements and the characteristics of the influence of modern culture. To what extent do Altaians manage to revive and preserve their original ethnic culture at the current stage, or does the inevitability of the impact of globalization processes, finding its expression primarily in the dominance of elements of mass culture, lead to the loss of ethno-cultural identity? 21. let us turn to the materials of researchers who participated in ethnographic expeditions in various years at the beginning of the XIX century and put invaluable field material about the current state of traditional Altay culture into scientific circulation. Studying the main trends of post-Soviet ethno-cultural policy in the Altay Republic, I.L. According to Babich, the process of reviving the ethnic culture of the Altaians, which began in the 1990s, led to the formation of a stylized culture. The author notes that the basis of this phenomenon is not the revival of the traditional ethnic culture itself, but only the inclusion of its individual elements, such as clothing, music, holidays, into the mass all-Russian culture. (Babich, 2002:16). According to the researcher, such trends to some extent affect the national holiday El-Oiyn, and this is how the development of festive culture has become one of the priority areas funded by the Ministry of Culture of the Republic. (Babich, 2002: 4). T.S. According to Yabyshtaev, at the moment, the development of this Altai ―El Oiyn‖ holiday is carried out in two directions: on the one hand, it includes all the new elements of the revived national culture, on the other hand, there is a stylization process that modernizes many traditions. As an example, the researcher cites a costume contest in which stylized models are presented - clothes with national elements, so that one can walk around the central square of the city without causing such general surprise. Another example is national music, when works of national color are performed on this holiday, but it is quite suitable for scoring in a youth disco. (Yabyshtaev, 2919: 141). 373 An analysis of the structure and content of the holiday shows that in the key of the revival of traditional Altay culture, first of all, such components of the holiday as the ritual aspect (in particular, the rite of consecration that opens the holiday) developed. As an example, the storytellers competition, the national musical instrument playing competition, the national residences competition and sports competitions can be given. Altay Altay therefore, the rite of consecration, which opens the holiday, is performed for the purpose of respecting the traditions of the Altai people and consists in the consecration of the Altai spirit and the place where El-Oiyn will pass. Clan elders of the republic are invited to conduct the ceremony. The ancient rite of consecration emphasizes the sacred side of the upcoming event, which, in addition to being fun and artistic, is an important component of the holiday. Storytellers The competition of storytellers (Congress) is international in nature, as it involves the participation of not only representatives of the republic, but also storytellers from other regions where the traditions of guttural singing have been preserved. Special attention is paid to young artists at the competition, which implies the presence of two age groups - 21 and older. It is obvious that the organization of this competition contributes to the preservation and further development of the continuity of the artistic traditions of the original folklore layer of the culture of the peoples of Central Asia. It is important to note that according to the terms of the competition, the use of phonograms or pop arrangements is not allowed. (Plavskaya, 2012: 154) This can also be considered a desire to preserve the original folklore tradition in its original form. National Housing competition entry (home, yurt, tent) in determining the winners of the competition, an important evaluation criterion, only the traditional nature of the organization of the interior of the village, at the same time, home owners are also taken into account the ability to invite and national cooking meat dishes for them. One of the competitive requirements is the mandatory story of the owners of housing about their family and family traditions. Therefore, already in the conditions of the competition, the deep traditionalism of Altay culture is reflected, focusing on the patriarchal family way of life, the special significance of the ancestral heritage and the unity of the system of values and norms. (Matetskaya, 2007: 206). Sports competitions Traditional sports games have long occupied an important place in the life of the Altay Turkic peoples. Altay Decimals, for example, the heroic epic ―Altai karamans‖ "Altai Baatyrs" draws vivid pictures of sports competitions, weddings, etc., where Altayans were on the sidelines of battles, at resting places, after the most difficult transitions. they measured their strength and intelligence in all kinds of social ceremonies, showed resourcefulness and dexterity. (Anokhin, 1994:). Unfortunately, very few traditional types of competitions and games have been able to come to our days. Many of them have been forgotten forever. 19. it is reported that there are 36 traditional equestrian games of Altaians in the last quarter of a century.(Adrianov, 1883: 937) Nowadays, only five of them are being made. At the beginning of the 80s of the last century, when the annual championships in national sports of the peoples of Siberia and Central Asia began to be held, an initiative to revive national sports began in the Altay Republic. But the fact that it is almost impossible to restore the original appearance of many national sports games forces their participants to develop new competition rules. The phenomenon of traditional sports is the most important means of cultural transmission. Especially in the Turks, equestrian sports, archery and wrestling, although not the most popular sport in the modern Turkish world, have maintained a socio-cultural presence for centuries and are much more than a sport. These three sports are an integrated social value in the culture of all Turkish peoples from Siberia to the Balkans. The various cultural representations directly associated with these three sports are: myths of national power, moral codes regarding the knightly (‗alpine‘) ideals of competition and display, expressing notions of the importance of male power and compromise in social coding. Again, in the Turkic peoples, these three sports allow a person to see the competition in a different light, in general, in addition to 374 seeing it metaphorically. Altay Altay sports For an outsider, understanding the sport undoubtedly sheds a lot of light on other aspects of their social life, and there is no other sport that carries as much symbolic weight as these three sports in the Altai Turkish clans. The emotions aroused by wrestling, equestrian games and archery are far from being static or lawful. Of course, the interpretations of their symbols and images could be used in different ways and could be adopted as tools in hegemonic processes and their opposite precedents. (Türkmen & Buyar, 2019: 156). For example, the traditional wrestling of the Altay people (‗kureĢ‘), which has a deep-rooted tradition and a vast history, has been performed in a single category since time immemorial. In this wrestling, which is done for the purpose of worshipping and reaching God, it is done with a single weight, no matter how many pounds it is, and a single champion comes out. According to the belief of the Altaians, this wrestler, who came out of all the wrestlers and became a champion, Decamped to the Root-Tengri fold and is considered blessed by him. (Turkmen & Dhcanuzakov, 2019: 3526). Like the Altaians, the indigenous Turkic peoples living all over Siberia and participating in the El Oiyn festival, in accordance with these beliefs, looked at champion wrestlers as heroes (‗boots‘) and blessed people, and were positioned in a superior place in social status. After the federal government funded the El Oiyn organization in 2006, this wrestling is not in a single weight, 52, 58, 66, 74, 82 and he divided it into six weights, including + 82 kg. When six champions started to appear, it was emphasized that Altay traditional wrestling almost lost its value in social coding and the social status of those who did this wrestling in the past. (Samushkina, 2008: 109). Again, it is played in the El Oiyn and is used not only Altay's, but also Kyrgyz, Kazakh, Uzbek, Uighur, etc. Central Asia (with the name of Oct - Turkistan) of the Turkish people, played with the carcass of the goat and national heritage of the sport (root-pipe), including flat horse race (at-CABIS), wrestling on horseback (Telengit-kures), traditional archery (arrow ja Adis), etc. It is emphasized that there are losses in the national qualities of the races, which are far beyond being a sports format in the social structure and life of Altay. Although some brave local people of Altai, who are disturbed by this transformation, have been subjected to criminal sanctions by the administrators, it is observed that they have expressed these inconveniences in the local press or on Internet sites over time. (Kudirmekov, 2012: 3; Kryzhovnikov, 2019: web) According to the participants and referees of the game, it is important not only for the physical development of players, but also for their moral development. V, one of the jury members of the coke-pipe competition. According to Mazhlaev, ―this game is very useful for our guys - they are busy, they are interested, they devote their free time to training. It helps to wean them from bad habits." (Smit 2004:458). Thus, national sports form the desire to lead a physically and spiritually healthy lifestyle and, as a result, to increase the general level of culture of the population of the republic. If the above components of the holiday testify to the desire of the Altay people to recreate the forgotten pages of their culture and preserve what has survived to this day, then the holiday is expected to be held in N.T. Ulturgasheva's part, which she describes as an ‖ethnographic show― and a ‖folklore festival", means that traditional art is moving along the path of stylization and modern reading. (Ulturgasheva, 2002: 51). First of all, we are talking about the national dress competition and the concert musical numbers presented at the festival. Exhibition of national clothing collections It is an important component of the Al-Oiyn festival. The revival of the traditions of sewing national clothes began about twenty years ago; during this period, traditional clothes began to be made in almost every village. So, from 2010 to the 2022 El-Oiyn festival, a number of national collections of clothes from the workshop ―AyTana‖ from Gorno-Altai were presented for the competition. (Tadina, 2008: 12) One of the collections - "Golden Fleece" showed two types of models at the festival in 2010, 2018 and 2022. The first of them are, in fact, national costumes, in the manufacture of which traditional fabrics (for example, felt), ethnic decorative elements, ornaments and color combinations are used. The second type of models has a pronounced stylized character, which is especially noticeable in women's dress models. They are reminiscent of European evening dresses or 375 belly dance costumes by opening the shoulders or belly. So, the national Altay costume in the context of the globalization of culture acquires previously unusual features. Musical performances a significant part of the concert musical performances presented at the festivals of 2018 and 2022 shows the influence of modern mass culture on the traditions of Altay musical performance. As an example, let's cite a few songs that Altay composers wrote on specially composed poetic texts. Therefore, K. Maimanov, D. Matasheva and M. The songs "Darbunush", "Altaiym" and "Undybagar" in the Altay language performed by Saksayeva clearly belong to the genre of popular music. As you know, the unpretentious melody is characterized by the European major-minor tonal-harmonic system and homophonic-harmonic texture, as well as the use of modern electronic and percussion musical instruments .(Kargin, 1997: 275). Folk songs in modern performance are also largely influenced by pop culture. For example, M. In the song ―Topsuurim‖, which Saksayeva performed for folk lyrics and music, the intonations of Altay songs are clearly heard in the soloist part, and the timbres of traditional folk instruments are clearly heard in the accompaniment part. But at the same time, other means of musical expression are also borrowed from the arsenal of popular music. An interesting combination of European and Asian, old and new, jazz and folklore, Y. It is shown in the creative number "Golden Arm" (‗Golden Arm‘) performed by Kokshinov. Here the Altay melody appears in jazz improvisation performed with a saxophone. (Ulturgasheva, 2002: 84). It is impossible to ignore perhaps the most striking example of cultural borrowing caused by globalization, which has accompanied El Oiyn for several years. We are talking about the fireworks show on the last closing evening. (fireworks are not used at these festivals since 2010). Characteristically, the idea of organizing a fire show caused an active protest on behalf of representatives of the Altay intelligentsia. Because the belief in Godliness (Shamanism) of all Siberian Turkic peoples, especially the Altay Turks, are extremely sensitive to nature. The concern that living beings will be startled by fireworks and that they will pollute and disturb nature has made Altaians extremely uncomfortable. S.S. Surazakova, President of the Altay Republic A.V. In a conversation addressed to Berdnikov, he noted that the use of pyrotechnics is completely in harmony with the aesthetics of the Altaians. He also turned to the Altay people to see why we should imitate something that is not our specialty. (Tadina et al., 2022: 69). Result Thus, using the example of the holiday of El-Oiyn, one can be convinced that the culture of the Altaians today is a complex, multifactorial formation of past and present, indigenous and borrowed, traditional and modern, ethnically specific and mass elements. It must be admitted that in the current socio-cultural situation in the Altai Republic, ―the revival of the culture of folk art, the return to the element of the game, which was victorious in previous and earlier cultures, and the need for its transformation into folk art, it is clear that musical folklore turned into entertainment. One, but certainly not the only reason for this process is Altai's tourist popularity. As a result of this, traditional culture gradually appears in isolation from the natural conditions of its existence, increasingly forming secondary forms and focusing on the commercial needs of the entertainment industry. Therefore, it is clear that, despite the importance of the role of traditional culture as an important factor of ethnic self-awareness in the life of Altai society, the process of reviving the national culture of the Altaians cannot and should not result in the creation of a kind of "ethnographic museum" alone. Indeed, "support, preservation, revival of traditional culture is closely related to the need to objectively understand the social meaning of this process, its synchronization and interaction with other processes occurring in the culture of modern society. (Kargin, 1997: 275). 376 REFERANCE Anokhin A.V. (1994). Materialy po shamanstvu u altaytsev [Materials on Shamanism Among the Altaians]. Gorno-Altaysk: Ak Chechek. Adrianov A.V. (1883). Sööki i shutochnyye kharakteristiki inorodcheskikh rodov (söökov) [Sööks and Comic Characteristics of Foreign Clans (sööks)]. // Ocherki Severo-Zapadnoy Mongolii [Essays on Northwestern Mongolia]. Saint-Petersburg: Tip. V. Kirshbauma, Vyp. 4. 936–941 p. https://lingsib.iea.ras.ru/en/bibliography/shor.shtml Babakov V.G. & Semenov V.M. (1996) Natsionalnoye soznaniye i natsional'naya kultura: metodologicheckiye problemy [National consciousness and national culture: Methodology problems]. Moscow: Institut Filosofii RAS. https://znanium.com/catalog/document?id=89023 Babich I. L. (2002). Osnovnyye tendentsii postsovetskoy etnokul'turnoy politiki v Respublike Altay. Moscow: In-t etnologii i antropologii. https://cyberleninka.ru/article/n/model-sovremennoy-etnonatsionalnoy-politiki-vrespublike-altay Batyanova Ye.P. (2004). "Sovremennoye sostoyaniye i perspektivy razvitiya korennykh malochislennykh narodov Sibiri i Dal'nego Vostoka [The Current Situation and Prospects for the Development of Indigenous Peoples of the North, Siberia and the Far East]". Pod red. V.A. Tishkov, Nezavisimyye issledovatel‘skiy otchety [Independent Research Reports], Novosibirsk: Izdatel'stvo Instituta arkheologii i etnografii. 141-159 p. Belekov I.I. (2006). El-Oyyn – prazdnik traditsiy [El Oiyn is a Celebration of Traditions]. Gorno-Altaysk: Karagem, 47 s. Bromley Yu.V. (2015). Ocherki teorii etnosa [Essays on the theory of ethnos]. 4-ya redaktsiya, Moscow: URSNauka. – S. 123–124. https://www.koob.ru/bromley/ocherki_teorii_etnosa Charyshova M.Yu. (2014). Etyudy Kul'tury [Studies of Culture]. ―El-Oyyn – Natsional‘nyy prazdnik altayskogo naroda [El-Oiyn - National Holiday of the Altai People]. Nauchnyy rukovoditel (Red. / Ed.) O.M. Ryndina. Tomsk: Izdatel'stvo Tomskogo universiteta, 152-157 pp. Matetskaya A.V (2007). Sotsiologiya kul'tury: ucheb. Posobiye [Sociology of culture: textbook. Allowance]. Rostov n/D: Feniks, https://www.twirpx.com/file/1002307/ Kargin A.S. (1997). Narodnaya khudozhestvennaya kul'tura: Kurs lektsiy: ucheb. Posobiye dlya vuzov i sred. ucheb. Zavedeniy kul'tury i iskusstv [Folk art culture: a course of lectures: textbook. Allowance for universities and environments. Textbook Institutions of culture and arts]. Moskva: Gos. resp. tsentr russkogo fol'klora. Khobsbaum E. (2000). Izobretenie traditsii [The inventing traditions]. Vestnik Evrazii [Bulletin of Eurasia]. 2000, Vol. 1, pp. 47–62. (In Russia) Kryzhovnikov Yu. (2019). "Posylayet matom tselyy narod: Vasiliy Kudirmekov na odinochnom pikete [Sends obscenities to a whole people: Vasily Kudirmekov at a single picket]". Sibiri. Realii [Siberia. Reality]. https://www.sibreal.org/a/29808484.html Kudirmekov V. (2012). ―Stydno za ves' altayskiy narod i za nashu vlast' [It's a shame for all the Altai people and for our government]‖. Listok [Sheet]. 2012. 11 Apr. № 15. p. 3. https://regnum.ru/news/polit/1939778.html 377 Plavskaya Ye.L. (2012). ―Traditsionnaya kul'tura altaytsev segodnya: Prazdnik El-Oyyn [Traditional Culture of Altai Today: El-Oyyn Holiday]‖. Idei i idealy, № 2, (12), 2012, 150-157 pp. Samushkina E.V. (2008). ―Novye prazdniki narodov Sayano-Altaya [New ethnic holidays in the Sayan-Altai]‖. Arkheologiya, etnografiya i antropologiya Evrazii [Archaeology, Ethnography and Anthropology of Eurasia]. 2008, Vol. 4 (36), pp. 107–113. (In Russia) Samushkina Ye.V. (2009). Simvolicheskiye i sotsionormativnyye aspekty sovremennogo etnopoliticheskogo dvizheniya respublik Altay, Tyva, Khakasiya [Symbolic and socio-normative aspects of the modern ethnopolitical movement of the Republic of Altai, Tyva, Khakassia]. Novosibirsk: Institut arkheologii i etnografii SORAN. Smit E. (2004). Nasyonalizm i modernizm: Kriticheskii obzor sovremennykh teorii natsii i natsionalizma [Nationalism and modernism: a critical survey of recent theories of nations and nationalizm]. Moscow, Praksis Publ., 2004. (In Russia) ġimĢek C. (2021). Altay Türklerinin Sosyo-Kültürel Yapısı, Geleneksel Sporları ve Oyunları. KırgızistanTürkiye Manas Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü- Tarih Anabilim Dalı, YayınlanmamıĢ Doktora tezi. Tadina N.A. (2008). Loshad' kak sakral'nyy dar s «teplym dykhaniyem» v ritual'noy praktike altaytsev: Drevniye i srednevekovyye kochevniki Tsentral'noy Azii [Horse as a sacred gift with "warm breath" in the ritual practice of the Altaians: Ancient and medieval nomads of Central Asia]. Barnaul: Azbuka. https://huntermans.ru/2-1-2-horse-in-the-ritual-practice-of-the-altaians/ Tadina N.A., Ebel E. M. Yabyshtaev T.S. (2022). Prazdnik El Oiyn kak etnokulʹturnyye simvol v konstruirovanii imidzha Respubliki Altay [El Oiyn Holiday as an Ethno-Cultural Symbol in the Image Construction of the Altai Republic]. Izvestiya Irkutskogo gosudarstvennogo universiteta-Seriya «Geoarkheologiya. Etnologiya. Antropologiya». 2022, Vol. 40. pp. 67–77. https://doi.org/10.26516/22272380.2022.40.67 Türkmen M. & Buyar C. (2019). ―Wrestling in Turkic peoples from a socio-cultural perspective‖ European Journal of Physical Education and Sport Science, ISSN: 2501–1235, 5- (12): 154-162. doi: 10.5281/zenodo.3530881 Türkmen M. & Dhcanuzakov K. (2019). ―Cultural pedagogy of traditional wrestling of Turkish people‖, Turkish Studies, ISSN: 1308-2140, 14-(6): 3525-3533. DOI: 10.29228/TurkishStudies.30292 Yabyshtayev T.S. (2011). "Igra Kök Börÿ kak sotsıokul'turnyy znak samoıdentıfıkatsıı altaytsev‖ [Game of Kök Börÿ As a Socio-Cultural Sign of Self-Identification Of Altaians]. Vestnik arkheologii, antropologii i etnografii. 2011. 2(15), pp. 201-209. https://cyberleninka.ru/article/n/igra-k-k-b-r-kak-sotsiokulturnyyznak-samoidentifikatsii-altaytsev Yabyshtaev T.S. (2919). ―Puti vozrozhdennogo zaisanata v Respublike Altai [The ways of the revived zaizanat in the Republic of Altai]‖. Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta, 2019, Vol. 440, pp. 139– 145. (In Russia) 378 Традиционные подвижные игры как средство гармонического развития личности детей Черкашин Илья Афанасьевич, Черкашина Елена Викторовна Email: 19700612i@gmail.com , North-Eastern federal university, Russia Аннотация. В статье раскрываются вопросы гармонического развития физических, интеллектуальных и нравственных качеств личности детей посредством традиционных подвижных игр. Игры детей отражают образ жизни их родителей, их быт, труд, общественные устои, их представления о чести, мужестве, дают возможность игрокам в сочетании с ловкостью, выносливостью, быстротой и красотой движений проявить ум и творческую смекалку, выдержку, волю и стремление к победе. Народные игры существуют в трех измерениях – в прошлом, настоящем и будущем. К прошлому относится отраженный в содержании игр многовековой народный опыт, к настоящему - удовлетворение сиюминутных потребностей развивающего организма, к будущему - закрепление умений и свойств, необходимых для формирования личности и ее всесторонней подготовки к жизни. Характерной чертой игр является их многогранность, обеспечивающая необходимые эмоциональные условия для общего развития ребенка. Выделяются следующие виды игр: физические (подвижные и спортивные игры), умственные (настольные игры, загадки и т.д.), трудовые (строительные игры с изготовлением игрушек и др.), эстетические (игры - представления, хороводные, танцевальные игры и др.), социальнонравственные, воспроизводящие характер бытового уклада народа (ролевые игры, игровые наказания, обряды и др.). Анализ научных этнопедагогических трудов Г.Н. Волкова, В.Ф. Афанасьева, Д.А. Данилова, В.П. Кочнева, Н.Д. Неустроева, И.И. Портнягина, И.С. Портнягина, Н.К. Шамаева и др. позволяет определить те или иные творческие подходы к формированию гуманного и развитого человека, владеющего национальными и общечеловеческими ценностями. В последнее время у народа саха проявляется большой интерес к национальным традициям, культурному и идейному наследию своего народа. Из поколения в поколение среди саха было принято передавать из уст в уста, от старших младшим рассказы о славных предках, оставивших о себе добрую память. Героями сказок народа саха всегда были богатыри, наделенные недюжинной силой, ловкие, умные, смелые и добрые люди. Видимо, в связи с этим издревле непреходящее значение в системе народного воспитания имел дух состязательства. Поэтому широкое распространение традиционных подвижных игр, как состязание стало действенным средством гармонического развития физических, интеллектуальных и нравственных качеств личности детей. Без них не обходится ни один, даже самый скромный праздник народа саха. Такие игры, как ―тощая корова‖, ―перетягивание бечевки‖, ―верхом на норовистом коне‖ и другие, развивают реакцию, ловкость и смекалку у детей. В игру вовлекаются целые группы, соревнующихся подростков. Игры детей отражают образ жизни их родителей, их быт, труд, общественные устои, их представления о чести, мужестве, дают возможность игрокам в сочетании с ловкостью, выносливостью, быстротой и красотой движений проявить ум и творческую смекалку, выдержку, волю и стремление к победе. Игры - занятие увлекательное и интересное. В научный фольклор вошла сентенция: ―Анализ строения атома – это детская игра по сравнению с анализом детской игры‖. По своему содержанию все подвижные игры очень выразительны и доступны. Они активизируют детское мышление, расширяют кругозор, представления об окружающем мире, совершенствуют их психологические процессы, стимулируют переход детского организма на более высокую ступень развития. Поэтому игра признана одним из основных способов воспитания ребенка, развитие его интеллекта. Многие старые игры творчески перерабатывались в новых 379 исторических условиях, например, ―резвые жеребята‖, ―водопой у проруби‖ и др. Детская игра служит исходным моментом для самовыражения личности. В.А. Сухомлинский назвал ее ―единственной реальной силой воспитания‖. Из-за своего общественного и самостоятельного характера игра соединяет в единую цепь эмоции, знание, сознание и физическую подготовку. Она создает положительную зону развития участвующих в ней, проводя их через игровое удовольствие и поднимая их, по образному выражению А.С. Макаренко, над самими собой, вызывая подлинные, реальные переживания, обучая и развивая. Все это, вместе взятое, составляет самовоспитывающий потенциал игры. К традиционным играм народа саха познавательно-развивающего направления относятся следующие: Моготойдооhун (преследование бурундука) – дети направляются на мнимую охоту, игра требует от них ловкости и меткости в броске и ударе шестом. Такая игра вызывает большую радость у детей, принимающих в ней участие, и то же время является одной из форм познания окружающего мира. Мохсуо бырахсыы (городки) – развивает физическую силу, меткость, сообразительность, способствует воспитанию коллективизма. Куулэйдээhин (прогулка на природе) – пребывание детей на аласе, возле озер, рек, в местах, где имеются большие курганы, высокие лиственницы или исторические постройки. Ходьба и бег тренируют детей, они становятся более выносливыми, зрительное восприятие будит их любознательность. Игра генетически связана с трудовой и общественной деятельностью народа и требует от детей активной умственной, нравственной и физической деятельности. Народные игры существуют как бы в трех измерениях в прошлом, настоящем и будущем. К прошлому относится отраженный в содержании игр многовековой народный опыт, к настоящему удовлетворение сиюминутных потребностей развивающего организма, к будущему закрепление умений и свойств, необходимых для формирования личности и ее всесторонней подготовки к жизни. Характерной чертой игр является их многогранность, обеспечивающая необходимые эмоциональные условия для общего развития ребенка. Выделяются следующие виды игр: физические (подвижные и спортивные игры), умственные (настольные игры, загадки и т.д.), трудовые (строительные игры с изготовлением игрушек и др.), эстетические (игры - представления, хороводные, танцевальные игры и др.), социально-нравственные, воспроизводящие характер бытового уклада народа (ролевые игры, игровые наказания, обряды и др.). Основной формой организации физического развития детей саха являются национальные виды спорта. К ним относятся национальные прыжки народа саха (кылыы, ыстана, куобах), борьба ―хапсагай‖, перетягивание палки - мас тардыhыыта (мас-рестлинг). Национальные виды спорта - проверка на ловкость, силу, смекалку, выносливость, они способствуют повышению работоспособности мышц, подвижности суставов, улучшению координации движений. В ходе спортивных игр разрабатывается целый комплекс взаимосвязанных физических качеств. Во время упражнений участники либо подготавливаются к разучиванию технических приемов, либо закрепляют изученное ранее. Систематизация спортивных национальных игр – это необходимый этап изучения народных игр. Основное назначение спортивного воспитания, как утверждают авторы Шамаев Н.К., Кочнев В.П. – обеспечение умственного, физического и нравственного развития детей. Таким образом, исходя из анализа научно-методической литературы, традиционные подвижные игры обеспечивают гармоническому развитию нравственных, интеллектуальных и физических качеств личности детей. Данный вопрос требует более глубокого изучения. 380 Литература 1. Афанасьев В.Ф. Этнопедагогика нерусских народов Сибири и Дальнего Востока. - Якутск, 1979. 2. Волков, Г.Н. Педагогика любви: Избр. этнопед. соч. / Г.Н. Волков. - М.: Магистр-Пресс, 2002. Т. 1. - 455 с. 3. Данилов, Д. А. На пути духовного возрождения народа / Д. А. Данилов // Народное образование Якутии.- Якутск, 1992.- № 1.- С.12-15. 4. Кочнев В.П. Национальные виды спорта Якутской АССР / В.П. Кочнев. – Якутск: Кн. Изд-во, 1980. – 104 с. 5. Макаренко, А.С. Избранные педагогические сочинения / А.С. Макаренко. – М.: Прогресс, 1990. – 462 с. 6. Неустроев, Н.Д. Этнопедагогика народов Севера / Н.Д. Неустроев. – Якутск; 1999. – 140 с. 7. Портнягин, И.И. Интеллектуальное развитие школьника-спортсмена / И.И. Портнягин. - М.: Academia, 1998.- 96 с. 8. Портнягин, И.С. Этнопедагогика «кут-сюр» педагогические воззрения народа саха / И.С. Портнягин. - М.: Academia, 1998. - 184 с. 9. Сухомлинский, В.А. Избранные педагогические сочинения: в 3 т. Т. 2 / В.А. Сухомлинский. - М.: Просвещение, 1980. – 383 с. 10. Шамаев, Н.К. Традиционные игры и состязания якутов / Н.К. Шамаев. - Якутск, 1997. - 23 с. 381 МЕСТО БОРЬБЫ ХАПСАГАЙ В ЭТНОПЕДАГОГИКЕ НАРОДА САХА Черкашина Елена Викторовна, Черкашин Илья Афанасьевич Email: 19700612i@gmail.com , North-Eastern federal university, Russia Аннотация. В статье представлены данные анализа традиций физического воспитания в этнической педагогике народа саха, который показал, что физическое развитие человека в условиях, когда он представляет собой неотъемлемую часть целостного социума со своими уникальными природосообразными установками, построено на принципе: субъект, хотя он имеет индивидуальную форму, уникальное духовное и телесное самовыражение, общественен по средствам и способам своих поступков, действий, живет, развивается по установленным в социуме законам, правилам, нормам. Духовное и физическое воспитание осуществляется опосредованно – одно через другое: с одной стороны, духовно-нравственное воспитание направляет физическое, с другой, в деятельности, связанной с активной мышечной работой организма, физическое воспитание обеспечивает духовно-нравственное. Показано, что этнические традиции воспитания в национальной борьбе хапсагай – средство приобщения занимающихся к культуре народа саха и эффективность учебно-тренировочного занятия в призме воспитательной деятельности достигается, когда она основывается на принципах этнокультурной идентификации и интеграции в мировое сообщество. Этнопедагогика как отрасль педагогической науки обоснована академиком Г. Н. Волковым, который определил, что народная педагогика представляет опыт воспитания народа, куда входят обычаи, традиции, методы, содержание воспитания и народные средства воздействия на личность (Волков Г. Н., Этнопедагогика, 1999: 168). Изучение вопроса физического воспитания личности в народной педагогике якутов построено на положении К. Д. Ушинского: «Народ имеет свою особую характеристическую систему воспитания, только народное воспитание является живым органом в историческом процессе народного развития» (Ушинский К. Д. О нравственном элементе в русском воспитании, «Педагогические сочинения», 1988: 425-448). Этническое физическое воспитание мы рассматриваем как неотъемлемую часть национальной культуры. Итак, национальная культура – многообразное явление, состоящее из нравственного, трудового, экологического, эстетического, оздоровительного, физического компонентов. Мы считаем, что основу народной культуры разных этносов составляет трудовая, которая предусматривает содержание и направление других ее видов. Трудовая культура же включает в себя также и физическую культуру, спортивную, поскольку их содержание включает формирование и развитие трудовых умений и навыков человека. Все это предусматривает, что следует обратить особое внимание на трудовое и физическое воспитание с позиций своей сущности направлены на планомерное и систематическое развитие качеств и свойств личности, подготовку молодого человека к жизни и труду. Целеустремлѐнность и настойчивость воспитываются непосредственно и в процессе выполнения физических упражнений, когда тренирующиеся для достижения максимального результата, находясь в состоянии утомления, многократно повторяют эти упражнения. Далее, эстетическое воспитание занимающихся заключается в развитии воспринимать способностей, чувствовать и понимать прекрасное в поступках, в красоте выполняемых технических действий и приемов в борьбе. В национальных регионах Российской федерации в общеобразовательных школах широко в педагогическом процессе используются подвижные игры разных народов, устное народное творчество и т.д. Известно, что применение культурного наследия народа обогащает технологию образовательного процесса, т.е. этнопедагогизацию. Этнопедагогизация в призме физического воспитания, как отмечает И. А. Черкашин, это естественно организованная учебно-тренировочная среда, которая объединяет этническую 382 культуру с современной системой физической культуры и спорта, которые создают целостное этнопедагогическое пространство. Здесь же нужно подчеркнуть, что в основе этнопедагогизации учебно-тренировочного процесса лежат национальные педагогические традиции, фундамент которых составляет духовность этноса (Черкашин И. А. Интеграция духовного и физического воспитания юношей в этнокультурном пространстве: организация и управление: дис.… д-ра пед.: 13.00.01. Якутск, 2008: 307). Итак, в нашем случае этнопедагогизация выступает как средство и условие, направленное на развитие личности занимающегося борьбой хапсагай в духе общечеловеческих ценностей на основе философии этноса через практическое использование опыта народной этнической педагогики. Следовательно, приведенные выше идеи и мысли наталкивают на то, что этнические традиции воспитания в национальной борьбе хапсагай – средство приобщения занимающихся к культуре народа саха и эффективность учебно-тренировочного занятия в призме воспитательной деятельности достигается, когда она основывается на принципах этнокультурной идентификации и интеграции в мировое сообщество. В настоящее время этнопедагогическая значимость и ценность воспитания личности возрастает с изменениями условий жизнедеятельности. Как мы все знаем, с 1990 г. духовная, социальная сфера жизни общества существенно изменилась в связи с изменениями ценностных ориентаций и возникшими кризисными ситуациями. Это подтверждают повседневные наблюдения. Мы ежегодно, набирая в физкультурно-спортивные группы ребят, проводим тестовые испытания на предмет выявления у них ценностных ориентаций. Они показывают, что приоритетные места занимают такие ценности, как вещизм, ориентация на личное материальное благополучие, преклонение перед всем иностранным, недооценка доброты, милосердия. А непреходящие ценности – труд, совесть, справедливость, добро – с каждым годом все больше оттесняются на задний план. Все это свидетельствует, что изменения в социально-экономической, культурной жизни общества отрицательно воздействовали на исторически сложившиеся, наиболее стабильные, духовные, мировоззренческие и культурные ценности социума. Трудов, посвященных традициям физического воспитания народа саха, не так много. Отдельные его аспекты представлены в исследованиях В. П. Кочнева, И. И. Портнягина, Н. К. Шамаева и др. Авторы подходят к вопросу физического воспитания в народе как к уникальному культурному пласту духовной жизни этноса (Кочнев В. П., Возрождая традиции предков, 2009:320; Кочнев В. П., Физические упражнения, игры и состязания народов Якутии, 1989: 100; Шамаев Н. К., Народные традиции в физическом воспитании якутских детей, «Из истоков народной педагогики якутов (Материалы научно-практической конференции)», 1992: 120). Изучая хапсагай, в частности, Н. К. Шамаев нашел их обусловленность, прежде всего, занятиями жителей социума, а также полом и возрастом детей (Шамаев Н. К., Изучение якутских национальных игр и развлечений будущими специалистами физического воспитания, «Новые подходы в организации учебного процесса в университете», 1993: 148-149). Здесь проявляется одна закономерность, показывающая, как воспитание физического развития людей функционирует в соответствии с климатическими, природными, социальными, этническими законами региона. Взаимосвязь физического воспитания с жизнедеятельностью людей, в первую очередь, с их трудовой деятельностью представляет собой непреходящую ценность для мировой и отечественной культуры. 383 В данном контексте можно заметить, что в этнической педагогике народа речь идет о взаимосвязанном развитии трех видов здоровья: физического, психического и нравственного (духовного): – физическое здоровье – это нормальное функционирование всех органов и систем, когда весь организм человека как система саморегулирующаяся правильно функционирует и развивается; – психическое здоровье характеризуется уровнем и качеством мышления, внимания, памяти, степенью эмоциональной устойчивости, развитием волевых качеств; – нравственное здоровье определяется сознательным отношением к труду, активным неприятием нравов и привычек, противоречащих нормальному образу жизни. Физически и психически здоровый человек может быть «нравственным уродом», если он пренебрегает нормами морали. Поэтому духовное здоровье считается высшей мерой человеческого здоровья. Северные народы, живя в своем пространстве, тысячелетиями выстраивали способы существования в нем. Следует заметить, что взаимодействие с экстремальными природными условиями порождало систему выживания в них. Ее сердцевиной является труд, а главным его инструментом выступает тело человека. Когда тело всесторонне развито, подготовлено к стрессам и сильным нагрузкам, оно становится инструментом выживания. Участие детей и подростков в посильном труде не только развивает их телесные возможности, но также способствует эффективному физическому и духовно-нравственному воспитанию. Трудолюбие, добросовестность, старательность рождаются не просто в процессе выполнения трудовых функций, а являются итогом богатой духовной жизни народа. Изучая литературные источники, связанные с рассматриваемой проблемой, мы находили отдельные труды (статьи, брошюры) о традиционных национальных видах спорта, играх и развлечениях северных народов, связанных с традициями народного воспитания. В них подчеркивается, что национальные виды спорта северных народов способствовали воспитанию физически крепкого подрастающего поколения, формировали у него положительные нравственные качества, характер и совершенствовали профессиональное мастерство промысловика, оленевода и охотника (Прокопенко В. И., Этноспорт народов Севера Приамурья и Сахалина, 2015: 264), что национальные игры этих народов являются «универсальным средством народной педагогики», которое имеет давние исторические корни и связанный с трудовым воспитанием коренного населения (Кочнев В. П., Физические упражнения, игры и состязания народов Якутии, 1989: 100). Все это подтверждает, что вся воспитательная деятельность народов Севера успешно функционировала и развивалась в тесной взаимосвязи с производственной деятельностью жителей в соответствии с укладом их социокультурной, экономической жизни. В целом у северных народов планеты обращалось серьезное внимание на воспитание мужчины, который является главным добытчиком в семье, жизнь которой всецело зависела от природы, от возможностей мужчины «общаться» с природным окружением. Изучая сущность народной педагогики, В. Ф. Афанасьев отмечает, что воспитательный опыт и знания, накопленные народом, включают в себя народные традиции физического воспитания, его духовное богатство, способствуют формированию нравственно чистого и физически совершенного человека (Афанасьев В. Ф., Этнопедагогика нерусских народов Сибири и Дальнего Востока, 1979: 182). Характерно, что все историки, путешественники, этнографы, изучающие жизнь и быт народов Севера, отмечают в целом только мужское воспитание. Они обращают внимание на высокую степень владения оружием, секретами верховой езды, на ловкость, выносливость, 384 храбрость (Винокурова С. С., Традиционные средства коренных народов Республики Саха (Якутия) в современной системе школьного физического воспитания, 2008: 126). В результате изучения якутского народного эпоса – олонхо («Дьырыбына Дьырылыатта Кыыс бухатыыр», «Ньургун Боотур Стремительный», «Дьоргостой Бэргэн», «Мюльджю Беге» и др.), приходим к выводу о том, что в народном воспитании физическая подготовка человека занимает ведущее место. Содержание эпоса – олонхо посвящается, как правило, описанию красоты родной земли, называемой «срединным миром», благородным человеческим качествам, жизни, борьбе богатырей «срединного мира», защищающих свой народ и родину от темных сил «нижнего мира». Олонхо, с точки зрения рассматриваемого вопроса, является одним из первых литературных источников, представляющих технологию подготовки физически развитых воинов владеющих техническими приемами борьбы хапсагай, готовых защитить свой народ от опасностей (Березкин И. Г., Археологические и этнографические материалы отдела истории дореволюционного прошлого, «Сборник научных работ Якутского республиканского краеведческого музея им. Е. Ярославского», 1960: 55-85; Говоров Д. М., Непобедимый Мюльджю Беге, 2003: Ч. 1. 228; Гоголев А. И., 1993: 105 – 107; Константинов И. В., Материальная культура якутов XVIII века., 1971: 205; Ойунский П.А., Нюргун Боотур, 1975: 432; Эргис Г. У., Очерки по якутскому фольклору, 1974: 402). Следовательно, в эпосе олонхо «Ньургун Боотур Стремительный» описывается физическая подготовка главного героя, где он выполняет прыжковые упражнения, поднимает тяжелые камни и учится скакать на лошади (Ойунский П. А., Нюргун Боотур, 1975: 432). Такая специальная физическая подготовка особенно нужна была в древности воинам-мужчинам, защищавшим родину и свой народ. А в олонхо «Дьырыбына Дьырылыатта Кыыс бухатыыр» описывается, как героиня, молодая женщина, со своим братом проводят совместную тренировку: прыгают, бегают, соревнуются в ловкости и быстроте. В содержании также встречается описание специальной физической и морально-волевой подготовки юных воинов (Ядрихинскай П. П. Дьырыбына Дьырылыатта Кыыс бухатыыр: Олонхо, 1981: 200). В эпосе олонхо «Мюльджю Беге» упоминается о том, как молодых воинов выковывают строгие кузнецы, затем закаляют их подобно стали, живя в секретных местах (Говоров Д. М. Непобедимый Мюльджю Беге, 2003: 228). Такое образное описание чем-то напоминает работу современных тренеров, воспитывающих борцов по хапсагаю в спортивных школах. Важное место в эпосе олонхо уделяется духовному воспитанию и развитию личности героев произведений. Например, олонхо, написанная Н. К. Шамаевым «Дьоргостой Бэргэн», начинается с описания красоты природы среднего мира, где живут прародители современных народов, в буквальном смысле слова настраивая слушателей олонхо на чистый нравственный образ. Следовательно, природная красота прививает любовь к окружающей среде, бережное отношение к растительному и животному миру. Таким образом, во всех старинных преданиях, легендах и эпосах главными героями являются люди, имеющие не только физическое совершенство, но и доброе сердце, сдержанные и не злоупотребляющие своей физической подготовкой (Шамаев Н. К., Изучение якутских национальных игр и развлечений будущими специалистами физического воспитания, «Новые подходы в организации учебного процесса в университете», 1993: 148-149). Через состязания и игры, как систему общения, происходит работа над духом, внутренним эмоциональным состоянием человека. В процессе состязания прежде всего, обращается внимание на гуманное отношение к своему сопернику. Для этого всегда в народе имелись неписаные правила. В книге П. К. Васильева, М. К. Охлопкова «Якутские игры» отражены основные правила свыше 80 народных игр и состязаний, основанных на гуманистических принципах межличностных отношений во время состязаний (Васильев П. К., Якутские игры, 1985: 60). Они используются в действующих правилах судейства различных состязаний. Например, издавна не разрешается в борьбе хапсагай использовать болевые приемы и 385 выполнять бросок соперника головой вниз. Таким образом, эти правила в первую очередь пресекают нечестность и обман. Тренеры по хапсагаю руководствуются и свято соблюдают сложившиеся на протяжении веков кодексы, национальные ритуалы в современных спортивных состязаниях. Как показывает практика, в настоящее время ведущие тренеры Республики Саха (Якутия) по спортивным единоборствам, в том числе и по хапсагаю, в своей педагогической работе со спортсменами опираются на национальные педагогические традиции. Е. П. Неймохов и Д. Д. Эверстов в своей работе «Жизнь, посвященная вольной борьбе» (1980) раскрывают педагогический талант великого тренера-педагога Республики Саха Д. П. Коркина, который в своей педагогической деятельности всегда основывался на этнических педагогических традициях. Прирожденная пытливость ума, скромность, национальная самобытность, отеческая манера обучения и воспитания, знания и опыт, унаследованные им от предков, умело объединены в тренерепедагоге. Такими же способностями обладает тренер-педагог Р. М. Дмитриев, человек скромный, тихий, первый олимпийский чемпион из Республики Саха. Их тренерская, педагогическая деятельность подтверждает, что без опоры на народную педагогику невозможно стать хорошим наставником молодежи и в мире спорта. Таким образом, следует отметить, что в народной педагогике физическое развитие личности тесно связано с воспитанием совершенного человека. Совершенный человек в народной педагогике обладает такими чертами личности, как скромность (издревле у якутов она считалась лучшим украшением человека), честность (она прививалась с самого раннего детства), сдержанность и спокойствие, требовательность к себе, трудолюбие и уважение к старшим по возрасту. Исходя из анализа традиций народной педагогики северных народов по физическому воспитанию личности человека, мы согласны с мнением С. С. Кравцова, который отмечает: «Обратившись к народной педагогике, можно познать процесс социального взаимодействия и общественного воздействия, в ходе которого воспитывается, развивается личность, усваивающая социальные нормы, ценности и опыт. Исследуя педагогический опыт народа, мы выявляем возможности и эффективные пути реализации прогрессивных педагогических идей народов современной наукой и практикой, анализируем педагогическое значение тех или иных явлений народной жизни и разбираем их соответствие или несоответствие современной задаче воспитания». В данном контексте мы также солидарны с М. Н. Егоровым, который отмечает, что «приобщение к духовному наследию народа, обращение к культуре прошлого обогащает личность. Обращение к истокам, народным традициям, обычаям народа интересно и само по себе, и потому, что оно сможет полнее раскрыть важные аспекты исследуемой проблемы» (Егоров М. Н. Формирование нравственной культуры младших школьников на традициях народной педагогики саха: автореф. дис. канд. пед. наук: 13.00.01. М., 2002: 22). 386 Литература: 1. Афанасьев В. Ф., Этнопедагогика нерусских народов Сибири и Дальнего Востока, 1979: 182 2. Березкин И. Г., Археологические и этнографические материалы отдела истории дореволюционного прошлого, «Сборник научных работ Якутского республиканского краеведческого музея им. Е. Ярославского», 1960: 55-85 3. Васильев П. К., Якутские игры, 1985: 60 4. Винокурова С. С., Традиционные средства коренных народов Республики Саха (Якутия) в современной системе школьного физического воспитания, 2008: 126 5. Волков Г. Н., Этнопедагогика, 1999: 168 6. Говоров Д. М. Непобедимый Мюльджю Беге, 2003: 228 7. Егоров М. Н. Формирование нравственной культуры младших школьников на традициях народной педагогики саха: автореф. дис. канд. пед. наук: 13.00.01. М., 2002: 22 8. Константинов И. В., Материальная культура якутов XVIII века., 1971: 205; Ойунский П.А., Нюргун Боотур, 1975: 432 9. Кочнев В. П., Возрождая традиции предков, 2009:320; Кочнев В. П., Физические упражнения, игры и состязания народов Якутии, 1989: 100 10. Кочнев В. П., Физические упражнения, игры и состязания народов Якутии, 1989: 100 11. Ойунский П. А., Нюргун Боотур, 1975: 432 12. Прокопенко В. И., Этноспорт народов Севера Приамурья и Сахалина, 2015: 264 13. Ушинский К. Д., О нравственном элементе в русском воспитании, «Педагогические сочинения», 1988: 425-448 14. Черкашин И. А. Интеграция духовного и физического воспитания юношей в этнокультурном пространстве: организация и управление: дис.… д-ра пед.: 13.00.01. Якутск, 2008: 307 15. Шамаев Н. К., Изучение якутских национальных игр и развлечений будущими специалистами физического воспитания, «Новые подходы в организации учебного процесса в университете», 1993: 148149 16. Шамаев Н. К., Народные традиции в физическом воспитании якутских детей, «Из истоков народной педагогики якутов (Материалы научно-практической конференции)», 1992: 120 17. Эргис Г. У., Очерки по якутскому фольклору, 1974: 402 18. Ядрихинскай П. П. Дьырыбына Дьырылыатта Кыыс бухатыыр: Олонхо, 1981: 200 387 СТРЕЛЬБА ИЗ ЛУКА НАЦИОНАЛЬНЫЙ ВИД СПОРТА ТУВИНЦЕВ Мендот Инга. Э., к.п.н, доцент кафедры ФК и СД ФГБОУ ВО «Тувинский государственный университет» г. Кызыл, Республика Тыва Мендот Эмма. Э., ст. преподаватель кафедры ФК и СД ФГБОУ ВО «Тувинский государственный университет» г. Кызыл, Республика Тыва Email: inga-mendot@yandex.ru Аннотация: В данной статье рассматривается стрельба из лука тувинцев как вид спорта, в котором производится стрельба из лука стрелами на точность или дальность. Точного времени появления лука установить не удалось, как и места его появления. Известно, что люди пользовались луками в конце каменного века и использовали его для охоты как оружие. Около 3 тысяч лет назад лук начали использовать не только для охоты, но и как оружие. Лучников очень ценили, так как они могла поразить цель за несколько сотен метров. В мире у кочевых народов национальные луки имели свои различия. Стрельба из лука являлась третьим видом троеборья. Если борьба была исключительно прерогативой мужчин, то техникой стрельбы из лука с глубокой древности владели все без исключения, вне зависимости от пола. Это был, вероятно, самый распространенный в среде евразийский номадов вид военного искусства. Стрельба из лука- не только вид состязаний, она очень долго имела практическое значение в жизни, в быту тувинцев, т.к. лук являлся основным средством на охоте. Ключевые слова: Стрельба, лук, народ, охотник, воин, ритуал, обычай, оружие, нация, национальность, район, исторические сведения, стрелы, воспитание, охота, соревнование, состязание, специализация, традиция. ARCHERY IS A NATIONAL SPORT OF TUVINIANS Abstract This article discusses archery of Tuvinians as a sport in which archery is performed with arrows for accuracy or range. The exact time of the appearance of the bow could not be established, as well as the place of its appearance. It is known that people used bows at the end of the Stone Age and used it for hunting as a weapon. About 3 thousand years ago, the bow began to be used not only for hunting, but also as a weapon. Archers were highly valued, as they could hit a target several hundred meters away. In the world of nomadic peoples, national bows had their own differences. Archery was the third type of triathlon. If wrestling was exclusively the prerogative of men, then the technique of archery from ancient times was owned by everyone without exception, regardless of gender. It was probably the most common type of military art among the Eurasian nomads. Archery is not only a type of competition, it has been of practical importance for a very long time in the life, in the everyday life of Tuvinians, because the bow Keywords: Shooting, bow, people, hunter, warrior, ritual, custom, weapon, nation, nationality, district, historical information, arrows, education, hunting, competition, competition, specialization, tradition. Известно, что у многих оседлых народов существовало деление на боевое и охотничье оружие. Оружие тувинцев не имело узкой специализации, оно было изначально ориентировано на применение, как в бою, так и на охоте. В традиционной тувинской среде существовал особый культ оружия. У представителей различных районов Тувы присутствовал приблизительно одинаковый набор обычаев, ритуальных действий, относящихся к оружию. Например, в юрте оружию было отведено свое особое место. Оно находилось в «хозяйской» половине юрты, в правом дальнем углу, у изголовья кровати хозяина юрты. Оружие не было принято показывать гостям, «чтобы не сглазили». Нельзя было «осквернять» его, применяя против негативно оцениваемого объекта (стрелять в змей, собак и т.д.). Существовал обычай, запрещающий женщинам переступать через оружие. Запрещалось также получать оружие в качестве подарка, пользоваться можно было только купленным или захваченным (трофейным) оружием. В то же время, у тувинцев-тоджинцев оружие входило в состав обязательного набора подарков жениха родителям невесты. 388 Археологические исследования подтверждают, что длительное время главным охотничьим ружьем в Туве был лук. Лук, как и любое иное оружие, мог достичь вершины своего совершенства в особой среде. Мощный, сложносоставной лук появился в среде охотников и воинов, привыкших рассчитывать только на свои силы. Объективно, человек, живущий в поселке или городе, должен был делать ставку на оружие, которым можно быстро воспользоваться на относительно короткой дистанции, в условиях ограниченного пространства населенных пунктов. Ему необходимо надежное оружие, которое можно было без затруднений постоянно носить с собой, применять неограниченное количество раз, и в отдельных случаях украшать, т.к жизнь в условиях общества объективно порождала социальное неравенство, влекущее за собой символизм и прочие социальные условности. Оружие, как самый яркий атрибут силы и как следствие власти, в условиях стационарного проживания большого количества людей просто обязано было нести в себе некие социальные символы. В этой связи рук и стрелы менее всего соответствовали роли некоего физического могущества, так как для их применения особой силы не требовалось Ведущий уединенный образ жизни кочевникам ни к чему было красоваться перед членами своей семьи, тем более демонстрировать собственное оружие, подчеркивая свой особый социальный статус. Поэтому сам образ жизни кочевников, произведя своеобразный отпор, выявил и оставил право на существование только истинно эффективному оружию, дающему человеку неоспоримое преимущество при защите себя, семьи и собственности (Даржа, 2009:16-17) Всему комплексу вооружения представителей оседлых культур кочевники противопоставляли высокую подвижность своих лошадей и лук со стрелами, способными поразить противника с дистанции, находящейся вне зоны досягаемости его оружия. По историческим сведениям, первые луки в Туве появились в начале верхнего палеолита (около 35000-8000 лет до н.э.). Широкому распространению лука и стрелы способствовало изменение способа охоты в позднепалеолитический период (Ист.Тувы, т.1, с.20). Основные элементы современного облика эти луки приобрели в эпоху Хунну (гуннов). Тувинский лук ча относится к так называемым композитным, сложносоставным, рефлексирующим лукам «центрально-азиятского» типа. Это был лучший лук прошлых тысячелетий, он значительно превосходил своим качеством все известные конструкции этого типа оружия. Подобным луком пользовались все евразийские номады. На западе луки турок и калмыков в основе своей практически не отличались от луков бурят, алтайцев, хакасов или монголов, живущих на востоке континента. Стрельбу из лука тувинцы называют адар. Современные тувинцы употребляют октаар в двух значениях бросать, метать, кидать и заряжать ружье, патроны. Значение выражений соответствует функциональным проявлениям стрел в прямом и переносном смысле. В Туве приблизительно с конца XVIII века огнестрельное оружие начало постепенно вытеснять лук. В советский период производство луков сохранилось, но лук использовался, в основном, как спортивный снаряд. Однако следует отметить, что для тувинцев характерно то, что лук и огнестрельное оружие достаточно долго использовалось параллельно. В сочетании с конем предпочтение отдавалось луку. Лук был способен эффективно конкурировать с однозарядным ружьем, заряжаемым со ствола, по таким показателям, как скорострельность стрельбы, точность и отчасти дальнобойность. По доступности боеприпасов (стрелы, порох, пули) лук, конечно же, превосходил огнестрельное ружье. Но основная причина использования лука заключалась в его бесшумности: звука выстрела боялись кони. Помимо традиций, поддерживающих на высоком уровне боевые характеристики луков, появлению качественного оружия, безусловно, способствовали объективные обстоятельства. Наличие мощных луков было продиктовано необходимостью защиты от военной экспансии и охотой на крупных и опасных зверей, остановить которых слабым оружием не представлялось возможным. 389 Каждый народ, приходящий к власти в степи, вносил свои изменения в оружие, но модернизацию не вносила принципиальных изменений в базовую модель. По отдельным признакам можно идентифицировать лук тувинцев, но эти признаки несут в себе черты, скорее школы, чем народа. (Мендот, 2015: 73) Для Тувы характерен резкоконтинентальный климат: в зимнее время мороз достигает -50 С, летом жарко + 40 С, поэтому тувинский сложносоставной лук производился из материалов, ориентированных на безотказную и эффективную работу в широком диапазоне температур окружающей среды. Холод влияет на качество роговых накладок и сухожилий: они становятся жестче, в результате несколько увеличивалась мощность лука. Известны факты, подтверждающие феноменальные способности в стрельбе из лука кочевников Центральной Азии, в этом искусстве им на Земле не было равных. При этом речь шла не об уникальных способностях отдельных, выдающихся, стрелков, а о явлении среди номадов. Например, в прошлом стрельбе из лука обучали всех мальчиков с детских лет. Можно утверждать, что в основе точной стрельбы воинов находилась система воспитания, основанная на приучении стрельбе из лука с детского возраста. Навык стрельбы формировался у будущих воинов и охотников с очень раннего возраста. В результате практически непрерывно, с трех лет, занимались стрельбой из лука, охотник доводил до высочайшего уровня мастерство точной стрельбы. Никаких специальных школ не существовало, не существовало также особых каст и закрытых обществ, вся цивилизация кочевников представляла собой одну большую касту воинов. У мужчины, плохо владеющего оружием, практически не оставалось шансов на выживание. Все мужчины Великой степи прекрасно понимали и правильно оценивали значение лука как одного из самых эффективных видов оружия своего времени. С воином на резвом скакуне, вооруженным луком, достойно, на равных, мог соперничать только воин, сидящий на таком же скакуне и вооруженный аналогичным луком. Сравнения со всеми иными видами ручного холодного оружия и в отсутствии лошадей у противной стороны, при любом количестве воинов некорректны. Один воин номад, вооруженный луком, был способен сразиться с десятком воинов, вооруженных мечами и копьями и при этой выйти победителем. Высокая техника стрельбы и пользования всеми видами оружия у номадов во все времена являлись результатом самообучения. Конечно, много приходило с традицией от старшего поколения, которое, в свою очередь, было кровно заинтересованно в приобретении необходимых навыков каждого члена семьи, но в основе своей главный «образовательный импульс» исходил от каждого мужчины. Все без исключения мужчины были великолепными наездниками, отличными стрелками из лука, прекрасно метали аркан, хорошо ориентировались на местности и были способны стойко переносить любые тяготы жизни. Выработке навыков точной стрельбы также способствовали соревнования по стрельбе из лука (Даржа В.К., 2009). Е.К. Яковлев (Этнографический обзор населения долины Южного Енисея».-Минусинск, 1900.-С.113-114) пишет: «…к элементарному спорту у тувинцев следует отнести также и некоторые отживающие свой век состязания, в которых стрельба из лука играет главную роль; такова например, игра «Баг адар», в которой часто выступает сумон против сумона, род против рода, высылая своих лучших стрелков, и которая состоит в том, чтобы выбить стрелами свернутые в кружки замшевые ремни, расположенные по переднему краю большого круга в числе, соответствующем числу участвующих в состязании». М.Райков («Отчет о поездке верховьям Енисея, совершенной в 1897 году» в Изв..Рус.Геогр.Общ.», 1893, вып.IV, с.451-453. Том III) описывает более простой прием состязания в искусстве стрельбы из лука, а именно, стрельбу по мишени (бойе) в форме берестяного щита, высотой в четыре, шириной в три аршина, на одном из празднеств, «…собравшем при местной кумирне духовных и гражданских властей и значительную массу народа, причем ввиду больших размеров щита, наибольшее, по видимому, значение давалось дальности расстояния и силе полета стрелы, которая должна пробить мишень. 390 В определенное, заранее оговоренное место съезжались верхом на лошадях стрелки и болельщики. Они отвязывали от своих лошадей недоуздки, поводья, кожаные подпруги и т.п. ремни. Скатав из кожаных ремней шары, укладывали их на расстоянии 100 метров от рубежа, на котором находились стрелки, на линию, прочерченную на земле в виде круга радиусом в сажень. В середине круга устанавливалась особо отмеченная закрепленными к шару веточками или птичьими перьями, цель, ее называли буга, бык. Стрелки стремились поразить стрелой, прежде всего отмеченную мишень, при поражении цели, по предварительной договоренности, из круга в равных количествах слева и справа от буга удалялось несколько мишеней, от двух до половины. Стрельба из лука по свернутым в кружки ремням в точности соответствует распространенному до недавнего времени среди бурят и монголов соревнованию сур харбан. Устраивалось также соревнование по стрельбе в летающую мишень - пай адар. Мишень называлась пай, представляла собой устройство размером приблизительно 20-30 см, выполненное из тонкой кожи или бересты таким образом, что мишень, будучи подвешенной на длинном тонком шнуре к сетке дерева, парила на высоте в воздухе, совершая при этом различные «пируэты». Возможно, этот вид «летающей мишени» был заимствован у монголов, т.к. на монгольском языке мишень означает бай. Хотя, возможно и обратное, т. к. монголы степной народ, предпочитающий жить в равнинной, безлесной местности, у них традиционно мишени представляют скрученные из ремней клубки - сур, разложенные в определенном порядке на земле. Поднять мишень в воздух мог народ, у которого присутствовал, прежде всего, мотив, необходимость в этом. Вероятно, что это был способ тренировки для охоты на мелких пушных зверьков - белку, соболя и т.д., либо лесных птиц - глухаря, тетерева, рябчика, обитающих на деревьях. Указанные объекты промысла свойственны тувинцам, поэтому можно предположить, что и мишень такого типа была более необходима тувинским охотникам, следовательно, и создана ими. Стрельба из лука входила как обязательная составная часть троеборья, посвященного культу Солнца. Соревнования по стрельбе из лука проводились только в двух дисциплинах: стрельбе на дальность выстрела и стрельбе на фиксированную дистанцию «на точность выстрела». Конечно же, оба вида соревнований имели, прежде всего, утилитарное значение - тренировок воинов - и создавались для подготовки их в двух направлениях, отражающих в полной мере всю тактику ведения боя номадов. Выстрел на дальность был необходим, поскольку номады атаковали своих противников с дальнего расстояния, с дистанции, находящейся вне зоны досягаемости оружия противника. Можно предположить, что выстрел с большого расстояния, т.е. по площадям, предназначался для выстроившихся пеших войск противника, необходимость целиться в одного врага, стоящего среди 10 000 других изначально лишена смысла. В то же время был необходим и точный выстрел на короткой дистанции для поражения одиночного противника, который мог быть не только одиночным пехотинцем, но и быстро перемещающимся кавалеристом. Выстрел из лука проводится следующим образом. На левую руку от кисти до локтя наматывался тонкий ремешок, который выполнял важную двойную функцию: уменьшив размер рукава халата, облегчал производство выстрела и защищал руку от удара тетивы. Если стрелок правша, то он удерживает лук левой рукой, стрела при этом укладывается на указательный палец левой руки, слева от лука. Захват тетивы производился первой фалангой большого пальца правой руки. При этом на этот большой палец надевали специальный перстень, защищавший палец от воздействия тугой тетивы. Указательный палец накладывался на большой, тем самым увеличивая усиление при натяжении тетивы. (Вайнштейн,1972:104) Натяжение лука производилось движением обеих рук одновременно. Правая рука стрелка достаточно быстро натягивала тетиву, при этом левой рукой стрелок как бы отталкивал лук от себя. Номады пользовались иными приемами прицеливания. При традиционном способе стрельбы, во время прицеливания стрелок, конечно, видит цель, но в момент выстрела он 391 ориентировался, прежде всего, на собственные ощущения о траектории полета стрелы, а не на визуальное прицеливание. Так как стрельбой из лука мужчины занимались постоянно, с детства, то со временем, на уровне подсознания вырабатывалось «чувство выстрела». Другими словами, в основе механизма прицеливания при стрельбе из традиционного лука были не «материализованные» технические приспособления, способствующие прицеливанию, а опыт стрельбы, своеобразная «программа», созданная сознанием, и заложенное в подсознание «ощущение выстрела». Можно сказать, что стрелок осуществлял выстрел как хороший «механический станок с программным управлением». Большинство стрелков не способно объяснить всю механику точного выстрела. Это напоминает механизм вождения автомашины опытным водителем, который не способен объяснить, как он выполняет поворот автомобиля, на сколько градусов необходимо повернуть руль. В момент выполнения тех или иных действий у большинства водителей действует «программа», заложенная в подсознании. Зрение корректирует «программу вождения в подсознании», подсознание выдает команду рукам осуществить строго определенное действие, при этом постоянно корректируя на каждом этапе выполнение разворота автомашины. Цели производства точного выстрела служили и специальные перстни билзек на большой палец руки стрелка, предназначенные для натягивания тетивы. В Овюре перстень - билзек известен под другим наименованием - эргепчи. Подобный перстень помогал натяжению тугой тетивы лука. Боль, вызываемая врезающейся в сустав между фалангами большого пальца тетивой, объективно способствовала, с одной стороны, снижению точности стрельбы тем, что отвлекала, «сбивала программу», заложенную в подсознании, с другой, снижала усилие натяжения тетивы. Небольшой перстень, таким образом, способствовал применению более мощных луков и высокой результативности в стрельбе. Перстень для большого пальца правой руки, удерживающего тетиву, выполнялся чаще всего из полых рогов животных, существовали также кольца из металла. Выполнить перстень не представляло особого труда, брали рог любого полорогого животного: домашнего козла, барана, но чаще коров или яков, варили его в воде в течение дня до размягчения. Затем ножом вырезали перстень необходимой формы и диаметра. Следует упомянуть о дистанции стрельбы из традиционного лука. Существовало два типа стрельбы. В военных целях по сконцентрированным подразделениям противника выстрел производился, вероятно, со значительной дистанции - в 200-300 и более метров по площадям. Дистанция точного выстрела в цель была значительно короче. Широко распространены в среде тувинцев собственные имена, связанные со стрельбой из лука (Мерген, Бокту-Кириш и т.д.) Стрельба из лука проводилась в нескольких дисциплинах. Соревнования по стрельбе из лука баг адары проводились на различных дистанциях. Про меткость и ловкость тувинских лучников ходили легенды. Автор древнего китайского трактата «Шинцзи» так описывал стрельбу из лука: «Самые ловкие парни, снаряженные луком и стрелами, входили в состав конницы… У них лук и стрелы длинные, а мечи короткие. Хороший лучник способен поразить всадника на коне одним выстрелом на дистанции в 300-400 метров… Стрелок может выпустить непрерывно 30 стрел». Все это достигалось в постоянных и упорных тренировках. В тувинских сказаниях стрельба из лука отмечалась как самая интересная игра на праздниках. Особенно когда встречались два героя. Во время культовых праздников, чтобы выявить лучшего воина, участники должны были соревноваться в стрельбе из лука. Упоминания об этом содержатся практически в каждом сказании. В прошлом каждый мужчина обязан был уметь поразить цель выстрелом из лука. Лучших стрелков приглашали на охоту, их ставили в засаду для того, чтобы выгонять на них зверей. До недавнего времени белку стреляли из лука, чтобы не испортить шкурку. С течением времени лук и стрелы используют только во время соревнований. Об оружии, использовавшемся в Великой Отечественной войне, сказано и написано много. В свободном доступе, специальной и научно-популярной литературе можно без труда найти описание характеристик танков, самолетов, стрелкового оружия, кораблей и подводных лодок, которые были у воюющих сторон. Но было и еще одно оружие, которое в большей 392 степени соответствовало сражениям многовековой давности. Речь идет о луках, с которыми не расставались солдаты-тувинцы. (Кызласов,1969:57) Тува (Тыва) в начале сороковых не входила в состав СССР. Но граждане этой маленькой страны участвовали в защите Союза. Они были добровольцами. От остальных бойцов тувинцы отличались уже внешним видом. Не хотели они носить форму, положенную красноармейцам, предпочитая свою национальную одежду. А еще отличались они своим оружием. С луками не расставались эти бойцы. Не секрет, что практически каждый тувинец был хорошим охотником. Конечно, ружья с этими целями они использовали, но большинство предпочитало обыкновенный лук. Хорошему охотнику, способному выследить дичь не только днем, но и в темное время суток, было достаточно для этого лунного света или блеска звезд. Вот и подстреливали добровольцы-тувинцы из своих луков фашистов. Конечно, лук – не винтовка, стрела не летит так далеко, как пуля. Но расстояние между окопами красноармейцев и фашистов она преодолевала. К тому же опытному охотнику было нетрудно подобраться поближе к врагу, выбрать цель и бесшумно пустить в нее стрелу. Эффект от этого был большой. Ведь фашистам приходилось оставаться в напряжении и в ночное время. Конечно, немцы пытались бороться с такими стрелками. После того как падал какойнибудь сраженный стрелой фашист, в сторону, откуда она могла прилететь, летели очереди из автоматов. Однако темнота не позволяла вести прицельный огонь, а вспышки выстрелов выдавали стрелков, что позволяло красноармейцам ответить более эффективно. Да и охотниктувинец мог выбрать еще одну или две цели. Против неуловимых лучников немцы попытались использовать своих дрессированных собак. Но уже первая попытка закончилась провалом. Сильные и смелые овчарки, бросившиеся на поиски незаметных стрелков, быстро, с поджатыми хвостами вернулись к хозяевам. Причина была простой. Добровольцы тувинцы предпочитали охотиться на фашистов в своей одежде. Сшита она была из шкур волков, снежных барсов, порой и медвежьи шкуры использовались. Собаки, почувствовав запах опасных хищников, предпочитали не встречаться с ними, а вернуться к хозяевам. Остается лишь добавить, что тувинцы на фронтах Великой Отечественной войны часто проявляли настоящие чудеса храбрости. Многие из них были награждены орденами и медалями. Выходцам из ТНР хоть и не сразу, разрешили не только иметь свое оружие, но также надевать при вылазках национальную одежду. Они, как представители дружественного к СССР государства, находились на привилегированном положении. Кстати, не только они, ведь и аборигены Севера также имели поблажки. Они не ходили строем, так как были неспособны к этому, и им разрешили пошить унты, шапки и полушубки из оленьих шкур. И лишь к весне 1944 года тувинцев заставили носить советскую военную форму. Гитлеровцы боялись тувинцев как огня. Те воевали на низкорослых лохматых конях и когда неслись в атаку с саблями наголо, напоминали гуннов под предводительством Аттилы, что деморализовало гитлеровцев. Кроме 393 того, тувинцы совсем не брали пленных. Сами в плен не сдавались и бились до последней капли крови, показывая чудеса героизма. Известны факты, подтверждающие феноменальные способности в стрельбе из лука кочевников Центральной Азии, в этом искусстве им на Земле не было равных. При этом речь шла не об уникальных способностях отдельных, выдающихся, стрелков, а о явлении среди номадов. Выработке навыков точной стрельбы также способствовали соревнования по стрельбе из лука (Даржа В.К., 2009). Стрельба из лука по свернутым в кружки ремням в точности соответствует распространенному до недавнего времени среди бурят и монголов соревнованию сур харбан. Лук и стрелы были основным оружием номадов, все остальное оружие считалось вспомогательным. Лук и стрелы в этой связи оценивались и противниками номадов как главное оружие, способное остановить и поразить подвижных вооруженных всадников. Лук являлся для номадов главным оружием защиты и нападения, возможно, поэтому еще во времена скифов козерог был наделен особым статусом. Его изображения в древности являлись своеобразным символом высококачественного оружия, или могущества, основанного на силе оружия. В настоящее время в Республике Тыва стрельба из традиционного тувинского лука начала в своем развитии хороший скачок, так как с 2015 года по приглашению министра культуры Алдар Тамдына мастер из соседней Монголии помог тувинским мастерам в изготовлении лука и стрел. Провел для них мастер-класс по изготовлению лука и в 2018 году мастера получили подтверждение на изготовление традиционного тувинского рука. В интервью мастер по изготовлению тувинского лука Омак Николаевич Донгак работающий в Центре тувинской культуры, пояснил что в основном материалы для изготовления они заказывают, перья для стрел из Китая, они бывают разных цветов, окрашенные могут быть и натуральные белые, коричневые и черные, кожу для рукоятки лука тоже заказывают в Монголии и Китае. Мастер говорит, что сейчас материал для изготовления лука — это береза, он хорош, и податливый для обработки. В основном люди начали для себя лично заказывать лук и стрелы, чтобы принимать участие в проводимых соревнованиях. На изготовление одного лука уходит примерно 4-5 дней, так как это ручная работа, нужно к этой работе подходить серьезно, чтобы он хорошо стрелял. Материалы для изготовления дорогие, поэтому лук и стрелы если по стоимость выходит 30 тыс. рублей. С 2018 года в республике начали проводится состязания по стрельбе из тувинского лука, а также учреждена спортивная награда по поощрению лучших в стрельбе из традиционного тувинского лука «Мерген Адыгжы Республики Тыва» присваивается спортсмену, занявшему первое место один раз на абсолютном чемпионате Тувы по национальному виду спорта «стрельба из традиционного лука» на национальном празднике «Наадым». Первыми удостоились высокого звания, это народный хоомейжи Тувы Андрей Монгуш и мастера по изготовлению национальных инструментов и тувинского традиционного лука центра развития тувинской традиционной культуры и ремесел Сылдыс Монгуш и Айдын Хомушку. Состязания по традиционной стрельбе из лука проводятся 4 раза в году, участников с каждым разом становиться все больше, так как данный вид спорта интересен, поэтому он становиться все популярнее и главная задача, на которую направлена цель организаторов состязаний, это возрождение древнего вида традиционного занятия тувинцев. Таким образом мы пришли к выводу, что традиционная стрельба из лука тувинцев с 1956 по 2014 годы был немного подзабыт, тувинцы были увлечены другими новыми видами спорта, или может быть не было мастера с того самого времени, так как 1956 году скончался последний мастер, Окаанчик Донгак урожненец Улуг-Хемского кожууна, м. Кок-Чыраа, который изготавливал тувинский лук, два его лука хранятся в Национальном музее им. АлданМаадыр. 394 Считаем, что тувинцам невероятно повезло, так как возрождается подзабытый на некоторое время национальный вид спорта, стрельба из лука. Литература: 1. Вайнштейн С.И. Историческая этнография тувинцев. – М.: Наука, 1972. 314 с. 2. Кызласов Л.Р. История Тувы в средние века. –М.: Изд-во МГУ, 1969. -211 с. 3. Даржа В.К. Традиционные мужские занятия тувинцев. – Кызыл: Тувинское книжное издательство, 2009. -592 с. 4. Даржа В.К. Тайны мировоззрения тувинцев-номадов. – Кызыл:2016.-255с. 5. Мендот И.Э. История становления и развития национальных видов спорта тувинского народа, 13.00.04, дисс. кан. пед. наук, Бурятский государственный университет, 16.04.2015, РИО БГУ, 158 с. 395 РОЛЬ НАРОДНОЙ МЕДИЦИНЫ В ПИТАНИИ И ВОССТАНОВЛЕНИЯ ЗДОРОВЬЯ СТЕПНЫХ КОЧЕВНИКОВ (НА ПРИМЕРЕ, БОРЦОВ «ХУРЕШ») Мендот Эреса. В., аспирант Московского областного научно-исследовательского клинического института имени М.Ф. Владимирского г. Москва, Россия Мендот Элла. Э., кандидат педагогических наук, доцент кафедры ФК и СД ФГБОУ ВО «Тувинский государственный университет» г. Кызыл, Республика Тыва Email: eresa14@gmail.com Аннотация: В статье рассматриваются народная медицина, степных кочевников, питание тувинских борцов прошлых годов, их физическое развитие, восстановления после соревнований. Значение народной медицины и продуктов питания как мяса конины, баранины, молочных продуктов и их питательной ценности для занятий национальными видами спорта. Народная медицина кочевых народов очень содержательна. Это филoсофия, в основе которой лежат взаимоотношения с природой, домашними животными, растениями и другими обитателями окружающего мира. Важнейшей частью этого процесса является биологическая и внебиологическая адаптация человека в сложных природных и климатических условиях региона. Важнейшей частью этого процесса является становление и развитие пищевого комплекса. Пища выступает неотъемлемой частью жизнедеятельности организма человека. Проблема формирования правильного сбалансированного рациона встает не только перед спортсменами, но и перед обычными людьми, которые нагружают свое тело достаточным объемом тренировок. Правильное питание – залог успеха и здоровья любого человека, однако для борцов оно становится особенно актуальным, ведь только при следовании принципам здорового питания становится возможным достижение хороших результатов. Обусловлено это тем, что любые виды тренировки, требуют значительных энергетических и психофизических затрат, а значит их воздействие требует соответствующей компенсации. Ключевые слова: тюркские народы, республика Тыва, народная медицина, традиционное мировоззрение, лошадь, молочная пища, баранина, холестерин, белок, медведь, олень, панты, улар, дикий верблюд, биологически полноценный продукт, физическое развитие, подготовка, кочевник, борец, Хуреш. Актуальность: В настоящее время в республике Тыва популярна национальная борьба Хуреш, которым занимаются большинство мужского населения от мала до велика. Поэтому остро встает вопрос правильного питания для набора большей массы, и развития физических качеств, также быстрого восстановления после соревнований. В большинстве борцы Хуреш не знают национальные блюда, которые готовили в прошлом их предки, таким образом приходиться обращаются к архивным источникам для того, чтобы узнать продукты питания, целебные травы, которые использовались нашими предками. 396 Республика Тыва (Тува) расположена в центральной части Азиатского материка, между южной частью Восточной Сибири и севером Монгольской Народной Республики. Территория республики простирается с запада на восток более чем на 700 км, с севера на юг, в восточной части, — на 450 км. Тува на западе граничит с Республикой Алтай, на севере и северо-востоке — с Красноярским краем, Республикой Хакасия, Иркутской областью и Республикой Бурятия, а на юге и юго-востоке — с Республикой Монголия. На территории республики насчитывается более 430 озѐр. Так же в республике существует условная линия в горах, за которой температура воздуха не поднимается выше 0 °С, называется снеговой линией. Снег, выпадающий выше этой линии, не тает даже летом, он накапливается, уплотняется и постепенно превращается в ледник. Ледники являются огромными накопителями ресурсов пресной воды. В Туве современное оледенение наблюдается на крайнем юго-западе республики, в массиве Монгун-Тайга, имеющем высоту 3970,5 м. Республика Тыва расположена в пределах резко континентального климата. Такой тип климата характеризуется холодной продолжительной и малоснежной зимой, умеренно тѐплым летом в горах и жарким, засушливым — в котловинах (Курбатская,2019:45) Животный мир Тувы очень разнообразен. Расположение территории нашей республики на границе южно-сибирской тайги и центрально-азиатских пустынь сконцентрировало здесь основное видовое разнообразие Алтае-Саянского региона. В Туве успешно акклиматизировались такие млекопитающие как ондатра, американская норка, рысь, росомаха, манул (паласов кот), горный козел, горный баран (архар), лоси, снежный барс (ирбис), северный лесной олень и верблюд. (Бутанаев, 2005:63) В республике Тыва среди трех видов национального вида спорта особо выделяется борьба Хуреш, которая является зрелищным и интересным видом среди населения. Хуреш – это спортивное единоборство, где происходит соревнование духовной и физической силы, демонстрация мастерства владения приемами двух борцов, но при этом важнейшим качеством оказывается умение не потерять равновесие при быстрых атаках, бросках и обманных движениях. В схватке для выполнения приемов один борец стремится вывести своего соперника из устойчивого состояния, чтобы заставить упасть его, а другой пытается сохранить эту устойчивость и сделать то же со своим противником. Мы напомним о борьбе хуреш – самой любимой спортивной забаве тувинцев с давних времен. Прославляя, благословляя героев, их физические качества и черты, народ показывает победу над темными силами и создание счастливой жизни на земле. Так наши предки с образом борца-богатыря связывали свое стремление к свободе и счастливой жизни. Борьба хуреш 397 сыграла большую роль в жизни тувинцев. Она стала школой преодоления жизненных трудностей и воспитания победного духа. Одной из важных сторон подготовки борца является рациональное, разнообразное и калорийное питание. Установлено, что энергетические затраты борцов во время схваток возрастают в 10 раз по сравнению с состоянием покоя. Их необходимо восстанавливать, но в то же время состояние нервного возбуждения перед соревнованиями сильно тормозит процесс пищеварения. В связи с этим необходимо знать, как и чем питаться (Мендот, 2015:53) Поскольку основу рациона борца Хуреш в основном составляла мясная пища, приоритетные позиции в народной медицине занимали средства животного происхождения. Из мясных продуктов по степени лечебного воздействия на организм человека предпочтение отдавалось мясу лошади и овцы. Питание спортсмена должно быть полноценным. Необходимо соблюдать соотношение в содержании белков, жиров, углеводов, минеральных солей и витаминов. Белок - основной пластический строительный материал, необходимый для постоянного обновления клеток организма. Полноценные пищевые белки содержатся в нежирном мясе, молоке, твороге, сыре, печени, рыбе. Целесообразно употреблять и животные, и растительные белки. Чрезвычайно высоко ценилась у тувинцев баранина и ее внутренности (изиг -хан). Достаточное значение в системе традиционных представлений о здоровье, заболеваниях и их причинах, а также в традиционной медицине кочевых народов занимает баранина. Бульон из баранины обычно рекомендовали как средство для восстановления сил. При переломах особенно целебным считался бульон из вываренных ножек барана. При головной боли, травмах головного мозга пили крепкий бульон после длительных варки костей черепа крупного и мелкого рогатого скота Отличительной особенностью баранины является относительно низкое содержание холестерина в жире. Мясо овцы имеет сбалансированный состав белков, необходимых для нормального физического и умственного развития организма, которые обладают высокой усвояемостью. Поэтому баранина, как один из видов мяса, которая представляет большую ценность в питании человека, также борцов Хуреш, является источником животного белка. Баранина значительно отличается от мяса других видов сельскохозяйственных животных. Она, как биологически полноценный продукт, подтверждает наличие в еѐ составе белков всех 10 незаменимых аминокислот, которые хорошо усваиваются в организме человека. Баранина по содержанию жира и калорийности превосходит говядину, но уступает свинине, отличается более благоприятным составом и свойством жира. Например, в 100 г. свиного жира содержится 74-126 мг холестерина, в говядине – 75 мг, а в баранине лишь 29 мг. Особенно полезное качество баранины – содержание лецитина в жире, характеризующегося антисклеротическим свойством, которого нет в мясе других видов животных (Вологирова, Жекамухов,2021: 1-2) 398 В баранине, чем в говядине и свинине, почти в два раза больше фтора, а также лучше соотношение фтора и хрома. Положительно то, что систематическое потребление человеком молодой баранины, где много незаменимых жирных кислот, придает кровеносным сосудам эластичность, повышает устойчивость эмали зубов к кариесу и в определенной мере предупреждает нарушение обмена углеводов. По степени лечебного действия на организм человека, помимо мяса овцы, предпочтение отдавалось молоку и мясу лошади. Из всех домашних животных лошадь считалась самым чистоплотным животным, которое пьет только чистую воду и пасется на лучших пастбищах. Мясо лошади отличается легкой усвояемостью, за счет своего белка который обладает антиоксидантным свойством, что позволяет конскому мясу усваиваться человеческим организмом в несколько раз быстрее, чем, например говядина. Конина богата железом, что допускает использовать ее в питании больных анемией, а так же согревающими свойствами, и его употребление было крайне необходимо в холодный зимний период. В холодное время года употребляли много мяса и иной высококалорийной пищи. При этом в зимнее время принято было употреблять мясо различных животных. Так, в начале и конце холодного времени года, с осени и к весне питались говядиной, крупный рогатый скот считался с «холодным дыханием». Зимой в мороз ели конину, считалось, что человек, употребляющий конину, не мерзнет на морозе. Мясо крупного рогатого скота и особенно конину по объективным причинам никогда не оставляли на весну. Весной с наступлением теплых дней питались бараниной, заготовленной с осени ууже, или вяленой, копченой с зимы говядиной. Летом практически не употребляли мысо. Если и употребляли, то очень редко, как правило, только баранину, - хранить было негде. Воины, охотники, и борцы, в прошлом при необходимости пользовались своеобразными биостимуляторами. Применение биостимуляторов называли ос эдер-, исправлять (толкнуть) аорту, существовали иные варианты этого выражения- ос чырыдар, ос чаглаар. Выражения используются в двух значениях: современные тувинцы употребляют его в значении «слегка утолить голод», «перекусить» в недавнем прошлом борцы, охотники и воины выражение ос эдер наполняли иным содержанием, под ним подразумевалось не потребление пищи, а применение биостимуляторов. Естественно, никто не думал о том, что потребляет биостимулятор, это воспринималось как своеобразное получение дополнительной энергии. Перед схваткой борцу нельзя было объедаться, но в традиционной борьбе хуреш схватки продолжаются долго и требуют от борца помимо силы еще и проявление особой выносливости (Даржа,2016:293-294) Чаще всего в качестве биостимулятора воины, охотники, борцы применяли сушенную плазму, которую выделяли из конской крови. Можно сказать, что это был самый распространенный продукт. Высушенную плазму хранили и возили с собой в небольших мешочках, сшитых из шкур домашних коз. Перед употреблением плазму предварительно разводят в незначительном количестве теплой воды, либо употребляют в сухом виде, положив несколько крупинок в рот. Плазма, выделенная из конской крови, помогала человеку переносить физические нагрузки. Из продуктов коневодства важное значение придавалось свойствам кобыльего молока. Наиболее ценным был первый кумыс, полученный в начале сезона доения кобылиц, восстанавливающий силы организма, ослабленного в зимний период. Кумыс употребляли как общеукрепляющее средство при различных заболеваниях, а также использовали как средство, очищающее организм от шлаков. По сравнению с питанием степных кочевников тувинцев прошлого века, с настоящим временем отличается тем, что в то время можно было постоянно употреблять продукты натурального происхождения, мясо баранины, молочные продукты, а сейчас не каждый человек держит в хозяйстве скот, поэтому получается по мере возможности. Молочные продукты. 399 Основу пищевого комплекса у степных кочевников тувинцев составляет мясная и молочная пища. Кочевые народы стремились к тому, чтобы этой пищи всегда было в изобилии. Меры, направленные на эти задачи, прежде всего, были связаны с содержанием скота, уходом за ним. Для скотоводов было важно, чтобы животные был сытыми, здоровыми. Особое отношение у степных кочевников тувинцев сложилось к молоку и молочным продуктам. Названия многих молочных продуктов в тюркском и монгольском языках восходят к цвету молока — «белый». Молочная пища наряду с мясной, составляет основу питания кочевников, но в отличие от мясной пищи, именно молоко и масло традиционно выступают символами изобилия, маркером состоятельности кочевого хозяйства. Формирование сакрального образа молока, безусловно связано с воззрениями и осознанием значимости материнского молока для живых существ, в том числе и человека. В традиционной культуре кочевников молоко наделяется важной социальной функцией – объединять людей и сообщества. Особое внимание уделяли в хозяйствах кочевников приготовлению и хранению молочных продуктов. Из молока кочевники готовили множество разных продуктов. Переработка молока разных животных — коров, овец, коз, кобыл и верблюдиц, отличающегося по вкусу, жирности и способности к свертыванию, подразумевает разнообразие молочной пищи. Из более жирного молока сарлыков и овец получался самый вкусный сыр, при этом овечий сыр получался более жирным и нежным. Из кобыльего молока готовили кумыс айран. Кумыс был единственным видом молочной пищи, не подвергавшимся термической обработке. По мнению ойратов, еще больше чем кумыс из кобыльего молока, лечебными свойствами характеризуется кумыс из молока верблюда, чрезвычайно полезный для печени, желудочно-кишечного тракта. 400 Наибольшее количество видов молочной пищи готовили из молока крупного рогатого скота. Калорийность молочных продуктов была высокой. Рацион монгольских народов показывает, что в теплое время года в течение дня основной пищей семьи служили разнообразные молочные продукты, и только вечерняя трапеза была более основательной и включала в себя мясо. Чрезвычайно питательным и полезным считалось у степных кочевников тувинцев обычное коровье масло, особенно в топленом виде. Топленное масло у большинства монгольских народов было главным молочным продуктом, поскольку оно служило основой для приготовления других блюд, долго не портилось и было удобным в транспортировке. С распространением буддизма топленное масло нашло новое применение — оно в большом количестве шло для заправки лампад в буддийских монастырях. Молочная пища занимала ключевые позиции в пищевом комплексе кочевников . За долгие века кочевого образа жизни тюркские и монгольские народы выработали особые технологии переработки молока и разнообразили свое питание множеством молочных продуктов, смогли добиться в условиях кочевого/полукочевого образа жизни создания пищевого резерва из молочных продуктов, который можно было использовать в течение всего года (топленое масло, сыры, сухое и замороженное молоко и др.). На основании изученного материала можно сказать, что важнейшим условием сохранения здоровья является правильное и рациональное сбалансированное питание, которое будет полностью отвечать потребностям человека в восполнении энергии, в пластическом материале, биологически активных компонентов. Издавна ценились как эффективные лекарственные средства некоторые части туши и органы диких животных. Медвежья желчь – высоко ценилась в народной практике монголов, тюркских народов Сибири, эвенков и других народов таежного пояса. Желчь высушивали и растирали в порошок, который потом разводили в воде, а с появлением спирта стали готовить спиртовые настойки. Это средство животного происхождения обладало широким спектром лечебных действий. Так, медвежья желчь была эффективна при лечении ангины, простуды, при некоторых внутренних болезнях, например сердечно-сосудистых заболеваниях, желудочно-кишечных расстройствах, заболеваниях печени. Так же для лечения туберкулеза легких принимали внутрь слабо разведенный раствор желчи с водой 3-4 раза в день (Как средство от туберкулеза применялась желчь и других животных: сайгаков, горных баранов, козлов и т. д) . Желчь медведя способствовала наращиванию мышечной массы (грануляции), останавливала понос, предотвращала развитие гнойных процессов. Медвежий жир ускоряет процессы регенерации ткани в области нанесения. Особое магическое значение придавалось медвежьей лапе и шкуре. Повсеместно в лесной зоне лапа медведя использовалась как оберег дома, оленьих стад и домашнего скота. 401 Панты – это новые, отрастающие весной рога крупных оленей (маралов), которые называются «кровяными» . В июне сырые, растущие рога самцов-изюбрей достигают полного развития. Наиболее ценными считались рога молодых оленей, «с наименьшим количеством отростков и без дефектов, т. е. полнокровные без царапин, швов, плеши, с тупыми незаостренными концами отростков, покрытые бархатистым пушком». Настойка пантов способствовала заживлению ран, повышению жизненных сил, омолаживанию организма. Это средство применяли при заболевании верхних дыхательных путей, легочных заболеваниях, женских болезнях, кровотечениях. Лекарство из пантов оленей действует тонизирующе при переутомлении, неврозах, астенических состояниях, артериальной гипотонии и анемии. В пустынных и степных районах Республики Тыва, которые служили местом обитания диких верблюдов, издавна охотились на этих животных. Народная молва считает, что мясо и жир верблюда обладают живительными и целебными свойствами. О животном, способном выжить в бесплодных землях полупустынь, сложились определенные представления – этот зверь очень жизнестойкий, выносливый, крепкий и не страдает от заболеваний. Поэтому 402 вполне логичной виделась цепь дальнейших представлений – человек, питающийся мясом этого животного, сам делается смелым, неутомимым и сильным. Жир кулана считался целебным – верили, что он залечивает раны. «При такой славе стоимость куланьего мяса и сала была огромная, что в свою очередь приводило к усиленному истреблению этих животных». Предки тувинцев регулярно охотились на дикого верблюда, поскольку ценили мясо высокого качества и жир, накопленный в горбах, так как они подавляют газообразование, укрепляют кости и жилы, восполняют энергию. В народной медицине монгольских народов определенное место занимало и мясо птиц. В лесной зоне целебным считался бульон из мяса боровой дичи – глухаря и горной индейки (улар). Мясо улара – широко известное лекарственное средство для заживления ран – эта птица в прошлом пользовалась большим спросом во всей Центральной Азии, Китае. Целебные свойства мяса горной куропатки, издавна используемого в тибетской и монгольской практиках, в современной медицине определены как нативный препарат, оказывающий хорошее гранулирующее действие при лечении гнойных ран. Таким образом, можно сделать вывод что, народная медицина в среде степных кочевников Центральной Азии, представляет собой знания, полученные в процессе наблюдения за растительным и животным миром. Знания степных кочевников о лечебных свойствах 403 биопрепаратов и их применении обогащались на протяжении многих веков в условиях тесного взаимодействия с традициями народной медицины Центральной Азии. Без достаточного количества калорий и жиров борец не будет чувствовать себя подготовленным, а его тренировки не будут столь эффективными при правильном сбалансированном питании. Правильное питание участвует в наборе мышечной массы, поддерживает температурный режим тела, участвует в ключевых процессах организма, быстро проникают в клетки и насыщают их необходимой энергией. На основании изученного материала можно сказать, что важнейшим условием сохранения здоровья степных кочевников тувинцев, борцов Хуреш является правильное и рациональное сбалансированное питание, которое будет полностью отвечать потребностям в восполнении энергии, наращивании мышечной массы, развития физических качеств, восстановления после соревнований. Список литературы: 1.Бутанаев В. Я, Монгуш Ч. В. Архаические обычаи и обряды саянских тюрков. Абакан: Изд-во Хакасского гос. унив., 2005. 196 с 2.Даржа В.К. Тайны мировоззрения тувинцев-номадов. – Кызыл:2016.-255с. 3. Вологирова Д.А, Жекамухов М.Х. Питательная ценность и диетическое достоинство баранины 2021. 1-2с 4. Б. З. Нанзатов, М. М. Содномпилова Народно-бытовая медицина монгольских народов: средства животного происхождения в представлениях и практиках. Известия Иркутского государственного университета 2016г. 127-134с 5. С.С. Курбатская . География Республики Тыва: природа, население и хозяйство. 2019. 7с, 20-21с, 3338с, 40-43с, 59-61с. 6. Мендот И.Э. История становления и развития национальных видов спорта тувинского народа, 13.00.04, дисс. кан. пед. наук, Бурятский государственный университет, 16.04.2015, РИО БГУ, 158 с. 7.С. П. Тюхтенева, А. Халемба, Л. И. Шерстова, О. Э. Добжанская / Тюркские народы Сибири. – М. : Наука, 2006. – С. 375–462. 404 Роль научного исследования классификации, систематизации и терминалогии этноигр и этноспорта Елемес Алимханов профессор, доктор наук Казахский национальный университет им. АльФараби. Казахстан. Email: elemes2050@gmail.com Тохтар Гусманов докторант PhD Казахский национальный университет им. Аль-Фараби. Казахстан. Аннотация. В статье расматривается вопросы о необходимости научного исследования классификации, систематики и терминалогии этноигр и этноспорта, так как этот вопрос является важным и ключевым вопросом в теории и практики этноигр и мало изучены. Этноигры каждого народа имеют определенные цели и задачи, социально-педагогическое и психологическое воздействие, поэтому этноигры всех народов являются объектом исследования с научной точки зрения. Показана, что исследуя этноигры можно научно обосновать, что у каждого народа появления и развития игры несут собой определенные отличия связанные с ведением хозяйства, социальной группы людей, культуры и быта народа, от климатических условий местности и другие. Такие отличия является причиной появлении цели и задач игр, содержаний и появлении правил игр. Группируя и систематизируя этнические игры их по целям, задачам, особенностям их воздействия на физическую и интелектуальную возможность человека можно качественно и широко использовать игру одного народа в различных странах мира. Также группировка, систематизация и терминология этноигр обеспечивает последовательность в подготовке кадровспециалистов, в сфере управлении менеджмента и маркетинга, спортивных соревнованиях, принятии законов и решений, спортивном арбитраже, создает общее понимание среди специалистов. На примере игры казахского народа под названием «Бестас» показана, что через игру можно воспитывать многие необходимые навыки как ловкость, скорость, внимательность, точность, освоить во время игры математические счета, улучшить навыки разговорной речи, игра очень полезна для улучшения зрения человека и улучшения его здоровья, эти особенности систематизированы и группированы по направлениям. Для наглядности приведены примеры о видах классификации, систематики и терминалогии этноигр казахского народа. Ключевые слова. Классификация, систематика, терминалогия, этноигра, этноспорт, физические возможности, воспитания, социализация Annotation. The article deals with the issues of the need for a scientific study of the classification, systematics and terminology of ethnogames and ethnosport, since this issue is an important and key issue in the theory and practice of ethnogames and has been little studied. Ethno-games of each nation have certain goals and objectives, socio-pedagogical and psychological impact, therefore, ethno-games of all peoples are the object of research from a scientific point of view. It is shown that by studying ethnogames it is possible to scientifically substantiate that for each nation the appearance and development of games have certain differences related to the management of the economy, the social group of people, the culture and life of the people, the climatic conditions of the area, and others. Such differences are the reason for the appearance of the purpose and objectives of the games, the content and the appearance of the rules of the games. By grouping and systematizing their ethnic games according to their goals, objectives, features of their impact on the physical and intellectual capabilities of a person, it is possible to qualitatively and widely use the game of one people in various countries of the world. Also, the grouping, systematization and terminology of ethnogames ensures consistency in the training of specialist personnel, in the field of management and marketing, sports competitions, the adoption of laws and decisions, sports arbitration, and creates a common understanding among specialists. On the example of the game of the Kazakh people called "Bestas", it is shown that through the game you can bring up many necessary skills such as dexterity, speed, attentiveness, accuracy, master mathematical calculations during the game, improve speaking skills, the game is very useful for improving human vision and improving his health, these features are systematized and grouped by direction. For clarity, 405 examples are given about the types of classification, systematics and terminology of ethnogames of the Kazakh people. Keywords. Classification, systematics, terminology, ethnogame, ethnosport, physical abilities, education, socialization. Актуальность. Вопрос о необходимости научного исследования классификации, систематики и терминалогии этноигр и этноспорта является актуальным, так как решения этого вопроса способствует развитию теории и практики этноигр и этноспорта. Этноигры и спорт считаются неотъемлемой частью традиционной культуры народа. Для определения социального, воспитательного и духовного места игр в жизни человека и общества необходимо научное изучение содержания игр, определяющее тем самым их теоретико-методическое педагогическое значение. Я хотел бы попросить людей участвующих в этой встрече, что очень важно собрать научноисследовательские работы, проводимые в ваших странах, связанные с этноиграми и спортом и сделать их доступными для всех нас. Также хотелось бы рассказать о важности группировки и систематизации этноигр, называния игр, сбора профессиональных слов. Это направление мало изучено в науке, поэтому я считаю его очень важным. Например, у казахов есть игра под названием «Бестас», которая с древних времен является национальной игрой имеющей большое воспитательное значение. Благодаря игре человек может развивать ловкость, скорость, внимательность, точность, счет, регулирование, группировку и навыки речи и игра очень полезна для улучшения зрения человека и улучшения его здоровья. В игру могут играть люди всех возрастов. Игра подавляет усталость и призывает к терпению. В Bestas можно играть индивидуально или в группах. Сгруппировав и систематизировав такие полезные аспекты игры, можно было бы эффективно использовать ее во всех странах. В процессе раскрытия значения этноигр в педагогике и этнопедагогике, в первую очередь, можно будет собрать и систематизировать такие важные направления, как воспитательное значение игр для подрастающего поколения, влияние на рост физических возможностей ребенка. , нормализация его познавательного мира, совершенствование знаний и грамотности посредством игр, влияние игр на поведение человека и их сочетание с народным воспитанием. Содержание более 300 игр казахского народа с правилами игры для облегчения выбора игр, были систематизированы, разделены на группы, с указанием особенностями и техники исполнения, основные виды движений тела во время игры, групповые или индивидуальные виды игр, виды инвентарей необходимые во время игры для использования. Этноигры каждого народа имеют определенные цели и задачи, социальнопедагогическое и психологическое воздействие, поэтому национальные игры всех народов являются объектом исследования с научной точки зрения. Группируя и систематизируя этнические игры их можно качественно использовать в различных отрослях в том числе физической культуре и спорте. В то же время группировка, систематизация и терминология этноигр обеспечивает последовательность в подготовке кадров-специалистов, в сфере управлении менеджмента и маркетинга, спортивных соревнованиях, принятии законов и решений, спортивном арбитраже, создает общее понимание среди специалистов. Систематизация и группировка этноигр широко используется при написании словарей, определений терминологии в научных исследованиях, хозяйственном и финансовом планировании. 406 Группировка, систематизация этноигр и присвоение им названия и термина поможет всем нам сформировать общее понимание, общий термин, обеспечить последовательность в обучении, исследовании, преподавании. В настоящее время из-за отсутствия общего понимания и последовательности в наименовании игр в государственных документах, средствах массовой информации (СМИ), в учебниках, в методических пособии, в разговорной речи часто встречаются различные употребления, разные варианты написания, что вызывает много ошибок в практическом использовании. В связи с широким распространением этнических игр среди различных народов часто бывает так, что одна и та же игра в разных местах проводится по разным правилам и имеет разные названия. Систематизируя игры, при их использовании можно реализовать необходимые мероприятия, такие как деление игроков по полу и возрасту, разделение их на группы с учетом особенностей их физического развития, поведения, правильной организации тренировок. Систематизация, группировка и приведения наименование этноигр в одно понимания, позволяет собрать всю информацию в одном месте и использовать эту информацию с научной и практической точки зрения для всех одинаково и систематизация игр способствует совершенствованию методики обучения этой игре. В Казахстане сложилось несколько моделей группировки этноигр. Профессор Е. Алимханов предлагает свою модель систематизации и группировки казахских этноигр и видов спорта. Группировка казахских этноигр и видов спорта профессора Е. Алимханова 1. Традиционно трудовые, бытовые, обычаи и развлекательные игры; 2. Игры с использованием или имитацией животных и птиц; 3. Новые недавно разработанные игры; 4. Этноспортивные игры с установленными правилами; 5. Игры названия которые есть в источниках и среди народа, но содержание забыты и неизвестны. Общие основные направления классификации, систематизации и группировки казахских этноигр и этноспорта: 1. Народно-традиционные развлекательные игры; 2. Интеллектуальные игры; 3. Праздничные игры; 4. Детские игры; 5. Военные игры; 6. Игры с применением инвентаря, вещей и игрушек; 7. Игры с использованием животных, птиц и др; 8. Игры с использованием песни, стихи, игры под музыку; 9. Игры времен года; 10. Этноспортивные игры; При систематизации и группировке этноигр отдельно выделялись традиционные виды развлечений, отдельно национальные спортивные игры, отдельно игры с использованием животных, птиц или зверей, отдельно игры с использованием инвентарей и оборудования, отдельно группировались новые разработанные игры. 407 Выводы. 1.Этноигры каждого народа имеют определенные цели и задачи, социально-педагогическое и психологическое воздействие, поэтому этноигры являются объектом исследования с научной точки зрения. 2.Исследования классификации, систематики и терминалогии этноигр и этноспорта показала, что этот вопрос пока малоизучены. 3.Классификация, группировка и систематизация этноигр и этноспорта поможет сформировать общее понимание, общий термин, обеспечить последовательность в обучении, научном исследовании, преподавании данного предмета в подготовке специалистов. Литература: 1. Алимханов Е. Қазақтың ұлттық халық ойындары мен спортының теориялық жəне педагогикалық негіздері. Монография. Алматы: Қазақ университеті, 28.03.2018. – 330 б.ISBN 978-601-04-3094-5 2. Алимханов Елемес. Ұлттық спорт пен ойындардың теориялық жəне педагогикалық негіздері. 13.00.04 – Дене тəрбиесi, спорттықжаттығулар, сауықтыру жəне бейімдеу дене тəрбиесi теориясы мен əдiстемесi// Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дəрежесін алу үшін дайындалған диссертация.Алматы, 2010. – 203 бет. 3. Атабаев А.С. «Ұлттық ойындар- халық мұрасы», «Кітап» 2006 жыл, 275 б. 408 Воспитательные функции кырыгзских традиционных игр и состязаний Asyralieva Misirkul Kyrgyz State Academy of Physical Culture and Sport sekrotar@mail.ru Аннотация: В статье рассматриваются вопросы использование подвижных игр и традиционных состязаний кочевников кыргызов в воспитании детей и молодежи. В ней на основе фактических материалов, собранных из литературы, материалов фольклора отражаются вопросы патриотического, нравственного, трудового воспитания и профессиональной ориентации молодѐжи. Авторами доказывается, что и в современных условиях, когда сохранились древние условия жизни кыргызов в животноводстве, в бытовом отношении и образе жизни, важное значение имеют традиционные кыргызские игры и состязания. В статье особо подчѐркивается воспитательные функции кыргызских подвижных игр Подчеркивается значение конных состязаний в воспитании кыргызской молодежи. Дети, особенно подростки осваивают методику обучения лошадей к верховой езде, способы подготовки коней и иноходцев к скачкам, осваивают мастерством тренировки соколов, беркутов и гончих собак тайганов и их подготовки к традиционной охоте. Также авторами отмечается, что воспитательные функции кыргызских традиционных игр и состязаний не потеряли своего значение и в современных условиях Кыргызстана. 409 Влияние этнопедагогики на развитие культуры и физического воспитания Борисовец Дильбар, Пушкина Валентина Moscow City University, Institute of Natural History and Sports Technology Email: borisovecDR@mgpu.ru Аннотация. Актуальность темы исследования продиктована событиями, происходящими в мире, в общем, и в России, в частности, как полиэтнической среде и затрагивает проблему безопасности при взаимодействии и жизнедеятельности представителей различных этносов, а также касается общей социокультурной ситуации и противоречий развития российского гражданского общества, как общества многонационального и поликультурного. Кроме того, на выбор нашего исследования также повлияла актуальная интеграционная тенденция в формировании системного восприятия человека как объекта этнопедагогического воздействия. Кроме того, многими исследователями отмечается роль этнопедагогики в формировании культуры человека и его отношения к физическому воспитанию. Именно народные этнические игры формировали у представителей различных этносов начальные основы физического воспитания, которые затем были дополнены и трансформированы образовательной средой. Поэтому такой важный элемент воспитания, как традиционные народные игры, формировал у подрастающего поколения навык взаимодействия и коллаборации. Что, безусловно, сказывалось на дальнейшей жизни. Эти и многие другие составляющие этнопедагогического воздействия демонстрировали необходимость использования всех возможностей, предоставляемых этнопедагогикой. В нашем исследовании мы провели опрос студентов разных направлений, занимающихся физической культурой. Нас интересовало, в первую очередь, их отношение к этнопедагогике и ее влиянию на культуру и физическое воспитание. Ключевые слова: этнопедагогика, культура, безопасность, физическое воспитание, интеграционные тенденции. Этнокультурное образование находится в процессе постоянного развития и, по словам ученого-исследователя Афанасьевой, пока еще строго не определены дефиниции этнокультурного образования, и ученый предлагает свое определение этого понятия. «Этнокультурное образование – целостный учебно-воспитательный процесс освоения содержания этнокультуры в деятельностном опыте, осознание преемственности в развитии культуры этноса, понимания этнокультурного многообразия, взаимодействия культур, общего и особенного в них» [1, с. 5]. Этнокультурное образование является частью поликультурного образования. По определению данному разными авторами, поликультурное образование – это педагогический процесс, в котором репрезентированы несколько культур, которые отличаются по языковому и расовому признаку, причем поликультурное образование предполагает равнозначное изучение разных культур, в то время как этнокультурное образование направлено, в первую очередь, на изучение сначала своей родной этнокультуры и лишь затем на изучение других культур. И одна из проблем этнокультурного образования состоит в логичном и плавном совмещении моноэтничного и полиэтничного подхода в процессе образования. Гармонизация двух подходов в современном образовании позволяет дать студентам более широкие инструменты для дальнейшей профессиональной деятельности. И в этом случает наиболее оптимальный и идеальный вариант этнокультурного образования – понимание и принятие единства во всем многообразии, когда гармонично развитая личность вбирает в себя этническое и полиэтническое начала, трансформируя и используя все полученные знания. Целенаправленное воспитание в этом плане происходит не только в семье, но и в образовательной среде – школе, вузе. А усилившаяся миграция позволяет говорить о полиэтнической образовательной среде с полиэтническим составом учащихся, а это значит, что обязательно необходимо учитывать этнический компонент. Возвращаясь к нашему исследованию, отметим, что один из вопросов касался проблемы взаимодействия с учащимися разных этносов, обучающихся в школе. На вопрос: «Как вы будете строить свои взаимоотношения с такими детьми?» 60% ответили, что будут пытаться найти общий язык с этими детьми, проявлять лояльность и терпение, ведь дети открыты в 410 большинстве своем и эмоциональны, 20% респондентов не собираются ничего делать для того, чтобы строить эффективное сотрудничество с учащимися, 10% студентов заявляли, что им будет все равно и это не их проблема, а 10% утверждали, что постараются держать нейтралитет, издеваться и дружить не будут (диаграмма 1). Мы пришли к выводу, что проблема эффективного взаимодействия с детьми разных этносов – это не только проблема воспитания, но и образования. Так как будущие педагоги в силу специфики своей профессии должны обладать знаниями и в этнокультурной сфере, а недостаток этнокультурного компонента в образовании приводит к таким результатам. Как вы будете строить свои взаимоотношения с детьми разных этносов? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Будут пытаться найти общий язык, проявлять лояльность Не собираются Им все равно и это не их ничего делать, проблема чтобы строить эффективное сотрудничество с учащимися Постараются держать нейтралитет, издеваться и дружить не будут Диаграмма 1. Взаимоотношение в школе с детьми разных этносов Также хочется отметить и такой немаловажный аспект данной проблемы – это влияние этнопедагогики на культуру. Нас интересовал вопрос взаимопроникновения культур разных этносов, а также насколько это взаимовлияние полезно для обогащения каждой из культур. Этнокультурный компонент образования – один из важнейших элементов образования, позволяющий эволюционировать не только национальным культурам и представителям различных этносов, но и русской культуре, и, в частности, представителям русской культуры. Этнокультурное образование, полученное студентами в вузах, является своего рода доминантой, направляющей на изучение других культур, обычаев и традиций, адаптацией «иного, чужого» и сохранения «своего». Сохранение такого баланса определяет успешность развития культуры и плавное вхождение в эффективное взаимодействие в условиях поликультурного пространства. Во время проведения нашего исследования, были также заданы вопросы, касающиеся проблем отношения к другим этносам. Так вот, на вопрос отношения к людям других этносов и имеет ли это какое-то значение для опрошенных, 80% респондентов ответили, что это не принципиальный для них вопрос, и они нормально относятся к этническому разнообразию. Основное утверждение, прозвучавшее из уст этой группы: «Людей можно различать только по поступкам – хорошим и плохим, и это не зависит от принадлежности к тому или иному этносу». Одинаковое отношение ко всем этносам подтвердил 5% опрошенных; 5% относится отрицательно к другим этносам, а 10% респондентов – сами относящиеся к представителям нескольких этносов утверждали, что с уважением относятся к культуре и традициям других 411 этносов и даже хотели бы узнать больше о чужой культуре и традициях (диаграмма 2). Как вы относитесь к людям другого этноса и имеет ли это значение для вас? 80% 10% 5% 5% Диаграмма 2. Отношение к разным этносам Стоит отметить, что в культуре каждого этноса есть своя логика действий и только исходя из этой логики, можно понять, что для данной культуры имеет принципиальное значение, а что второстепенное. Осознание индивидом своей самобытности, отличающей его от других этнических групп, удовлетворяет его потребность в принадлежности к какой-то группе и защите, и не является врожденной, оно формируется под влиянием целой группы факторов, к которым относится этническая принадлежность индивида. В кризисной, нестабильной ситуации значимость этнического «я» существенно повышается, а в период социальной устойчивости как бы замирает, уступая свое место сугубо социальным характеристикам. Знание и осознание этой этнической идентичности человека, является важной составной частью процесса гуманитаризации образования. И в этом случае, этнопедагогика, как никакая другая наука, помогает социализироваться и дает возможность понять, как соотносится мое этническое «Я» с моим социальным «Я», как члена общества. Резюмируя все это, можно сказать, что наиболее оптимальный и идеальный вариант этнокультурного образования – понимание и принятие единства во всем многообразии, когда гармонично развитая личность вбирает в себя этническое и полиэтническое начала, трансформируя и используя все полученные знания. Целенаправленное воспитание в этом плане происходит не только в семье, но и в образовательной среде – школе, вузе. А потому важно, чтобы именно педагоги владели знаниями в области этнопедагогики, чтобы транслировать эти знания своим студентам. 412 Список литературы 1. Афанасьева А.Б. Этнокультурное образование в России: теория, история, концептуальные основы. СПб: Университетский образовательный округ СПб и ЛО, 2009 2. Готовцев, Е. В. Национальные виды спорта и игры. Лапта : учебное пособие для вузов / Е. В. Готовцев, Г. Н. Германов, И. В. Машошина. — 2-е изд., перераб. и доп. — Москва : Издательство Юрайт, 2022. — 402 с. — (Высшее образование). — ISBN 978-5-534-06425-4. — Текст : электронный // Образовательная платформа Юрайт [сайт]. — URL: https://urait.ru/bcode/492926 (дата обращения: 31.10.2022). 3. Джиоева Г.Х. Основные направление этнопедагогической подготовки будущего учителя // Балтийский гуманитарный журнал. 2016. Т.5. №1(14), с. 75-78 4. Матис, В. И. Педагогика межнационального общения : учебник для вузов / В. И. Матис. — 2-е изд., испр. и доп. — Москва : Издательство Юрайт, 2022. — 343 с. — (Высшее образование). — ISBN 978-5-534-13121-5. — Текст : электронный // Образовательная платформа Юрайт [сайт]. — URL: https://urait.ru/bcode/496462 (дата обращения: 31.10.2022). 5. Николаева В.А., Гринева Е.А., Олевская И.А., Усольцева Е.В. Использование этнопедагогики в подготовке будущих специалистов в условиях вуза // Ученые записки Орловского государственного университета. Серия: Гуманитарные и социальные науки, №3(80). - 2018, с.315-318 413 DÜNYA SAVAġLARI ARASI DÖNEMDE DOBRUCA‟DAKĠ TÜRK HALKLARIN GELENEKSEL OYUNLARIN ROMEN KAMUOYUNDA YANSIMALARI Metin OMER  * Dr., Universitatea „Ovidius” din Constanța/Köstence “Ovidius” Üniversitesi, metin.omer@365.univ-ovidius.ro. Dr., Universitatea „Ovidius” din Constanța/Köstence “Ovidius” Üniversitesi, metin.omer@365.univ-ovidius.ro. 1 Dobruca’daki Tatarlar kendi aralarında Kırım ve Nogay olarak adlandırılırlar. Resmi nüfus sayımlarında bu fark göz önünde bulundurulmamış, iki grup da Tatar olarak sayılmıştır. Özet Geleneksel oyunların durumu, Romanya‘daki Türk halkların geliĢimini inceleyen araĢtırmacıların göz ardı ettiği konulardan birisi olmuĢtur. Genel olarak, Ģimdiye kadar uzmanlar ana dilin durumu, yerel ve merkezi kurumlarla iliĢkiler veya bu halkların demografik olarak etkileyen göç gibi fenomenlerin analizine odaklanmıĢlardır. Romanya‘daki Türk halkların gelenekleri üzerine yapılan araĢtırmalar da geleneksel oyunlarının geliĢimi ve durumu üzerinde çok fazla durmamıĢtır. Bu araĢtırma, iki savaĢ arası Romanya‘da Türk halkların geleneksel oyunlarının Romen toplumunda nasıl algılandığını ve aynı zamanda Türk toplumunun kendi geleneksel oyunlarını nasıl devam ettirdiğini analiz ederek bu boĢluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Böylece makale, bir bölgedeki çoğunluktan azınlık haline gelen bir toplumun geleneksel oyunların korunma durumuna iliĢkin önemli bir katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Ġncelenen dönem tesadüfen seçilmemiĢtir, 1918-1940 yılları arasında Romanya sınırları içinde en fazla Türk nüfusu bulunmuĢtur. AraĢtırmanın ana kaynağı Romen basınıdır. ÇalıĢmanın ana sonucu, iki savaĢ arası dönemde Romanya‘daki Türk nüfusunun geleneksel oyunlarının sınırlı bir çerçevede olsa da devam ettiği yönündedir. Romenlerin bu toplumun gelenek ve göreneklerini daha iyi tanımaya yönelik ilgisinin yüksek olduğu da gözlemlenebilir. Anahtar kelimeler: Romanya, Dobruca, Türkler, Tatarlar, Çerkezler Summary Perceptions of the traditional games of Turkish peoples in Dobruja in the interwar period in the Romanian public opinion The situation of the traditional games has been one of the issues that researchers who study the development of Turkish peoples in Romania ignore. In general, so far, experts have focused on the analysis of phenomena such as the status of the mother tongue, relations with local and central institutions, or migration that affected the demographics of these peoples. Studies on the traditions of the Turkish peoples in Romania have not focused too much on the development and status of their traditional games. This research aims to fill this gap by analyzing how the traditional games of the Turkish peoples in interwar Romania were perceived in the Romanian society and at the same time, how the Turkish society continued its traditional games. Thus, the article aims to make an important contribution to the preservation of traditional games of a community that has become a minority from a majority in a region. The period examined was not chosen by chance, the highest Turkish population was found within the borders of Romania between 1918-1940. The main source of the research is the Romanian press. The main conclusion of the study is that the traditional games of the Turkish population in Romania during the interwar period continued, albeit to a limited extent. It can also be observed that the Romanians have a high interest in getting to know the customs and traditions of this community better. Key words: Romania, Dobrudja, Turks, Tatars, Cherkess 414 GĠRĠġ Günümüzde, Romanya‘da iki Türk halkı yaĢamaktadır: (Osmanlı-Oğuz) Türkleri ve (Kırım) Tatarları 18 . 2011‘de yapılan son nüfus sayımında 27.698 Türk ve 20.282 Tatar sayılmıĢtır (https://www.recensamantromania.ro/rpl-2011/rezultate-2011/). Türkler özellikle Dobruca adıyla bilinen coğrafi bölgede bulunmaktadır. Günümüzde, Köstence ve Tulça vilayetlerinden oluĢan bölgenin Kuzey kısmı Romanya‘ya, Dobriç (eski adıyla Pazarcık) ve Silistre bölgeleri, yani Güney kısmı Bulgaristan‘a aittir. Bölge, yakın tarihinde iki kez üniter bir bütünün parçası olmuĢtur. Ġlk önce, 15. yüzyılın baĢından 19. yüzyılın sonuna kadar Osmanlı Ġmparatorluğu'nun bir parçası olmuĢtur. Daha sonra, Birinci Dünya SavaĢı sırasında kısa bir dönem dıĢında, 1913'te Ġkinci Balkan SavaĢı'nın sonundan 1940'ta Craiova AntlaĢması'nın imzalanmasına kadar Romanya'nın sınırlarına dahil olmuĢtur. YaklaĢık beĢ asırdır Osmanlı Ġmparatorluğu'na ait olması, bölgenin demografik yapısına yansımıĢtır. Böylece, 1878'de, Berlin AntlaĢması'nın bir neticesi olarak Romanya bağımsız olarak tanındığında ve Kuzey Dobruca sınırlarına dahil edildiğinde, bir Fransız konsolosluk raporuna göre bölgede 225.692 nüfustan 71,146 (%31,5) Tatar, 48.783 (%21,6) Türk, 46.504 (%21) Romen yaĢıyordu (Karpat, 2010: 413-414). Bu bağlamda Çerkezler19 özel bir durumu temsil ediyorlar. Birkaç yüz Çerkez ailesi 1862-1864'te Osmanlı Dobruca'sına yerleĢmiĢtir (Arbore, 1922: 504; Cotov, 1921: 408-409). 1877-1878 Rus-Osmanlı SavaĢı'ndan sonra bu bölgeden tüm Çerkezler Osmanlı Ġmparatorluğu'na göç etmiĢlerdir. Ġzleri bugün hala Slava Cercheză veya Cerchezu gibi Dobruca‘daki yerleĢim yerlerinin adlarında görülebilir. Osmanlı Ġmparatorluğu'na ve daha sonra Türkiye Cumhuriyeti'ne göçler nedeniyle, çoğunluk olan Türkler azınlık haline gelmiĢlerdir. 1913'ten sonra Güney Dobruca'nın Romanya sınırlarına dahil edilmesiyle Türk nüfusunda önemli bir artıĢ kaydedilmiĢtir. Böylece, iki savaĢ arası dönemin resmi nüfus sayımına göre, 1930‘da Romanya‘da 154.772 Türk, 22.141 Tatar, 105.750 Gagavuz yaĢamaktaydı (Manuilă, 1938: X-XVII). Türkler ve Tatarlar özellikle Tulça, Köstence, Kaliakra ve Durostor vilayetlerinde bulunuyorlardı. Gagavuzlar ise özellikle Besarabya‘nın Güney kısmı (günümüzde Moldova Cumhuriyeti‘nde bulunan Gagauz-Yeri) ve Kaliakra vilayetinde yaĢamaktaydılar. ĠĢte tam da bu nedenle çalıĢmamızda bu döneme odaklandık. Ġki Dünya SavaĢı arasında Romanya, tarihinin en büyük Türk nüfusuna sahip olmuĢtur. Belli bir bölgede, Dobruca'da yoğunlaĢmaları, Romen basının ve aynı zamanda Romen araĢtırmacıların dikkatini çekmiĢtir. Böylece Türklerin tarihi, gelenekleri veya yerleĢimleri hakkında birçok makale ve eser ortaya çıkmıĢtır. Bunların içinde, bu nüfusun geleneksel sporlarından ve oyunlarından bahsedilmiĢtir. Bu çalıĢmada üç hususa değinilecektir: geleneksel sporların algılanması, çocuk oyunlarından bahsedilmesi ve Çerkezlerin Dobruca‘da bulundukları dönemde yaptıkları sporların hatıratlara yansımaları. 1. Özel günlerde ve bayramlarda hatırlanan gelenekler: geleneksel oyunlar Birinci hususla, yani geleneksel sporlarla ilgili, özel bir çalıĢma tespit edilememiĢtir. Bununla birlikte, Türklerin ve Tatarların yaĢadığı bazı yerleĢim yerlerine adanmıĢ monografik eserlerde Türkler ve Tatarlar tarafından uygulanan geleneksel sporlardan söz edilmektedir. Ulusal basında Türklerin geleneksel oyunlarından nadiren bahsedilmiĢtir. Örnek olarak, dünya savaĢları arası dönemde Romanya‘da çıkan en önemli gazetelerinden olan Universul‘da yayımlanan Ġ. Dragotescu‘nun ―De ce emigrează turcii. Scene din viața acestui popor I‖ (Türkler neden göç ediyor? Bu halkın hayatından kesitler I) makalesini verebiliriz. Makalede Türklerin gelenekleri ele alınmıyor. Asıl konusu Romanya‘daki Türk toplumunu derinden etkileyen göçtür. Dragotescu Türklerin pasif tutumunu eleĢtiriyor. Ona göre Türkler seçimlere katılmıyorlardı, siyasete karıĢmıyorlardı, haklarını Dobruca’daki Tatarlar kendi aralarında Kırım ve Nogay olarak adlandırılırlar. Resmi nüfus sayımlarında bu fark göz önünde bulundurulmamış, iki grup da Tatar olarak sayılmıştır. 19 Çerkeslerin menşei konusunda bir tartışma olsa da Türklerle olan yakın örflerinden dolayı onları bu çalışmaya dahil etmeyi uygun gördük. 18 415 savunmuyorlardı ve sadece göç etmeyi tercih ediyorlardı. Dragotescu‘ya göre Türk toplumu kapalı, Romen gerçeklerine bağlı olmayan, sadece kendi gelenekleriyle ilgilenen bir toplumdu: ―Hayatlarındaki özel olaylar düğünler ve sünnetlerdir‖. Düğünlerde yapılan törenleri ―arkaik, ataerkil‖ bulan yazar, bu vesileyle ―zengin yemekler‖ ve limonlu ―Ģurup‖ sunulduğu ve at yarıĢları ve ―kolza yağı ile yağlanmıĢ çıplak vücutlar‖ ile ―pehlivanlıklar‖, yani güreĢler, yapıldığını kaydetmektedir (Dragotescu, 1934: 11). Dobruca bölgesindeki basın, Türkler ve Tatarlar hakkında bilgi bakımından daha zengindir. Bu, Türklerin ve Tatarların ağırlıklı olarak bulunduğu bölge olduğu düĢünüldüğünde anlaĢılabilir. Ġki yazara odaklanacağım. Bunlardan ilki, Ion Dumitrescu20, Köstence vilayetinde bulunan ve günümüzde Moșneni adıyla bilinen, eski adıyla Pervel, Tatar köyünde öğretmendi. Ġki Dünya SavaĢı arasındaki dönemde Analele Dobrogei dergisinde bir dizi makale yayınladı. Derginin rolü, Dobruca'nın tarihi, demografisi ve morfolojisi hakkında geniĢ bir kitleye genel, popüler bilgiler sunmaktı. Dumitrescu'nun makaleleri, Pervelia'daki Tatarların gelenekleri, dili, kıyafetleri gibi çeĢitli konuları ele alıyor. Ġkincisi, Mihail Beloiu, Sociologie Românească dergisinde Durostor'da bulunan Cara-Ezechioi (günümüzde Cernolik, Silistra bölgesi, Bulgaristan) Türk köyü hakkında bir monografi yayınlamıĢtır. Makale 1936-1937 öğretim yılında, Ġsviçre asıllı ünlü Romen antropolog Henri H. Stahl baĢkanlığındaki Sosyolojik Monografiler Seminerinde hazırlanmıĢtır. Her ikisi de önemli olaylar vesilesiyle Türklerin ve Tatarların geleneksel oyunlarına atıfta bulunuyor. Ġkisinin de altını çizdikleri özellik, Türklerin atlarla olan özel bağlantıdır. Nitekim Ġon Dumitrescu Ģunları kaydetmektedir: ―Sığırları çok severler ve onlara sevgiyle bakarlar. Tercihleri çoğunlukla atlara yöneliktir. Bozkırda ve hür yaĢayan bir halkın ruh ve âdetlerini hepsinde görmek mümkündür‖ (Dumitrescu, 1920: 156). Aynı zamanda atların spor faaliyetlerinde kullanıldığı bağlama atıfta bulunuyor: ―Pek çok, iyi ve güzel atlara sahip olmak onlar için bir nimettir. At yarıĢı - ister at sırtında ister arabada - onlarda büyük rol oynar. Bir Tatar yolda at arabasıyla giderken ve önünden bir baĢkası geçtiğinde, daha iyi atları olduğu için çok üzülür ve, beladan, atları kırbaçlayarak daha hızlı gitmelerini sağlar‖ (Dumitrescu, 1920: 157). Dumitrescu, Tatarların hayvanlara, özellikle de ata gösterdikleri özel ilgiden bahsederken, öküz ve atlara verdikleri lakaplar hakkında da önemli bilgiler veriyor. Bunların çoğu, hayvanın renginden veya özel iĢaretlerinden esinleniyordu. Öküzler için sarı-baĢ, kara-bacak, portakal, caiman (boynuzları yanlara bırakılmıĢ öküz), kabak (kısa boynuzlu), tumalak (yuvarlak ve gövdeli bir öküz), ak-çuruk (kuyruğu ve kuyruğun ucu beyaz olan ve gerisi daha koyu olan), alaca, pındık (fıstık), pamık (pamuk), atlar için ise arap (siyah at), mali (kırmızımsı siyah, koyu kahverengi veya gri rengi olan at), torı-baital (kırmızımsı siyah kısrak), kerı-baital (kahverengi kısrak), aygır, kara-baita vs. lakapları kullanıyorlardı (Dumitrescu, 1920: 156-157). Mihail Beloiu da atların Türkler için önemini vurguluyor: ―TaĢıma için demir dingilli iyi arabaları, sepetleri iyi bağlanmıĢ ve boyanmıĢ arabaları var. Arabaları, Türk‘ün canı olan, çok iyi bakımlı, hızlı atları çekiyor. Boyunlarını boncuklarla, püskülle süslerler, onlara kendi çocukları gibi bakarlar (Beloiu, 1938: 190). Beloiu‘ya göre ―At, Türk'ün bütün servetidir; .... Kimde varsa, atlara günde 3 defa arpa verir; bayramlarda, düğünlerde koĢulara katılırlar‖ (Beloiu, 1938: 200). Mihail Beloiu, Cara-Ezechioi‘deki Türk toplumunda yaptığı gözlemlerde, düğünlerde daha varlıklı insanlar arasında ―koĢu‖ denilen ―at yarıĢlarının‖ yapıldığını gösteriyor. Düğünlerin 3. gün sabahı gelin alınmadan önce sahada at yarıĢları yapıldığını ve ilk çıkanın bahĢiĢ aldığını da gözlemlemiĢtir (Beloiu, 1938: 203). Romen yazarların çalıĢmalarında düğün veya sünnet gibi önemli olaylar vesilesiyle yapılan bir diğer geleneksel spor da Tatarlarda kuĢak güreĢ ve Türklerde yağlı güreĢ olmak üzere iki tür güreĢten bahsedilmektedir. Dumirescu‘ya göre Pervel‘deki Tatarlar‘da ―Düğün birkaç gün sürer. Her zaman PerĢembe günü baĢlar ve Cumartesi günü biter. Ġlk gün damat, gelini istemek için yaĢlı bir adamı gönderir ve hoca, gelin ve damat olmadan nikahı kılar‖ (Dumitrescu 1920: 165). Düğünün ikinci gününde, gelin damadın evine getirilir. Gelin ayrı bir odada kalır. ―Damat, evli olsalar da, daha genç Ion Dumitrescu’nun folklor çalışmaları başka araştırmacıların da dikkatini çekmiştir. Bk. Cezmi Karasu, “Dobruca tatar folkloru çalışmalarının gizli bir kahramanı: Ion Dumitrescu”, Tasin Gemil, Nagy Pienaru (haz.), Moştenirea istorică a tătarilor, Editura Academiei Române, București, 2010, s. 141-144. 20 416 olan arkadaĢlarını toplar ve evin baĢka bir odasında, yemek sofrasını kurar. Orada, bazıları dini olan, farklı Ģarkılar söylenir‖ (Dumitrescu 1920: 166). Dumitrescu, düğünün ikinci gününde, gelin damadın evine getirildiğinde, gün boyunca büyük davul da çalındığını ve ―kulaklarınızı kıran bir klarnet eĢliğinde‖ gençlerin ―pehlivanlık‖ yaptıklarını yani güreĢtiklerini gösteriyor (Dumitrescu 1920: 166). Beloiu'nun gözlemlerine göre ise, Cara-Ezechioi Türkleri arasında sünnet sırasında daha zengin aileler ―Pehlivan adı verilen atletik oyunlar da düzenlerler.‖ Beloiu‘ya göre ―pehlivan olarak tanınan‖ güçlü delikanlılar ―bazı köylerde‖ bulunurlar. ―Hepsi, 10-12, köy meydanına gelirler, gömleklerini çıkarırlar, üzerlerine yağ veya tereyağı sürerler ve güreĢmeye baĢlarlar.‖ Beloyu‘nun aktardıklarına göre bu merasimlere ―çevre köylerden de seyirciler geliyor. En güçlü olana çocuğun anne babasından ve seyircilerden hediyeler verilir‖ (Beloiu, 1938: 205). Düğün ve sünnet törenlerinin yanı sıra önemli bayramlarda geleneksel oyunlar da oynanırdı. Örneğin, Ion Dumitrescu, Aziz Yorgi‘ye adanan Hıristiyan kutlamasıyla karĢılaĢtırdığı Hıdırelez‘in kutlanmasına adanan etkinlikleri tasvir ediyor (Dumitrescu, 1921: 372).21 Dumitrescu, bu bayramda birkaç komĢu köyden tüm Tatarların ―bir köprü, bir gölün yakınında veya bir tarlanın belirli bir bölümünde erkekler, çocuklar ve özellikle delikanlıların ve kız çocukların‖ toplandıklarını gösteriyor (Dumitrescu, 1921: 372). BuluĢma yerine giden yol aynı zamanda onların sportif niteliklerini sergilemek için bir fırsattı: ―Oraya at sırtında ya da arabalarla gidiyorlar, atları yarıĢtırıyorlar.... Belirlenen yerde hepsi eğleniyor‖ (Dumitrescu, 1921: 372). Hıdrellez‘in kutlandığı yere gelindiğinde yapılan etkinlikler arasında güreĢler ve at yarıĢlarından bahsedilmiĢtir: „Bazıları pehlivanlıklar yapıyor, baĢkaları -toplu halde- ĢınlaĢıyor (düğün Ģarkıları) 22 ve kızlar toplu halde cevap veriyor. Ġhtiyarlar, yerde oturarak, çocukların oyunlarını ve yerden yere koĢuĢlarını seyrediyorlar. Eğlence akĢama kadar sürüyor çünkü herkes orada çimlerin üzerinde yemek yiyor. Azis Giorgi bayramında en önemli olaylar pehlivanlıklar be koĢuĢlardır‖ (Dumitrescu, 1921: 372). 2. Çocukların oyunları Bu makalede dikkat çekmek istediğim ikinci husus ise çocuk oyunlarıdır. Bu oyunlar sadece Ion Dumitrescu tarafından gözlemlenmiĢtir. Dumitrescu Memetça adında bir erkek oyunu ve Kım kuyu aĢ? (Kuyuyu kim açtı?), Ainza, Șoban ve Alailen. Malailen adında dört kız oyunu tanıtıyor. Dumitrescu, Memetça'nın bir Tatar oyunu olduğundan bahsederek nasıl oynandığını anlatıyor: Ġlk önce iki grup oluĢarak birer baĢ seçiliyor. Ġki grup birbirinden 8-10 metre uzaklıkta otururdu ve her gruptan bir çocuk Ģu sözleri söylerdi: ―Memetça!/ Melekıy tota!/ Baran gele./ Bașı orta./ Seven, seven./Gelsın, alsın!‖ (Memetça!/ Melekıy tota!/ Varan gele./ Bașı orta./ Seven, seven./Gelsin, alsın!) Bu sözler söylendikten sonra, bunları söyleyen çocuklar birbirinin ardından iki grubun etrafında koĢardı. Yakalanan esir alınırdı. Bir grup esir alındığında, tüm kaybeden çocuklar kazananları yaklaĢık 20 metre sırtlarında taĢımaları gerekiyordu (Dumitrescu, 1922b: 385). Dumitrescu'nun aktardıklarına göre Kım kuyu aĢ? (Kuyuyu kim açtı?) kız oyunu Ģu Ģekilde oynanıyordu: Kızlar el ele tutuĢarak 3-4 metre mesafede iki sıra halinde otururlardı. Bir sıradan bir kız Ģu sözleri söylüyordu: ―Kım kuyu aĢ?/ Kuyu aĢ./ Arada su./ Atlap keĢ./ Sızde bızden kım kerek?/ Urie atlı kız kerek‖. (Kuyuyu kim açtı/ Kuyu aç./ Arada su./ Atlayarak geç./ Size bizden kim gerek?/ Urie adlı kız gerek.‖) Sonra, son sözü söyleyen kız, diğer gruba doğru koĢarak el ele tutunan diğer gruptaki kızlardan geçmeyi denerdi. Geçerse gruptan bir kızı kendi grubuna esir alırdı. Geçemezse esir kalırdı (Dumitrescu, 1922a: 313). Romen öğretmene göre Ainza‘yı oynamak için önce kızlar el ele tutunup ayakta bir çember Ģeklinde ayakta otururlar. Ondan sonra „Ainza, priinza/ Ai Remezan/ Ai severe merozan,/ An tantica/ Se vereuș katina.‖23 söyleyerek oynuyorlardı. Bu mısralardan sonra kızlar çabucak yere otururlardı. Geç kalan kızın tek ayak üstünde bir süre zıplaması gerekiyordu (Dumitrescu, 1922a: 312). Hıdırellez ve Aya Yorgi arasındaki benzerlikler için bk. Ahmet Yașar Ocak, „Hıdrellez”, TDVİA, cilt 17, 1998, ss. 313-315. 22 Şınlar kızların ve erkeklerin düğün törenlerinde veya başka vesilelerle geleneksel bir biçimde birbirlerine söyledikleri kısa şiirlerdir. 23 Bazı kelimelerin anlamı tahmin edilebilse de çoğunun bir anlamı yoktur. 21 417 ġoban/Çoban hakkında Dumitrescu, kızlar için bir Tatar oyunu olduğunu belirtmiĢtir. Oynamak için kızlar el ele tutunur ve ayakta yarım çember Ģeklinde otururlardı. Yarım çemberin uçlarındaki iki kız Ģu sözleri söylüyorlardı: ―1. Șoban! (Çoban!) 2. Nedır o? (Nedir o?) 1. Koyun kayda? (Koyunlar nerede?) 2. Bar bak kırda! (Git bak kırda!) 1. Ne otlay? (Ne otluyorlar?) 2. Lebleme. (Leblebi) 1. Ne așay? (Ne yiyorlar?) 2. Kara kurma. (Siyah kurma) 1. Ne süye? (Ne seviyor?) 2. Ak süt. (Beyaz süt) 1. Bosagan neden? (EĢiğin neden?) 2. Bolaktan. (Menteședen) 1. Sıbırkkı neden? (Süpürge neden?) 2. Telden. (Telden) 1. Kașı ten? (Kaç tel?) 2. Bin ten. (Bin tel) 1. Binı maga (Bini bana) Binı saga. (Bini sana) Kemanemen. (Kemane ile) Daremen. (Dare ile) Kel de keș. (Gel de geç) Kel de keș!‖ (Gel de geç) Bu sözler söylendikten sonra, bir kız bir uçta hareketsiz kalırdı, diğer uçtaki kız arkadaĢlarıyla birlikte, hepsi çapraz olana kadar diğerlerinin ellerin altından geçiyordu. Sonunda, uçlardaki kızlar sıra ortadan parçalana kadar zıt yönlere çekerlerdi (Dumitrescu, 1922a: 313-314). Alailen. Malailen, Dumitrescu‘nun tasvir ettiği, Türkçe olan ve sadece kızlar tarafından oynanan bir oyundur. Kızlar iki sıra halinde, yüzleri birbirine dönük, iki metre arayla, ayakta durup aĢağıdaki dizileri söyleyerek oynuyorlardı. ―1. Alaylen Malaylen Bir top saraylen Ne istersin? 2. Bizim alaylen Orda bir güzel var Onu isterim. Aadıdır Daadıdır Kanye degendır. Arșınlan Purșınlar Aynalı kırșaulan Bin daul Bin zurnai(le) Biz varır alarız.‖ Ondan sonra bir sıradan iki kız oynayarak ve son iki mısrayı söyleyerek diğer sıradan bir kızı kaldırarak alıyorlar. Oyun tüm kızlar taĢındıktan sonra sona eriyor (Dumitrescu, 1922a: 314-315). 418 3. Dobruca‟daki Çerkezlerin geleneksel oyunları Üzerinde durmak istediğim son husus, Dobruca‘daki Çerkezlerinin geleneksel sporlardır. Çerkezler Dobruca‘yı 1878'de terk etmiĢ olsalar da iki savaĢ arası dönemde bu bölgede çıkan bir makalede onların geçiĢlerine adanmıĢ bir yazı yayımlanmıĢtır. Eser, Çerkezlerin yerleĢtikleri Tulça ilçesinden emekli öğretmen Brutus Cotov tarafından hazırlanmıĢtır. Yazı, Çerkez ailelerle temasa geçen veya Dobruca'dan geçiĢlerinin hatırasını hala koruyan yerlilerden toplanan bilgilere dayanmaktadır. Cotov, Çerkezlerin Dobruca'nın diğer etnik toplulukları ile iliĢkileri, yaĢam tarzları, kıyafetleri, gelenekleri hakkında bilgiler vermektedir. Yazar, Çerkezlerin düğün merasimlerindeki geleneksel oyunlarından oldukça detaylı bahsediyor. Ona göre, ―Bu oyunlar o kadar zordu ki, günümüzdeki en yetenekli silah ustalarının ve atlıların hayranlığını uyandıracaktır‖ (Cotov, 1921: 401). Romen yazar iki tür geleneksel oyundan bahsetmektedir: hedef atıĢı ve binicilik becerisi gerektiren sporlar. Cotov‘un edindiği bilgilere göre hedef atıĢı birkaç Ģekilde gerçekleĢtiriliyordu. Ġlk varyant, mermi ile 20 cm'den fazla olmayan küçük bir çemberi vurmaktı. NiĢancı tüfeği gözlerine dayamıĢ düz bir çizgide oturuyordu. AtıĢ çizgisinden 50 m uzaklıkta iyi eğitimli bir genç adam çemberi sapanla atıyordu; çember büyük sıçramalar yaparak büyük bir hızla yuvarlanıyordu. O anda çembere doğru bir kurĢun yağmuru yağıyordu. Çembere bir kurĢun isabet ederse, sapıyordu ve büyük bir mesafeye fırlatılıyordu. BaĢka bir tür, atlardan tüfek ve tabanca atıĢlarıydı. Bu sefer hedeflenen nesne, biniciden 100 m uzaklıkta, yolun ortasına yerleĢtirilmiĢ bir yumurtaydı. Mermi yumurtanın yanında yere saplansa kırılmadan birkaç metre öteye yana yuvarlanırdı. Oyun, mermi yumurtaya çarpana kadar diğer biniciler tarafından teker teker tekrarlanırdı (Cotov, 1921: 401). Benzer bir oyun, yolun birkaç yüz metre aĢağısındaki bir ağaca ateĢ etmekti. Bunun için gövdenin bir kısmı soyulurdu. Kabuğun maruz kaldığı nokta hedef sayılıyordu. ĠĢaret verilir verilmez, atlılar belirlenen yerden harekete baĢlayarak boyunlarından sarkan tüfeği çıkarırlar, hazırlarlar ve iĢarete ateĢ ederlerdi. Mermi ağaca isabet ederse, hedeften gelen vuruĢ duyulur; aksi takdirde sadece merminin sesi gelirdi (Cotov, 1921: 402). Binicilik becerisi gerektiren sporlar arasında, Cotov‘a göre Çerkezler arasında yaygın olan koĢan atı tutmak, binici tarafından atı sürerken yolun ortasında yerleĢtirilen gümüĢten bir parayı almak ve binicinin atı sürerken atın üzerine bir kiĢiyi kaldırmaktı (Cotov, 1921: 401). Cotov ayrıca atın iyi kontrolünün gerekli olduğu sporları ayrıntılı olarak tasvir ediyor. Örneğin, yolun kenarında duran ve aralarında bir adım bırakan gençlerden oluĢan gruplardan bahsediyor. Atlının, atı korkutmak ve yoldan uzaklaĢtırmak için gençlerin haykırıĢları ve kırbaçların tüm çıtırtılarına rağmen hedefe ulaĢması gerekiyordu (Cotov, 1921: 402). Buna benzer baĢka bir oyun, birkaç binicinin dizginsiz ve eyersiz bir atı kovalamaktı. Yolun ortasında bekleyen bir Çerkez, o atın üzerine atlayarak at yoluna devam ederdi. Cotov, hayranlıkla ―Çerkes atları o kadar iyi eğitilmiĢlerdi ki, yayaların yanında koĢarak yoldan sapmıyorlardı‖ demektedir (Cotov, 1921: 402). Romen yazar tarafından hayranlıkla tasvir edilen baĢka bir geleneksel oyun, atı sürerken tek bir hareketle birdenbire durdurmaktır. Cotov‘a göre binici atı kulaklarından tutuyordu ve bu iĢarette at yere yatıyordu, binici atın üzerine uzanıyordu ve baĢka bir iĢaretle at kalkıp çok hızlı bir Ģekilde yoluna devam ediyordu (Cotov, 1921: 402). Tüm bu olaylar özellikle Tulça ilçesine bağlı Slava Cercheză köyünde yaĢanmıĢtır. 1862-1863 yılları arasında buraya yaklaĢık 500 Çerkes ailesi yerleĢtirilmiĢtir. Çerkesler ayrıca Armutlu, Ortaköy, Kanlı-Bucak, Kamber, Sakçi, Akkadın‘a yerleĢtirilmiĢlerdir (Arbore, 1922: 504-507; Cotov, 1921: 401). 419 Sonuçlar Ġki savaĢ arası dönemde Romanya'da yayınlanan yazıları inceleyerek bazı sonuçlar çıkarabiliriz. Öncelikle Romanya'daki Türklerin geleneklerinin kamuoyunun ilgisini çektiği görülmektedir. O dönemde kamuoyunda ilgi görmeleri, bu geleneklerin evrimini daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir. Ġkinci olarak geleneksel Türk oyunların özel çalıĢmalara konu olmadığını söyleyebiliriz. Bunlara tek atıflar Türk ve Tatar yerleĢimleri hakkında genel makalelerde veya monografilerde yapılmıĢtır. Üçüncü sonuç ise aslında Romanya'da geleneksel Türk oyunları ile ilgili çalıĢmaların eksikliğinin bir açıklamasıdır. Ġki savaĢ arası dönemde, Dobruca'da geleneksel oyunlar artık Türklerin gündelik hayatların bir parçası olmaktan çıkmıĢtır. Bazı geleneksel oyunlar sadece düğün veya sünnet gibi özel günlerde yaĢatılmıĢtır. Böylece iki savaĢ arası Romanya'da Türk halklarının geleneksel oyunları hakkında marjinal de olsa kayıtların önemi daha da anlaĢılmaktadır. Bunlar bu gelenekleri anlamak ve korumak için değerli bilgiler sunmaktadır. Kaynakça Ġstatistikler MANUĠLĂ, Sabin, ―Profesiuni. Populația pe clase și grupe de profesiuni după sexe, vârstă, instrucție și neam; situația în profesie a activilor‖, Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, cilt VII, Editura Institutului Central de Statistică, București, 1938. Kitaplar, Kitap Bölümleri, Makaleler ARBORE, Alex P., ―Câteva însemnări asupra cerchezilor, grecilor și arabilor din Dobrogea‖, Analele Dobrogei, III, sayı 4, 1922, ss. 504-507. BELOĠU, Mihail, ―Viața turcilor într-un sat din Cadrilater: Cara-Ezechioi din Durostor‖, Sociologie Românească, III, sayı 4-6, 1938, ss. 190-208. COTOV, Brutus, ―Cerchezii. Un neam dispărut din Dobrogea‖, Analele Dobrogei, II, sayı 3, 1921, s. 394-416. Dragotescu, I., ―De ce emigrează turcii. Scene din viața acestui popor I‖, Universul, sayı 327, 29 Kasım 1934, s. 11. DUMĠTRESCU, I., ―Însemnări despre tătarii din satul Pervelia (com. Tatlâgeac) Constanța‖, Analele Dobrogei, 1, sayı 1, 1920, s. 154-177. DUMĠTRESCU, I., ―Sărbătorile la tătari‖, Analele Dobrogei, II, sayı 3, 1921, ss. 372-378. DUMĠTRESCU, I., ―Folklor tătăresc din Pervelia‖, Analele Dobrogei, III, sayı 2, 1922a, ss. 309-315. DUMĠTRESCU, I., ―Folklor tătăresc din Pervelia‖, Analele Dobrogei, III, sayı 3, 1922b, ss. 370-385. KARASU, Cezmi, ―Dobruca tatar folkloru çalıĢmalarının gizli bir kahramanı: Ion Dumitrescu‖, Tasin Gemil, Nagy Pienaru (haz.), MoĢtenirea istorică a tătarilor, Editura Academiei Române, București, 2010, ss. 141-144. KARPAT, Kemal H., Osmanlı‘dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, 2010. OCAK, Ahmet Yașar, „Hıdrellez‖, TDVĠA, cilt 17, 1998, ss. 313-315. 420 Ġnternet sayfaları https://www.recensamantromania.ro/rpl-2011/rezultate-2011/ 421 (EriĢim tarihi: 21.09.2022) ETNOSPOR KAPSAMINDAKĠ BAZI GELENEKSEL OYUNLARIN SEÇĠLĠ MOTOR ÖZELLĠKLER BAKIMINDAN ANALĠZĠ Serpil AKÇINAR1 Ġnönü Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Öğretim Üyesi 1 Özet Bu çalıĢmanın amacı, Etnospor kapsamındaki bazı geleneksel oyunların motor özellikler açısından incelenmesidir. ÇıkıĢ noktası yaĢamı sürdürme, doğa ile mücadele, eğlenmek, savaĢa hazırlanmak gibi geçmiĢin yaĢam becerilerini içinde barındıran geleneksel oyunlar bireyin çok yönlü geliĢimine olanak vermektedir. Geleneksel oyunlar, biliĢsel, duyuĢsal, motor geliĢim açısından temel beceri ve performansları içerisinde barındırmaktadır. Motor geliĢimin de temel unsuru olan geleneksel oyunlar bu kapsamda ele alındı. Etnospor kapsamında yer alan atlı cirit, atlı okçuluk, kökbörü, aĢık oyunları, mas güreĢi branĢları motor geliĢim açısından analizi yapılan geleneksel oyunlardır. Motor özellikler kapsamında atlı cirit, atlı okçuluk, kökbörü, aĢık oyunları, mas güreĢi geleneksel oyunları, kuvvet, esneklik, denge, koordinasyon, el göz koordinasyonu bakımından analiz edildi. Binicilik baĢlı baĢına denge gerektiren bir spor branĢıdır, dolayısıyla içerisinde binicilik olan atlı cirit, atlı okçuluk ve kökbörü branĢları biniciliğin gerektirdiği temel denge becerilerinin yanında branĢa özgü denge gerektirir. At üzerinde tekniklerin uygulanması, materyallerin kullanılması bu branĢlarda denge unsurunu fazlasıyla ön plana çıkarmaktadır. Hızla giden atın üzerinde rakiple birebir mücadeleye girmek, oyun materyallerini kullanmak denge gerektiren durumlardır. Ayrıca maĢ güreĢi ve aĢık oyunları da diğer oyunlar oranında olmasa da içerisinde denge unsuru barındırmaktadır. Kuvvet bakımından mas güreĢi ağırlıklı olarak kuvvet özelliğinin kullanıldığı bir spor branĢıdır. Kökbörü ve cirit de kuvvetin kullanıldığı oyunlardır. Koordinasyon özelliği bakımından geleneksel oyunlar analiz edildiğinde, binicilik ile ilgili branĢlarda el ayak koordinasyonunu sağlamak, rakiple mücadele sırasında değiĢen durumlara vücudun uyum sağlaması, hareketli at üzerinde atıĢ yapmak koordinasyon özelliği gerektirir.Kuvvet bakımından ise mas güreĢi, kökbörü, atlı cirit kuvvet geliĢimine yönelik oyunlardır. Atlı cirit, kökbörü, mas güreĢi esneklik özelliğinin öne çıktığı branĢlardır. Atlı cirit, atlı okçuluk, aĢık oyunları hedefe atıĢların olduğu oyunlar olduğundan bu oyunlar el göz koordinasyonunun geliĢimine olanak veren geleneksel oyunlardır. Sonuç olarak, Etnospor kapsamındaki atlı cirit, atlı okçuluk, kökbörü, aĢık oyunları, mas güreĢi geleneksel oyunları kuvvet, denge, koordinasyon, esneklik, el göz koordinasyonu için gerekli özellikleri barındırmaktadır. Anahtar kelimeler: Geleneksel oyunlar, Etnospor, Motor özellikler. ANALYSIS OF SOME TRADITIONAL GAMES WITH RESPECT TO SELECTED MOTOR CHARACTERISTICS WITHIN THE SCOPE OF ETHNOSPORTS The aim of this study is to examine some traditional games within the scope of Ethnospor in terms of motor characteristics. Traditional games, which include the life skills of the past, such as maintaining life, struggling with nature, having fun and preparing for war, allow the individual to develop in many ways. Traditional games include basic skills and performances in terms of cognitive, affective and motor development. Traditional games, which are also the basic elements of motor development, were handled in this context. Equestrian javelin, mounted archery, kökbörü, ashyk games, mas wrestling branches within the scope of ethnosport are traditional games analyzed in terms of motor development. Within the scope of motor characteristics, equestrian javelin, mounted archery, kökbörü, traditional games of mas wrestling were analyzed in terms of strength, flexibility, balance, coordination, hand eye coordination. Equestrianism is a sport that requires balance on its own, so the branches of Equestrian javelin, mounted archery, and kökbörü require branch-specific balance as well as the basic balance skills required by equestrianism. The application of techniques on the horse and the use of materials bring the balance factor to the fore in these branches. Fighting one-on-one with the opponent on a fast-paced horse, using game materials are situations that require balance. In addition, mas wrestling and minstrel 422 games contain an element of balance, although not at the rate of other games. In terms of strength, mat wrestling is a sports branch in which the strength feature is used predominantly. Kökbörü and javelin are also games in which force is used. When traditional games are analyzed in terms of coordination feature, providing hand-foot coordination in branches related to equestrian, adapting the body to changing situations during the fight with the opponent, shooting on a moving horse requires coordination feature. In terms of strength, mas wrestling, kökbörü, horse javelin are games for strength development.. Equestrian javelin, root ball and mas wrestling are branches where flexibility is prominent. As mounted javelin, mounted archery, minstrel games are games where shooting is the target, these games are traditional games that allow the development of hand-eye coordination. As a result, the traditional games of equestrian javelin, mounted archery, kökbörü, ashyk games, mas wrestling within the scope of Ethnospor contain the necessary features for strength, balance, coordination, flexibility, hand-eye coordination. Keywords: Traditional games, Ethnosport, Motor characteristics. 1. GĠRĠġ Oyunun bileĢenleri, oyunun çok yönlü geliĢime katkısı, doğumdan itibaren her yaĢ grubuna hitap edecek Ģekilde oyunun kendisinin de geliĢimsel süreçle birlikte değiĢkenlik göstermesi nedenleriyle oyun farklı disiplinlerin konusu olmuĢtur, bu nedenle her alan kendi içeriğine göre tanımlar yapmıĢtır (Akçınar, 2018). Oyun, ―doğumdan itibaren baĢlayan insanın yaĢamı boyunca devam eden, amaçlı bazen de amaçsız gerçekleĢtirilebilen bir etkinliktir‖ (Öncü&Ünlüer, 2014) Ģeklinde ifade edilirken tanımda bütüncül bir yaklaĢım görülmektedir. Gross oyunu geleceğe iliĢkin bilgi ve becerilerin kazanılması olarak görür (Konter, 2013). Bu bağlamda oyunların çıkıĢ noktası olan geçmiĢin yaĢam becerilerinden avlanma, savaĢ, kendini ispatlama vb gibi ihtiyaçlardan izler taĢıması olağandır. White (Konter,2013)‘ın oyunları beceriklilik kazanma giriĢimi ve çocukları geleceğe hazırlama kuramı, oyunun eğitim aracı rolünü düĢündürmektedir. Beceriklilik kazanma, yaĢama hazırlanma her çağda çağın ihtiyacına göre çağın oyunları ile kasıtlı veya kasıtsız olarak karĢılanmaya çalıĢılmıĢ. Böylece önemli bir kültür aktarımı ve eğitim aracı olarak da oyunlar nesilden nesile aktarılarak geleneksel hale gelip geleneksel oyunlar kavramını oluĢturmuĢtur. Tarihsel süreçte oyunlar savaĢa hazırlık, yaĢama hazırlık, eğlenmek, eğitmek amaçlı özel günlerde, dini törenlerde hep yer almıĢ. Kültürümüzdeki geleneksel spor oyunları çeşitli önemli günlerde (bayram, düğün vb) ve bir federasyona bağlı şekilde faaliyet gösteren resmi statüde yer alan sporlar şeklinde gruplandırılabilir (Karahüseyinoğlu, 2008). Son yıllarda bilimsel olarak oyunun etkililiği üzerine çalıĢmalar yapılmaya baĢlanmıĢtır. Oyunun çok yönlü geliĢime olan katkısı geçmiĢte deneme yanılmalarla belki hissedilmekteydi. Bugün bilimsel çalıĢmalar da oyunun çok yönlü geliĢime olan etkisini ortaya koymaktadır. Oyunun insanın biliĢsel, duyuĢsal, motor (Durualp ve Aral, 2018, Aynacıyan ve Özer, 2020) geliĢim alanlarına olan katkıları ortaya çıktıkça farklı disiplinler kendi alanlarına göre oyundan etkili Ģekilde faydalanma arayıĢı içerisine girmiĢlerdir. Oyundan faydalanmak için geçmiĢe yönelik de bir merak ortaya çıkmıĢ ve geleneksel oyunlar üzerine çalıĢmalar yoğunlaĢmaya baĢlamıĢtır. Bu bağlamda tarih, arkeoloji, sosyoloji, halk kültürü, spor vb gibi ilgili alanlar, sivil toplum örgütleri hareketlenmeye baĢlamıĢtır. Federasyonlar kurulmuĢ, milli eğitim müfredatlarında (MEB,2018) geleneksel oyunlara yer verilmiĢ, bilimsel çalıĢmalar ve organizasyonlar yapılmaya baĢlanmıĢ. Bu hareketliliğin en önemli yansımalarından biri de Etnospordur. Geleneksel spor oyunlarına yönelik organizasyonlar geleneksel oyunları tarih kitaplarından, müzelerden, insanların hatıralarından, belleklerinden 423 çıkartıp hayatımıza dahil edecektir (Uçmaz, 2010). Geleneksel spor oyunlarına yönelik organizasyonlar, geleceğin spor branĢlarının temellerinin atıldığı organizasyonlardır. Uçmaz (2010) ulusal ve uluslararası anlayıĢtan yola çıkıldığında, bir milletin kendi kültür değerlerini tanıma, yaĢama, yaĢatma, yeni nesillere aktarma hakkı ve sorumluluğu olduğunu ifade eder (Uçmaz, 2010). Bu sorumluluk halk kültürü, tarih, matematik, sosyoloji, dil bilim, vb. gibi bütün disiplinlere ait olduğu gibi antrenman bilimlerine de aittir. Bu bağlamda temel motor özellikleri içerisinde barındıran geleneksel spor oyunlarının günümüz spor branĢlarında yapıldığı gibi motor özellikler bakımından analizinin yapılmasına ihtiyaç vardır. Motor geliĢim, fiziksel büyüme ve merkezi sinir siteminin geliĢimine paralel olarak organizmanın isteme bağlı olarak hareketlilik kazanmasıdır (Özer ve Özer 1998). Geleneksel spor oyunları, kuvvet, sürat, esneklik, çabukluk, denge, koordinasyon, reaksiyon sürati, ince motor beceri vb gibi motor özellikleri çerisinde barındırmaktadır. Bir oyunun içerisinde bazen birkaç motor özellik yer alırken bazen de ağırlıklı olarak sadece bir özellikten bahsedilebilir. Bu çalıĢmada Etnospor kapsamındaki bazı geleneksel spor oyunlarının temel motor özellikler bakımından analizi yapılarak motor geliĢim, antrenman bilimleri açısından da geleneksel oyunlara dikkat çekilmek istenmiĢtir. 2. Oyunun Temel Motor Özelliklerin GeliĢimi Üzerine Etkisi Genel anlamda oyunların motor geliĢime olan katkılarını son yıllarda yapılan bilimsel çalıĢmalar destekler durumdadır (Koç, 2017. Gül,2012. Demiral,2010. Akın, 2015. Sarı, 2012). 2.1 Oyunda Kuvvet Kuvvet insanın temel özelliği olup, bunun yardımıyla bir kütleyi hareket ettirir (kendi vücut ağırlığını ya da bir spor aracının), bir direnci aĢar ya da ona kas gücüyle karĢı koyar (Sevim, 1997). Kas kuvveti, hareket verimliliği sağlaması ve fiziksel yaralanma riskini azaltması bakımından önem taĢır. Çocuklarda kas kuvvetinin geliĢimi birçok faktörün yanında (yaĢa, cinsiyete, olgunlaĢma düzeyine) fiziksel etkinlik düzeyine ve ölçülerine bağlıdır. Kuvvet geliĢimi çocuklara sunulan oyun fırsatlarıyla gerçekleĢtirilebilir (Timurkaan, 2003, Demiral, 2010). Çocuklar günlük uğraĢılar arasında bacaklar ve kollar gibi bazı beden parçalarının kuvvetini sıçrama, koĢma, asılma, sallanma, çekme aktiviteleri ile geliĢtirmektedir (Özer&Özer, 1998). Mücadele oyunları kuvvetin ağırlıklı olarak kullanıldığı oyunlardır. Oyun içerisinde oyuncular, sıçrama, koĢma, itme vb. hareketlerde bulunarak rakibi, kendi vücut ağırlığı, yer çekimi, oyun içerisindeki araç gereçler ile mücadele ederler. Oyundaki bu mücadele sonucunda kuvvet geliĢimi, kasların, eklemlerin, tendonların geliĢmesiyle sağlanmıĢ olur. Antrenmanlar veya derslerde istenen kasları güçlendirmek için kuvvet geliĢimine yönelik oyunlardan faydalanılır. Ayrıca sakatlıklar sonrasında kasları güçlendirmek için rehabilitasyon ve tedavi amaçlı olarak da kuvvet geliĢimine yönelik oyunlar kullanılır (Özen vd. 2014, Hazar, 2000) 2.2 Oyunda Koordinasyon Koordinasyon karmaĢık bir motor beceridir. Sürat, kuvvet, dayanıklılık ve becerileri ile çok yakın iliĢki içerisindedir. Koordinasyon temel teknik ve taktiklerin öğrenilip üst düzeyde gerçekleĢtirilmesinde önemli bir beceridir. Bunun yanı sıra beklenmedik çevresel koĢullar, rakibin durumu gibi değiĢen durumlarda teknik ve taktikleri uygulayabilme becerisi koordinasyonla sağlanır. Yani kuvvet, sürat, çabukluk, branĢlara özgü teknik-taktiğe vb. yönelik oyunlar aynı zamanda koordinasyon geliĢimine yönelik oyunlar olabilmektedir (Özen ve dğ., 2014, Aksoy ve Çiftçi 2014, Açak, 2006). 424 2.3. Oyunda Esneklik Oyunda esneklik doğal olarak yer almaktadır. Esnekliğe neden olan oyun içerisindeki çekmeler, itmeler, germeler, eğilip bükülmeler vb. esnekliği sağladığı gibi esneklik geliĢtirici hareketlerle oynanan oyunlar da (ters bank pozisyonunda yarıĢmak, yengeç futbolu gibi) bu yönde geliĢim sağlamaktadır (Hazar, 2000). 2.4. Oyunda Denge Oyun alanı içerisinde kalmaya çalıĢmak, atıĢ anında çizgiyi, atıĢ alanını vs geçmemeye çalıĢmak, ikil mücadelelerde yıkılmamaya çalıĢmak, farklı zeminlerde hareket etmeye çalıĢıp belli becerileri gerçekleĢtirmeye çalıĢmak, belirli hat üzerinde ilerlemeye çalıĢmak, düĢmemeye çalıĢmak, rakiple mücadele esnasında düĢmeden rakibi düĢürmeye çalıĢmak, hızla hareket ederken manipülatif hareketler yapmak, ani yön değiĢtirmeler, düz bir hatta ilerlemeye çalıĢmak oyun içerisindeki bu ve benzeri durumlar denge gerektiren durumlardır. 2.5 Oyunda El Göz Koordinasyonu Farklı hedeflere atıĢ yapmak, sabit hedefe, hareketli hedefe, büyük-küçük hedefe atıĢlar yapmak. Sabit durumda hedefe atıĢ yapmak, hareketli halde (koĢarken, yürürken, at üzerinde vb.) hedefe atıĢ yapmak, el veya farklı oyun materyalleri kullanarak hedefe atıĢlar (ok-yay, raket, sopa vb) yapmak oyun içerisindeki el göz koordinasyonu gerektiren durumlardır. 3. Etnospor Kapsamındaki Geleneksel Spor Oyunları Etnospor kapsamında onsekiz adet geleneksel spor oyunu yer almaktadır. Bunlar;                   ABA GÜREġĠ ATLI CĠRĠT ATLI OKÇULUK AġIK OYUNU KÖKBÖRÜ KUġAK GÜREġĠ MANGALA MAS GÜREġĠ PATO PENCAK SĠLAT RAHVAN BĠNĠCĠLĠK SSĠREUM ġALVAR GÜREġĠ TENT PEGGĠNG ULAMA YABUSAME YAĞLI GÜREġ YAYA OKÇULUĞU 425 4. Bu çalıĢmada ele alınan motor özellikler      KUVVET DENGE ESNEKLĠK KOORDĠNASYON EL GÖZ KOORDĠNASYONU 5. Bu ÇalıĢmada Analizi Yapılan Geleneksel Spor Oyunları;      ATLI CĠRĠT ATLI OKÇULUK KÖKBÖRÜ MAS GÜREġĠ AġIK OYUNU 5.1 Atlı Cirit Cirit, Türk topluluklarının yüzyıllar boyunca özellikle törenlerde; at üstünde ya da yaya olarak kalın ve yaklaĢık 1 metre boyundaki yontulmuĢ ağaç dalıyla oynadığı geleneksel bir spordur. Cirit, ―soyulmuĢ ağaç‖ anlamına gelmektedir. Cirit oynayan kiĢiye de asker manasına gelen ―cündi‖ denilmektedir. Kuralları Cirit, yaya ve atlı cirit olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yaya cirit, atıĢ yapılacak kolun eliyle omuz hizasında üste kaldırılır. AtıĢ kolu dirsekten bükülür, cirit baĢa yakın hizalanır. Gövde dik biçimde, kol gövdenin yanında aĢağıya doğru serbest olarak bırakılır. YarıĢmaya katılacak sporcu sayısı 8 veya daha az ise sporcuların 6 atıĢ hakkı bulunmaktadır. Eğer sporcu sayısı 8‘in üzerindeyse sporcular öncelikle 3 atıĢ yaparlar. Bu atıĢları neticesinde kötüden iyiye doğru bir sıralama yapılır ve kötü atıĢ yapan sporcular elenir. Böylelikle sporcu sayısı 8‘e kadar düĢülür. Kalan sporculara 3 hak daha verilerek en iyi atıĢları değerlendirmeye alınır. Cirit atacak olan sporcular koĢu alanında çizgide dizilirler. Ciridin yalnızca diğer bölümlerinden önce uç kısmının zemine temas ettiği atıĢlar geçerlidir. AtıĢın geçersiz olduğu kural dıĢı durumlar Ģöyledir: AtıĢ sırasında sporcunun elinden cirit çıkana kadar sırtı atıĢ yönünde ise kendisi etrafında dönmesi atıĢın geçersiz olmasına neden olur. Sporcuların ellerindeki cirit yere düĢmeden koĢu yolundan ayrılamazlar. Ayrıca sporcular atıĢ sırasında koĢu yolu önündeki çizgiyi geçmemelidir. AtıĢ sırasında eğer sporcu ciridi atıĢ açısı dıĢında bir yere atarsa atıĢ geçersiz kabul edilir. Ciridi en uzağa atan sporcu galip gelir (https://worldethnosport.org/etnosporlar/atli-cirit 07:30 15.11.2022). 426 Tablo.1 Atlı Ciritin Temel Motor Özellikler Bakımından Analizi ATLI CĠRĠT    KUVVET  DENGE ESNEKLĠK  KOORDĠNASYON  EL GÖZ KOORDĠNASYONU  Ciriti fırlatma At üzerinde ayakta durma At sürmek baĢlı baĢına denge gerektiren bir beceridir. At üzerinde dururken bir el ile atı sürmek diğer el ile ciriti taĢımak, at süratli bir Ģekilde ilerlerken güçlü ve süratli bir Ģekilde ciriti atmak. Rakip tarafından atılan ciriti havada yakalamaya çalıĢmak denge gerektiren hareketlerdir. Ciriti uzanarak atmak, atılan ciritden atın yanına eğilerek kaçmak, atılan ciriti havada yakalamaya çalıĢmak esneklik gerektiren becerilerdir. El ve ayaklarla atı yönlendirmek, atılan ciritin durumuna göre vücudun hareket etmesi. Rakibe Ġsabetli atıĢ ve gelen ciriti tutma hareketleri. 5.2 Kökbörü Tablo.2 Kökbörünün Temel Motor Özellikler Bakımından Analizi KÖKBÖRÜ KUVVET       At üzerindeki oyuncuyu düĢürmeye çalıĢmak ya da düĢmemeye çalıĢırken rakibe karĢı kuvvet uygulamak. Postu tek elle veya bacağının arasına sıkıĢtırarak taĢımak. At sürmek denge gerektiren bir beceridir. Postla birlikte at sürmek. Eğilip postu yerden almak. Rakiple postu çekiĢtirerek kapma mücadelesine girmek. DENGE ESNEKLĠK KOORDĠNASYON EL GÖZ KOORDĠNASYONU      Eğilip postu yerden almak. Postu hedefe koymak. El ve ayaklarla atı yönlendirmek. At sürmek, rakiple mücadele sırasında değiĢen durumlara göre el ayak koordinasyonunu sağlamak. Hedefe postu bırakma GeçmiĢ dönemlerde yiğitlerin her zaman savaĢa hazır olmalarını sağlamak amacıyla yaptıkları talimlerden ortaya çıkmıĢ atlı bir spor türüdür. Türklere ait tarihî ve millî bir spor 427 olan ―Kök-börü‖ Türkistan‘da ―Gökböri‖, ―Kökpari‖, ―Oğlak/Ulak‖, Afganistan‘da ―Oğlak, Buz-KaĢi‖, Kazakistan‘da ―Kökbar‖, Farslar‘da ―Boz KaĢi‖, Kırgızistan‘da ―Kökbörü‖, Özbekistan‘da ―Köpkari/Ulak‘‘ gibi farklı adlar alarak pek çok farklı coğrafyada oynanmaktadır. Kuralları Orta Asya‘dan bu yana binlerce yıldır yapılan bu spor türünde sporcuların güçlü, dengeli, çevik, yüksek manevra kabiliyetine sahip, rakibinin stratejisine göre karĢıt atak geliĢtirebilecek beceride olmaları gerekmektedir. Bu spor türünde oyuncunun at ile aynı anda gerekli hamleyi yapabilecek kadar atıyla bağ kurması oldukça önemlidir. YarıĢ stadyumlarda, geniĢ ve düz sahada, 20‘Ģer dakikalık periyotlarla, üç devrede yapılır. BeĢer, onar ya da on beĢer kiĢiden oluĢan iki takım kurulur. Takımlar birbirlerine karĢı çizilen çizgiye dizilirler. Bu çizgiden 50-60 metre ileriye bir çember çizilir ve bu çemberin ortasına baĢı kesilmiĢ, içi boĢaltılmıĢ bir keçi, kuzu veya koyun bırakılır. Bu koyunun getirilmesi için de bir çember çizilir, ortasına bir direk ve bayrak asılır. Hakem iĢaretiyle kaptanlar ortaya çıkarak karĢı karĢıya gelirler ve yarıĢ baĢlar. YarıĢan takım kaptanları at sırtından düĢmeden, yere eğilerek hayvanı alıp belirlenen yere götürmeye çalıĢırlar. Keçiyi eğilip alarak bayrağın dikildiği yere götürmeye çalıĢan sporcuyu diğer takımın kaptanı takip ederek keçiyi almaya çalıĢır. Bu aĢamadan sonra takımlar toplu atağa geçer. Hangi takım keçiyi bayrak dikili çembere götürmeyi baĢarırsa yarıĢın da kazananı olur (https://worldethnosport.org/etnosporlar/kokboru 07:34 15.11.2022). 5.3 Atlı Okçuluk At dörtnala giderken atın dizginlerini tutmadan bedenin hareketiyle atı yönetme aynı anda da ok ile hedefe atıĢ yapma becerisi gerektiren geleneksel bir spordur. Atlı okçulukta sporcuların temel malzemeleri Ģunlardır: Yay, ok, ok kabı (tirkeĢ) ve yay kabı (sadak). Ġcra sırasında sporcular zorunlu olarak geleneksel kıyafetler giymekte ve teçhizat kullanmaktadırlar. Kuralları Atlı okçuluk müsabakaları günümüzde iki türde gerçekleĢtirilmektedir: Tablan bendi (Türk Parkuru) ve Kabak bendi. Tabla bendinde farklı mesafelerdeki üç hedef, okla vurulmaktadır. Hedefte 15 cm çaplı alana isabet +6 puan, 30 cm çaplı alana isabet +4 puan, dıĢ alana isabet +2 puan alır. Eğer sporcu süratini doğru ayarlar ve 10 saniyeden kısa sürede en az iki hedefe isabet sağlarsa +1 puan; daha uzun süredeyse -1 puan alır. 14 saniye ve üzerinde geçtiği turda puanı sıfırlanır. Kabak bendi kendi içerisinde ―Kikaç‖ ve ―Kabak‖ olmak üzere iki hedeften oluĢmaktadır. Yerde bulunan hedef ―Kikaç‖ olarak adlandırılır. Kabak hedefi ise hedefe doğru dörtnala giden atlı okçunun atının boynuna eğildiği sırada yukarıya doğru dönüp atıĢ yapmasıdır. Hedefler sağda, solda ve geride bulunmaktadır. Sporcunun hedefin merkezine ve merkeze en yakın isabeti puanını arttırmaktadır. Kabağı vurmak ise en yüksek puanı kazandırmaktadır (https://worldethnosport.org/etnosporlar/atliokculuk 07:37 15.11.2022). 428 Tablo.3 Atlı Okçuluğun Temel Motor Özellikler Bakımından Analizi ATLI OKÇULUK KUVVET  DENGE ESNEKLĠK    AtıĢ için sırt, omuz, boyun, karın, göğüs, kol kuvveti gerekir. At sürmek. Hareketli at üzerinde atıĢ yapmak. AtıĢ anı. KOORDĠNASYON  Hareketli at üzerinde atıĢ yapmak EL GÖZ KOORDĠNASYONU  Hedeflere atıĢ yapmak 5.4 Mas GüreĢi Spor adını Yakutça ―ağaç dalı‖ anlamına gelen, ―mas‖ kelimesinden almıĢtır. Kol, bacak ve sırt kaslarını aynı anda çalıĢtıran bu spor, rakiplerin birbirlerine doğrudan temas etmediği tek spor türüdür. Kuralları Oyuncular 2 m uzunluğunda ve 30 cm yüksekte sabit, düz ve kaymaz bir platform üzerinde yüz yüze otururlar ve bacaklarını karaçamdan yapılmıĢ bir tahta parçasına yerleĢtirirler. Kura ile sopayı kimin ne Ģekilde kavrayacağı belirlenir. Seçim hakkını kazanan sporcu çubuğu içten ya da dıĢtan tutma hakkına sahiptir. YarıĢmacılar, hakemin komutuyla, 50 cm uzunluğunda bir sopayı avuçları ile kavrarlar. Müsabaka baĢlamadan önce ahĢap parçası sabit bölmeye paralel olarak ortada tutulur. Eller birbirine değmeyecek Ģekilde bir sporcu iç tarafta diğer sporcu dıĢ tarafta olmak üzere sopayı tutarlar. Ġlk turda sopayı dıĢarıdan tutan sporcu ikinci turda sopayı içerden tutmak zorundadır. Sopayı tutan eller ve parmaklar üst üste gelmemeli ve birbiriyle çakıĢmamalıdır. Sporcular hakemin ―baĢla‖ komutuyla tuttukları sopayı kendi taraflarına çekmeye çalıĢırlar. Komuttan önce sopayı çekmek yasaktır. Müsabaka sırasında sıkma, itme gibi davranıĢlar sergilenmez ve rakibin eline temas edilemez, sopanın ucundan tutarak tek taraflı çekilemez, sopa vücuda sabit tutulamaz ve döndürülemez. Sopayı kendi tarafına çeken sporcu, rakibi sopayı bırakana kadar mücadeleye devam eder. Rakibi sopayı bırakan ya da rakibinin bedenini kendi tarafına çeken sporcu müsabakayı kazanır. Ayrıca rakibin ayakları tahtadan ayrıldığında, rakibi 2 kez uyarı aldığında, tahtanın bitiĢ noktalarına rakibin vücudunun herhangi bir noktası temas ettiğinde oyun kazanılmıĢ sayılır. Bir müsabakada 2 kere oyun kazanan sporcu oyunun galibi olur (https://worldethnosport.org/etnosporlar/mas-guresi 07:39 15.11.2022). Tablo.4 Mas GüreĢinin Temel Motor Özellikler Bakımından Analizi 429 MAS GÜREġĠ KUVVET  DENGE  ESNEKLĠK   KOORDĠNASYON  Çubuğu çekme ve rakibe direnme, ayaklarla sabit tahtaya direnç uygulama. Rakiple çekiĢme sırasında kendi alanında kalmaya çalıĢmak. DuruĢ pozisyonu Pozisyon değiĢimlerinde uzuvlardaki eğilip bükülmeler. El ayak koordinasyonu 5.5 AĢık oyunu AĢık oyunu, adını oyun malzemesi olan ―aĢık‖ kemiğinden alan ve misketin atası olarak bilinen geleneksel bir spordur. Kuralları En az 2 k Ģ yle oynanan oyuna baĢlamadan önce, karĢılıklı ve aralarında en az beĢ adım olacak Ģek lde k ç zg ç z l r. Bütün oyuncular b r ç zg de toplanır. Sırayla, eller ndek daha ağır ve enek denen aĢığı karĢı ç zg ye atarlar. Tüm atıĢlar yapıldıktan sonra ç zg ye en yakın olan aĢığın sah b b r nc olur; bu sıralama tak p ed l r. Bu oyunda ana hedef baĢı vurmaktır. BaĢ, son oyuncunun bel rled ğ sağ ya da sol aĢıklardan b r d r. BaĢı vuran oyuncu bütün aĢıkları alır. Eğer oyuncu baĢı değ l de baĢka b r aĢığı vurursa ve o aĢık le kend aĢığı olan enek ç zg dıĢına çıkartırsa, o çıkarılan aĢıktan t baren baĢın zıt tarafındak bütün aĢıkları alır. Kalan aĢıklar tek- rar d z l r ve sıradak k Ģ yle atıĢa devam ed l r. Yerdek aĢıklar b tene kadar oyun devam eder ve en çok aĢık kazanmıĢ olan oyuncu oyunun kazananı olur (https://worldethnosport.org/etnosporlar/asik-oyunu 07:42 15.11.2022). Tablo.5 AĢık Oyununun Temel Motor Özellikler Bakımından Analizi AġIK OYUNU DENGE  AtıĢ anında öne hamle yapmak. ESNEKLĠK  Öne uzanarak atıĢ yapmak. EL GÖZ KOORDĠNASYONU  Hedefe atıĢ. 6. Öneriler 430     Geleceğin spor branĢı adayları olan, kurumsallaĢma yolunda ilerleyen geleneksel oyunların kendi motor beceri testlerini, motor performans testlerini, fiziksel uygunluk testlerini geliĢtirmesi, yetenek seçim testlerini geliĢtirmesi gerekir. Yukarıda belirtilen testler geleneksel spor oyunlarında branĢa özgü hazırlanmalıdır. Geleneksel spor branĢlarının biyomekanik, knesiyoloji, fizyoloji alanları bakımından analizleri yapılmalıdır. KAYNAKÇA AÇAK, Mahmut, Beden Eğitimi Öğretmeninin El Kitabı, Morpa Kültür Yayınları, 2006:12 AKÇINAR, TĠMURKAAN, Serpil, GÜLLÜ, Mehmet, Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Eğitsel Oyun Oynatma Becerileri, Gece Akademi, 2019 AKSOY, A. Belgin, ÇĠFTÇĠ, DERE, Hale, Erken Çocukluk Döneminde Oyun, (1. Baskı), Ankara, Pegem Akademi 2014 AKIN, Sinan, Okul Öncesi 60-72 Aylık Çocukların Temel Motor Beceri Gelişiminde Eğitsel Oyunların Etkisi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi 2015. AYNACIYAN, Nora, ÖZER, Kamil, ―Çocuklara Uygulanan Eğitsel Oyun Aktivitelerinin Motorik Özelliklerine Etkisi,‖ Journal of Health and Sport Sciences (JHSS), Vol.3, No.1, 2020 DEMĠRAL, ġengül, Judo Çalışan 7-12 Yaş Grubu Çocuklarda (Bay-Bayan) Judo Eğitsel Oyunlarının Motor Becerilerin Gelişimine Etkisinin İncelenmesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Ġstanbul: Marmara Üniversitesi 2010. DURUALP, Ender, ARAL, Neriman, ―Çocukların İnce ve Kaba Motor Gelişimlerine Oyun Etkilerinin Etkisinin İncelenmesi‖, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi/Cilt:20, Sayı:1 2018 GÜL Mehmet, UZUN, Recep Nur, ÇEBĠ, Mehmet, ―Türk Kültürlerindeki Geleneksel Oyunlar ve Sporlara Yüzeysel Bir Bakış‖ Turkish Studies Sosyal Sciences, 2018. GÜL Özgür, Oyun ve Hareket Temelli Eğitimi, Büyük Kas Beceri Eğitim Programlarının 4-5 Yaş Çocukların Büyük Kas Becerilerine Etkisinin Karşılaştırılması, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, Konya: SelçukluÜniversitesi 2012. HAZAR, Muhsin, Beden Eğitimi ve Sporda Oyunla Eğitim, Ankara: Tutibay Yayınları 2000 KARAHÜSEYĠNOĞLU, M. Fatih, ―Geleneksel Türk Spor Kamuoyunun Profilinin Belirlenmesi‖, Ġstanbul: Hürriyet Yayınları. 2008 KERKEZ, Fatma, Oyun Ve Egzersizin Yuva Ve Anaokuluna Giden 5-6 Yaş Grubu Çocuklarda Fiziksel Ve Motor Gelişime Etkisinin Araştırılması, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi 2006. KOÇ M.Can, İlkokul Çağındaki Çocukların Temel Motor Beceri Gelişiminde Eğitsel Oyunların Etkisi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi 2017. KONTER, Erkut. İnsan Neden Oynar, 2. Baskı. Ġzmir 2013. Milli Eğitim Bakanlığı, Beden Eğitimi ve Oyun Dersi Öğretim Programı (1, 2, 3 ve 4. Sınıflar), Ankara 2018 Milli Eğitim Bakanlığı, Beden Eğitimi ve Spor Dersi Öğretim Programı (5, 6, 7 ve 8. Sınıflar), Ankara 2018 Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Beden Eğitimi ve Spor Dersi Öğretim Programı (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar), 431 Ankara 2018 ÖNCÜ, ÇELEBĠ, Elif, ÜNLÜER, ÖZBAY, Esra. Erken Çocukluk Dönemindeki Çocuklar İçin Oyun, Ankara: Kök Yayıncılık 2014. ÖZEN, Gökmen, TĠMURKAAN Serpil, GÜLLÜ Mehmet, TĠMURKAAN H.Salih, MERĠÇ Feray, UĞRAġ Sinan, ÇELĠK ÇOBAN, Dilek, Eğitsel Oyunlar, 5.Baskı. Ankara: Korza Yayıncılık 2014 ÖZER SEVĠMAY, Dilara., ÖZER Kâmil. Çocuklarda Motor Gelişim. Antalya, Nobel Yayın Dağıtım 1998. SARI ÇAĞLAK, SAĠME, Çeviklik Alıştırmaları Ve Oyunlarının 10-11 Yaş Arası Çocukların Reaksiyon Zamanları Ve İşlemleme Hızına Etkisinin İncelenmesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Ġstanbul: Marmara Üniversitesi 2012. SEVĠM, YaĢar. Antrenman Bilgisi. Ankara, Tutibay Ltd. ġti. 1997. TĠMURKAAN, Serpil, (2003). ―Farklı Fiziki Özelliklere Sahip Yerleşim Bölgelerinde Yaşayan 6 Yaş Grubu Çocuklarının Psikomotor Gelişimlerinin Karşılaştırılması‖, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. (https://worldethnosport.org/etnosporlar/mas-guresi 07:39 15.11.2022) (https://worldethnosport.org/etnosporlar/asik-oyunu 07:42 15.11.2022) (https://worldethnosport.org/etnosporlar/atli-okculuk 07:37 15.11.2022) (https://worldethnosport.org/etnosporlar/kokboru 07:34 15.11.2022) (https://worldethnosport.org/etnosporlar/atli-cirit 07:30 15.11.2022) 432 GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE TÜRKLERĠN KAR ÜSTÜNDEKĠ YOLCULUĞU: ATLI KIZAK OYUNU UĞUR KARCIOĞLU , FIRAT KOÇAN Atatürk Üniversitesi ukarcioglu25@gmail.com Özet Türkler, dünya tarihini etkileyecek adımlardan birisini, Afenesyevo Kültürü döneminde atı evcilleĢtirerek atmıĢlardır. Bu adımla birlikte doğan sürat fikri, onlara bazı özellikleri kazandırmıĢtır. Bu özellikler, ulaĢım, ekonomi, askeri-lojistik ve siyasi gibi alanlarda fayda sağlamıĢtır. Türkler, atın evcilleĢmesini sadece yaĢam alanlarına değil, milli benlik ve dini inanıĢlarının da merkezine koymuĢlardır. Türklerin atı evcilleĢtirmesi ile birlikte ortaya çıkan sürat fikri, ulaĢım açısında da bazı yeniliklerin doğmasına neden olmuĢtur. At ile birlikte bu hareketli yaĢam tarzı mevsimsel değiĢikliklere uğramıĢtır. Türkler ilk etapta, yaz aylarında atın arkasına yük ve insan taĢımacılığı yapmak için araba fikri geliĢtirilmiĢtir. Bu arabalar ilk zamanlarda iki tekerlekten oluĢurken, sonraları ise dört tekerleğe dönüĢmüĢtür. Bu durumun en somut örneği ise Pazırık kurganından çıkan dört tekerlekli at arabasıdır. KıĢ aylarında ise bu durum biraz farklılaĢmıĢtır. UlaĢımın zorlukla sağlandığı bu aylarda at arabalarının altına tekerlek yerine, kar üstünde sürtünmeyi azaltan düz tahta veya demir materyaller koymuĢlardır. OluĢturulan bu materyaller de sonraları kızak olarak adlandırılmıĢtır. Bu yeni fikir ile at, arkasına bağlanan arabayı kar üstünde rahatlıkla çekebilmiĢtir. Bundan dolayı da Türklerde ulaĢım, yazın ve kıĢın kolaylıkla sağlanmıĢtır. Türkler, bozkır hayatının yaĢamsal gerekliliklerini kendi lehlerine çevirmiĢlerdir. Hareketli yaĢamlarını bazen de sporsal faaliyetlere dönüĢtüren Türkler, günümüzde bildiğimiz geleneksel sporların temelini bu Ģekilde atmıĢlardır. Ġlk baĢlarda ulaĢım kolaylığı, lojistiğin sağlanması, zorlu hava koĢullarına göğüs germek üzere geliĢtirilen kızak, daha sonraları atalara duyulan özlem ve onların taĢıdığı kültürü yaĢatma fikri nedeniyle zamanla sporsal faaliyet olarak devem ettirilmiĢtir. Atlı Kızak ‘da aslında Türklerin yaĢamlarının bir gerekliliğiyken daha sonraları antrenman faaliyetine ve oradan da günümüze geleneksel spor olarak aktarılmıĢtır. Anahtar Kelimeler: Türkler, At, Kızak, Spor, Kültür, Din, UlaĢım 433 ÇOCUK MEDYASINDA GELENEKSEL SPORLAR ve OYUNLAR Dr. Öğr. Üyesi AyĢenur ÖZDAL Dr. Öğr. Üyesi. Gaziantep Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, aysenurozdal@gantep.edu.tr Orcid: 0000-0002-8941-4503 Özet Sözlü ortam, yazılı ortam ve elektronik ortam kültürel değerlerin aktarım zeminleri olmuĢtur. Teknolojideki geliĢmelerle birlikte mezkûr iletim yollarının etkinliğinin değiĢtiği görülmektedir. Günümüzde yaygın kullanılan gazete, dergi, radyo, televizyon, sinema gibi medya araçları diğer iĢlevlerinin yanı sıra kültürel aktarımın bir vasıtası olarak karĢımıza çıkmaktadır. Halkın kültür ürünlerinin yeni nesillere aktarımı milli değerlerin yaĢamasında önemlidir. Bu yüzden bu değerlerin insan yaĢamının ―çocukluk‖ döneminde benimsenmesi gerekir. Gelinen çağda modern insanın taleplerinin değiĢmesinden dolayı eski popülerliğini kaydeden bazı kültürel değerler elektronik kültür ortamının bir parçası olan televizyon medyasında yeniden canlanma fırsatı bulabilmektedir. Bu çalıĢmada kültürümüzün bir parçası olan geleneksel sporlar ve oyunların toplumun en genç bireyleri olan çocuklara tanıtılmasında çizgi filmlerin fonksiyonu ele alınmıĢtır. Bu bağlamda çizgi filmler içerik analizi yapılarak incelenmiĢ, senaryolarda konu edinilen geleneksel sporlar ve oyunlar tespit edilmiĢ, bunların metin ve görsel bütünlüğü içinde nasıl iĢlendiği belirlenerek medya ortamının kültürel mirasın yaĢamasına sunduğu katkı değerlendirilmiĢtir. Anahtar kelimeler: geleneksel sporlar, halkbilimi, elektronik kültür TRADITIONAL SPORTS AND GAMES IN CHILDREN'S MEDIA Abstract Oral media, written media and electronic media have been a way for the transfer of cultural values. It is seen that the functioning of the aforementioned communication paths works together with the developments in technology. The dominance of hosting media such as newspapers, magazines, radio, television, cinema, among other publications, as a medium of cultural distribution The cost of the culture of the people to new generations is important in the survival of national values. For this reason, these values should be adopted in the "childhood" period of the human offspring. Due to the desire for modern people in the current age, some cultural values that maintain their former popularity can find the opportunity to revive in the television media, which is an asset of the electronic cultural environment. The role of cartoons in the promotion of children, who are the youngest children in the society of traditional sports and games, which are a part of this culture, is discussed. In this context, the content analysis of the cartoons was examined, the traditional sports and games that were the subject of the scenarios were determined, how they were evaluated in the text and visual body, and it was evaluated as a contribution to the cultural analysis of the media environment. Keywords: traditional sports and games, folklore, media GĠRĠġ Avrupa‟nın kültürel ve sosyal yaĢantısındaki değiĢimlerin bir neticesi olarak ortaya çıkan ve dünyaya yayılan folklor disiplinin doğmasına sebep olan Ģartların temeline 1453‟te Fatih Sultan 434 Mehmet‟in Ġstanbul‟u fethetmesiyle Orta Çağ‟ın kapanması konulmaktadır. Yeni bir çağın baĢlamasıyla yeni ticaret rotaları çizilmiĢ bunun sonucunda okyanuslara açılan Avrupalılar karĢılaĢtıkları ilkel toplulukları tanımak istemiĢlerdir. Aynı dönemlerde güçlenen hümanizm akımıyla, kendinden farkı olana daha objektif bakan aydın bir kitle yetiĢmiĢtir. Kendine benzemeyen ilkel toplumlara hoĢgörüyle yaklaĢan Avrupalılar zaman zaman da kendi hayat görüĢlerine uymayan ritüel ve uygulamaları Ģiddetle cezalandıran, yasaklayan tutumlarda bulunmuĢtur (Oğuz, 2010: 1-3). Yine de ilkel toplulukların kökeni merak edilmiĢ, ilkelin tanınmaya çalıĢıldığı bu dönemlerde atasözleri, masallar, fıkralar gibi sözlü halk edebiyatı ürünlerinin tarihin tanıkları olarak dinlenmesi gerektiği düĢünülmüĢ, bu yaklaĢımla folklorun ilk gayretleri ortaya konmuĢtur (Oğuz, 2010: 5). Türkiye‟de folklora yönelen ilk dikkatler Tanzimat‟tan sonra gerçekleĢmiĢtir. Fuat Köprülü, Ziya PaĢa, Ġbrahim ġinasi batıdaki geliĢmeleri takip ederek formüle etmiĢ ve yaptıkları çalıĢmalarla coğrafyamızda folklor araĢtırmalarına öncü olmuĢlardır (Oğuz, 2010: 15-16). Ülkemizde kronolojik olarak folklorun tanımlanması, dernek ve dergi faaliyetleri ile tanıtılması, folklor araĢtırmalarının devlet tarafından desteklenmesi ve üniversitelerde bir bilim dalı olarak ders içeriklerine dâhil edilmesiyle geçen uzun sürecin sonunda halk bilimi çalıĢmaları olgunluk kazanmıĢtır (Yıldırım, 1998: 65-75). Bir topluluğun maddi ve manevi alanda ortaya koyduğu ürünleri çeĢitli yöntemlerle inceleyen bilim dalı olan folklorun konuları içerisinde geleneksel sporlar ve oyunlar da yer almaktadır (Örnek, 2016: 21-27). Gelenek; toplum tarafından kabul edilmiĢ olan kurallara göre yönlendirilen, ritüel veya sembolik niteliklere sahip, tekrarlara dayanan birtakım değer ve davranıĢ kalıplarını benimsetmeye çalıĢan pratikler kümesidir (Hobsbawnm, 2006: 4). Bir toplumda geleneğin oluĢması için en az üç nesil boyunca devam etmesi, bir değer yargısı ifade etmesi ve geçmiĢle bugün arasında süreklilik arz etmesi gerekli görülen Ģartlardandır (Özbudun, 2002: 273). Kültürü meydana getiren ve bir toplumu diğerinden ayıran unsurlar olarak ifade edeceğimiz geleneksel yapının bir parçası olan geleneksel spor toplumların kültürel niteliklerini içeren, milli vasıflar kazanmıĢ, sportif faaliyetler olarak tanımlanabilir (Karahüseyinoğlu, 2007: 39). Geleneksel sporlar olgunlaĢma aĢamasını tamamlamıĢ, kuralları bölgeye göre değiĢebilse de temelde aynı kalan, milli ve dini özellikleri içerisinde barındıran sistemli hareketlerdir. YarıĢma formunda olan ve kazanmaya yönelik bu sporlar insanlar arası iletiĢimde dostluk, kardeĢlik, cömertlik gibi olguları pekiĢtiren iĢlevi vardır. (Elias: 2002: 89100). DeğiĢim ve dönüĢüm süreçlerinden etkilenen geleneksel sporlar, popüler kültürün karĢısında kaybolmaya baĢlayan diğer gelenekler gibi korunması gereken milli varlıklar olarak değerlendirilmelidir. Ġnsanoğlunun kültürel geçmiĢi ile kökenini araĢtırma ve yok olmaya yüz tutmuĢ sözlü kültür değerlerini yeniden inĢa etmek amacıyla derleme, yayımlama, arĢivleme, müzeleme ve uygulama faaliyetleriyle folklorun korunmasına gayret edilmektedir. Ancak sanayileĢme, kentleĢme, göç, küreselleĢme gibi pek çok olgu bu yolların kültürel mirası korumada yetersiz kaldığını göstermiĢ ve yeni koruma anlayıĢları ortaya çıkmıĢtır (Oğuz, 2021: 5). Kültürel mirasın korunabilmesi için onu sadece arĢivlemek yerine yaĢatmanın da gerekli olduğu anlaĢılmıĢtır (Oğuz, 2021: 8). Bu anlayıĢla UNESCO‟da yürütülen somut ve somut olmayan kültürel mirasın korunmasına yönelik çalıĢmalar sürdürülmeye devam etmektedir. Kültürel mirasın korunması karĢısındaki büyük tehditlerden biri olarak nitelendirebileceğimiz küreselleĢme dünyadaki toplumların birbirine benzemesi ve bunun neticesinde tek bir kültürün ortaya çıkması anlamına gelmektedir. UNESCO‟nın koruma baĢlıklı kültür programları küreselleĢmenin sonucu olan tek tipleĢme ile geleneksel kültürlerin unutulmasında kültür sanayisine hâkim durumda olan geliĢmiĢ birkaç ülkenin üretiminde olan görsellerin olumsuz etkisinden bahsetmektedir. Kültürel çeĢitlilik sözleĢmesi, dünya sinema sanayisine egemen olan 435 ülkelerin ortaya koyduğu kültür endüstrisiyle, kendini ifade etmeye olanak bulamayan kültürlerin yok olmaya gittiği görüĢünü desteklemektedir (Oğuz, 2007: 8). KüreselleĢmenin en büyük destekçisi olarak medyayı görmek mümkündür. Genel olarak medya araçlarının tamamı, özelde ise daha çok televizyon medyasının gücü ile toplum, küresel üretim ve tüketim faaliyetlerinin etkisinde kalarak milli kimliğinden uzaklaĢarak baĢka yeni kimliklere bürünmeye baĢlamıĢtır. Kültürel bir kurum olan televizyonun küreselleĢmeye verdiği destekle ulusal kalıtın korunması karĢısında bir tehdit olması gerçeğinin yanı sıra amaçlı yapılan faaliyetlerle milli değerlerin saklanması, sergilenmesi, yaĢatılmasına da olanak sağladığı görülmektedir. Kültürel değerleri oluĢturan unsurlardan biri olan geleneksel sporlar bugün zayıflayan bir gelenek olarak karĢımıza çıkmaktadır. Milletlere ait değerlerin kaybolmasının hız kazandığı çağımızda özellikle geliĢen teknoloji ile birlikte hızla yayılan bilgi tüm dünyada ortak bir kültürün yaĢanacağı günleri ön göstermektedir. Bunun farkındalığıyla pek çok giriĢim ile kültürün muhafazası için gayret sarf edilmektedir. Medyanın gücünün farkında olarak, halk biliminin bir parçası olan geleneksel sporların, kültürlenme sürecinin en genç öğeleri olan çocuklara tanıtılmasında ve öğretilmesinde bu sayede geleneksel sporlar ve oyunların bir kültür mirası olarak yaĢatılması gayretlerini değerlendirmek amacıyla bu çalıĢmada çizgi filmlerde konu edinilen ―geleneksel sporlar ve oyunlar‖ın oyunun ve sporun kurallarını, ritüellerini, araç gereçlerini, oyun alanını ve bağlamını ne derece yansıttığı konusu irdelenmiĢtir. Çizgi Filmlerde Geleneksel Sporlar Ve Oyunlar TRT „nin çocuk temalı bir kanalı olan TRT Çocuk‟ta yayınlanan ―Ġbi‖ adlı çizgi filmin ana kahramanı Ġbi, arkadaĢları Tosi, Pumba ve Hoppa ile birlikte Baldiyar adlı ülkenin topraklarını keĢfeder, bu keĢif boyunca karĢılaĢtıkları problemleri çeĢitli yöntemlerle çözerler. Çizgi filmin ―Oyuncak Adası‖ adındaki bölümünde (URL-1) kahramanlar oyuncak adasına giderler ve burada Mangala Oyunu‟nu oynarlar. Divan-ı Lügat-it Türk‟te ―köçürme‖ olarak geçen ve bir Türk zekâ oyunu olarak bilinen Mangala (And, 1979: 30), kelimesinin kökeninin ―manglay‖ sözcüğünün değiĢime uğrayarak ―mangala‖ya dönüĢtüğü düĢünülmektedir (Küçükyıldız, 2015: 27). ġanlıurfa‟da bulunan Göbeklitepe‟de mangala oyunu kurulumuna benzeyen bir oyun kurulumunun taĢa oyulmuĢ halde bulunması oyunun tarihinin insanlığın en eski dönemine dayandığı fikrini vermektedir (UluıĢık, 2018: 174). Ankara Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Mangala oyununun somut olmayan kültürel miras olarak kabul edilmesi için çeĢitli giriĢimlerde bulunmuĢ ve Ankara ilinde oynana haliyle kültürel miras olarak kabul edilip kültür envanterine girmiĢtir (UluıĢık, 2018: 185). Bölgeye göre farklı kurallarla oynanan oyunda temel olarak iki oyuncu arasında oynanır. Oyun, on iki küçük çukur ve hazine adı verilmiĢ olan iki büyük çukurdan oluĢan zemin üzerinde oynanmaktadır. Çukurlar ve hazine iki oyuncuya eĢit olarak pay edilmiĢtir. Oyun için 48 taĢ (taĢ, tohum, tane vb.) gereklidir. Bu taĢlar çukurlara 4‟er tane pay edilerek yerleĢtirilir. Yazı tura atmak, kura çekmek, oyun tekerlemesi söylemek gibi çeĢitli yollarla oyuna ilk baĢlayacak oyuncu belirlenir. Oyunda hamle hakkına sahip oyuncu her çukura 4‟er adet yerleĢtirilmiĢ olan taĢlardan dilediğini alarak taĢı diğer çukurlara dağıtır. TaĢların hangi çukura ve hazineye denk geldiğine göre belirlenmiĢ çeĢitli kurallar vardır (And, 1979: 62-63). Çizgi filmde oyuncak adasını dolaĢan kahramanlardan Pumba masanın üzerindeki düzeneğini görür ve bunun ―mangala oyunu‖ olduğunu söyler. Pumba ve Hoppa aralarında bilenlerden olduğu için oyunu oynayarak diğerlerine de öğretir. Çizgi filmde Pumba ve Tosi baĢlamadan önce oyun, her detayıyla sözlü ve görsel olarak izleyiciye tanıtılır. Ardından 436 oyun oyunu oyuna oyuna baĢlayacak oyuncu seçimi yine bir oyun ile yapılır. Pumba bir eline bir nesne gizler, diğer eli boĢtur. KarĢıdaki oyuncudan nesneyi tuttuğu elini bulmasını ister. Hoppa boĢ eli seçtiği için oyuna Pumba baĢlar. Haznesinde en çok taĢ biriktiren oyunu alacaktır. Oyunun kuralları müsabaka esnasında tekrar anlatılır; Oyunun taktiklerle oynandığı vurgulanır. Oyuncak adasının tamircisi bu oyun düzeneğinden kurarak tüm Baldiyarlılara göndereceğini ve herkesin bu oyunu oynamasını sağlayacağını söyler. Çizgi film bir Türk zekâ oyunu olarak bilinen Mangala‟nın çocuklara tanıtılması ve öğretilmesi bakımından önemlidir. Oyun en yaygın bilinen kurallarıyla gösterilir. Oyunun bir zekâ oyunu olduğu ve kültürel aktarım yoluyla öğrenildiği/öğretileceği bilgisi çizgi dizide yer almıĢtır. Ġbi adlı çizgi filmin 6. Sezon 5. Bölümü geleneksel sporlarımızdan olan kızak yarıĢını konu edinmiĢtir. ―Kardan Adam Olimpiyatları‖ adlı bölümde Ġbi, Tosi, Hoppa ve Pumba olimpiyat oyunlarının son gününde yarıĢ alanına giderler. Hoppa ve Pumba yarıĢa katılarak son beĢ senenin birincisine rakip olurlar. (URL-2) Kızak ve kayağı kullanan Türk toplulukları hakkında Çin tarihçileri ―tahta atlara binmiĢ Türkler‖ ifadesini kullanmıĢlardır. Ġnsanoğlunun doğayla mücadelesinde taĢıma ihtiyacını karĢılayan ve fiziksel eyleme dayalı yapılan kızak uğraĢı hem ulaĢım aracı iĢlevini görmüĢ hem de bir spor dalı olarak da ortaya çıkmıĢtır (FiĢek, 1998: 17-18). Köklü bir geçmiĢe sahip olan geleneksel kızakta sporcular pist baĢında çakılı haldeki kazıklardan güç olarak kendilerini iter ve hız kazanırlar. Hızlanan sporcu rüzgârın olumsuz etkisinden uzak kalabilmek için kızağa sırt üstü uzanır ve bacaklarını uzatır. Bu pozisyon bölgelere göre farklılık gösterebilir (Geleneksel Spor Dalları Federasyonu GELENEKSEL KIZAK (gsdf.gov.tr)). Kızak yarıĢında kızakta iki kiĢi bulunabilir. Hızlanmak için kara üç kez pençe atma hakkı mevcuttur ancak yarıĢma sonuna kadar bundan sonra elini ve ayaklarını kullanarak baĢka bir hız artırıcı harekette bulunamaz. YarıĢmada kullanılacak kızak ağaç malzemeden yapılmıĢ olmalıdır. Düz bir zeminde belli bir eğimde yarıĢma gerçekleĢir. Pistin baĢına yarıĢmacılarım hızlanabilmesi için belli aralıklarla kar tepeciği veya çakılı kazık konulur (Eski, 2004: 39-54). Kızak yarıĢını konu edinen çizgi dizide Pumba ve Hoppa, son beĢ senenin birincisi Yohyoh‟a karĢı yarıĢacaklardır. YarıĢ pisti iniĢ ve çıkıĢ eğimlerine sahip, virajlı, düz bir zemin olarak görülmektedir. Belli noktalara bayraklar koyulmuĢtur. Kızakların üst malzemesi ahĢap malzeme görüntüsündedir ancak ayaklar metal malzeme olarak resimlendirilmiĢtir. Pistin baĢında yarıĢmacıların hız kazanabilmesi için hazırlanmıĢ kar topakları yoktur. YarıĢma baĢlamadan önce daha donanımlı bir kızakla yarıĢacak olan Yohyoh rakiplerine bununla üstünlük taslar. Ġbi Yohyoh‟a ―rakiplerine saygı duymalısın çünkü bir sporcu nazik olmalıdır‖ der ve arkadaĢlarını da kazanacaklarına inanmaları için motive eder. Müsabaka baĢladığında yarıĢmacılar hız alabilmek için yere ayak veya elleriyle vurmazlar ve yarıĢ boyunca kızak üzerinde oturarak yarıĢı sürdürürler. YavaĢlamak için kızak üzerindeki mekanizmayı kullanırlar. Hoppa ve Pumba yarıĢı izleyen arkadaĢlarının yönlendirmelerine güvenerek doğru manevraları yaparlar ve güçlü rakipleri Yohyoh‟u yenerler. YarıĢmanın galiplerine altın kupalarını Yohyoh takdim eder, Hoppa ve Pumba ―bize kazanacağımızı inandıran arkadaĢlarımız sayesinde kazandık‖ diyerek ekip gücünün öneminden bahsederler. Çizgi filmde kızak sporunun bir kıĢ sporu olduğu, yarıĢ pistinin görüntüsünün nasıl olduğu aktarılmıĢtır. Ekip gücü, baĢarmaya olan inanç, saygı ve centilmenlik olgularına vurgu yapılarak sporun sadece bedensel bir faaliyet olmadığı, sporcunun sahip olması gereken ahlaki değerler olduğu anlatılmıĢtır. Ancak yarıĢmacıların yarıĢtaki pozisyonları, oyun aracının niteliği, oyun kuralları hususunda aktarılan bilgiler geleneksel kızak sporunun özelliklerine baktığımızda eksik ve hatalı aktarılmıĢtır. ―KüreselleĢme ve Geleneksel Sporlar‖ baĢlıklı doktora tezinde Karahüseyinoğlu, medyanın toplumun spor tercihlerini belirlemede etkin olduğunu hatta bazı spor dallarının kurallarının değiĢmesine neden olduğunu belirtmiĢtir (Karahüseyinoğlu, 2007: 58). Çizgi filmlerde de nitelikleri 437 doğru aktarılmayan spor ve oyunların, medyanın pek çok kiĢiye bilgiyi aktarmadan doğan gücüyle, kültürün yozlaĢmasına sebep olacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Trt Çocuk‟ta yayınlanan bir diğer yapım olan Küçük Hezarfen adlı çizgi dizi, 17. yy baĢlarında Ġstanbul‟da yaĢadığı düĢünülen Hezarfen Ahmed Çelebi‟nin çocukluğunu anlatmaktadır. Olaylar Küçük Hezarfen, arkadaĢları Yakup ve Melike, Paça adındaki keçisi ve kız kardeĢinin baĢından geçmektedir. 3 sezon ve 36 bölümden oluĢan çizgi filmin ―Yağlı GüreĢ‖ adlı bölümü bu geleneksel spor hakkında bilgi vermektedir (URL-3). GüreĢ sözcüğü Eski Türkçedeki ―küreĢ‖ kelimesinden gelmektedir. KaĢgarlı Mahmut Divan-ı Lügat-it Türk‟te bu sözcüğün yiğit, sarsılmaz anlamındaki ―kür‖ ve eĢleme, arkadaĢ anlamındaki ―eĢ‖ kelimeleriyle oluĢtuğunu belirtir (Avcuoğulları, 1993: 13). Karakucak GüreĢi, ġalvar GüreĢi, Aba GüreĢi ve Yağlı GüreĢ gibi çeĢitleri olan bu geleneksel spor dalı Türklerin ata sporudur. Edirne‟de 14. yy‟dan günümüze uzanan tarihiyle gerçekleĢen ―Kırkpınar Yağlı GüreĢ Festivali‖ 2010 yılında UNESCO Ġnsanlığım Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesinde yerini almıĢtır(UNESCO Türkiye Millî Komisyonu). Bu sporda pehlivan denilen yarıĢçılar Ġslami kurallara göre uzunluğu belirlenmiĢ ―kispet‖ adındaki siyah kısa pantolon giyerler. Müsabakalar meydan hakemleri tarafında yönetilmektedir. Meydanda güreĢçilere yağ süren ―yağcılar‖ ve pehlivanların gözlerine sızan yağı silen ―bezciler‖ vardır (Karahüseyinoğlu, 2007: 75- 76). Müsabakalar bir pehlivanın diğerine üstünlüğü ile sonuçlanır yani berabere kalmak söz konusu değildir (Ayar, 1983: 96). Küçük Hezarfen adlı çizgi filmin yağlı güreĢi konu edindiği bölümünde çizgi film kahramanlarından biri önce zeytinyağcıdan on kilo zeytinyağı alır, ardından bir zanaatkâra dörder tane altın, gümüĢ ve bronz madalya yaptırır. Müsabakadan haberdar olan ve müsabakaya katılmak isteyen Hezarfen ve arkadaĢı Yakup ailelerinden izin ister. Babaları çocuklara uygun ―kispet‖ alır ve onlar da müsabakaya katılır. KarĢılaĢmalar davul, zurna ile baĢlar. Meydanda bulunan erlerden biri ―Pehlivanlar padiĢahımız emir buyurur güreĢ baĢlasın‖ diyerek müsabakayı baĢlatır. Çocuklardan biri rakibinin dalgın anında onu yenerek ―güreĢ sadece güç değil aynı zamanda zekâ iĢidir de‖ der. Müsabakayı kazanan pehlivana altın kemer, dereceye giren diğer yarıĢmacılara madalya takılır Türkiye‟de geleneksel spor dalları içerisinde yaygın bilinen güreĢle ilgili müsabakaların gerçekleĢtiği alan, kostüm, kullanılan malzemeler, sporcuların yarıĢlara nasıl hazırlandığı, yarıĢmalardaki ritüeller ve oyuna özgü terimler hakkında çizgi dizide içerik sunulmuĢ, müsabakaların sonunda galip ve mağlubun birbirini cömertçe tebrik etmesi ve birbirlerinin üstün yönlerine iltifat etmeleriyle sporcunun iyi ahlaklı ve zeki olması gerektiği vurgulanmıĢtır. Çocukların da müsabakada yer alması ile bu sporun sadece yetiĢkinlere yönelik olmadığı çocukların da karĢılaĢmalara katılacağı vurgusu yapılmıĢtır. TRT Çocuk‟ta yayınlanan Maysa ve Bulut adlı yapımda Türklerin kültürel hayatına dair yoğun bilgi aktarılmaktadır. Küçük bir yörük kızı olan Maysa ve kuzeni Bulut‟un maceraları yörük yaĢantısının çemberinde aktarılmıĢtır. Hikâyede çocukların tecrübe ettikleri bir olaydan sonra dedeleri onlara öğüt verici nitelikte bir hikâye anlatmaktadır. Çizgi filmin Alıç Tepesi adındaki bölümünde (URL-4) geleneksel sporlardan binicilik konu edilmiĢtir. Ata binmek isteyen Maysa‟nın ninesi ona bir ağacı hedef göstererek, oraya bir hediye bırakıp döndüğü takdirde iyi bir binici olacağını söyler ve biniciliğin zorlu bir iĢ olduğunu açıklar. Atın yeri Türklerin hayatında her zaman çok önemli olmuĢtur. YaĢadıkları coğrafyalarda zorlu tabiat koĢulları karĢısında ve siyasi hayatlarında girdikleri mücadelelerde at Türk insanı için bir binek olmaktan ziyade onun yoldaĢı gibidir (Türker, 1971, 5). Eski Türklerdeki ata bağlılık at kültürüne dayalı spor dallarının ortaya çıkmasına sebep olmuĢtur. Beyge, gökbörü, gümüĢ kapma, atlı güreĢ, kız kovalama, cambı atma, cirit, rahvan gibi yarıĢlar 438 atalarımızdan miras kalan atlı sporlardır (Yıldıran, 1999: 44). Binicilikte atın yerinde durması dıĢındaki bütün ayak hareketlerine ―atın yürüyüĢü‖ adı verilmiĢtir. Atın yürüyüĢü adeta, tırıs, kenter, dörtnala, rahvan, marĢ olarak isimlendirilmiĢtir. Kültürümüze göre at sahibiyle bir huy kabul edilir yani iyi binici iyi at kötü binici kötü at olarak değerlendirilmektedir (Emiroğlu ve Yüksel 2009). Maysa ve Bulut adlı çizgi filmin binicilik konusunun iĢlendiği bölümünde atın son derece yavaĢ yürüdüğü görülmektedir. Atın yürüyüĢ Ģekillerinin teknik özelliklerine bakıldığında bunun atın en yavaĢ, kendi halinde yürüyüĢü olan ―adeta‖ yürüyüĢü olduğu değerlendirmesi yapılabilir (Yılmaz ve Ertuğrul, 2013: 43). Yapımda biniciliğin emek gerektiren bir iĢ olduğunun belirtilmesi dıĢında kuralları ve nitelikleri hakkında baĢka bir bilgiye yer verilmemiĢtir. TRT Çocuk ‟ta 2022‟de yayına giren Aybek adlı çizgi film eski Türklerin yaĢantılarına dair bilgileri çocuklara ulaĢtırmaktadır. Çizgi filmin kahramanları Aybek, Talay ve Günçiçek Kaycı Dede‟den hikâyeler dinlerler. Aybek bu maceraları arkadaĢlarıyla yaĢadıklarını hayal eder. Çizgi dizinin Bereketli Ova (URL-5) adlı bölümünde hedefe ok atan çocuklar bunu okçulukta daha iyi olmak için yaptıklarını, okçuluğun geleneklerinde olduğunu söylerler. Maceraların devamında iyi niĢan almaları sayesinde baĢlarına gelen olumsuzluklardan kurtulurlar. Okçuluk faaliyetlerinin tarihte ilk kez ne zaman nerede ortaya çıktığı ile ilgili kesin bilgi olmasa da mağara duvarlarına çizilmiĢ ok ve yay resimleri bu sporun geçmiĢini çok eskiye dayandığını göstermektedir (Yıldız, 1979 : 72). Konargöçer yaĢam tarzını benimsemiĢ, savaĢçı yapıdaki eski Türkler ok ve yayı hem av hem de savaĢ aracı olarak kullanmıĢlardır. Ġyi niĢancılar olabilmek, savaĢlarda zafer elde edebilmek için Türkler ‟in sürekli talimler yaptıkları bilinmektedir (Dever: 2008, 58). Osmanlı Dönemi‟nde saray ve padiĢah tarafından desteklenen bir spor olarak göze çarpan okçuluk (Güven, 1999: 11) 1904 Yaz Olimpiyatları‟nda olimpik programa alınmıĢtır ve 1972 senesinden beri programlarda aralıksız olarak bulunmaktadır (Aytaçoğlu, 2018: 31). Geleneksel Türk Okçuluğu UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Hükümetler Arası Komitesi tarafından 1014 Aralık 2019 tarihlerindeki 14. Oturumda Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesine alınmıĢtır (UNESCO Türkiye Millî Komisyonu). Kültürel mirasın korunması gayretleriyle beraber basın yayın organları ve kurum faaliyetleri ile gençlere özendirilen bu spor dalıyla ilgili olarak Aybek adlı çizgi dizide okçulukta kullanılan malzemeler, spor dalının bir ata mirası olduğu, kültürümüzde kadınların da ok ve yay kullandığı mesajı iletilmektedir. SONUÇ Popüler kültür karĢısında korunmaya ihtiyaç duran milli değerlerin özünü bozmadan yaĢamasına imkân tanımak bütün kurum ve kuruluĢların sorumluluğundadır. Somut olan ve somut olmayan kültürel mirasın korunması ve yaĢatılması için milli kültür ve değerlerin bireye çocukluk döneminde aktarılması önemlidir. Bu aktarım için çocuklarla iletiĢimin bir yolu olan çizgi filmlerin toplumsal iĢlevi göz önünde bulundurularak kültürel mirasın yaĢatılmasında televizyonun rolü ile bunun hangi biçimlerde düzenlenmesi gerektiği tartıĢılmalıdır. Türk‟ün gücü ve çevikliğiyle beraber ahlakını ve zekâsını da gösteren, milli kültür değerleri olarak kabul edilen geleneksel sporlar ve oyunlar; halk bilimi, sosyoloji, spor gibi pek çok disiplin tarafından çalıĢma konusu olarak ele alınmaktadır. Bu çalıĢmada kültürel mirasın korunması yaklaĢımlarıyla televizyon medyasındaki çizgi filmlere konu edinen geleneksel sporlar ve oyunlar incelenmiĢtir. ÇalıĢmada çocuk temalı yapımlar incelenerek hangi geleneksel sporların senaryoya dâhil edildiği belirlenmiĢ ve ardından bu sporların kuralları, oyun alanı, araç ve gereçleri, kostümleri hakkında yazılı kaynaklardan elde edilen bilgiler verilmiĢ ve çizgi filmlerde bu unsurların nasıl 439 yansıtıldığı değerlendirilmiĢtir. Geleneksel spor ve oyunları konu edinen yapımların tamamının TRT‟nin tematik bir kanalı olan TRT Çocuk ‟ta yayınlanan çizgi filmler içerisinde iĢlendiği, diğer çocuk kanallarındaki çizgi filmlerde geleneksel spor ve oyunların adları geçse de özellikleri hakkında bir bilginin verilmediği tespit edilmiĢtir. Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesinde yer alan yağlı güreĢ ve geleneksel okçulukla birlikte mangala oyunu, binicilik ve geleneksel kızağın tema olarak ele alındığı görülmüĢtür. Mangala oyununa ait bütün bilgiler senaryo dâhilinde izleyiciye iletilmiĢtir ancak diğer spor dallarıyla ilgili bilgilerin eksik ve hatalı olduğu görülmüĢtür. Metin yazarlarının çizgi film senaryolarını oluĢtururken milli değerlerin taĢınması gibi bir amacı olmadığı düĢünülecek olsa da böyle bir ihmalin kültürün aktarımında yanlıĢ öğrenmelere dolayısıyla yozlaĢmaya ve bozulmaya sebep olacağı unutulmamalıdır. Spor ve oyun temasını iĢleyen çizgi dizilerin tamamında sporun sadece beden yetileriyle yapılan bir aktivite olmadığı, sporcunun zeki ve ahlaklı olması gerektiği belirtilmiĢ ayrıca empati, cesaret, cömertlik, nezaket, saygı, rekabet, ödül, kuĢaklar arası aktarım gibi olgular vurgulanmıĢtır. Ulusal kimliklerin kaybolması tehdidini oluĢturan küreselleĢme karĢısında medya ve medyanın en güçlü organı olan televizyonun milli değerlerin yeni Ģartlarda üretimine imkân tanıdığı göz ardı edilmemelidir. Televizyon medyasının ulusal kalıtın korunmasına zarar vermek yerine fayda sağlayacağı düĢüncesiyle senaristlerin halk bilimi unsurlarını içeriğe dâhil ederken daha bilinçli bir yaklaĢım benimsemeleri gerekmektedir. KAYNAKÇA And, M. (1979). Çocuk Oyunlarının Kültürümüzde Yeri ve Önemi (Mangala Oyunu Kültür, 44-66. Örneği). Ulusal Avcuoğulları, C. (1993). Türkiye Güreş Ligine Katılan Kulüplerin Çalışma Şartları ve Sporcu Kaynakları. Ġstanbul: Ġstanbul GüreĢ Ġhtisas Kulübü Vakfı Yayınları. Ayar, A. (1983). Türklerde Spor Geleneği ve Kırkpınar Güreşleri. Ġstanbul: Bilim Matbaası. Aytaçoğlu, A. (2018). Geçmişten Günümüze Okçuluk. (Kültür Evi Konuşmaları) 28 tarihinde http://turkoloji.cu.edu.tr/ adresinden eriĢildi. Ekim 2022 Basat Metin, E. (2013). Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikte Koruyabilmek, Milli Folklor, 61-71. Demirhan, G. (2003). Kültür, Eğitim, Felsefe ve Spor Eğitimi ĠliĢkisi, Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe J. Of Sport Sciences, 92-103. Dever, A. (2008). Sosyolojik Boyutlarıyla Spor. (Yüksek Lisans Tezi). (www.tez.yok.gov.tr) Elias, N. (2002). Spor ve ġiddet Üzerine. Toplumbilim Dergisi, 89-100. Emiroğlu, K., & Yüksel, A. (2009). Yoldaşımız At. Ġstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları. Eski, T. (2004). Kastamonu Yöresi Geleneksel Kayık (Kızak) Sporunun Materyal Teknik ve Bakımından Ġncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). (www.tez.yok.gov.tr) Uygulama FiĢek, K. (1985). 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi. Ġstanbul: Gerçek Yayınevi. Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi BaĢkanlığı Yayınları. Hobsbawnm, E. (2006). Geleneğin İcadı. (M. M. ġahin, Çev.) Ġstanbul: Agora Kitaplığı. Kaplan, Y., & Akkaya, C., (2014). Spor Kültürü ve Türkiye‟de Spor. International Journal of Science Culture and Sport, 114-119. 440 Karahüseyinoğlu, M.F. (2007). (www.tez.yok.gov.tr) Küreselleşme ve Geleneksel Türk Sporları. (Doktora Tezi). Küçükyıldız, A. (2015). Türk Zeka Oyunları 1: Köçürme Mangala. Ankara: Delta Kültür. Oğuz, Ö. (2007). Unesco, Kültür ve Türkiye. Milli Folklor, 5-11. Oğuz, Ö. (2013). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?, Ankara: Geleneksel Yayıncılık. Oğuz, Ö. (2021). Halk Biliminde Koruma YaklaĢımları ve Soküm SözleĢmesi'nde Aktarım. Milli Folklor, 5-15. KuĢaktan KuĢağa Öcal Oğuz, M. E. (2010). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları. Ölçer Özünel, (2013). ―Yeni Miras‖lar ve Uluslararası SözleĢmelerde Sürdürülebilir Kalkınma Stratejileri, Milli Folklor, 14-30. Örnek, S. V. (2016). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilgesu Yayıncılık. Özbudun, S. (2002). Bir YanlıĢ Ġkilem: Geleneksel Kültür/Küresel(leĢen) Kültür. Geleneksel Kültür Seksiyon Bildirileri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Küreselleşme ve Özlem, Doğan. ―Gelenek, KopuĢ ve Felsefe‖. BaykuĢ Felsefe Yazıları Dergisi, Sayı 1. Ġstanbul: Alef Yayınevi, 2008. Türker, H. A. (1971). Türklerde Atçılık: Dün-Bugün. Ankara: Güzel Matbaası. Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu. (t.y.). 01.11.2022 https://gsdf.gov.tr/tr/spor/geleneksel-kizak/ adresinden alındı tarihinde UluıĢık, Y. P. (2018). Mangala Oyunu Hakkında Bir Değerlendirme. Turan: Araştırmalar Merkezi, 173-186. Stratejik UNESCO Türkiye Milli Komisyonu. (t.y.). 30.10.2022 tarihinde https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Ġnsanlığın-Somut-Olmayan Mirası-Temsili-Listesi/ adresinden alındı Kültürel- URL-1 (Oyuncak Adası | Ġbi 3. Sezon 8. Bölüm - YouTube) (EriĢim tarihi: 01.10.2022) URL-2 (Kardan Adam Olimpiyatları | Ġbi 6. Sezon 5. Bölüm - YouTube) (EriĢim tarihi: 01.10.2022) URL-3 (TRT ÇOCUK / KÜÇÜK HEZARFEN / YAĞLI GÜREġ - YouTube) (EriĢim tarihi: 01.10.2022) URL-4 (MAYSA VE BULUT | ALIÇ TEPESĠ | TRT ÇOCUK - YouTube) (EriĢim tarihi: 01.10.2022) URL-5 (AYBEK | BEREKETLĠ OVA | TRT ÇOCUK - YouTube) (EriĢim tarihi: 01.10.2022) Yıldıran, Ġ. (1999). Kavramsal ve Fonksiyonel Açıdan Türklerde Yorga/Rahvan Biniciliğin Tarihsel GeliĢimi ve Türkiye'de GeliĢtirme Perspektifleri. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. Yıldırım, D. (1998). Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları. Yıldız, D. (1979). Türk Spor Tarihi. Ġstanbul: Eko Matbaası. Yılmaz, O., & Ertuğrul, M. (2013). Atlarda YürüyüĢ ġekilleri ve Kusurları. Akademik 54. 441 Ziraat Dergisi, 43- ġALVAR GÜREġĠ YAPMIġ GÜREġÇĠLERE UYGULANAN STATĠK GERME EGZERSĠZLERĠNĠN DĠKEY SIÇRAMA ESNEKLĠK VE SÜRAT PERFORMANSINA AKUT ETKĠLERĠ Ahmet KOYUNLU*; , Mustafa ÖZDAL** *Öğr. Gör. KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi koyunluahmet@gmail.com **Doç. Dr. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi ozdalm@hotmail.com Email: koyunluahmet@gmail.com Özet ÇalıĢmamızın amacı KahramanmaraĢ ilinde Ģalvar güreĢi yapan güreĢçilere uygulanan statik germe egzersizlerinin dikey sıçrama esneklik ve sürat performansına akut etkilerinin incelenmesidir. Bu amaçla çalıĢmaya katılan 17 güreĢçi randomize bir Ģekilde deney (yaĢ 22.33 yıl, n:9) ve kontrol (yaĢ 22.25 yıl, n:8) gruplarına ayrılmıĢtır. Deney grubu genel ısınmanın ardından Quadriceps, Hamstring, Gluteus ve Calf bölgelerine yönelik statik germe egzersizleri yapmıĢlardır. Kontrol grubu ise sadece genel ısınma yapmıĢtır. Yapılan istatistik değerlendirme sonucunda deney grubunun ön test son test değerleri incelendiğinde dikey sıçrama, esneklik ve 20 m. sürat değerlerinde son test lehine anlamlılık bulunmuĢtur (p<0.05). Kontrol grubunun ön test son test değerleri incelendiğinde ise dikey sıçrama, esneklik ve 20 m. sürat değerlerinde anlamlılık tespit edilememiĢtir (p<0.05). Ayrıca ön-son test farkları gruplar arası kıyaslandığında esneklik ve 20 m. sürat değerlerinde p<0.05 düzeyinde deney grubu lehine anlamlılık tespit edilmiĢtir. Sonuç olarak, ġalvar güreĢi yapan güreĢçilerde antrenmanın öncesinde uygulanan statik germe egzersizlerinin esneklik ve sürat parametrelerini olumlu etkilediği söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Germe, güreĢ, statik, Ģalvar 442 THE ACUTE EFFECTS OF STATIC STRESSING EXERCISES ON VERTICAL JUMP FLEXIBILITY AND SPEED PERFORMANCE ON WRESTLERS Abstract The aim of our study is to examine the acute effects of static stretching exercises applied to wrestlers doing salwar wrestling in the province of KahramanmaraĢ on vertical jump flexibility and speed performance. For this purpose, 17 wrestlers participating in the study were randomly divided into experimental (age 22.33 years, n:9) and control (age 22.25 years, n:8) groups. After the general warmup, the experimental group performed static stretching exercises for Quadriceps, Hamstring, Gluteus and Calf regions. The control group did only general warm-up. As a result of the statistical evaluation, when the pre-test and post-test values of the experimental group were examined, vertical jump, flexibility and 20 m. sprint values were found to be significant in favor of the posttest (p<0.05). In addition, when the pre-post test differences are compared between the groups, flexibility and 20 m. Significance was determined in favor of the experimental group at the p<0.05 level in the speed values. As a result, it can be said that static stretching exercises applied before training in salwar wrestlers have a positive effect on flexibility and speed parameters. Keywords: Stretching, wrestling, static, shalwar GĠRĠġ Toplumumuzda eskiden beri kullanılan güreĢ terimi; kür-eĢ kökünden ve ekinden türemiĢ olduğu belirtilmektedir. Kür kök kelimesi; kuvvetli, mert, eğilmez, namuslu, cesaretli, özverili, anlamlarına geldiği belirtilmektedir. EĢ ek kelimesi ise rekabet etmek, dayanıĢma, müsabaka anlamına geldiği temel kaynaklarda görülmektedir (Türkmen, 2014; ). GüreĢ; en basit biçimde iki güreĢçinin veya insanın belli ölçülerdeki minder üzerinde hiçbir araç gereç kullanmaksızın belli kurallara uygun Ģekilde iki rakibin teknik, taktik, yetenek, güç ve zekâlarını kullanarak rakiplerine üstün gelme çabası olarak tanımlandığı bilinmektedir (Cicioğlu ve ark., 2007; 152). Türk toplumu tarafından ata sporu olarak görülen güreĢ sadece Türk kültüründe değil tüm dünyada da toplumların dikkatini çeken spor branĢlarından bir tanesi olmuĢtur (GümüĢ ve Barut, 2006; 329). Vücutta etkilediği faktörlere göre güreĢ; anaerobik enerji sisteminin yoğun bir Ģekilde kullanıldığı, esneklik, sürat, kuvvet, çabukluk, denge, kassal ve kardiovasküler dayanıklılık, cesaret, refleks, beceri, hareket süresi, koordinasyon gibi etkenlerin performansı etkilediği bir spor dalı olarak bilinmektedir (Akkurt, 2008; 5 Alpay ve Hazar, 2010; 123, Avcuoğulları, 1993; 125). Türkler güreĢe oldukça değer vermiĢlerdir ve güreĢi tüm spor dallarının temeli olarak gördükleri, eğitim yönünün olması sebebiyle de bugüne kadar güreĢ adetlerini sürdürdükleri görülmektedir (Altınölçek, 2010; 326). Ayrıca halen Anadolu‘nun birçok bölgesinde yağlı güreĢ, karakucak güreĢi, aba güreĢi ve Ģalvar güreĢi, kemer güreĢi gibi güreĢlerin yapılarak Türk toplumunda günümüze kadar yaĢatılmıĢtır (Akkurt, 2008; 26, Kahraman, 1989; 19, Yıldıran, 1999; 47). Bu güreĢler içerisinde yer alan Ģalvar güreĢi güreĢçilerin üzerine giymiĢ oldukları kıyafetten ismini almıĢtır. ġalvar Türkçe sözlükte her tarafı geniĢ, yalnızca paça ağızları ve beli dar olan bir çeĢit dıĢ kıyafeti denilmiĢtir (ĠĢler, 1997; 28). GüreĢçiler müsabaka sırasında bu Ģalvarı giyerek ve ayakları çıplak Ģekilde rakibiyle mücadele etmektedir. Geleneksel olarak uygulanarak günümüze kadar varlığını koruyarak gelen en eski güreĢlerden birisi olarak Ģalvar güreĢi görülmektedir. Bundan dolayıdır ki Ģalvar güreĢi için oldukça eski ve tarihi geçmiĢe dayanan bir güreĢ olduğunu söylemek mümkündür (Türkmen ve Ark, 2011; 32). ġalvar güreĢinin Kırgızistan, Türkmenistan ve Türkiye‘de ise KahramanmaraĢ‘ta organizasyonları yapılan bir güreĢ olduğu bilinmektedir. Geleneksel olarak yapılan güreĢler içerisinde modern olarak uygulanan minder güreĢine en yakın güreĢin Ģalvar güreĢi 443 olduğu söylenebilir. ġalvar güreĢinde uygulanan teknikler genel olarak ayakta tatbik edilmekte müsabaka yere indiği zaman hakemler tarafından güreĢçiler ayağa kaldırılıp müsabaka ayakta devam etmektedir. ġalvar güreĢinde sporcuların dengeli olması oldukça önemli bir konudur. Sporcuların dengeli ve sağlam olarak yere basması müsabakayı kazanması için oldukça önem arz etmektedir. Müsabakada galibiyet Ģekli sporculardan birisinin uyguladığı teknik ile rakibinin göbeğinin gökyüzünü görmesi ya da müsabaka süresi içerisinde uygulanan tekniklerin karĢılığı olan puanları alarak rakibine karĢı üstünlük kuran güreĢçi müsabakayı kazanmıĢ sayılmaktadır. Yapılan birçok çalıĢmalar incelendiğinde çeĢitli germe egzersizlerinin olduğu görülmektedir. Germe teknikleri sportif branĢ özellikleri, antrenmanın içeriğine ısınmanın yada soğumanın iĢleyiĢine göre farklılık gösterebilmektedir. Farklı uygulanan germe tekniklerinin avantajı veya dezavantajları görülebilmektedir. Önemli olan sporcunun ihtiyacı olan germe tekniklerinin belirlenerek uygulamanın belirlenen amaç doğrultusunda gerçekleĢtirilmesidir (Bilge, 2013; 13). Statik germe; geliĢtirilmesi hedeflenen kas veya kas gruplarının, gerginlik noktasına kadar yavaĢça gerilerek, o pozisyonda belirli bir süre tutulması ile gerçekleĢtirilen germe türü Ģeklinde tanımlanmaktadır (Doğan ve BaĢ, 2000; 83). Ayrıca bu germe kası olabildiğince gerdirerek daha fazla uzatılamayacağı noktada beklemeyi gerektirir (Ramsay, 2015; 13). Statik germe spora yeni baĢlayan ya da sedanter bireylerde sınırlı sakatlanma tehlikesiyle yerinde bir tercih olarak görülmektedir (Walker, 2011; 23). Statik germenin, germe egzersizleri içerisinde en güvenli ve en kolay uygulanabilir olduğunu bildirilmiĢtir (Franco ve ark., 2008; 1834). Sportif çalıĢmalarda statik germe çalıĢmalarının yaygın olarak kullanıldığı gözlemlenmiĢtir (Hough ve ark., 2009; 509). Statik germelerin esnekliği, eklem hareket geniĢliğini arttırdığı yönünde birçok çalıĢmaya rastlamak mümkündür (Weerapong, 2004; 192, Power ve ark., 2004; 1392, Özengin, 2007; 60, O'Sullivan ve ark., 2009; 39, Samson, 2012; 282, Ġslamoğlu 2015; 256, Tütüncü, 2017; 26, Turna, 2017; 66). Kasın uzama ve gerilme iliĢkisi sonucunda statik germenin refleks hassasiyetini değiĢtirerek kastaki güç üretimini düĢürdüğü belirtilmektedir. Bilhassa akut statik germeler, dikey sıçrama, kısa sprintler, patlayıcı kas kuvveti gibi yetileri olumsuz etkilediğinden (Amiri ve ark., 2011; 648), araĢtırmacılar statik germelerden performans öncesi kaçınılmasını önermiĢlerdir (Arnold ve ark., 2005; 451, Bradley ve ark., 2007; 224, Hough ve ark., 2009; 509). Statik germe egzersizleri antrenman ve maç öncesi tavsiye edilmemektedir. Antrenman sonrası soğuma sürecinde tercih edilmelidir. Antrenman ve maç öncesi dinamik egzersizler tercih edilebilir. Germe egzersizlerinde acı eĢiği test edilmeden, vücudun her iki tarafındaki kaslar eĢit ve dengeli olarak gerdirilmelidir. Germeye yavaĢ baĢlanmalı ve yavaĢça sonlandırılmalıdır. Balistik türü, ani ve savurma Ģeklindeki zorlayıcı egzersizlerden kaçınılmalıdır. Nefes alıĢveriĢi unutulmamalı, rahat ve ritmik olmalıdır (Bilge, 2013; 17). Soğuma sürecinde germe egzersizlerinin uygulama sırası; spora özgü aktivite, dinamik egzersiz ve son olarak da statik germe Ģeklinde olmalıdır. Soğuma sürecinde düĢük Ģiddetteki egzersizler tercih edilmelidir. Ġlk olarak kalp atım sayısı normale dönünceye kadar hafif dinamik germeler yapılmalı, daha sonra statik germelere geçilmelidir (Kaya, 2004; 35). Bu bilgiler doğrultusunda çalıĢmamızın amacı KahramanmaraĢ ilinde Ģalvar güreĢi yapmıĢ güreĢçilere uygulanan statik germe egzersizlerinin dikey sıçrama esneklik ve sürat performansına olan akut etkilerinin incelenmesidir. MATERYAL VE METOT ÇalıĢma Dizaynı Bu çalıĢmaya yaĢ ortalaması 22,33 (yıl) olan deney gurubu (n:9) ile yaĢ ortalaması 22.25 (yıl) olan kontrol gurubu (n:8) olan toplam 17 güreĢçi gönüllü olarak katılım sağlamıĢtır. ÇalıĢmamıza katılan tüm sporculara gerçekleĢtirilecek çalıĢma planı ve amacı hakkında ön bilgilendirme yapılmıĢtır. Sporcular antrenmana baĢlamadan önce tüm ölçümleri alınarak randomize Ģekilde iki gruba ayrılmıĢtır. DG güreĢ çalıĢmalarına baĢlamadan önce ısınma evresinde Quadriceps, Hamstring, Gluteus ve Calf bölgelerine yönelik statik germe egzersizlerini süre;15 saniye, dinlenme 20 saniye ve 3 tekrar olarak uygulayıp sonrasında güreĢ antrenmanlarına geçtiler. KG için herhangi bir çalıĢma 444 programı uygulanmamıĢ geleneksel ısınma yaparak güreĢ antrenmanına geçmiĢlerdir. Yapılan antrenman sonunda tüm güreĢçilerin dikey sıçrama, esneklik ve sürat performansı değerleri ölçülmüĢ ve kayıt altına alınmıĢtır. Performans Testleri Dikey sıçrama çalıĢması dikey bir yönde çabuk bir Ģekilde zıplayabilme yeteneğini ölçer. Dikey sıçrama testi; duvara asılı platform önünde öğrenci çift ayakla mümkün olduğu kadar en yükseğe sıçramaya çalıĢır. Test öncesi öğrencinin test yapılacak platformun önünde normal kol uzunluğu belirlendi. Öğrencinin test sonucunda sıçrama mesafesi ile kol uzunluğu arasındaki fark belirlendi ve dikey sıçrama mesafesi cm cinsinden kaydedildi. ÇalıĢmaya katılanlara test iki defa tekrar edilerek en iyi sonuç kaydedilmiĢtir. Esneklik ölçümü için; test sehpası; uzunluk 35 cm, geniĢlik 45 cm, yükseklik 32 cm olan Otur-EriĢ testi esnekliğinin ölçülmesi için kullanıldı. Denekler ayak tabanlarını Otur-EriĢ sehpasının kendilerine bakan yüzüne yerleĢtirdiler. Elleri ile sehpanın üzerine doğru dizlerini bükmeden ileri uzanabildiği kadar uzandılar ve 2 saniye sabit olarak beklediler. Uzanılabilen mesafe santimetre olarak kaydedildi (KarakaĢ, 2017; 27 ). 20 m sürat testi için amaç süratin belirlenmesidir. Denekler, 20 m belirlenmiĢ alanda yüksek çıkıĢ ile maksimal hız ile 20 m koĢar. KoĢulan süre sn cinsinden süre ölçer ile kaydedilir. ÇalıĢmaya katılanlara test iki defa tekrar edilerek en iyi sonuç kaydedilmiĢtir (Öktem ve ġentürk, 2017; 38). Ġstatistiksel Analiz AraĢtırma sonunda elde edilen verilerin; tasnif edilmesinde ve yüzdelik farkların hesaplanmasında Excel programı (Microsoft Office, sürüm 2013, Microsoft Corp., Redmond, WA, ABD), istatistiksel olarak analiz edilmesinde ise SPSS paket programı (SPSS for Windows, sürüm 22.0, SPSS Inc., Chicago, Illinois, ABD) kullanıldı. Veriler ortalama, standart sapma olarak sunuldu. Normallik sınaması için Shapiro-Wilk testi uygulandı. Ġstatistiksel sonuçlar 0.05 anlamlılık düzeylerinde değerlendirildi. Grupların ön test ve son testleri arasındaki farkın analizi için Paired Sample T testi, ön test ve son test arasındaki farkın analizi için ise Independent Sample T testi kullanılmıĢtır. Veriler ortalama, standart sapma olarak sunulmuĢtur. BULGULAR Tablo 1. Grupların tanımlayıcı özellikleri Deney Grubu Kontrol Grubu N Min. Maks. Ort. SS YaĢ 9 20 25 22,33 1,58 Kilo 9 60 90 73,33 10,00 YaĢ 8 20 25 22,25 1,67 Kilo 8 60 90 73,75 10,61 Tablo 1‘de çalıĢmaya katılan güreĢçilerin elde edilen tanımlayıcı bilgileri incelendiğinde deney grubunun (DG) yaĢ ortalamalarının maksimum 25 (yıl), minimum 20 (yıl) ve ortalama 22,33 (yıl) olduğu, kontrol grubunun (KG) yaĢ ortalamalarının maksimum 25 (yıl), minimum 20 (yıl) ve ortalama 22,25 (yıl) olduğu, DG kilo ortalamalarının maksimum 90 kg, minimum 60 kg, ortalama 73,33 kg, KG kilo ortalamalarının maksimum 90 kg, minimum 60 kg, ortalama 73,75 kg olduğu tespit edilmiĢtir. 445 Tablo 2. Grupların ön son test grup içi karĢılaĢtırmaları Dikey Sıçrama Deney Grubu SS Ön test 45,00 4,06 Son test 42,22 3,27 Ön test 34,11 1,90 Son test 36,00 2,35 Ön test 3,19 0,19 Son test 3,30 0,13 Ön test 42,50 2,45 p 0,001 Esneklik 20m Sürat Dikey Sıçrama Kontrol Grubu Ort. 0,023 0,012 0,140 Son test 41,25 3,11 Ön test 34,38 1,60 Esneklik 20m Sürat 0,170 Son test 33,63 1,85 Ön test 3,25 0,14 Son test 3,27 0,11 0,126 Tablo 2‘de deney grubunun ön test son test değerleri incelendiğinde dikey sıçrama, esneklik 20 m. değerlerinde son test lehinde istatistiksel açıdan anlamlılık bulunmuĢtur (p<0.05). Kontrol grubunun ön test son test değerleri incelendiğinde ise dikey sıçrama, esneklik 20 m. değerlerinde akut değerlendirmeye göre anlamlılık tespit edilememiĢtir (p>0.05). Tablo 3. Ölçülen özelliklerin ön-son test farklarının gruplar arası kıyaslaması Dikey Sıçrama N Ort SS Deney grubu 9 -2,78 1,48 Kontrol grubu 8 -1,25 2,12 Deney grubu 9 1,89 2,03 Kontrol grubu 8 -0,75 1,39 Deney grubu 9 0,11 0,10 Kontrol grubu 8 0,03 0,04 0,103 Esneklik 20m Sürat p 0,007 0,043 446 Tablo 3‘de verilmiĢ olan istatistiksel analiz sonuçlarına göre grupların ön test ve son test esneklik ve 20 m sürat değerlerinde p<0.05 düzeyinde deney grubu lehine anlamlılık tespit edilirken dikey sıçrama değerlerinde anlamlılık olmadığı ortaya çıkmıĢtır (p<0.05). TARTIġMA VE SONUÇ GüreĢ, anaerobik enerji sisteminin baskın olarak kullanıldığı, sürat, kuvvet, çabukluk, esneklik, denge, kassal ve kardiyovasküler dayanıklılık, koordinasyon gibi faktörlerin performansı etkilediği bir spor dalı olarak tanımlanmaktadır. GüreĢ; çeĢitli fonksiyonel özelliklerin bir arada bulunmasını gerektiren motorik özelliklerin tümünün bir arada bulunduğu farklı sıklet ve stillerden oluĢan bir spor dalıdır. GüreĢte fiziksel uygunluk parametreleri maksimal dinamik kuvvet, izo-metrik kuvvet, patlayıcı kuvvet ve kuvvette devamlılık yüksek seviyedeki güreĢ performansıyla yakından ilgilidir (Chaabene vd., 2017; 1419). YapmıĢ olduğumuz bu çalıĢmada deney grubunun ön test son test değerleri incelendiğinde dikey sıçrama, esneklik 20 m. değerlerinde son test lehinde istatistiksel açıdan anlamlılık bulunmuĢtur (p<0.05). Kontrol grubunun ön test son test değerleri incelendiğinde ise dikey sıçrama, esneklik 20 m. değerlerinde akut değerlendirmeye göre anlamlılık tespit edilememiĢtir (p>0.05). Ön test ve son test arasındaki farkın gruplar arasındaki karĢılaĢtırılmasında ön test ve son test esneklik ve 20 m sürat değerlerinde p<0.05 düzeyinde deney grubu lehine anlamlılık tespit edilirken dikey sıçrama değerlerinde anlamlılık olmadığı ortaya çıkmıĢtır (p<0.05). Sıkletlerinde I. ve II. olan güreĢçiler üzerinde yapılan bir araĢtırmada I. olan güreĢçilerin dikey sıçrama test ortalamasını (cm) 51.78 ± 7.38, II. olan güreĢçilerin ortalamasını 50.11 ± 4.29 olarak tespit edilmiĢtir (Ziyagil ve ark, 1994; 40). GüreĢçiler ve judocularda yapılan bir çalıĢmada dikey sıçrama ortalamaları güreĢçilerde 43.25 ± 0.06 cm judocularda 42.50 ± 0.06 cm olarak tespit edilmiĢtir (Koyunlu ve ark, 2020; 362). Tutkun, hentbol, voleybol, futbol, güreĢ ve judo branĢları üzerinde yapmıĢ olduğu çalıĢmada dikey sıçrama (cm): güreĢçilerde 52.76 ± 7.05, voleybolcularda 65.00 ± 8.37, hentbolcularda 59.11 ± 5.51, futbolcularda 54.19 ± 6.76, judocularda 59.14 ± 5.27 toplam olarak 57.67 ± 8.10 olarak tespit etmiĢtir (Tutkun, 1996; 42). Sevim ve arkadaĢları, çabuk kuvvete yönelik istasyon çalıĢmasının 18-19 yaĢ grubu erkek öğrencilerin bazı kodisyonel özellikleri üzerine etkisi isimli çalıĢmada öğrencilerin dikey sıçrama mesafelerini, 49.66 cm olarak bulmuĢtur (Sevim ve ark, 1996; 20). GüreĢçilerde esneklik değerlerini birinci grupta ön test 32,37 cm son test 29,12 cm bulurken ikinci grupta sporcularının esneklik testleri ortalamaları ön test 30,12 cm ve son test 28,25 cm bulunmuĢtur (ġahin ve Süel, 2006; 4). Üniversitede okuyan sporcular üzerinde yapılan çalıĢmada en düĢük esneklik değerinin (10,56 cm) koĢu sonrası statik germe yapılmadığında, en iyi esneklik değerinin (15,91 cm) ise 40 sn statik germe sonrası gerçekleĢtiği tespit etmiĢlerdir (Ġslamoğlu ve ark., 2016; 30). Türkiye üniversiteler Ģampiyonasına katılan güreĢçilerin uzan eriĢ testi ortalamasının 31,2758 cm olduğu ortaya çıkmıĢtır (Ġmer ve ark., 2019; 866). Serbest stil güreĢçilerin esneklik değerleri antrenman öncesi ortalama 43,75±7,83 cm, antrenman sonrası ortalama 46,45±5,98 cm olduğu bildirilmiĢtir (Tural ve ark., 2021; 4571). Genç erkek milli güreĢçilerde 20 m sürat koĢu değerleri ön test ortalama 2,9860+/-,118 sn, son test ortalama 2,9760+/-,122 sn olarak ölçülmüĢtür (Öktem ve ġentürk, 2017; 38). Elit erkek ferdi ve takım sporcuları üzerinde yapılan bir çalıĢmada 20 m sürat performansı ferdi sporcularda ortalama 3.09±21 sn, takım sporcularında ise 3.16±67 sn olduğu belirtilmektedir (Özer ve Kılınç, 2012; 365). GüreĢçi ve judocuların fiziksel ve fizyolojik özelliklerinin karĢılaĢtırıldığı çalıĢmada güreĢçilerin 20 m sürat değerleri ortalama 3,26 sn, judocuların ise 3.28 sn olduğu bildirilmektedir (Koyunlu ve ark., 2020; 362). 447 ÇalıĢmamızda elde edilen sonuçlara göre, Ģalvar güreĢi yapmıĢ güreĢçilerde güreĢ antrenmanından önce yapılan statik germe egzersizlerinin esneklik ve sürat parametrelerini olumlu yönde etkilediği söylenebilir. KAYNAKÇA Akkurt M, (2008). KahramanmaraĢ'ta Yapılan Geleneksel GüreĢlerin Tarihsel GeliĢimi Ve Toplum Tarafından AlgılanıĢ Biçimleri, KahramanmaraĢ, Kahraman MaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü Beden Eğitimi Ve Spor Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, S. 1- 54. Alpay B, Hazar S, (2010). Türk GüreĢ Milli Takımı Sporcularının Bazı Solunum Ve DolaĢım Parametrelerinin Niğde Üniversitesi GüreĢ Takımı Sporcularıyla Kıyaslaması Ve Değerlendirilmesi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi, 4(1). Altınölçek S, (2010). GüreĢ KarĢılaĢmalarında Müziğin Yeri Ve Önemi. Actaturcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1, 321-328. Amırı-Khorasanı M, Abu Osman Na, Yusof A (2011) Biomechanical Responses of Thigh and Lower Leg during 10 Consecutive Soccer Instep Kicks. J Strength Cond Res., 25(6): 1647–1652. Arnold N, Diriscol N, Landin D, Young M, Schexnayder I (2005) Acute Effect of Passive Muscle Stretching on Sprint Performance, Journal of Sport Science, 23(5): 449-454. Avcuoğulları C. (1993). Türkiye GüreĢ Ligine Katılan Kulüplerin ÇalıĢma ġartları Ve Sporcu Kaynakları, Ġstanbul GüreĢ Ġhtisas Kulübü Koruma Vakfı Yayınları No:6, C Yayınları Matbaası, Ġstanbul, S. 125. Bilge M (2013) Stretching Ġlkeleri Egzersiz Dağarcığı, 1. Baskı, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, S:1-22. Bradley Ps, Olsen Pd, Portas Md (2007) The Effect of Static and Propriceptive Neuromuscular Facilitation Streching on Vertical Jump Performance, J. Strenght Cond. Rse. Feb; 21 (1):223-226. Cicioğlu Ġ, Kürkçü R, Eroğlu H, (2007). 15-17 YaĢ Grubu GüreĢçilerin Fiziksel Ve Fizyolojik Özelliklerinin Sezonsal DeğiĢimi. Spormetre Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi, 5(4), 151-156. Chaabene, H., Negra, Y., Bouguezzi, R., Mkaouer, B., Franchini, E., Julio, U. ve Hac-hana, Y. (2017). Physical and physiological attributes of wrestlers: An up-date. Journal of Strength and Conditioning Research, 31(5), 1411–1442. Doğan Aa, BaĢ M (2000) Germe Egzersizlerinde Farklı DıĢ Isı Ortamlarının Esneklik GeliĢimi Üzerindeki Etkisi. Gazi Üniversitesi 1. Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Kongresi, 1(1), 80-86. Franco B, Signorelli G, Trajano G, Oliveira C (2008) Acute Effects Of Different Stretching Exercises On Muscular Endurance. Journal Of Strength And Conditioning Research. 22(6) 1832-1837. GümüĢ, M., Barut, Ç. (2006). ―Geleneksel Yağlı GüreĢ Yapan Sporcuların Antropometrik Profillerinin Belirlenmesi‖, 9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı, Muğla Üniversitesi, Muğla, 2006, Ss. 328332. Hough P, Ross Ez, Howatson G (2009) Effects Of Dynamic And Static Stretching On Vertical Jump Performance And Electromyographic Activity, Journal Of Strength And Conditioning Research, 23(2):507-512. Ġmer, M., Yapıcı, A., Akol, T., & AtabaĢ, E. G. (2019). Türkiye Üniversiteler Arası ġampiyonasına Katılan GüreĢ Ve Kick Boks Sporcularının Motorik Ve Fizyolojik Özelliklerinin KarĢılaĢtırılması. Onur Kurulu, 866. Ġslamoğlu Ġ (2015) Farklı Statik Germe Sürelerinin Sürat Çeviklik Sıçrama Ve Esneklik Performansı Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Samsun. Ġslamoğlu, Ġ., Atan, T., Ünver, ġ., ÇavuĢoğlu, G. (2016). Effects of Different Durations of Static Stretching on Flexibility Jumping Speed and Agility Performance. Anthropologist, 23(3), 454– 461. ĠĢler H. (1997). Tarihsel Kökenleri, Yayılma Alanları, Organizasyon Biçimleri ve Fonksiyonları Bakımından Geleneksel Aba ve ġalvar GüreĢlerinin Ġncelenmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Ankara. Kahraman, A., (1989), Cumhuriyete Kadar Türk GüreĢi, No:1029, Ankara, S,17-21 448 KarakaĢ C. Elit güreĢçilerde hazırlık dönemi antrenman programları içerisinde fiziksel çalıĢmaların esneklik üzerine etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Ġstanbul GeliĢim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.2017, Ġstanbul. Kaya F (2004) Ġki Farklı Germe Egzersizinin Bazı Fiziksel ve Fizyolojik Parametreler Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bolu. Koyunlu, A. , Dağlıoğlu, Ö. & Özdal, M. (2020). Elit GüreĢçilerin ve Judokaların Fiziksel Uygunluk ve Solunum Parametrelerinin KarĢılaĢtırılması. Türk Spor ve Egzersiz Dergisi, 22 (3) , 360-365. O'sullivan K, Murray E And Sainsbury D (2009) The effect of warmup, static stretching and dynamic stretching on hamstring flexibility in previously injured subjects. BMC Musculoskelet Disord.10: 37-42. Öktem, G., & ġentürk, A. (2017). 8 Haftalık Ġntensiv Ġnterval Antrenman Metodunun Genç Erkek Milli Karateci ve GüreĢçilerde Aerobik, Anaerobik Kapasite Ġle Kuvvete Etkisi. Uluslararası Güncel Eğitim AraĢtırmaları Dergisi, 3(1). Özengin N (2007) Cimnastikçilerde Farklı Germe Sürelerinin Performansa Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bolu. Özer, Ö., & Kılınç, F. (2012). Elite athletes in individual and team strength, speed and flexibility to compare their performance. Journal of Human Sciences, 9(1), 360-371. Power K, Behm D, Cahıll F, Carroll M, Young W (2004) An Acute Bout Of Static Stretching: Effects On Force And Jumping Performance, Medicine And Science Ġn Sports And Exercise, 36(8), 1389-1396. Ramsay, C. (2015) Anatomy Of Stretching, Esnetme Hareketleri Anatomisi, 1.Baskı, Çev.: Aras, S. Ayrıntı Basım Yayım Ve Matbaacılık, Ankara, S:10-21. Samson M, Button Dc, Chaouachi A, Behm Dg (2012) Effects Of Dynamic And Static Stretching Within General And Activity Specific Warm-Up Protocols. Journal Of Sports Science And Medicine. 11: 279-285. Sevim Y, Önder O, Gökdemir K. (1996). Çabuk Kuvvete Yönelik Istasyon ÇalıĢmasının 18-19 YaĢ Grubu Erkek Öğrencilerin Bazı Kodisyonel Özellikleri Üzerine Etkisi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Ankara, Cilt 1, Sayı 3, s.18-24. ġahin, Ġ., Süel, E. (2006). GüreĢçilerde Kısa Süreli Kilo Kaybının Esneklik Üzerine Etkisi 9. Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Özetleri, 3-5 Kasım, Muğla Üniversitesi. Tural, E., Kahya, S., Tiryaki, A., Mehmet, Ç. E. B. Ġ., & Ceylan, L. (2021). Serbest stil güreĢçilerde 8 haftalık core egzersizlerinin maksimal kuvvet, dikey sıçrama ve esneklik üzerine olan etkisinin incelenmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 17(37), 4563-4580. Turna B (2017) Dinamik Ve Statik Germe Egzersizlerinin Elit Erkek Hentbolcuların Bazı Biyomotorik Özelliklerine Akut Etkisi, Doktora Tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Tutkun, E., (1996). Hentbol, Voleybol, Futbol, GüreĢ, Judo Okul Takımında Yer Alan Üniversite Öğrencilerinin Antropometrik Yapıları Ġle Motorsal Test Ölçümlerinin Ġncelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Samsun, (Doç. Dr. Osman ĠMAMOĞLU). Türkmen M, (2014). Osmanlı GüreĢ Tekkeleri Ve Fonksiyonelliği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun. Türkmen M, Doğan V, Doğan A., (2011). KahramanmaraĢ ġalvar GüreĢi ve Türk Dünyasıyla Benzerlerinin Kıyaslanması, KahramanmaraĢ Uluslararası Karakucak ve Kısa ġalvar GüreĢ Sempozyumu, KahramanmaraĢ. Tütüncü O (2017) Futbolcularda Aralıklı Ve Statik Germe Yöntemlerinin Anaerobik Performans Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ġzmir. Walker B (2011) The Anatomy Of Stretching. 2. Ed. Lotus Publishing, Berkeley, California, S: 21-25. Weerapong P, Hume Pa, Kolt Gs (2004) Stretching: Mechanisms And Benefits For Sport Performance And Injury Prevention, Physical Therapy Reviews, 9:189–206. Yıldıran Ġ. (1999). Geleneksel Yağlı GüreĢin, Kültürel, Yapısal Ve Bilimsel Açıdan Modern Minder GüreĢiyle Farklılıklarının Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Yüksekokulu, Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi, 5(1),S.43-58. Ziyagil MA, Zorba E, Eliöz M. (1994). Sıkletlerinde I. ve II. olan güreĢçilerin yapısal ve fonksiyonel özelliklerinin karĢılaĢtırılması. Spor Bilimleri Dergisi, c:1, s.36-46. 449 GELENEKSEL SPOR YAPAN BĠREYLERĠN SOSYAL PROBLEM ÇÖZME DÜZEYLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ Ünal TÜRKÇAPAR1 Davut ATILGAN2 1- Doç. Dr., Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi-KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, ORCID: 0000-0001-9138-4799 turkcaparunal@hotmail.com 2-Doç. Dr., KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, ORCID: 0000-0002-8475-4488, davutatilgan@ksu.edu.tr Özet Amaç: Bu çalıĢma Kırgızistan‘da geleneksel spor yapan bireylerin sosyal problem çözme düzeylerinin nasıl Ģekillendiğini belirlemektir. Yöntem: Bu çalıĢmada tarama yöntemi kullanılmıĢtır. Bu çalıĢma betimsel ve çıkarımsal bir niteliğe sahiptir. Bu araĢtırmanın çalıĢma grubunu 2021 yılında Kırgızistan‘da geleneksel spor yapan 85 erkek ve 68 kadından oluĢan toplam 153 katılımcı oluĢturmaktadır. ÇalıĢma gönüllü katılım kriteri esasına göre ĢekillendirilmiĢtir. Bu çalıĢmada verilerin toplanması için araĢtırmacı tarafından hazırlanan kiĢisel bilgi formu ve Sosyal Sorun Çözme Envanteri kullanılmıĢtır. Elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak JAMOVI 2.3.16.0 paket programı kullanılarak analiz edilmiĢtir. Bulgular: Geleneksel spor yapan bireylerin aritmetik ortalamada sosyal sorun çözme puanı ortalamalarının yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Katılımcıların cinsiyet ve yaĢ değiĢkenlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu; branĢ değiĢkeninde ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna ulaĢılmıĢtır. Sonuç: Bu araĢtırma ile geleneksel spor yapan bireylerin sosyal sorun çözme puan düzeyleri ve demografik değiĢkenler bakımından anlamlı farklılıklar olup olmadığı belirlemiĢtir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Spor, Spor, Sosyal Problem Çözme. INVESTIGATION OF SOCIAL PROBLEM SOLVING LEVELS OF INDIVIDUALS PLAYING TRADITIONAL SPORTS Abstract Aim: This study is to determine how social problem solving levels of individuals who do traditional sports in Kyrgyzstan are shaped. Method: Scanning method was used in this study. This study has a descriptive and inferential nature. The study group of this research consists of a total of 153 participants, 85 men and 68 women doing traditional sports in Kyrgyzstan in 2021. The study was shaped on the basis of voluntary participation criteria. In this study, a personal information form prepared by the researcher and Social Problem Solving Inventory were used to collect data. The obtained data were transferred to the computer environment and analyzed using the JAMOVI 2.3.16.0 package program. Findings: It has been determined that the average of social problem solving scores of individuals who do traditional sports is high in the arithmetic average. There was a statistically significant difference in the variables of the participants' gender and age; It was concluded that there was no statistically significant difference in branch variable. Conclusion: With this research, it was determined whether there are significant differences in terms of social problem solving score levels and demographic variables of individuals who do traditional sports. Keywords: Traditional Sport, Sport, Social Problem Solving. 450 GĠRĠġ Geleneksel spor oyunları, kaynaklandıkları toplumun kültürel kimliğinin, halk geleneğinin ve kültürünün bir parçasıdır. Bazı geleneksel spor oyunları binlerce yıldır yapılmakta ve çeĢitli sosyal toplulukların bel kemiğini oluĢturmaktadır. Bu oyunlar ortaya çıktıkları bölgelerde yaĢayan halkın spor ve rekreasyon alanındaki yaratıcılığının bir ifadesidir. Geleneksel spor oyunları, özel bir fiziksel hazırlık ve eğitim olmaksızın herkesin (genç, yaĢlı, erkek ve kadın) katılabileceği eğlencelerdir. Bununla beraber belirli geleneksel spor oyunları bireylerin fiziksel yeteneklerinin, güçlerinin ve olgunluklarının bir gösterimini temsil etmekte ve toplumda yüksek bir konuma sahip olmalarını sağlamaktadır (ģurčiĤ, vd., 2020).Geleneksel spor oyunları, toplum tarafından kabul edilen, geçmiĢle bugün arasında bağ kuran, süreklilik arz eden, usta-çırak iliĢkisine dayanan, nesiller boyu sözlü olarak aktarılan, deneyim yoluyla öğrenilen sporlar ve oyunlar Ģeklinde belirtilmektedir. Geleneksel spor oyunları kiĢinin sosyalleĢmesini sağlayarak bireylere aidiyet duygusu vermekle birlikte kendilerini ait oldukları kültürün bir parçası olarak hissetmelerini sağlamaktadır. Kısaca geleneksel spor oyunları heyecan ve hareketi buluĢturan, baĢlangıç ve bitiĢte uygulanan kendine özgü ritüelleri ile kültürel bir süreçtir (Nalcıoğlu, 2019). Geleneksel Türk spor oyunlarının genel özellikleri; coğrafi ve iklim koĢullarının etkisinde oluĢum, yazılı olmayan, mutabakata dayalı esnek kurallaĢma, usta çırak iliĢkisine göre Ģekillenme, bilirkiĢilere büyük saygı ve inisiyatif yetkisi verilmesi, dinsel ritüellerin korunması, etkinliklerde toplumun önde gelen kiĢilerinin etkisi ve rolü, kazanmaya yönelik durumlar Ģeklinde ifade edilmektedir (ġener, vd., 2019). Geleneksel Türk spor oyunlarını öteki sporlardan ayıran noktanın geleneksel ve otantik özelliklere sahip olmasının yanı sıra tören sırasında uygulanan ritüeller olduğu belirtilmektedir. Bu spor oyunlarındaki gelenekselleĢmiĢ uygulamalar az da olsa yok olursa veya değiĢirse geleneksel/modern karıĢımından oluĢan bir yapının ortaya çıkması mümkündür. KüreselleĢme ve modernleĢme ekseninde pek çok alanda yaĢanan değiĢim/dönüĢüm ile beraber yapısal bozulma geleneksel Türk spor oyunlarının karĢılaĢtığı önemli ikilemler arasında yer almaktadır (Karahüseyinoğlu, 2012). Geleneksel spor oyunlarının bütün zamanlarda sosyal ve ritüel bir önem sahip olduğu bilinmektedir. Kökleri eski zamanlara kadar uzanan geleneksel oyunların geliĢimleri doğal ve iklim Ģartları ile belirli insan topluluklarının sosyal iliĢkileri, kültürel ve ekonomik faaliyetleriyle ilgilidir. Bir bakıma oyunlar bireylerin pratik faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca ait oluğu toplumda saygın bir yer elde etmek isteyen bireyler geleneksel spor oyunlarına katılmak ve baĢarılı olmak zorunda kalmıĢlardır (Kalysh ve Asankanov, 2018). Problem, kiĢinin iĢlevselliğini sürdürebilmesi için çözmesi gereken ama engellerin olduğu ya da etkili bir çözüm yönteminin hazırda olmadığı durumları yansıtır (D'Zurilla, Nezu ve Maydeu-Olivares, 2004). Ġnsanlar yaĢadığı hayat boyunca birçok problemle yüz yüze gelmektedir ve karĢılaĢtıkları bu problemlere farklı çözüm yolları üretmektedirler. Probleme bakıĢ açısı ve üretilen çözüm sadece karĢılaĢılan problemin yapısıyla değil kiĢinin yaĢadığı sosyal çevre ile de doğrudan bağlantılıdır (Bigin, 2010). Problemler ve çevre göz önüne alındığında sosyal problem çözme becerisi problem çözme kavramının bir alt basamağıdır. YaĢadığımız toplumda bireyin yaĢadığı en büyük sıkıntı kiĢilerarası iletiĢimdir. KiĢi gözünü dünyaya açtığı andan itibaren çevresiyle iletiĢim kurmaya baĢlar ve iletiĢim kurduğu kiĢiler ve sosyal çevresi bireyin davranıĢlarının ve kiĢisel geliĢimin oluĢmasında ki en temel etmendir. Birey çevresiyle kurduğu bu iliĢki de sağlıklı bir iletiĢim kurabilmek için öncelikle kendinin farkında olmalıdır. Kendisinin farkında olmayan kendisini tanımayan kiĢinin diğer insanları anlayıp sağlıklı bir iletiĢim kurması beklenemez (Yüksel, 2012).Sosyal problem çözme, D‘Zurilla ve Nezu‘ya (2002) göre; ‗‘kiĢinin günlük yaĢamda karĢılaĢtığı problem durumlarında etkili baĢa çıkma yollarını bulmak üzere kendisinin oluĢturduğu biliĢsel-davranıĢsal-duyuĢsal bir süreçtir. Bu bakıĢ açısına göre birey yaĢadığı çevreden ve günlük hayatında iletiĢime girdiği herkesten etkilenmektedir. Günlük rutininde insan bir çok stres verici durumla karĢılaĢmakta ve bunlarla etkili bir Ģekilde baĢa çıkmaktadır (Çekici, 2009). KarĢılaĢtığında bu stres verici durumlarla nasıl baĢa çıkacağını bilmesi için kiĢinin kendisini ne kadar tanıdığı ve hangi çözüm yolunu kullanacağını bilmesine bağlıdır. Etkili iletiĢim becerisi geliĢmiĢ 451 olan birey karĢılaĢtığı bu gibi durumları daha kolay bir Ģekilde çözebilecektir.Günümüzde kiĢisel sorunlar, hayal kırıklıkları, insanların ekonomik seviyelerinin düĢük olması vb. sorunlar gün geçtikçe insanların asabileĢmesine, olaylara karĢı tahammül sınırlarının düĢük olmasına, hoĢgörüsüzlüklere ve uzun sürelerde olumsuz davranıĢlara sebep olmaktadır. Bu çalıĢmanın amacı geleneksel spor yapan bireylerin sosyal problem çözme düzeylerinin nasıl Ģekillendiğini belirlemektir. YÖNTEM AraĢtırma Deseni AraĢtırma betimsel nitelikte olup, geleneksel spor yapan bireylerin sosyal problem çözme düzeylerine bakılmıĢtır. Bu çalıĢmada ―tarama modeli‖ düĢünülerek araĢtırmanın modeli oluĢturulmuĢtur. Tarama modelleri, geçmiĢte veya Ģu anda var olan bir durumu olduğu Ģekilde tanımlamayı amaçlayan araĢtırma modelidir. AraĢtırmanın konusu olan olay, kiĢi ya da nesne, kendi koĢulları içinde ve olduğu gibi aktarılmaya çalıĢılır. Bu koĢulları herhangi bir Ģekilde değiĢtirme, etkileme amacı yoktur (Karasar, 2009). ÇalıĢma Grubu Bu araĢtırmanın çalıĢma grubunu 2021 yılında Kırgızistan‘da geleneksel sporlardan Gökbörü, AĢık oyunu, Okçuluk ve Kırgız güreĢi yapan toplam 153 katılımcı oluĢturmaktadır. Tablo 1. AraĢtırma örneklemine dahil edilen katılımcı bilgileri Demografik DeğiĢkenlere Göre Cinsiyet YaĢ BranĢ N % Kadın 68 37.6 Erkek 85 47 20-30 yaĢ arası 29 16 31-40 yaĢ arası 38 21 41-50 yaĢ arası 49 27.1 51 yaĢ ve üzeri 37 20.4 Gökbörü 26 14.4 AĢık Oyunu 38 21 Okçuluk 48 26.5 Kırgız GüreĢi 41 22.7 Veri Toplama Araçları AraĢtırmaya katılan geleneksel spor yapan bireylerin demografik özelliklerini belirlemek amacıyla araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen ―KiĢisel Bilgiler Formu‖ kullanılmıĢtır. Bu form; cinsiyet, yaĢ ve yaptığınız spor branĢı, sorularından oluĢmaktadır. Ayrıca katılımcıların sosyal problem çözme düzeylerini amacıyla sosyal problem çözme ölçeği kullanılmıĢtır. Sosyal Sorun Çözme Envanteri 452 D‘Zurilla ve arkadaĢları (2002) tarafından oluĢturulmuĢ ve daha sonra gözden geçirilerek yenilenmiĢtir. Türkçe‘ye uyarlanan Gözden GeçirilmiĢ Sosyal Sorun Çözme Envanteri-Kısa Form 25 maddeden oluĢmaktadır. Maddeler 0 (hiç uygun değil) ile 4 (tamamen uygun) arasında olacak Ģekilde beĢli olarak derecelendirilmektedir. Gözden GeçirilmiĢ Sosyal Sorun Çözme Envanteri uzun ve kısa formu Eskin ve Aycan (2009) tarafından Türkçe‘ye uyarlanmıĢ ve geçerlik güvenirlik çalıĢmaları yapılmıĢtır. Yapılan çalıĢmaya göre kısa formun alt boyutları arasında iç tutarlık değerleri .62 ile .78 arasında değiĢmektedir. Test tekrar test katsayıları ise .61 ile .73 değerleri arasındadır (Eskin ve Aycan, 2009). Bu çalıĢmada ise Sosyal Sorun Çözme Envanteri için iç tutarlık katsayısı .85 olarak bulunmuĢtur. Verilerin Analizi AraĢtırmanın verileri istatistik yazılım programı JAMOVĠ 2.3.16.0 kullanılarak analiz edilmiĢtir. AraĢtırmada kullanılacak testlerin belirlenmesi için elde edilen puanlarının normal dağılım gösterip göstermediği çarpıklık katsayısı yöntemiyle (Büyüköztürk, 2018) incelenmiĢtir. Yapılan normallik testi sonucunda verilerin skewness değeri ―Sosyal Sorun Çözme Envanteri‖nde .948 olarak bulunmuĢtur. Dağılım normal olduğu için değiĢkenler arasındaki farklılaĢmayı belirlemede t-Testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), anlamlı bulunan F değeri için fark olan grupları belirlemede ise Post-Hoc testleri kullanılmıĢtır. Ġstatistikî analizlerde anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak seçilmiĢtir. BULGULAR Araştırma grubundan elde edilen veriler analiz edilerek aşağıda tablolar halinde sunulmuştur. Tablo 2. Katılımcıların Sosyal Sorun Çözme Envanteri Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri. Ölçek-Faktör N Min-Max x SS Sosyal Sorun Çözme Envanteri Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri 153 0-4 3.09 .57 Tablo 2. incelendiğinde katılımcıların aritmetik ortalamada sosyal sorun çözme puanı ortalamalarının yüksek olduğu tabloda görülmektedir. Tablo 3. Katılımcıların Sosyal Sorun Çözme Envanterinin Cinsiyet DeğiĢkenine Göre FarklılaĢma Durumları ĠliĢkisiz Örneklemler Ġçin t-Testi Bulguları. Ölçek Sosyal Sorun Çözme Envanteri SS Cinsiyet Kadın 2.96 .44 Erkek 3.20 .63 t p -2.682 .008* *(p<0,05) Tablo 3. incelendiğinde yapılan analizler sonucunda cinsiyet değiĢkeni bakımından katılımcıların Sosyal Sorun Çözme Envanterinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. 453 [t(151)= -2.682, p<.(05)]. Kadın katılımcıların sosyal sorun çözme puanlarının erkek katılımcıların sosyal sorun çözme puanlarından daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Tablo 4. Katılımcıların Sosyal Sorun Çözme Envanterinin YaĢ ve BranĢ DeğiĢkenlerine Göre FarklılaĢma Durumları Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları. Sosyal Sorun Çözme Envanteri Ölçek ve DeğiĢkenler YaĢ Durumu BranĢ x SS 20-30 yaĢ (a) 2.90 .34 31-40 yaĢ (b) 2.95 .47 41-50 yaĢ arası (c) 3.31 .68 51 yaĢ ve üzeri (d) 3.10 .56 Gökbörü (a) 3.06 .55 AĢık Oyunu (b) 3.06 .57 Okçuluk (c) 3.13 .61 Kırgız (d) 3.10 .54 GüreĢi F p 4.59 .004* .145 .933 Fark olan gruplar (Post-Hoc Testi) c – a, b – *(p<0,05) Tablo 4. incelendiğinde yaĢ değiĢkeni açısından katılımcıların yaĢ durumu değiĢkeni (F=4.59; p=.004; p<0,05.) Sosyal Sorun Çözme Envanterinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. 20-30 yaĢ ve 31-40 yaĢ grubu katılımcıların sosyal sorun çözme puanlarının 41-50 yaĢ grubu katılımcılara göre anlamlı bir biçimde düĢük olduğu ortaya çıkmıĢtır. BranĢ değiĢkeninde ise anlamlı bir farklılık bulunmamıĢtır. TARTIġMA VE SONUÇ Yapılan araĢtırma değerlendirilmeye alınan değiĢkenlere göre literatür bilgileri ıĢığında değerlendirilmeye çalıĢılmıĢtır. Geleneksel spor yapan bireylerin aritmetik ortalamada sosyal sorun çözme puanı ortalamalarının yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Bu durum geleneksel sporlarda usta çırak iliĢkisi, yardımlaĢma ve kültürü yaĢatıp geçmiĢten gelen özellikleri yansıtmasından kaynaklı olduğu söylenebilir. 454 Cinsiyet değiĢkeni bakımından kadın katılımcıların sosyal sorun çözme puanlarının erkek katılımcıların sosyal sorun çözme puanlarından daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Arslan (2009) lise öğrencileri üzerinde yaptığı araĢtırma sonucunda sosyal problem çözme becerisi değiĢkeninin probleme olumsuz yaklaĢım ve akılcı problem çözme boyutları bakımından cinsiyet faktöründe kız öğrenciler lehine olmak üzere farklılık bulgulamıĢtır. Kalafat (2010) benzer Ģekilde öğretmen adaylarının sosyal problem çözme becerilerinin cinsiyet faktörü bakımından farklılaĢmadığını ortaya koymuĢtur. Karslı (2019) lise öğrencileri üzerinde gerçekleĢtirdiği araĢtırmada, Karabulut ise (2019) ortaöğretim öğrencilerini örnekleme aldığı çalıĢmasında cinsiyet faktörünün farklılaĢmadığını tespit etmiĢlerdir. Ay (2015) lise öğrencilerinden oluĢan örneklem üzerinde gerçekleĢtirdiği araĢtırmada cinsiyet faktörünün anlamlı farklılaĢtığını; erkek öğrencilerin kız öğrencilere oranla problem çözme becerilerinin daha yüksek olduğunu bulgulamıĢtır. Dikmen (2019) ise üniversite öğrencileri üzerinde gerçekleĢtirdiği araĢtırma sonucunda sosyal problem çözme becerisinin olumsuz yönelim alt boyutunda cinsiyet bakımından kadın öğrenciler lehine; kaçınma boyutunda erkekler lehine anlamlı farklılıklar tespit etmiĢtir. YaĢ değiĢkeni açısından 20-30 yaĢ ve 31-40 yaĢ grubu katılımcıların sosyal sorun çözme puanlarının 41-50 yaĢ grubu katılımcılara göre anlamlı bir biçimde düĢük olduğu ortaya çıkmıĢtır. Ay (2015) lise öğrencilerinden oluĢan örneklem üzerinde gerçekleĢtirdiği araĢtırmada yaĢın anlamlı bir fark ortaya koymadığını tespit etmiĢtir. Bilge ve Arslan (2001) yaptıkları araĢtırmada öğrencilerin problem çözme becerilerini değerlendirmelerinin yaĢa göre farklılaĢmadığını belirlemiĢlerdir. Yine aynı Ģekilde, ĠĢmen (2001), Ġstanbul Üniversitesi‘nde okuyan 225 öğrenci (lisans-tezsiz yüksek lisans öğrencisi) üzerinde duygusal zeka ile problem çözme arasındaki iliĢkiyi incelediği araĢtırmasında 19 ve altı ile 26 ve üstü yaĢ gruplarında problem çözme becerisi algısının yaĢa göre farklılaĢmadığını araĢtırmanın sonuçlarında belirtmiĢtir. BranĢ değiĢkeninde ise anlamlı bir farklılık bulunmamıĢtır. Geleneksel sporların yapılması ve öğretilmesinin temelinde toplumun kültürünü yansıtan özelliklere sahip olması Ģeklinde yorumlanabilir. KAYNAK Arslan, Y. (2009). Lise öğrencilerinin algıladıkları sosyal destek ile sosyal problem çözme arasındaki ilişkinin incelenmesi. (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Ay, T. R. (2015). Lise öğrencilerinin anne-baba tutumlarının öğrencilerin sosyal problem çözme becerilerine ve depresyon düzeylerine etkisinin incelenmesi. (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul. Bilge F. ve Arslan A. (2001). Akılcı olmayan düĢünce düzeyleri farklı üniversite öğrencilerinin problem becerilerini değerlendirmeleri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(13), 7-18. Bilgin, A. (2010). Üniversite öğrencilerinin çeşitli değişkenlere ve denetim odağına göre problem çözme beceri algıları. (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim bilimleri, rehberlik ve Psikolojik danıĢma Anabilim Dalı, Ġstanbul. Büyüköztürk, ġ. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. 24. Basım. Ankara: Pegem Akademi. ģurčiĤ, N., Bjeljac, Ž., ve Brankov, J. (2020). Rural olympıcs as promoters of old folk sports and games. A. Trdina, M. R. Demir, T. Špindler, ve M. Rangus içinde, Bet on Health, Internatıonal Scıentıfıc Conference, October 29-30 2020, Book of Abstracts (s. 44-48). Brežice: Faculty of Tourism, University of Maribor. 455 Çekici, F. (2009). Problem çözme terapisine dayalı beceri geliştirme grubunun üniversite öğrencilerinin sosyal problem çözme becerileri, öfkeyle ilgili davranış ve düşünceler ile sürekli kaygı düzeylerine etkisi. (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana, Türkiye. D‘Zurilla, T. J., Nezu, A. M. ve Maydeu-Olivares, A. (2002). Manual for the Social Problem Solving InventoryRevised. North Tonawanda, NY: Multi-Health Systems. D‘Zurilla, T. J., Nezu, A. M. ve Maydeu-Olivares, A. (2004). Manual for the social problem solving ınventoryrevised. North Tonawanda, NY: Multi-Health Systems. Dikmen, C. (2019). Üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi oluşu ile sosyal problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Eskin, M. ve Aycan, Z. (2009). Gözden geçirilmiĢ sosyal sorun çözme envanteri‘nin Türkçeye (trssçe-g) uyarlanması, güvenirlik ve geçerlik analizi. Türk Psikoloji Yazıları, 12(23), 1-10. ĠĢmen, A. E. (2001). Duygusal zekâ ile problem çözme. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 13, 111-124. Kalysh, A., ve Asankanov, A. (2018). Aditional horseracing and sport games of Kazakhs and Kırghız in the 19th and the beginning of 20th Centuries. Journal of History, 1(88), 36-42. Karabulut, A.T (2019). Ortaöğretim öğrencilerinin anne ve babalarından algıladıkları duygusal istismarın sosyal problem çözme becerisi ile ilişkisinin incelenmesi. (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas. Karahüseyinoğlu, F. (2012). Kadim gelenek: geleneksel Türk sporları. Din ve Hayat Dergisi, 17, 48-51. Karasar, N. (2009). Araştırmalarda rapor hazırlama. Ankara: Nobel Yayınevi. Karslı, T. A. (2019). Lise öğrencilerinde üst biliĢsel farkındalık düzeyi ile problem çözme becerileri arasındaki iliĢkinin yaĢ ve ebeveyn eğitim durumu bağlamında incelenmesi. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 5(8), 317-333. Nalcıoğlu, Z. S. (2019). Geleneksel sporların ve oyunların müzelenmesi. C. Buyar, M. Türkmen, ve N. Useev içinde, Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları VIII Bildiri Kitabı (s. 127-140). KahramanmaraĢ: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve KahramanmaraĢ Belediyesi Yayını. ġener, O. A., Arslan, H., ve Ġmamoğlu, O. (2019). Türkiyede karakucak güreşinde ilgi seviyesinin araştırılması. Ed: C. Buyar, M. Türkmen, ve N. Useev içinde, Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları VIII Bildiri Kitabı (s. 283-297). KahramanmaraĢ: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve KahramanmaraĢ Belediyesi Yayını. Yüksel, R. (2012). Genç yetiĢkinlerde yaĢamın anlamı. Sakarya University Journal of Education, 2(2), 69-83. 456 OSMANLI DEVLETĠ‟NDE ĠSTANBUL BOĞAZI‟NDA YAPILAN SANDAL VE KAYIK YARIġLARI Ahmet YIGIT Prof. Dr. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü MUĞLA/TÜRKĠYE ayigit@mu.edu.tr Özet Türklerde spor faaliyetleri askerî faaliyetlerin bir parçası olarak yapılmıĢtır. Bedeni eğitmek savaĢa hazır tutmak, Orta Asya‘dan beri devam eden normal hayatın bir aktivitesi olarak değerlendirilmiĢtir. Orta Asya konum itibarıyla denize kıyısı olmadığından Türklerin deniz sporları ile tanıĢması, Anadolu‘nun fethinden ve kıyılara ulaĢılmasından sonra olmuĢtur. Bedenin güçlü olmasını hedefleyen çalıĢmalara ek olarak bu sporda baĢarılı olanların ön plana çıktığı ilk yarıĢların XVI. Yüzyılda Ġstanbul boğazında gerçekleĢtiği kayıtlarda mevcuttur. Ġstanbul boğazı düzenlenen kürek yarıĢlarının parkuru olmuĢtur. Devletin ümerasının katıldığı yarıĢlar Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid döneminde de artarak devam etmiĢtir. Ertuğrul gemisi personeli Uzak Doğu gezisinde ülke dıĢında yarıĢmaya katılıp baĢarı da elde etmiĢtir. XIX. yüzyılda Ġstanbul‘da çoğunluğu yabancıların ve gayr-i Müslimlerin oluĢturduğu Moda‘da ve Beykoz‘da kayık yarıĢları düzenlendiği arĢiv belgelerine yansımıĢtır. Ġlk yelken kulübü Ġngilizler tarafından Khalkedon Racing Club adıyla kurulmuĢtur. Londra ve Paris gibi Ģehirlerde yapılan gemicilik Ģenliklerinin Ġstanbul‘da da yapılması için Moda‘da yaĢayan Ġngilizler önemli adımlar atmıĢlardır. Devlet erkanı ve Müslüman halk tarafından destek gören bu görüĢ üzerine ilk yarıĢlar 1859 tarihinde Büyükada‘da düzenlenmiĢtir. Daha sonra Ġngilizler tarafından Kadıköy Moda Burnu‘nda kürek ve yelken yarıĢları gerçekleĢtirilmiĢtir. YarıĢlar 1861, 1872, 1875 yıllarında tekrar edilmiĢtir. II. Abdülhamid döneminde de yarıĢlara devam edilmiĢtir. YarıĢ programları, yarıĢla ilgili uyarılar ve alınan tedbirler arĢiv belgelerine yansımıĢtır. II. MeĢrutiyet sonrasında yarıĢlara saltanat mensupları da izleyici olarak katılmıĢlardır. Balkan savaĢları dolayısıyla kesintiye uğrayan yarıĢlar bozgunun etkisiyle ülke içindeki yeis havasını dağıtmak amacıyla 1913 yılında tekrar tertip edilmeye baĢlanmıĢtır. Donanma Cemiyeti‘nin önderliğinde daha sağlıklı ve dinamik gençler yetiĢtirme ideali Bahriye Nezareti tarafından yarıĢlar teĢvik edilmiĢtir. YarıĢlara padiĢah baĢta olmak üzere devlet erkanı destek vermiĢtir. Gençlerin okullarda spor ile uğraĢması ve uluslararası yarıĢlara katılması devlet ve halk nezdinde olumlu destekler almıĢtır. Özellikle iktidarda bulunan ittihatçılar halkın moralini yükseltmek amacıyla yarıĢlara büyük destek vermiĢlerdir. Anahtar kelimeler: Ġstanbul Boğazı, Moda, Beykoz, Kayık YarıĢı, Sandal YarıĢı, Osmanlı Devleti 457 GĠRĠġ Ġstanbul‘un fethinden sonra Boğaziçi‘nde kıyılar arasında ulaĢım kayıklar vasıtasıyla sağlanmıĢtır24. Ġstanbul iskeleleri arasında iĢleyen deniz araçları kayık, pereme ve mevnadır. Peremeler XVI. ve XVII. Yüzyılda en çok yolcu taĢıyan araçlardır. Kayıklar ise XVII. yüzyılda zahire baĢta olmak üzere malzeme ve daha sonraki dönemlerde de yolcu taĢımaya baĢlamıĢlardır. Kayıkçılık bir nizama bağlanmıĢ ve senet sahibi olmayanların kayıkçılık yapmasına izin verilmemiĢtir25. Osmanlı Devleti‘nde donanmanın güçlenmesine paralel bir Ģekilde kürekçilik de geliĢimini sürdürmüĢ, bu geliĢimin bir sonucu olarak XVI. yüzyıldan itibaren Ġstanbul Boğazı‘nda kürek yarıĢları tertip edilmeye baĢlanmıĢtır. III. Murat‘ın saltanatı zamanına tesadüf eden ilk yarıĢlar, 159126 yılının Haziran ayında gerçekleĢmiĢtir. Bu yarıĢlara veziriazam, vezir, yeniçeri ağası ve rikab-ı hümayun ağaları gibi devlet ricaline ait 25 kayık katılmıĢ ve Veziriazam Sinan PaĢa‘nın kayığı yarıĢlarda birinci olmuĢtur27. IV. Mehmed döneminde, Kadıköy‘de yapılan kayık yarıĢında ġehzade Mustafa‘nın kayığı birinci gelmiĢtir. Kürekçisine 30 akçe yevmiye bağlanmıĢ, kayığa değerli ipek kumaĢlar asılmıĢtır. Ayrıca yarıĢtaki diğer kürekçilere de on beĢer kuruĢ verilmiĢtir28. Belge ve bilgi açısından eksiklik olmakla beraber, özellikle Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid‘in saltanatları zamanında, Boğaziçi düzenlenen kürek yarıĢlarının bir parkuru olmaya devam etmiĢtir. Ülke içindeki bu yarıĢlardan baĢka Türklerin yurt dıĢında modern anlamda ilk kürek yarıĢına katılmaları ise, Ertuğrul gemisi personelinin Uzakdoğu ziyaretleri esnasında Singapur‘da düzenlenmekte olan 1889 yılındaki kürek yarıĢına katıldıkları ve birincilik kazandıkları yarıĢmadır29. 28 Rebiülahir 1275/5 Aralık 1858 tarihli kayıtta Ali Galib PaĢa'nın kayığına Ġngiliz vapuru "Helen ForĢi'nin çarpması sonucu vefatı ve olayın teferruatıyla tahkiki yapılmıĢtır. Olayda iki rivayet vardır. Koca ReĢit PaĢa‘nın oğlu Damat Ali Galip PaĢa bir gece Yeniköy‘deki bir davetten Balta Limanı‘ndaki yalısına dönerken, paĢanın kayığı bir Ġngiliz vapuruyla karĢılaĢmıĢtır. Bir rivayete göre vapur kayığa çarpmıĢ diğer bir rivayete göre ise vapurun çarpacağını zannederek paĢa denize atlamıĢtır 30 . Ali Galib PaĢa'nın yanında bulunanların ve Ġngiliz kaptanın olay hakkındaki ifadeleri alınmıĢtır. Olayda suçsuz görülen PaĢa‘nın Kethüdası Hakkı Bey, Halil Ağa, ġevki Ağa ile iki kayıkçısı ve BaĢkürekçi Ġbrahim beylerin tahliyeleri kararlaĢtırılmıĢtır. Bu hadise üzerine Boğaziçi'nde, geceleri beylikçi vapurlarından (Beylere ait vapurlar) baĢka tüm vapurların seyrinin, tekne yarıĢlarının yasaklanması ve bu konuda çıkarılacak kanunun ilan edilmesi, kanuna uymayanların Ertan Ün, “İstanbul Tarihinde Taşıt: 5 Kayıklar”, Hayat Tarih Mecmuası Sayı 12, İstanbul 1969, s.39 vd. Geniş bilgi için bkz. Cengiz Orhonlu, “Osmanlı Türkleri Devrinde İstanbul’da Kayıkçılık ve Kayık İşletmeciliği”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi Dün/Bugün/Yarın, S.99-100-101, İstanbul 2005, s.118-128; Ayrıca bkz. Cengiz Orhonlu, “Osmanlı Türkleri Devrinde İstanbul’da Kayıkçılık ve Kayık İşletmeciliği”, Tarih Dergisi C.XVI. S.21, İstanbul 1966, s.109-131. 26 Halim Baki Kunter eserinde hicri 999 tarihi 1590-1591 yılına denk gelirken 1579 yılı olarak göstermiĢtir. Bkz. Halim Baki Kunter, Eski Türk Sporları Üzerine Araştırmalar, Ġstanbul 1938, s. 61. 27 ―Kürek‖, Morpa Spor Ansiklopedisi, C.4, Ġstanbul 1997, s.43; Âtıf Kahraman, Osmanlı Devlet‘inde Spor, Ankara 1995, s. 682; Kemalettin Kuzucu, ―Ġstanbul‘un Spor Tarihi ve Mekânları‖, Antik Çağ‘dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 4, Ġstanbul 2015, s. 514; N. Enderunlu, Bu muhteĢem ziyafetin ertesi günü köĢkün önünde kayık yarıĢları tertiplendi. Harem iskelesi ve köĢkün önü seyre gelen ahali kayıkları ile doldu. YarıĢta Sinan PaĢa‘nın kayığı birinci, Serdar Ferhat PaĢanın kayığı ikinci geldi. Üçüncü gün ziyafetten sonra cirit ve harp oyunları seyredildi. Bkz. N. Enderunlu, https://core.ac.uk/download/pdf/38306286.pdf 28 Doğan Yıldız, Çağlarboyu Türkler’de Spor, İstanbul 2002, s.131. 29 ―Kürek‖, Morpa Spor Ansiklopedisi, s. 43; Cem Atabeyoğlu, ―Tanzimat‘tan Cumhuriyet‘e Spor‖, Tanzimat‘tan Cumhuriyet‘e Türkiye Ansiklopedisi, C. 6, Ġstanbul 1985, s. 1517. 30 Halûk Y. Şehsuvaroğlu, “Tarihten Sayfalar, Boğaziçinde Yalılar, Kayıklar ve Vapurlar”, s.1 24 25 458 cezalandırılması kararlaĢtırılmıĢtır 31 . Aynı konuda 8 Cemaziyelevvel 1275/14 Aralık 1858 tarihli kayıtta geceleri, Boğaziçi'nde Beylikçi vapurları haricindeki gemilerin seyrinin, kayık yarıĢlarının yasaklandığı ve diğer emniyet tedbirlerinin alınması için bir kanun hazırlanması çalıĢmaları baĢlatıldığı bildirilmiĢtir. Çıkarılacak kanunnamenin gereken yerlere ilanı ile uyarıların yapılmasına dair yazı gönderilmiĢtir32. Bu belgeden Boğaziçi‘nde yarıĢların organize edildiği ve gece kayıklar ile gezilerin yapıldığı anlaĢılmaktadır. Nitekim 28 Cemaziyelevvel 1276/23 Aralık 1859 tarihli belgede Büyükada ve Heybeliada'da yapılan kayık yarıĢlarında niza ve yolsuzluk yapıldığı ve bundan dolayı bu tür olaylara müsaade edilmemesine dair yazı gönderilmiĢtir33. Belgede yapılanlar hakkında ayrıntı verilmemiĢtir. XIX. yüzyıldan itibaren Moda Ġstanbul‘un en seçkin semtlerden birine dönüĢürken nüfusunun çoğunluğunu gayr-i Müslimler oluĢturmaktaydı. Kentin ilk yelken kulüplerinden Khalkedon Racing Club Moda‘da yaĢayan Ġngiliz Levantenler tarafından kurulmuĢtur34. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Ġstanbul‘da yaĢayan Ġngilizlerin giriĢimleriyle, Londra ve Marsilya gibi önemli Avrupa kentlerinde yapılmakta olan gemicilik Ģenliklerinin (regatta) benzerleri, Ġstanbul‘da da düzenlenmeye baĢlamıĢtır35. Bu bağlamda dönemin Ġngiltere elçisi Sir Henry Lytton Bulwer‘in giriĢimleri ve yönetiminde olmak üzere, 1861 yılında, Kadıköy Moda Burnu‘nda kürek ve yelkenli yarıĢları yapılmıĢtır36. ArĢiv belgelerine ise 26 Cemaziyelevvel 1286/3 Eylül 1869 tarihli yazı ile Büyükada'da Ağustosun 15. günü kayık yarıĢı yapıldığı ve bu hususta tertip komitesi tarafından arzuhal verildiği görülmektedir37. 1872 ve 1875 yıllarında da Kadıköy Moda Burnu‘nda yarıĢlar tertip edilmiĢtir38. Daha sonraki süreçte o günü yaĢayan Semih Mümtaz gazetesinde bu olayı köĢe yazısı olarak yayınlamıĢtır. Rumi Ağustos‘un 19. Günü II. Abdülhamüd‘in tahta çıkıĢ gününe denk gelmektedir. O günün gecesi ülkede Ģehrâyin yani donanma yapılırdı. Gündüzleri de öğlenden evvel Moda‘da kayık yarıĢları yapılırdı. Ġstanbul Ģehri yerinden oynardı. Deniz sevenler kayıklarla, sandallarla ve ġirket-i Hayriye vapurlarıyla deniz üzerine serilip yarıĢı seyrederlerdi. YarıĢ alanı çevresini zabıta sandalları çevirirdi. YarıĢçıları 31 BOA, A.}MKT.MVL. 103/67. BOA, A.}MKT.MVL. 103/93. 33 BOA, HR.MKT. 310/75. 34 Bengi Su Ertürkmen Aksoy, İstanbul Kent Mekânlarında ―Yüksek Sosyete‖ İletişim Ağı ve Modernlik Halleri, 1856-1896, , Ankara 2019, s. 140, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü BasılmamıĢ Doktora Tezi; Doğan Kuban, İstanbul Bir Kent Tarihi Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, (Çev. Zeynep Rona), Ġstanbul 2000, s. 365; İstanbul‘da Deniz Sefası: Deniz Hamamından Plaja Nostalji, (Yay. Haz. Z. Ögel-G. Tanman-E. AlıĢık), Ġstanbul 2018, s. 352. 35 B. S. Ertürkmen Aksoy, İstanbul Kent Mekânlarında ―Yüksek Sosyete‖ İletişim Ağı ve Modernlik Halleri, 1856-1896, Ankara 2019, s. 219-220, 234-235. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü BasılmamıĢ Doktora Tezi, 36 Bengi Su Ertürkmen Aksoy-NeĢe Gurallar, ―19. Yüzyılın Ġkinci Yarısında Ġstanbul Gemicilik ġenlikleri: Büyükada (Prinkipo) Regattaları ve Adanın DönüĢümü‖, Metu Journal of the Faculty of Architecture, C. 37, S. 1 2020, s. 128-139. 37 BOA, İ.DH. 594/41381. 38 B. S. Ertürkmen Aksoy-NeĢe Gurallar, ―19. Yüzyılın Ġkinci Yarısında Ġstanbul Gemicilik ġenlikleri: Büyükada (Prinkipo) Regattaları ve Adanın DönüĢümü‖, Metu Journal of the Faculty of Architecture, C. 37, S. 1, 2020, s. 128-139. 32 459 serbest bırakırlardı. Ġnzibat tertibat alır aksaklıklara anında müdahale ederdi39. Sermet Muhtar ise köĢe yazısında Ġstanbul‘da kayık yarıĢlarının üç yerde yapıldığını bunların, Moda, Büyükdere ve Beykoz olduğunu belirtmektedir. En iyi yarıĢların Moda vapur iskelesi hizasından KalamıĢ koyuna doğru yapılan olduğunu belirtmektedir40. 12 ġaban 1297/20 Temmuz 1880 tarihli yazılarda her yıl Büyükada‘da yarıĢların adet üzere düzenlendiği ve bu yıl düzenlenecek kayık yarıĢlarının halk ve devlet açısından ilgi görmesi için baĢta padiĢah himayesinde düzenlenmesi ve Ģehzadelerin katılımının sağlanması istenmiĢtir 41. Geleneksel yapılan yarıĢlar genelde Ağustos ila Eylül aylarında gerçekleĢtirilmiĢtir. PadiĢah himayesinde tertip edilen ve Ģehzadelerin katılımı ile ilginin arttığı yarıĢlar için 27 Zilkade 1299/10 Ekim 1882 tarihli yazı ile devletten yarıĢlarda kullanılmak üzere filika ve roketler verilmesi istenmiĢtir42. Yine 27 Zilkade 1299/10 Ekim 1882 tarihli kayıtta Prens Royal Dohi, padiĢah tarafından bir gün sonra tarih belirtilerek 11 Ekim 1882 günü akĢam yemeğine davet edilmiĢtir. Yazının devamında ise Prensin kayık yarıĢlarını takip etmek istediği bunun için sefaretten iki gün önceden gerekli tedbirlerin alınmasına dair yazı gönderildiği anlaĢılmaktadır43. 4 Zilkade 1301/26 Ağustos 1884 tarihinde yarıĢların Tarabya'da yapıldığı ve yapılacak sandal yarıĢı programı ilan edilmiĢtir44. Fakat arĢiv belgeleri arasında bu program verilmemiĢtir. Sadece ilan edildiği belirtilmiĢtir. Daha önceki yazıĢmalardan her yıl yapıldığı anlaĢılan Büyükada yarıĢlarının 6 Zilhicce 1305/14 Ağustos 1887 tarihinde gerçekleĢtirileceğine dair yazı gönderilmiĢtir45. Bu hususta baĢka bir bilgi verilmemiĢtir. Düzenlenen yarıĢlara yabancı devlet adamlarının ilgilerinin arttığı anlaĢılmaktadır. 15 Zilkade 1305/24 Temmuz 1888 tarihinde gönderilen yazı ve telgraf ile Ağustosun 27‘sinde düzenlenecek olan büyük bir gemi yarıĢına Ġngiliz prensinin izleyici ve Sürpriz isimli gemisinin de yarıĢa katılacağı bildirilmiĢtir46. 29 Zilkade 1305/7 Ağustos 1888 tarihli yazı ile 15 Ağustos günü Büyükada kayık yarıĢlarına gelecek olan Dük de Edinburg'un karĢılanması için protokol açısından nelerin yapılması gerektiği Adalar kaymakamlığı tarafından gönderilen yazı ile merkezden sorulmuĢtur47. Bu yazıya ne cevap verildiği belirtilmemiĢtir. Belgelerde yarıĢın yapılıĢ Ģekillerine dair örnekler mevcuttur. 7 Ağustos 1888 tarihli olup 27 Ağustosta Büyükada'da yapılacak kayık yarıĢlarında Ġdare-i Tahlisiye sandallarının da (cankurtaran) bulundurulması için Liman Riyaseti'ne emir verilmesine dair Sadaret'e verilen Fransızca arizanın tercümesi yapılmıĢtır48. Semih Mümtaz S., “Eski Donanmalara Dair”, Evvel Zaman İçinde, Akşam Gazetesi, 14 Ağustos 1950 tarihli köşe yazısı. 40 Sermed Muhtar Alus, “Dünden Bugüne Kalamış Koyu”, Akşam Gazetesi (Taha Toros Arşivi 501695) 41 BOA, Y.MTV. 4/48; 12 Şaban 1297 tarihli belge için bkz. BOA, MF.MKT. 65/80. 42 BOA, MB.İ. 107/159. 43 BOA, Y.PRK.EŞA. 3/37. 44 BOA, Y.PRK.M. 2/24. 45 BOA, HH.İ. 71/49. 46 BOA, Y.PRK.PT. 3/86. 47 BOA, Y.PRK.ŞH. 3/2; Aynı hususta 1 Zilhicce 1305/9 Ağustos 1888 tarihli yazı için bkz. BOA, DH.MKT. 1530/107. 48 BOA, HR.TO. 587/10. 39 460 5-6 Safer 1308/20-21 Eylül 1890 tarihli yazıyla daha önce Moda'da düzenlenmesi kararlaĢtırılmıĢ kayık yarıĢının gerçekleĢtirildiği bildirilmiĢtir 49. Moda Burnu'nda icra olunan kayık müsabakalarının Üsküdar Kumandanı ve Bahriye Nazırı‘nın gönderdiği yazılarda, yarıĢların intizam ile icra olunduğu bildirilmiĢtir 50 . II. Abdülhamid devrinin özelliklerine uygun olarak yarıĢlarda herhangi bir problem çıkmaması için özellikle tedbirler alınmakta ve yarıĢların bitmesinden sonrada bilgilendirme yazıları gönderilmektedir. Bu yarıĢlara iliĢkin arĢiv belgelerine yansıyanlar, daha ziyade yarıĢ alanında alınması gereken inzibati tedbirlerine iliĢkindir. Her yıl yapıldığı anlaĢılan kayık yarıĢlarının 21 Muharrem 1309/27 Ağustos 1891 tarihli vefat eden Rum patriğinin cenaze merasiminin yapılabileceği, bu yüzden ertelenen kayık yarıĢları için Ortodoksların Ģükran duyacağı bildirilmiĢtir. Cenazenin resmi törenin Cibali‘ye kadar yapıldığı oradan cenazenin Balıklı‘ya nakl olunacağı bilgisi pusula ile gönderilmiĢtir51. Yunan sefiri, Rum Patriği‘nin cenaze alayı dolayısıyla kayık yarıĢının tehir edilmesi talebini içeren özel mektubu sadarete göndermiĢtir 52 . 21 Muharrem 1309/27 Ağustos 1891 tarihli yazı ile her yıl gerçekleĢtirilen kayık yarıĢları patriğin ölümü ve cenaze merasimim dolayısıyla tehir edilmiĢtir53. YarıĢların tehir edildiği bldirilmiĢ fakat aynı yıl içinde ne zaman yapıldığına dair bilgi mevcut değildir. Ġstanbul dıĢında Ġzmir‘de de kayık yarıĢları düzenlenmiĢtir. 16 Zilkade 1309/12 Haziran 1892 tarihli yazı ile 13 Temmuz 1892 tarihinde Ġzmir'de yapılacak kayık yarıĢları hakkındaki program Ġzmir Liman Ġdaresi tarafından Bahriye Nezareti'ne gönderilmiĢtir. YarıĢların saatleri, kürekçi adetleri ve yarıĢılacak mesafe programda verilmiĢtir54. 12 Zilkade 1312/7 Mayıs 1895 tarihinde gönderilen yazı ile 21 Mayıs 1895 tarihinde Kale-i Sultani'de (Çanakkale) yapılacak sandal yarıĢlarına hazırlıkların yapılması istenmiĢtir. YarıĢlara konsoloslar, yerli ve ecnebi bir takım Ģahıslar ile muhafız paĢaların da katılacağı bildirilmiĢtir. Bolayır vapurunda askeri bando takımının toplanması isteği kayıtlara geçmiĢtir55. Ġstanbul‘da aynı yıl içinde her yıl adet olduğu üzere kaydı ile farklı yerlerde padiĢahın himayesinde birden çok yarıĢ organizasyonu düzenlenmiĢtir. 13 Zilhicce 1310/28 Haziran 1893 tarihli yazı ile kayık yarıĢının 17 Ağustos tarihinde Moda'da yapılması kararlaĢtırılmıĢtır 56. 25 Muharrem 1311/8 Ağustos 1893 tarihli yazı ile de 9 Eylül 1893 tarihinde Büyükdere'de yapılacak kayık yarıĢı için izin talep edilmiĢtir57. 15 Safer 1311/28 Ağustos 1893 tarihli yazıda Pazartesi günü Kadıköy Moda Burnu'nda yapılacak kayık yarıĢı programı takdim edilmiĢtir. YarıĢın güzergahı mesafeler ve yarıĢ hakemleri için konulan vapurlar bir harita ile verilmiĢtir. Burada yarıĢ mesafeleri, saati, verilen ödüller hepsi kayıtlıdır58. YarıĢlarda taĢkınlıklar yapıldığına dair kayıt tutulmuĢtur. 16 Safer 1311/29 Ağustos 1893 tarihli yazıda Moda'da icra edilen kayık yarıĢlarında silah kullanılmaması hususu görevlilere özellikle tembih edilmiĢtir. Kayık sahipleri ile kürekçi olan hamlecilerin rovelver taĢıdıklarına dair duyumlar alınmıĢtır. Silahlar ile rakip kayıkların su altındaki kısımlarına ateĢ edilip delikler oluĢması 49 BOA, Y.PRK.ASK. 65/6: BOA, Y.PRK.ASK. 65/15. BOA, Y.PRK.ASK. 65/6. 51 BOA, Y.A.HUS. 250/49. 52 BOA, HR.TO. 312/124. 53 BOA, İ.DH. 1241/97248. 54 BOA, Y.MTV. 63/77. 55 BOA, Y.PRK.ASK. 105/3. 56 BOA, Y.MTV. 79/59. 57 BOA, Y.PRK.EŞA. 18/42. 58 BOA, Y.PRK.ASK. 94/21. 50 461 ve su almaları temin edilmeye çalıĢılmaktadır. YarıĢlardan sonra da herhangi bir olay olmadığına kayık ve sandallarda silah saklanılmasının önüne geçilmesine dair tedbir alındığı bildirilmiĢtir59. Siyasi içerikli olmakla beraber Mısır Hidivi‘nin kardeĢinin düzenlenen olimpiyatlara katılmasına dair Ġstanbul‘a bilgiler ulaĢmıĢtır. 4 ġevval 1313/19 Mart 1896 tarihli yazıyla Hidiv'in kardeĢinin tertiplenen olimpiyat oyunları esnasında yapılacak kayık yarıĢlarına iĢtirak etmek üzere Kaloks isimli vapuruyla Atina'ya gideceği bildirilmiĢtir60. 13 Muharrem 1315/14 Haziran 1897 tarihli Ecnebi kayık yarıĢlarına Osmanlıların, Avusturyalıların, Ġtalyalıların ve Hollandalıların katıldığını ve yarıĢların neticesi hakkında bilgi içeren Selanik'den Londra'da bulunan Rowenson'a gönderilen telgrafın sureti arĢiv kayıtları arasında yer almıĢtır61. 17 Rebiülevvel 1315/16 Ağustos 1897 tarihli yazı ile 22 Ağustos 1897 tarihinde Ağustosun üçüncü Pazar günü Ayastefonos'da Ġngiltere Sefareti tercümanının baĢkanlığında oluĢturulan komite ile kayık ve sandal yarıĢları yapılacağı Küçük Çekmece kaymakamlığınca bildirilmiĢtir62. Ġstanbul‘da Boğaz‘ın dıĢında kayık yarıĢları düzenlenmiĢtir. 5 Rebiülahir 1316/23 Ağustos 1898 tarihli kayıt ile Büyükada'da Cumartesi günü kayık yarıĢı yapılacağı, Mösyö Kastlı ve arkadaĢları tarafından haber verildiğinden, olayın aydınlanması hususunda Adalar Kaymakamlığı'ndan, Kaymakam ReĢid imzalı sadarete yazı gönderilmiĢtir 63 . Ġki gün sonra 7 Rebiülahir 1316/25 Ağustos 1898 tarihli yazı ile Büyükada'da Cumartesi günü icrası düĢünülen kayık yarıĢına padiĢah tarafından müsaade edildiği bildirilmiĢtir. Müsaade edilirken Ağustos‘un 15. günü tertip edilen yarıĢ gibi olması yönünde tenbihatta bulunulmuĢtur64. 20 Rebiülahir 1319/6 Ağustos 1901 tarihli Büyükada'da yapılacak kayık yarıĢının padiĢah himayesinde icrası için yat kulübü reisinin takdim ettiği ariza hakkında Bahriye Nezareti'nin yazısı mevcuttur. Yat kulübü reisinin üç sene evvel tertip edilen kayık yarıĢları gibi demesi üç yıl süresince yarıĢ tertip edilmediği anlamına gelmektedir65. Donanma cemiyetinin yarıĢlarda aktif görev aldığı yarıĢları izlemek isteyenlere özellikle duyurulmaya çalıĢılmıĢtır. 10 ġaban 1328/17 Ağustos 1901 tarihli Moda civarında tertibi mukarrer kayık yarıĢının Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti tarafından tertip olunduğunun ilanı istenmiĢtir66. Sosyal faaliyet olarak bu dönemde savaĢlarda yaralanan askerlere yardıma matuf, mali kaynak temin etmeyi hedefleyen yarıĢlar düzenlenmiĢtir. 3 Receb 1340/2 Mart 1902 tarihli malul askerler yararına, Malulin-i Askeriye-i Muavenet Heyeti tarafından Beykoz parkında kayık yarıĢları tertip 59 BOA, Y.MTV. 81/152. BOA, Y.A.HUS. 348/21; 16 Mart 1896 Mısır: Hidiv’in kardeşinin olimpiyat oyunları esnasında yapılacak kayık yarışlarına iştirak etmek üzere kendisine ait Kaloks adlı vapurla Atina'ya geleceği işarı için bkz. BOA, HR.SYS. 1003/9. 61 BOA, Y.MTV. 160/69. 62 BOA, BEO 994/74490; Tarihler birbirine uymamaktadır. 7 Rebiülahir 1315/5 Eylül 1897 tarihli Ayastefanos'ta icra edilecek kayık yarışları ve deniz eğlenceleri hususunda Küçükçekmece Kaymakamı Rasih imzasıyla Şehremaneti'ne telgraf gönderilmiştir. Bkz. BOA, Y.MTV. 166/135. 63 BOA, BEO 1182/88584. 64 BOA, BEO 1183/88665. 65 BOA, Y.MTV. 219/47; 7 Cemaziyelevvel 1319/22 Ağustos 1901 tarihli belge için bkz. BOA, Y.MTV. 220/51. 66 BOA, BEO 3794/284488. 60 462 edilmiĢtir. YarıĢın ayrıntıları verilmemiĢtir. YarıĢlar sonrasında yapılan iĢlemlerle ilgili sadarete rapor sunulmuĢtur67. 28 Ağustos 1324/10 Eylül 1908 tarihli Moda Körfezi'nde icra olunacak kayık yarıĢına dair, Ġstanbul Polis Müdüriyeti‘ne pusula yazılmıĢtır 68 . Pusulada açıklayıcı herhangi bir ibare bulunmamaktadır. MeĢrutiyetin ikinci kez ilanına yönelik yapılan kutlamalar çerçevesinde 12 Eylül 1908‘de Moda‘da kayık yarıĢları düzenlendiği anlaĢılmaktadır 69 . Moda'da gerçekleĢtirilecek kayık yarıĢlarına Ģehzadeler Ġbrahim Tevfik Efendi ile Burhaneddin Efendi'nin katılacakları bildirilmiĢ ayrıca Ertuğrul Korvetine ait bando takımının da sabah erkenden saatlerde yarıĢ mahalline gönderilmesi istenmiĢtir 70 . Daha sonra gönderilen kayıtta Moda‘da gerçekleĢtirilecek yarıĢ için ve Mösyö Rali'nin Fenerbahçe'deki hanesinde 16 Eylül 1908 tarihinde verilecek konsere Ertuğrul Korveti bando takımının gönderilmesi talep edilmiĢtir71. Kısaca Donanma Cemiyeti olarak anılan ve 19 Temmuz 1909 tarihinde kurulan cemiyetin asıl maksadı, topladığı bağıĢlarla Osmanlı donanmasını güçlendirmekti. Ayrıca cemiyet, II. MeĢrutiyet Dönemi boyunca, gelir temin edecek pek çok spor müsabakası düzenlenmiĢtir. Bu spor müsabakalar arasında temaĢaya yönelik deniz sporlarına ait olanları ön plana çıkmıĢtır72. 11 ġaban 1328/18 Ağustos 1910 tarihli Moda civarında yapılacak kayık yarıĢının PadiĢah'ın himayesinde bulunan tam adıyla Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti'nce düzenlenmekte olduğu ve bunun da özellikle padiĢah himayesinde yapıldığı ilan edilmiĢtir73. Aynı tarihli bir baĢka yazı ile Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti tarafından, Moda'da düzenlenecek kayık yarıĢının, cemiyetin zaten padiĢahın himayesinde olmasından dolayı, padiĢahın himayesinde olduğunun ayrıca belirtilmesine gerek olmadığı bildirilmiĢtir 74 . YarıĢlar esnasında misafirler için Ertuğrul Vapuru‘nda bir ziyafet verildiği ve 15 Ramazan 1328/20 Eylül 1910 tarihli yazı ile ziyafetin masraflarının Hazine tarafından iĢlemlerinin yapılması istenmiĢtir75. Cemiyet tarafından 1913 yılından itibaren balkan savaĢlarında yaĢanan yenilgiler dolayısıyla halkın moralini arttırmak için yarıĢlar düzenlenmiĢtir. Balkan savaĢları sonrasında gelen yenilgiler ve toprak kayıpları ordudaki askeri eğitim kusurlarını açığa çıkarmıĢtır 76. Özellikle spor müsabakaları baĢta olmak üzere gençleri spora özendirmeye yönelik faaliyetler tertip edilmiĢtir. 1913 yılındaki Moda deniz yarıĢlarını tanzim ve idare etmek üzere bir komite teĢkil edilmiĢ ve bu komite muhtelif BOA, DH.HMŞ. 4/4. BOA, ZB. 383/100. 69 Oya Dağlar, ―II. MeĢrutiyet‘in Ġlanının Ġstanbul Basını‘ndaki Yansımaları (1908)‖, İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S. 38, 2008, s. 154. 70 BOA, BEO 3395/254577; BOA, İ..HUS. 169/25; 29 Ağustos 1324/11 Eylül 1908 tarihli kayıtta Moda'da yapılacak kayık yarışmasında şehzadelerin de bulunacağından gerekli önlemlerin alınması istenmiştir. Bkz. BOA, ZB. 621/157. 71 BOA, İ.HUS. 169/27. 72 Selahittin Özçelik, Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Ankara 2000, s. 13, 186. 73 BOA, İ.MBH. 3/36. 74 BOA, MB.İ. 145/67; Aynı husus 13 Şaban 1328/20 Ağustos 1910 tarihli yazı ile tekrar edilmiştir. Bkz. BOA, DH.MUİ. 138/26. 75 BOA, MB.İ. 146/64; BOA, HH.İ. 236/16. 76 Bu konuda geniĢ bilgi için bkz. AyĢe Zamacı, ―Osmanlı Spor Tarihine Bir Katkı: Moda Ve Beykoz Deniz YarıĢları (1913)‖, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi Journal of Atatürk and the History of Turkish Republic S. 9, 2021, s. 159-188. 67 68 463 komisyonlara bölünmüĢtür77. Dönemin arĢiv belgelerinde bu konuda fazla ayrıntı bulunmaz iken yayın yolu ile yani basın vasıtasıyla halkı bilgilendirmelere daha çok önem verilmiĢtir. 1913 yılındaki Moda kürek yarıĢları basın yolu ile geniĢ kitlelere ulaĢtırılmaya çalıĢılmıĢtır. Dönemin önemli basın organlarından Tanin gazetesinde hemen hemen her gün yarıĢlar hakkında yazı ve ilan yer almıĢtır 78. Bu yayınlar esas alınarak 1913 yılı Moda kayık yarıĢları bazı çalıĢmalarda, ilk ciddi veya ilk resmî kürek sporu faaliyeti olarak nitelendirilir79. YarıĢ programı basın yoluyla ilan edilip müsabaka Ģekilleri ve kurallar ile verilecek ödüller de yayınlanmıĢtır80. 8 ġaban 1331/13 Temmuz 1913 tarihli yazı ile 1910 yılında gerçekleĢen Bigados depremzedeleri yararına ġevki Bey tarafından Beykoz‘da Ġbrahim PaĢa korusunda düzenlenen kayık yarıĢlarından elde edilen 48 Ġngiliz lirası paranın Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyetine verilmesi istenmiĢtir. Aynı yerde bir önceki yıl da, geliri 1912 yılında yaĢanan deprem felaketinden zarar görenlere tahsis edilmek üzere, bir kayık yarıĢı planlanmıĢ ancak bu yarıĢ gerçekleĢtirilememiĢtir 81 . Beykoz yarıĢları, 1 ġubat 1913 tarihinde Ġstanbul‘da kurulmuĢ olup, iktidarda bulunan Ġttihat ve Terakki Partisi‘nin desteklediği Müdafaa-i Milliye Cemiyeti tarafından organize edilmiĢtir82. 10 Ekim 1913 Cuma günü yapılması planlanan yarıĢ programı basın yoluyla ilan edilmiĢtir. YarıĢlarla ilgili talimat yayınlanıp 24 kategoride yapılması planlanmıĢtır 83 . Cemiyetler tarafından 7 Ekim 1921 tarihinde yine Beykoz‘da kayık yarıĢları tertip edilmiĢtir84. 8 Safer 1340/11 Ekim 1921 tarihli yazı ile Malulin-i Askeriye'ye Muavenet Cemiyeti'nin Beykoz Parkı'nda malul gaziler yararına düzenlediği kayık yarıĢının zabıtaca engellendiği sadarete Ģikayet edilmiĢtir85. Aynı olayın bir benzeri sekiz ay sonra da tekrar etmiĢtir. 18 ġevval 1340/14 Haziran 1922 tarihli Malulin-i Askeriye Muavenet Cemiyeti tarafından Beykoz Parkı'nda alel usul vilayetten izin alınmaksızın icrasına teĢebbüs olunan kayık yarıĢlarından dolayı toplanacak ianeye Ġstanbul vilayetince olunan müdahale hakkında itiraz kaydedilmiĢtir86. Komisyonlar için bkz. 7 Ağustos 1329/20 Ağustos 1913 tarihli ―Büyük Deniz YarıĢı‖, Tanin, nr. 1697, s. 3; 9 Ağustos 1329/22 Ağustos 1319 tarihli ―Veliaht Hazretleri Nezdinde‖, Tanin, nr. 1699, s.4; 16 Ağustos 1329/29 Ağustos 1913, tarihli ―Moda Deniz YarıĢları‖, Tanin, nr. 1706, s. 5; 24 Ağustos 1329/6 Eylül 1913 tarihli ―Moda YarıĢları ve Zat-ı ġahane‖, Tanin, nr. 1712, s. 4. 78 4 Ağustos 1329/17 Ağustos 1913 tarihli ―Kayık YarıĢları Ġçün‖, Tanin, nr. 1694, s. 4; 21 Ağustos 1329/3 Eylül 1913 tarihli ―Taht-ı Himaye-i Cenab-ı ġehriyar-ı Azamide Veliahd-ı Saltanat Yusuf Ġzzeddin Efendi Hazretlerinin Riyaset-i Necabet penahilerinde Moda Büyük Deniz YarıĢları‖, Tanin, nr. 1711, s. 5. 79 Cem Atabeyoğlu, ―Tanzimat‘tan Cumhuriyet‘e Spor‖, Tanzimat‘tan Cumhuriyet‘e Türkiye Ansiklopedisi, C. 6, Ġstanbul 1985, s. 1517; ―Kürek‖, Morpa Spor Ansiklopedisi, s. 43. 80 25 Ağustos 1329/7 Eylül 1913 tarihli Pazar günü yapılması kararlaĢtırılan deniz yarıĢlarında toplam 29 yarıĢ planlanmıĢtır. Bkz. 16 Ağustos 1329/29 Ağustos 1913 tarihli ―Moda Deniz YarıĢları Programı‖, Tanin, nr. 1706, s. 5; Ayrıca bkz. 7 Ağustos 1329/20 Ağustos 1913 tarihli ―Büyük Deniz YarıĢı‖, Tanin, nr. 1697, s. 3; 21 Ağustos 1329/3 Eylül 1913 tarihli ―Taht-ı Himayei Cenab-ı ġehriyar-ı Azamide Veliahd-ı Saltanat Yusuf Ġzzeddin Efendi Hazretlerinin Riyaset-i Necabet penahilerinde Moda Büyük Deniz YarıĢları‖, Tanin, nr. 1711, s. 5; 21 Ağustos 1329/3 Eylül 1913 tarihli ―Moda‘da Kayık Müsabakaları, Moda Deniz YarıĢları Komitesi‘nden‖, Tanin, nr. 1711, s. 5. 81 BOA, DH.MTV. 16/100. 82 Bu konuda geniĢ bilgi için bkz. AyĢe Zamacı, Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti ve Faaliyetleri, Edirne 2015, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü BasılmamıĢ Doktora Tezi, 83 26 Eylül 1329/9 Ekim 1913 tarihli “Beykoz Kayık Yarışları Programı”, Tanin, nr. 1723, s.5; 26 Eylül 1329/9 Ekim 1913 tarihli “Yarışlar Hakkında Talimat”, Tanin, nr. 1723, s. 5. 84 Refik Arıkan, “Beykoz’da Yeni Sporlar: Kayık Yarışları ve Kriket”, Beykoz 2019 Sempozyumu Tebliğler Kitabı, İstanbul 2020, s. 751-752. 85 BOA, DH.HMŞ. 32/35. 86 BOA, ŞD. 56/37. 77 464 Hasılatı aynı heyete ait olmak üzere, bir yıl sonra bu kez Moda Koyu‘nda kayık yarıĢları düzenlenmiĢtir. 25 Ağustos 1922 Cuma günü gerçekleĢen yarıĢlarda farklı kategorilerde müsabakalar gerçekleĢtirilmiĢtir 87 . Ġstanbul‘un iĢgal günlerinde yapılan bu kayık yarıĢlarını izlemek için halk, Moda‘dan Kurbağalıdere eteklerine kadar sahili doldurmuĢ, KalamıĢ önlerinde yüzlerce seyirci, malul gaziler yararına düzenlenen bu yarıĢları ilgiyle izlemiĢtir88. Cumhuriyetin ilan edilmesinden az evvel 5 Ekim 1923 tarihinde, yine Moda‘da, Yavuz Gemisi‘nin de katıldığı deniz yarıĢları düzenlenmiĢtir. Kabotaj Kanunu‘nun 1 Temmuz 1926‘da yürürlüğe girmesinden sonra ise düzenlenen ilk deniz eğlencelerine Beykoz ev sahipliği yapmıĢ ve burada 10 Eylül 1926 günü büyük deniz eğlenceleri gerçekleĢtirilmiĢtir89. Bu türden eğlenceler, söz konusu kanunun ilanından sonra Kabotaj Bayramı‘na dönüĢmüĢ, her sene, baĢta Ġstanbul‘daki Moda Koyu olmak üzere, yurdun çeĢitli kıyı kentlerinde halkın yoğun katılımıyla Ģenlikler ve yarıĢmalar düzenlenmiĢtir90. SONUÇ Türklerin deniz ve deniz sporları ile tanıĢması Anadolu‘nun fethini izleyen süreçte Batı Anadolu kıyılarına ulaĢmasından sonradır. Osmanlı Devleti‘nin Ġstanbul‘u fethinden sonra hakim olunan boğazlarda kıyılar arası ulaĢım kayıklarla sağlanmıĢtır. Kayık, sandal, pereme ve mavnalar ile yolcu ve malzemeler Ģehre veya Ģehrin farklı kısımlarına taĢınmıĢtır. Devlet bu taĢımacılığı XVII. Yüzyılda bir nizama bağlamıĢtır. PadiĢah ve Saray erkanı için Boğaz‘da gezintiye çıkmaları amacıyla kayıklar tahsis etmiĢlerdir. Bu kayıkları çeken güçlü kuvvetli kayıkçılar arasında müsabakalar tertip edilmiĢtir. Ġstanbul Boğaz‘ında ilk bilinen kayık yarıĢları III. Murat zamanında düzenlenmiĢtir. ArĢiv belgelerini müstakil yarıĢ Ģeklinde yansımasa da yarıĢların daha çok Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid döneminde yapılan teĢviklerle arttığı anlaĢılmaktadır. Bu dönemde Ġstanbul Boğazı yarıĢların adeta parkuru haline gelmiĢtir. Ġlk kayıtlar 1858 yılına ait olup Ali Galip PaĢa‘nın ölümü ile sonuçlanan deniz kazasına aittir. YazıĢmalardan Boğaz‘da yarıĢların düzenlendiği, geceleri gezinti ve yarıĢlar yapıldığı anlaĢılmaktadır. Boğaz‘daki kayık trafiğinin bir nizama bağlanmasına karar verilmiĢtir. Ġstanbul‘da kayık ve sandal yarıĢlarının yapıldığı yerler Moda Burnu, Büyükada ve Beykoz parkıdır. Özellikle Moda XIX. yüzyılda yabancıların ve gayr-i Müslimlerin toplandığı semtlerden biridir. Ġngiliz Levantenlerin de etkisiyle yat kulüpleri kurulurken Avrupa‘dakilere benzer yarıĢ organizasyonları düzenlemeye baĢlamıĢlardır. Bunun için de izinler ve ilanlar yapılmıĢtır. Eldeki belgeler bu müracaat ve verilen izinlere ait kayıtlardır. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti‘nde yaĢayan yabancı devlet görevlileri ve tüccarların destekleriyle 1861 yılından itibaren Kadıköy Moda Burnu‘nda ilk yarıĢlar gerçekleĢtirilmiĢtir. YarıĢların yapılmıĢ olduğu dönemler Ağustos ve Eylül aylarıdır. YarıĢların padiĢah himayesinde yapıldığı ilgiyi arttırmak amacıyla dönemin yayın organlarında özellikle üzerinde durulan bir konu olmuĢtur. Yabancı elçiliklerden de yarıĢmaları takip Yunus Tayga, Türk Spor Tarihine Genel Bakış, Ankara 1990, s. 138. Feyza Kurnaz Şahin, Osmanlıdan Cumhuriyet’e Harp Malullerinin Sosyo-Ekonomik ve Sağlık Durumları (1877-1939), Ankara 2014, s. 276. 89 Kemal Arı, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Denizcilik Ülküsü ve Bu Alanda Yeni Bir Kültür Oluşturma Çabaları”, Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu 2010 ve Türk Denizcilik Ticareti Tarihi II Bildiriler Kitabı, İstanbul 2010, s. 167-168. 90 Dilara Uslu, “Kabotaj Kanunu Etkinliklerinden Bir Seyir: İzmit Deniz Yarışları (10 Temmuz 1938)”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV Bildirileri, C.2, Kocaeli 2018, s. 1260. 87 88 465 etmek üzere misafirler gelmiĢlerdir. II. Abdülhamid döneminde yarıĢların güvenli bir Ģekilde yapılması, anlaĢmazlık, kargaĢa olay çıkmamasına özen gösterilmiĢ, yarıĢlar sonunda raporlar düzenlenip vukuat olup olmadığı sadrazamlığa bildirilmiĢtir. YarıĢ alanları, planlar, yarıĢ nizamı ve kullanılacak malzemelerin sağlanması devletin kontrolünde özellikle Bahriye Nezareti‘nce yapılmıĢtır. XX. yüzyılın baĢlarından itibaren padiĢah himayesinde olan Donanma Cemiyeti baĢta olmak üzere yarıĢların kontrol ve düzeni cemiyetler tarafından yapılmıĢtır. Bu hususta da donamaya maddi yardım sağlamayı amaç edinen Donanma Cemiyeti baĢta gelmiĢtir. YarıĢlar yardım amaçlı da tertip edilmiĢtir. Yaralı askerlere ve depremzedelere yardım amacıyla yarıĢlar düzenlenmiĢtir. Müdafaa-i Milliye Cemiyeti yarıĢları organize eden cemiyetler arasındadır. Yardım amaçlı bu yarıĢlar Beykoz parkında gerçekleĢtirilmiĢtir. 1913 yılında düzenlenen yarıĢlardaki temel amaç Balkan savaĢları sonrası oluĢan yeis havasını dağıtıp halkın moralini yükseltmeye yönelik olmuĢtur. YarıĢ programları basın yoluyla duyurulmuĢtur. Basındaki bilgiler devletin resmi kayıtlarına göre daha ayrıntılı olarak verilmiĢtir. YarıĢlar Cumhuriyetin ilanından sonraki süreçte de devam etmiĢtir. Kabotaj Kanunu‘nun 1 Temmuz 1926 tarihinde yayınlanmasından sonraki yıllarda Kabotaj bayramına dönüĢmüĢtür. CUMHURBAġKANLIĞI OSMANLI ARġĠV BELGELERĠ BOA, A.}MKT.MVL. 103/67; 103/93. BOA, BEO 1182/88584; 1183/88665; 3395/254577; 3794/284488; 994/74490. BOA, DH.HMġ. 32/35; 4/4. BOA, DH.MKT. 1530/107. BOA, DH.MTV. 16/100. BOA, DH.MUĠ. 138/26. BOA, HH.Ġ. 236/16; 71/49. BOA, HR.MKT. 310/75. BOA, HR.SYS. 1003/9. BOA, HR.TO. 312/124; 587/10. BOA, Ġ..DH. 1241/97248; 594/41381. BOA, Ġ..HUS. 169/25; 169/27. BOA, Ġ.MBH. 3/36. BOA, MB.Ġ. 107/159; 145/67; 146/64. BOA, MF.MKT. 65/80. BOA, ġD. 56/37. BOA, Y..A.HUS. 250/49; 348/21. BOA, Y.MTV. 160/69; 166/135; 4/48; 63/77; 79/59; 81/152; 219/47; 220/51. BOA, Y.PRK.ASK. 105/3; 65/15; 65/6; 94/21. BOA, Y.PRK.EġA. 18/42; 3/37. BOA, Y.PRK.M. 2/24. BOA, Y.PRK.PT. 3/86. BOA, Y..PRK.ġH. 3/2. BOA, ZB. 383/100;621/157. GAZETELER Tanin Gazetesi ARAġTIRMA ESERLERĠ AKSOY, B. S. E.- GURALLAR, N., ―19. Yüzyılın Ġkinci Yarısında Ġstanbul Gemicilik ġenlikleri: Büyükada (Prinkipo) Regattaları ve Adanın DönüĢümü‖, Metu Journal of the Faculty of Architecture, C. 37, S. 1 2020, s. 128-139. 466 AKSOY, B. S. E., İstanbul Kent Mekânlarında ―Yüksek Sosyete‖ İletişim Ağı ve Modernlik Halleri, 1856-1896, Ankara 2019, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü BasılmamıĢ Doktora Tezi. ALUS, S. M., ―Dünden Bugüne KalamıĢ Koyu‖, Akşam Gazetesi (Taha Toros ArĢivi 501695) ARI, K., ―Cumhuriyetin Ġlk Yıllarında Türkiye‘de Denizcilik Ülküsü ve Bu Alanda Yeni Bir Kültür OluĢturma Çabaları‖, Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu 2010 ve Türk Denizcilik Ticareti Tarihi II Bildiriler Kitabı, Ġstanbul 2010, ss. 162-169. ARIKAN, R., ―Beykoz‘da Yeni Sporlar: Kayık YarıĢları ve Kriket‖, Beykoz 2019 Sempozyumu Tebliğler Kitabı, Ġstanbul 2020, s. 745-762. ATABEYOĞLU, C., ―Tanzimat‘tan Cumhuriyet‘e Spor‖, Tanzimat‘tan Cumhuriyet‘e Türkiye Ansiklopedisi, C. 6, Ġstanbul 1985, s. 1474-1518. DAĞLAR, O., ―II. MeĢrutiyet‘in Ġlanının Ġstanbul Basını‘ndaki Yansımaları (1908)‖, İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S. 38, 2008, s.141-159. ENDERUNLU, N., https://core.ac.uk/download/pdf/38306286.pdf İstanbul‘da Deniz Sefası: Deniz Hamamından Plaja Nostalji, (Yay. Haz. Z. Ögel-G. Tanman-E. AlıĢık), Ġstanbul 2018. KAHRAMAN, Â., Osmanlı Devlet‘inde Spor, Ankara 1995. KUBAN, D., İstanbul Bir Kent Tarihi Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, (Çev. Zeynep Rona), Ġstanbul 2000. KUNTER, H. B., Eski Türk Sporları Üzerine Araştırmalar, Ġstanbul 1938. KUZUCU, K., ―Ġstanbul‘un Spor Tarihi ve Mekânları‖, Antik Çağ‘dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 4, Ġstanbul 2015., s. 490-531. ―Kürek‖, Morpa Spor Ansiklopedisi, C.4, Ġstanbul 1997. ORHONLU, C., ―Osmanlı Türkleri Devrinde Ġstanbul‘da Kayıkçılık ve Kayık ĠĢletmeciliği‖, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi Dün/Bugün/Yarın, S.99-100-101, Ġstanbul 2005, s.118-128. ORHONLU, C., ―Osmanlı Türkleri Devrinde Ġstanbul‘da Kayıkçılık ve Kayık ĠĢletmeciliği‖, Tarihi Dergisi C.XVI. S.21, Ġstanbul 1966, s.109-131. ÖZÇELĠK, S., Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Ankara 2000. SEN, S. M., ―Eski Donanmalara Dair‖, Evvel Zaman Ġçinde, Akşam Gazetesi, 14 Ağustos 1950 tarihli köĢe yazısı. ġAHĠN, F. K., Osmanlıdan Cumhuriyet‘e Harp Malullerinin Sosyo-Ekonomik ve Sağlık Durumları (18771939), Ankara 2014. ġEHSUVAROĞLU, H. Y., ―Tarihten Sayfalar, Boğaziçinde Yalılar, Kayıklar ve Vapurlar‖, s.1 TAYGA, Y., Türk Spor Tarihine Genel Bakış, Ankara 1990. USLU, D., ―Kabotaj Kanunu Etkinliklerinden Bir Seyir: Ġzmit Deniz YarıĢları (10 Temmuz 1938)‖, Uluslararası Çoban Mustafa PaĢa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV Bildirileri, C. 2, Kocaeli 2018, s. 1257-1267. ÜN, E, ―Ġstanbul Tarihinde TaĢıt: 5 Kayıklar‖, Hayat Tarih Mecmuası Sayı 12, Ġstanbul 1969, s.39. YILDIZ, D., Çağlarboyu Türkler‘de Spor, Ġstanbul 2002. ZAMACI, A., ―Osmanlı Spor Tarihine Bir Katkı: Moda Ve Beykoz Deniz YarıĢları (1913)‖, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi Journal of Atatürk and the History of Turkish Republic S. 9, 2021, s. 159-188. ZAMACI, A., Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti ve Faaliyetleri, Edirne 2015, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü BasılmamıĢ Doktora Tezi, 467 OSMANLI DEVLETĠ ġEHRĠ AYINTAB‟TA OYNANAN GELENEKSEL TAġLAġMA OYUNUNUN KARTOPU VE YAKAN/YAKAR TOP OYUNUNA DÖNÜġMESĠ (TRANSFORMATION OF THE TRADITIONAL STORMING GAME PLAYED IN THE OTTOMAN STATE CITY OF AYINTAB INTO A SNOWBALL AND DODGE BALL GAME) Ahmet YĠĞĠT·  Prof. Dr. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü MUĞLA/TÜRKĠYE ayigit@mu.edu.tr 16. yüzyılda Ayıntap‘ta gençler arasında bir taĢlaĢma oyunu oynandığı, oyunda meydana gelen bir kaza sonucu gerçekleĢen ölüm dolayısıyla, mahkeme kayıtlarına yani Ģer‘iyye sicillerine yansımıĢtır. Daha sonraki süreçte 19. yüzyılda yine bir ölüm dolayısıyla taĢlaĢma oyununun Antep sicillerine kaydedildiği görülmektedir. Bu konu üzerine yapılan çalıĢmada Cumhuriyet devrinde yasaklanıncaya kadar oyunun gençler arasında oynanmaya devam ettiği dönemin canlı tanıklarının ifadeleriyle yazıya dökülmüĢtür. Cumhuriyet devrinde GümüĢhane‘de de benzer bir oyunun oynandığı akademik bir çalıĢmaya kaydedilmiĢtir. Bu örnekler Anadolu coğrafyasından verilmiĢtir. Bu oyunla ilgili Rumeli‘de 19. yüzyılda gayr-i müslimler arasında oynandığı ve ölümle sonuçlandığı kayıtlara geçirilmiĢtir. Yine 19. yüzyılda Makedonya‘da Yörükler arasında da oynanmıĢtır. Görüldüğü gibi oyun Müslim ve gayr-i Müslimler arasında 16. yüzyıldan 19. yüzyılın sonuna kadar Osmanlı coğrafyasında oynandığı belgelere yansıtılmıĢtır. Yapılan çalıĢmada ise 20. yüzyılda Gaziantep‘te oynandığı sabittir. Bu oyunun Orta Asya‘dan Anadolu‘ya getirildiği tahmin edilmektedir. Bu oyun daha çok çocuklar ve gençler arasında oynanmıĢ ve adeta çocuklar kendilerini hayatın zorlu Ģartlarına bu oyun ile hazırlamıĢlardır. Çocuklar atılan taĢ ile ok, mızrak gibi savaĢ aletlerinden kendilerini korumayı ve hemen ardından hücuma geçme talimleri yapmaktadırlar. Keçi kılından yapılan sapanlar ile atılan taĢlar 50 ila 75 gram ağırlığı arasında olup ilk çağlardan beri savaĢlarda bir hücum silahı olarak kullanılmıĢtır. TaĢ ile yapılan oyunların sert ve ölümle sonuçlanması doğaldır. Bu oyunun daha sonraki süreçte kartopu ile biraz daha yumuĢatıldığı, ölümlerin ortadan kaldırılmaya çalıĢıldığı anlaĢılmaktadır. Kartopu oyunu, halk arasında oynandığı gibi 18. ve 19. yüzyılda Osmanlı sarayında Ġç oğlanlar ve ağaların padiĢah huzurunda oynadıkları ceyb-i hümayun kayıtlarına yansımıĢtır. Kartopu oyunu Osmanlı Devleti coğrafyasında kar yağan her yerde halk tarafından yaĢ sınırı olmaksızın sevilerek oynanmıĢtır. Tabii belgelerde kartopunun da kazalara yani ölümlere yol açtığı görülmektedir. Yakar/yakan top ise can yakmayan, daha hafif, yumuĢak ve farklı toplar oluĢturularak oynanmıĢ olmalıdır. Halk arasında Artvin ve civarında keçi kılı veya yünlerden yapılan yumuĢak top ile çocuklar arasında oynandığı ilk kez kayıtlara geçmiĢtir. Yakan/yakar topta taĢlaĢma ve kartopu mantığı ile atılan topu vücudunuza değdirmeyecek, yere değmeden havada tutup rakibe atacak çeviklik ve atletik yapı ile oynanmalıdır. Rakibinizi sert ve hızlı bir Ģekilde top ile vurup sahadan çıkartmalısınız. Dolayısıyla iddiamız Orta Asya‘da çocuklar arasında taĢlaĢma ile baĢlayan bu oyun, kartopuna daha sonra da son Ģekli ile yakan/yakar topa dönüĢmüĢ olmasıdır. Anahtar kelime: Mülaabe, taĢlaĢma, kartopu, yakan top, yakar top, sapan. Ġlkçağlarda sapan kullanıldığı, özel sapan taĢları toplandığı ve hatta kilden taĢlar yapıldığı kayıtlarda geçmektedir. Arkeolojik kazılarda bulunan bu killerin ağırlıkları 50 ila 75 gram arasında ve 468 yuvarlaktır91. Hz. Davut‘un sapanı çok iyi Ģekilde kullandığı ve taĢ attığı kitaplara yansımıĢtır. Hz. Davut, Calût‘u sapan taĢı ile alnından vurur ve sonrasında öldürür92. Sapan, Türklerin Orta Asya‘da kullandığı silahlar arasında, saldırı silahları ile beraber sayılmıĢtır. Kısacası sapanın kullanımı oldukça eski olup bir av ve savaĢ aleti olarak kullanıldığı sabittir. Türk Tarihçisi Saadettin Yağmur Gömeç 93, 2000-2003 yılları arasında Moğolistan‘da yürüttüğü kazı çalıĢmalarında bulduğu resimli bir çatı kiremidinde, at üzerinde yay ile ok atanların yanında sapan ile taĢ atan bir atlı savaĢçı figürü tespit etmiĢtir94. (EK-1, 2) Demek ki resimler ile sabit olacak Ģekilde Türkler at üzerinde savaĢ aleti olarak sapanı da Göktürk Devleti döneminde kullanmıĢlardır. Arap toplumunda yapılan müsabakalar arasında sapan yarıĢmaları yapıldığı da kaydedilmiĢtir95. Sapan kullanmada ustalaĢmıĢ kiĢiler arasında yapılan yarıĢların dıĢında Arapların avlanmak amacıyla kullanılan silahları arasında sapana da yer verilmiĢtir 96 . Hz. Muhammed devrinde, Müslümanların Taif kalesini kuĢatmasına karĢılık, savunanların kale içine taĢ toplayıp bunları atmak için sapanlar hazırladıkları bilinmektedir 97 . Selçuklular‘da ―mancınık-dârân, arrâde-dârân‖ ve ―sapancılar‖ denilen mancınık kullananlar orduda yer alıyordu98. Eyyubilerin askeri silahları arasında sapan da yer almıĢtır 99. Selçuklular zamanında mekanik iĢin içine girmiĢ ve küçük ebatlı mancınık sapan olarak adlandırılmaya baĢlanmıĢtır. Bu örnekleri çoğaltmak ve sapan hakkında ayrıntıları geniĢletmek mümkündür. Sapanın Türklerde, keçi kılından yapılan iplerle Anadolu‘da Yörükler arasında sallama sapan olarak adlandırılan Ģekli yapılmaktadır. Yörükler ağaçtan yaptıkları alet ile keçi kılından olan ipi ve taĢ konacak hazneyi örerek imal etmektedirler. Bu sapan kullanılmadığı zamanlarda bellerine bağlanabildiğinden herhangi bir ağırlık oluĢturmamaktadır. Kullanan kiĢinin boyuna göre değiĢmesine rağmen genelde 35 cm ile 50 cm arasında iki ipin arasına taĢı koymak için deriden veya örerek bir yuva konulmaktadır 100. Ġplerden biri parmağa bağlanır, diğeri ise sapan dairesel Ģekilde çevrilirken hedefe doğru taĢ atılması için elden serbest bırakılacak Ģekilde elde tutulurdu. TaĢın menzili atıcılara göre değiĢmekle birlikte 400 metrenin üzerine çıkmaktadır. Konumuz Ayıntab ve çevresinde Osmanlı Devleti döneminde oynanan taĢlaĢma oyunudur. Oyun Orta Asya‘da Türkler arasında savaĢ oyunu olduğu ve sapan ile taĢ atmanın bir maharet kabul edilip orduda da kullanıldığı açıktır. Aynı Ģekilde Araplar arasında ve Ġslam‘ın ilk devirlerinden itibaren sapan bir savaĢ aracı olarak kullanılıp taĢ atmak için yararlanılmıĢtır. Arkeolojik kazılarda elde edilen veriler ilkçağlardan beri kullanıldığını ortaya koymuĢtur. Olcay Zengin Koşan, “Uruk Kültür Bölgesinde “Savaş” Bulguları”, Armizzi. Engin Özgen’e Armağan, Ankara 2014, s.289-299; .. Asur ordusunda okçuların yanında sapan atanlar mevcuttur. Bkz. L. Gürkan Gökçek-Faruk Akyüz, “Asur Ordusu”, Tarih Araştırmaları Dergisi C.32, 2013, s.41-62; M. Kılıç, “Hannibal’in Savaş Taktiklerine Genel Bakış”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, C.3, S.5, 2018, s.25-60; Mehmet Kurt, Bizans Askeri Techizatu: Amorium’da Bulunan Savaş Malzemeleri, Eskişehir 2018, Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi Yükseklisans tezi; İbrahim Duman, Büyük Selçuklu Ordusunda Kullanılan Savaş Aletleri, İstanbul 2020; Erkan Göksu, Türk Kültüründe Silah, İstanbul 2008. 92 Abdurrahman Küçük, “Câlût”, DİA VII, s.38; Ömer Faruk Harman, “Dâvûd”, DİA IX, s.21-24. 93 Bildirinin sunumu esnasında çalışmasından bizi haberdar edip, elindeki resimleri bizimle paylaştığı için Prof. Dr. Saadettin Yağmur Gömeç’e teşekkür ederim. 94 Saadettin Yağmur Gömeç, “Türk Kültürü Açısından Önemli Bir Buluş”, Orkun S.77, İstanbul 2004, s.30-31. 95 Hacı Mehmet Günay, ”Müsabaka”, DİA XXXII, s.63-65. 96 Hüseyin Elmalı, “Tardiyye”, DİA, XL, s.16-17. 97 Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Tâif”, DİA, XXXIX, s.443-447. 98 Mustafa Zeki Terzi, “Ordu”, DİA, XXXIII, s.357-362. 99 Ramazan Şeşen, “Eyyûbîler”, DİA XII, s.20-31. 100 İki ucu ip, ortası örme veya meşin olan bir taş atma aracı. Türk Dil Kurumu Sözlüğü. 91 469 Ayıntab‘ta geçmiĢi çok eski tarihlere dayanan mahalleler arası taĢlaĢma/müla‗abe 101 geleneği vardır. Bu geleneğe göre Ģehrin gençleri aralarında taĢlaĢtıkları yerel tabir ile ―savaĢ ettikleri‖ belgelere yansımıĢtır. Antep Ģer‘iyye sicillerinde bu konuda en eski kayıt 18 Safer 938/1 Ekim 1531 tarihlidir. Oyun ölümle sonuçlandığından failler subaĢı tarafından mahkemeye dolayısıyla sicillere yansıtılmıĢtır. Ġlk belgede subaĢı Ferhat, Tevneb köyünden Mehmet ve Nebikulu‘nu ―Fatma‘nın oğlanını düĢürdünüz‖ diye mahkemeye sevk etmiĢtir. Mehmet ve Nebikulu ―Fatma‘nın evi üzerine varup savaĢ etdük, Fatma‘nın oğlunu düĢürmeye biz sebep olduk‖ diye Ģahitler huzurunda ikrar etmiĢlerdir102. Bir sonraki hükümde Ferhad subaĢı bu sefer Mahmut Kethüda ve Mehmet‘i mahkemeye getirip Fatma‘nın çocuğunu düĢürmesine sebep oldukları konusunda isnatta bulunmuĢtur. Mahmut Kethüda ve Mehmet Ģahitler huzurunda ―Fatma‘nın evi üzerine varup savaĢ ettük Fatma‘nın oğlunun düĢmesine biz sebep olduk‖ diye ikrar etmiĢlerdir103. Olayın devamında Mehmet bin Durali ve Ġsmail bin Hasan yine subaĢı Ferhat tarafından mahkemeye getirilmiĢler ve Fatma‘nın çocuğunu düĢürmek ile suçlanmıĢlardır. Aynı Ģekilde ―Mehmet ve Ġsmail Ģahitler huzurunda Fatma‘nın evi üzerine varup savaĢ ettük Fatma‘nın oğlunun düĢmesine biz sebep olduk‖ diye ikrar etmiĢlerdir104. SubaĢıların en önemli görevleri arasında Ģehrin asayiĢini temin etmek gelmektedir105. SubaĢılar cerimede yani olayda bulunanları tespit edip mahkemeye getirdikçe cerime baĢına ödeme almaktadır. AsayiĢi ilgilendiren ve hamile Fatma‘nın çocuğunu düĢürmeye sebebiyet verenlerden kimleri tespit ettiyse kadı huzuruna sevk etmiĢtir. Olay bu yüzden tek bir belgede toplanmamıĢtır. Gerekli incelemelerden ve faillerin tespitinden sonra olayın ayrıntıları beĢ gün sonra yani 23 Safer 938/ 6 Ekim 1531 tarihli kayıttan öğrenilmektedir. Daha önceki hüccetlerde altı kiĢi subaĢı tarafından mahkemeye getirilmiĢ ve bu kiĢiler de kendi aralarında savaĢ ettiklerini kadı huzurunda ikrar etmiĢlerdir. Son belgede Fatma‘nın vekilleri mahkemede Mahmud Kethüda, Mehmet, Nebikulu, diğer Mehmet, Ġsmail, Mezid ve bir baĢka Mehmet olmak üzere yedi kiĢiden davacı olmuĢlardır. Olay anlatılıp Fatma‘nın evi üzerinde gelüp savaĢ ettiklerini ve Fatma‘nın diri oğlunun düĢmesine sebep olduklarını iddia etmiĢlerdir. Davalılar Bayram Bey‘in eĢi Fatma‘nın evi üzerine varup savaĢ ettiklerini ve bir ölü oğlanın düĢmesine sebep olduklarını kabul etmiĢlerdir. Oğlanın düĢtüğü esnada diri olduğunu inkar etmiĢler, nizanın giderilmesi ve sulh için 8000 akçeye razı olmuĢlardır106. (EK:3) Olayda hamile olan Fatma iki grubun taĢlaĢarak evine kadar gelmeleri ve bu taĢlardan biri veya birden çok taĢın kendisine isabeti ile çocuğunu düĢürdüğünü iddia etmiĢtir. Olayın diğer değerlendirmesinde ise taĢ ile birbirleriyle savaĢ ettiklerini ve bu esnada hamile olan Fatma‘ya taĢ isabet etmesi sonucu çocuğunu düĢürdüğü anlaĢılmaktadır. Mahkeme aĢamasından çocuğun anne karnında ölmesi ve doğduktan sonra ölmesi kiĢilere verilecek ceza ile diyetin miktarını değiĢtirdiğinden ölü ve diri tartıĢması mahkemeye yani belgelere yansımıĢtır. Burada Ġslam hukuku açısından olay değil Türk kültürü açısından oyun asıl konumuzu oluĢturmaktadır. TaĢlaĢma oyunu hakkında ayrıntı verilen diğer bir belge ise 18. yüzyıl Ayıntab sicillerinde mevcuttur. 2 Safer 1165 / 21 Aralık 1751 tarihli bir belgede Kılıçoğlu mahallesi yakınlarında müla'abe maksadıyla bir araya gelen Kurb-ı Zincirli mahallesinden Tüysüz oğlu Osman ve Semiz Osman oğlu Abdullah ile Ehl-i Cefa mahallesinden Ġmam Ömer Efendi ibn-i Ali Efendi Töbeci oğlu El-Hac Ġbrahim ve Hacı Yusuf ibn-i Hacı Mehmet ve Ez-Vaiz nam kimseler huzurunda Fatma davacı olmuĢtur. Olayın ayrıntıları Ģu Ģekildedir. ―iki buçuk ay mukaddem mahallemiz kenar Müla‘abe Arapça'da oynaĢma, karĢılıklı oyun anlamına gelmektedir; ġemseddin Sami, Kamus-ı Türki, Ġstanbul (tarihsiz), s.1399. 102 1 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili, s.16/1. 103 1 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili, s.16/2. 104 1 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili, s.16/3. 105 Mücteba İlgürel, “Subaşı”, DİA, XXXVII, s.447-448. 106 1 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili, s.23/1. 101 470 Ģehirde vaki olmasıyla birkaç yüz uĢak müla‘abe içün tecemmu‘ ve birbirlerine taĢ atup ol esnada müteveffi-i mezburun anlına taĢ isabet idüp on gün mürurunda bi-kaza-i Allahüteala fevt oldukta müla‘abe iden uĢaklar Kurb-ı Zincirli ve Ehl-i Cefa ve Debbağhane ahalileridir deyu‖ diye devam etmektedir. (SĠCĠL) Ölen Hüseyin‘in annesi Fatma ve eĢi AyĢe mahalle gençlerinden davacı olmuĢlardır. Davanın devamında ise davadan feragat ettikleri kaydedilmiĢtir107. (EK:4) Belgede çok açık Ģekilde birkaç yüz uĢak tabiri ile yüzlerce çocuktan bahsedildiği ve oyun amacıyla toplanıp birbirlerine taĢ attıkları yazılmıĢtır. Bu oyunda ölen olunca mahkeme kayıtlarına yansıdığı anlaĢılmaktadır. Ülkenin farklı yerlerine ait Ģer‘iyye sicilleri okundukça daha fazla örneğin çıkacağı bu ifadelerden tahmin edilmektedir. 30 Rebiülevvel 1264/6 Mart 1848 tarihli Bosna'nın Maglay kazasından Pozo'nun, Gradçoniçe kazasından Marko'yu taĢ oyunu oynarken hataen öldürdüğünden durumun tahkikine ve cezalandırılmasına dair Meclis-i Vala mazbatası mevcuttur108. Olay hakkında ayrıntılı olarak bilgi verilmiĢ ve olay hakkında çok fazla belge mevcuttur. Olay daha çok ölüm hadisesi üzerine odaklanmıĢtır. Oyunun oynanma Ģekli pek kayıtlarda geçmemiĢtir. Omuzu üzerine baĢına yanlıĢlık ile aĢırdığı taĢ isabet ettiği kaydedilmiĢtir. Rumeli‘de 19. yüzyılda sapan dövüĢünün Makedonya‘da Müslümanlar arasında da yapıldığı görülmektedir 109 . Gaziantep'te Osmanlı döneminden 1950'li hatta 1960'lı yıllara kadar varlığını koruyan Arapça müla'abe adlı adet hakkında bilgi veren Cemil Cahit Güzelbey ve Hulusi Yetkin, müla'abenin iki ayrı mahalleye mensup gençler tarafından Ģehrin dıĢında veya doğu ve güneyindeki mezarlıklarda yapıldığını beyan etmiĢlerdir. Gençlerin oluĢturduğu taraflardan birinin diğerine üstün gelinceye kadar oyunun devam ettiğini, bu nedenle yaralanma ve ölümlerin sıkça vuku bulduğunu, Cumhuriyet'in ilk yıllarında ġevket isimli bir polis memurunun gayretleri sonucunda oynanmasının yasaklandığını belirtmektedirler 110 . Aynı adetlerin Kilis'te de mevcut olduğu ve oynanmasının 1960 yıllara kadar devam ettiği de kaydedilmiĢtir. Oyunun 8-15 yaĢ arası çocukların, büyüklerin karĢı çıkmasına rağmen oynadıkları belirtilmiĢtir111. Osmanlı Devleti dönemindeki bu taĢlaĢma oyununa benzeyen bir oyunun Cumhuriyet döneminde GümüĢhane'nin bazı köylerinde de oynandığı araĢtırma sonuçlarına kaydedilmiĢtir 112 . GümüĢhane‘deki oynanma Ģekli de Gaziantep ve Kilis‘tekine benzer özelliklerdedir. AraĢtırmayı yapan Çalık, bu geleneğin bir spor gibi algılandığı ve kendilerinden çok önce bir zamandan, belki yüzlerce yıldan beri oynandığına inanıldığı, ama 1960'lı yıllardan sonra oynanmasının yasaklanıp terkedildiğini yazmıĢtır113 . TaĢlaĢma sert olduğu ve ölümlere sebebiyet verdiğinden kanaatimize göre birçok yerde kıĢ dönemlerinde kartopu Ģeklinde oynanmıĢtır. Osmanlı ArĢiv belgelerinde aynı dönemde kıĢ aylarında kartopu oyunu oynandığı görülmektedir. Kartopu oyunu taĢlaĢma oyununa göre nispeten daha yumuĢak olsa da ölümlere sebebiyet verdiği de görülmüĢtür. Kartopu oyunu padiĢah huzurunda 109 Nolu Gaziantep Şer‘iyye Sicili, s.13./2. 108 BOA, A.}MKT.MVL., 7/26. 109 Ġbrahim Gökçen, ―XIX. Yüzyılda Makedonya Yürük Folkloru Panayırlar - SapandövüĢü - Zıbzık Oyunu‖, Türk Folklor Araştırmaları, C.II. S.45, Ġstanbul, 1953, s.718-719. 110 Cemil Cahit Güzelbey-Hulusi Yetkin, Gaziantep Şer‘i Mahkeme Sicillerinden Örnekler (Cilt:81-141) (Miladi 1729-1825), Gaziantep 1970, s.59-60; Ömer Asım Aksoy, ―80 Yıl Önceki Antep‖, Büyükşehir Belediyesi Kültür Dergisi; S:4, Aralık 1992, s.6; Ali Atalar (derleyen), Gaziantep Kültüründe Oyun, Gaziantep BüyükĢehir Belediyesi Kültür Serisi 1, (Basım Yeri ve Tarihi Yok},s.36-37. 111 Ümit Ekin, “Gaziantep’te Terkedilmiş Bir Âdet: Mülâ‘abe (Taşlaşma)”, Cumhuriyetin 75. Yılına Armağan: Gaziantep, Gaziantep 1999, s.263-267. 112 Mustafa Çalık, Siyasi Kültür ve Sosyolojinin Bazı Kavramları Açısından MHP Hareketi-Kaynakları ve Gelişimi-1965-1980, Ankara 1995. 113 M. Çalık, a.g.e., s.164-169. 107 471 oynanmıĢ ve bu oyuna iç oğlanları katılmıĢtır. Devlet protokolü padiĢah huzurunda kartopu savaĢı yapmıĢtır. 29 Safer 1132/11 Ocak 1720 tarihli ceyb-i hümayun ve harc-ı hassa defterinde 29 Safer günü padiĢahın Çukadar Ağa‘nın odasına düzenlediği ziyaret esnasında iç oğlanları, padiĢah huzurunda kartopu oynamıĢlardır. Çukadar Ağa kartopu oynayan iç oğlanlara 300 rub‘ takdir etmiĢtir114.BaĢka bir örnekte 29 Cemaziyelahir 1209/21 Ocak 1795 tarihli ceyb-i hümayun ve harc-ı hassa defterinde padiĢahın Mustafa PaĢa Kasrına geldiğinde Silahdar Ağa ve kartopu oynayan ağalara 300 rubiyye ve 525 kuruĢ verilmiĢtir. Bostancılara da 25 kuruĢ verilmiĢtir 115 . Halkın da kartopu oynadığı ve oyun esnasında ölümlerin olması dolayısıyla olayın mahkemelere yansıdığı anlaĢılmaktadır. 19 Cemaziyelahir 1278/22 Aralık 1861 tarihli kayıtta ġavĢad'da kartopu oynarken Ġstefan tarafından öldürüldüğü iddia edilen ve ispat edilemediği için de sulh yoluna gidilen Ohans'in katli davasında, maktulün oyun arkadaĢlarının da ifadelerine lüzum duyulduğu kaydedilmiĢtir 116 . Burada da olay adli açıdan ön plana çıkmıĢ oyun hakkında ayrıntı verilmemiĢtir. Fakat ölümle sonuçlanması karlardan yapılan kartoplarının sert ve hızlı Ģekilde rakibe atılmasının ölüme sebebiyet verdiği açıktır. Bunun oyun içinde gerçekleĢtiği de sabittir. Yakan top, yakar top bazen de can alma oyunu olarak Türkiye sınırları dahilinde her yerde oynanan bir çocuk oyunudur. Hatta pikniklerde ve eğlencelerde büyükler de oyuna dahil olurlar. Oyunun amacı çocuklarda hız, esneklik ve çevikliği sağlamaktır. Artvin çevresinde ilk kez oynandığı belirtilen oyunun sığır yünlerinden, kumaĢ parçalarından veya küçük yumuĢak toplar ile oynandığı belirtilmektedir. Geleneksel çocuk oyunlarımız arasında gösterilmektedir. TaĢ ve kartopu ile oyuna dahil olanların sert ve rakibe zarar veren eylemlerini biraz daha yumuĢatan Ģekli yakar/yakan top Ģeklidir. Oyunun 20. Yüzyıl baĢlarında geçmeye baĢlaması temel mantığın taĢlaĢma ve kartopu oyununa benzer olduğu Ģeklindedir. Sonuç olarak, ilkçağlardan beri insanlar kendilerini doğaya ve düĢmanlarına karĢı daha diri tutmak amacıyla vücutlarının diri tutmaya çalıĢmıĢlardır. Ayrıca geliĢtirdikleri hücum ve savunma silahlarıyla da birçok denemeler yaparak becerilerini arttırmıĢlardır. Elle ve sapan ile atılan taĢı da ilkçağdan beri ferdi olarak Ģahıslar kullandığı gibi orduların da kullandığı belgeler, ayrıca arkeolojik buluntularla sabittir. Türklerin de at üzerinde sallama sapan ile taĢ attıkları ve silah olarak kullandıkları Bilge Kağan ve Kültiğin mezarlık alanlarında yapılan kazılarda bulunan bir çatı kiremidindeki resimde açık olarak görülmektedir. Arapların kullandığı sapan ile taĢ av ve savaĢ aracı olarak kabul edilmektedir. Selçuklu ve Eyyubi devletlerinde de sapan daha çok küçük mancınık Ģeklinde ordunun kullandığı silahlar arasında gösterilmiĢtir. Osmanlı Devleti‘nde Ayıntab‘da 16. yüzyılda taĢlaĢma oyunu oynandığı mahkeme kayıtlarına yansımıĢtır. Daha sonra yine 18. yüzyıl kayıtlarında oyunun nasıl oynandığı belgelere kaydedilmiĢtir. Oyun Rumeli bölgesinde Müslim ve gayr-i Müslimler arasında da oynanmıĢtır. Ölümlere sebebiyet veren bu oyunun asker/gençlere çevik, hız ve esneklik sağlaması için oynandığı anlaĢılmaktadır. TaĢ isabet ettiğinde ölüme sebebiyet verince padiĢah huzurunda iç oğlanlar ve paĢaların kıĢ dönemlerinde kartopu savaĢı yaptıkları ceybi hümayun kayıtlarından anlaĢılmaktadır. Kartopu da bazen ölümlere sebebiyet vermiĢtir. TaĢlaĢma da da kartopunda da ―savaĢ yaptık‖ ifadesi dikkat çekicidir. Bu oyun canı yakan, can yakar veya can alma oyunu olarak daha yumuĢak formlara oturtularak hayvan yünlerinden, kumaĢ parçalarından ve yumuĢak toplar ile çocuklar arasında oynanan bir oyun haline gelmiĢtir. Cumhuriyet devrinde Artvin ve çevresinde ilk kez oyunun oynandığı kaydedilmiĢtir. Günümüzde daha çok Amerika BirleĢik Devletlerinde oynanan ve ilgi gören bir spordur. Oyunun kökeninin Orta Asya‘ya Türklere dayandığı belgelerle sabittir. 114 BOA, TS.MA.d 2363. BOA, TS.MA.d 2440. 116 Bu konuda 4 sayfa belge mevcuttur. Bkz. BOA, A.}MKT.MVL. 115 472 138/17. KAYNAKÇA: 1 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili, s.16, 23. 109 Nolu Gaziantep Şer‘iyye Sicili, s.13. BOA, A.}MKT.MVL. 138/17. BOA, A.}MKT.MVL., 7/26. BOA, TS.MA.d 2363. BOA, TS.MA.d 2440. AKSOY, Ö. A., ―80 Yıl Önceki Antep‖, Büyükşehir Belediyesi Kültür Dergisi; S:4, Aralık 1992. ATALAR, A. (derleyen), Gaziantep Kültüründe Oyun, Gaziantep BüyükĢehir Belediyesi Kültür Serisi 1, (Basım Yeri ve Tarihi Yok}. ÇALIK, M., Siyasi Kültür ve Sosyolojinin Bazı Kavramları Açısından MHP Hareketi-Kaynakları ve Gelişimi1965-1980, Ankara 1995. DUMAN, İ., Büyük Selçuklu Ordusunda Kullanılan Savaş Aletleri, İstanbul 2020. EKİN, Ü., “Gaziantep’te Terkedilmiş Bir Âdet: Mülâ‘abe (Taşlaşma)”, Cumhuriyetin 75. Yılına Armağan: Gaziantep, Gaziantep 1999, s.263-267. ELMALI, H., “Tardiyye”, DİA, XL, s.16-17. GÖKÇEK, L. G.- AKYÜZ, F., “Asur Ordusu”, Tarih Araştırmaları Dergisi C.32, 2013, s.41-62. GÖKÇEN, Ġ., ―XIX. Yüzyılda Makedonya Yürük Folkloru Panayırlar - SapandövüĢü - Zıbzık Oyunu‖, Türk Folklor Araştırmaları, C.II. S.45, Ġstanbul, 1953, s.718-719. GÖKSU, E., Türk Kültüründe Silah, İstanbul 2008. GÖMEÇ, S. Y., “Türk Kültürü Açısından Önemli Bir Buluş”, Orkun S.77, İstanbul 2004, s.30-31. GÜNAY, H. M., ”Müsabaka”, DİA XXXII, s.63-65. GÜZELBEY, C. C.-YETKĠN, H., Gaziantep Şer‘i Mahkeme Sicillerinden Örnekler (Cilt:81-141) (Miladi 17291825), Gaziantep 1970. HARMAN, Ö. F., “Dâvûd”, DİA IX, s.21-24. İLGÜREL, M., “Subaşı”, DİA, XXXVII, s.447-448. KILIÇ, M., “Hannibal’in Savaş Taktiklerine Genel Bakış”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, C.3, S.5, 2018, s.25-60. KOŞAN, O. Z., “Uruk Kültür Bölgesinde “Savaş” Bulguları”, Armizzi. Engin Özgen’e Armağan, Ankara 2014, s.289-299. KURT, M., Bizans Askeri Techizatu: Amorium’da Bulunan Savaş Malzemeleri, Eskişehir 2018, Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi Yükseklisans tezi. KÜÇÜK, A., “Câlût”, DİA VII, s.38. KÜÇÜKAŞÇI, M. S., “Tâif”, DİA, XXXIX, s.443-447. ġemseddin Sami, Kamus-ı Türki, Ġstanbul (tarihsiz), s.1399. ŞEŞEN, R., “Eyyûbîler”, DİA XII, s.20-31. TERZİ, M. Z., “Ordu”, DİA, XXXIII, s.357-362. 473 EK:1 EK:2 474 EK:3 475 EK:4 476 SELÇUKLU DEVLETLERĠNDE GÜREġ Faruk AKÇINAR1 Yusuf KURT2 Mehmet GÜNDEġ3 Ġnönü Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Öğretim Üyesi orcidid: 0000-0003-2751-1743 1 2 3 Ġnönü Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Doktora Öğrencisi orcidid: 0000-0002-6066-6109 Sütçü Ġmam Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Yüksek Lisans Öğrencisi orcidid: 0000-8627-762X Özet Bu çalıĢmanın amacı Selçuklu Devletinde GüreĢ sporuna verilen önemin incelenmesidir. ÇalıĢmamızda bilimsel veriler elde edebilmek adına literatür taraması yapılmıĢtır. GüreĢ, Türklerin yüzyıllardır gerek hayatlarını idame ettirmek gerekse bir savaĢ sanatı olarak yapmıĢ oldukları aynı zamanda da kültür haline getirip vazgeçemediği spordur. Türklerin daha güçlü ve daha baĢarılı olabilmek adına yaptıkları bu sporun faydası yadsınamaz bir gerçektir. Selçuklularda ise güreĢ, atalarından kalma bir miras olmakla birlikte, gerek mirasın kendisine gerekse mirasın devamlılığında katkı sahibi olan güreĢçilere her türlü desteği vererek günümüze kadar aktarılmasında yardımcı olunmuĢtur. Anahtar Kelimeler: Selçuklu devleti, GüreĢ, Spor, Geleneksel spor WRESTLĠNG IN SELJUK STATES Summary The aim of this study is to examine the importance given to wrestling in the Seljuk State. In our study, a literature review was conducted in order to obtain scientific data. Wrestling is a sport that the Turks have done for centuries both to maintain their lives and as a martial art, and at the same time it is a sport that cannot be given up. It is an undeniable fact that the benefit of this sport, which the Turks do in order to be stronger and more successful. In the Seljuks, although wrestling is a legacy from their ancestors, it helped to transfer it to the present day by giving all kinds of support to the wrestlers who contributed both to the heritage itself and to the continuity of the heritage. Keywords: Seljuk state, Wrestling, Sports, Traditional sports GĠRĠġ Tarih sadece savaĢları değil geçmiĢte yaĢamakta olan insanların birbirleriyle olan iliĢkilerini ve her türlü faaliyetlerini de konu edinmiĢtir. Tarihi oluĢum içerisindeki toplumlar kendilerine ait yaĢam biçimi oluĢturarak kendinden sonraki nesillere aktarma rolünü üstlenmiĢlerdir. Tarihleri boyunca farklı coğrafyalarda yaĢayan Türkler kültürlerini de bu coğrafyalara taĢımıĢlardır.Orta Asya döneminden beriboy gösteren çeĢitli Türk devletleri olmuĢtur. Bu devletlerden olan Büyük Selçuklu Devleti, Türk üstünlüğünü üstlenmenin ötesine geçmiĢ Ġslam Dininin liderliğini de üstlenmiĢ olup aynı zamanda Türklerin Anadolu‘ya geçiĢinesağladığı katkılar oldukça önemlidir. Bu devletin gücünü kaybetmesiyle birlikte Türkiye Selçuklu Devleti bağımsızlığını ilan etmiĢ veAnadolu‘da siyasi birliği sağlamıĢtır. Selçuklu devletleri gerek Eski Türklerle köprü vazifesi görmesi gerekse Anadolu tarihini etkilemesi nedeniyle önemli yer tutmaktadır. Konumuz olan Selçuklu Devletlerinde GüreĢ hakkındaki bilgiler Selçuklu devletlerindeki kaynak yetersizliğinden dolayı karanlıkta kalmıĢtır(1). Selçuklular, geçmiĢlerinden gelen Türk kültürünü,beraber yaĢadıkları Farsların kültürleriyle ve benimsedikleri Ġslam‘ın kurallarıyla birleĢtirerek yeni bir Selçuklu kültürü oluĢturmuĢlardı. Yeni oluĢan bu kültürden güreĢ de etkilenmiĢtir(2). GüreĢ yapılırken geçmiĢten gelen bazı noktalar olduğu 474 gibi korunurken yapılanma ve uygulama alanında, kullanılan terminolojide ve de dini değerler noktasında bazı değiĢiklikler meydana geldiği de görünmüĢtür. GeliĢme Selçuklu Devletlerinde spor incelendiğindeTürk insanının savaĢçı yapıda olmasının tercih ettikleri sporlara doğrudan yansıdığı görülmektedir. Yapılan sporlar genelde savaĢlar için bir ön hazırlık niteliği taĢımaktadır(3). (Okçuluk, güreĢ ve binicilik gibi.) Bu sebepten dolayıdır ki spor toplumda oldukça önemli bir yere sahiptir. Askerlik havası içinde yetiĢen Türk halkının savaĢ hazırlığına yönelik spor yapmaları baĢarılı olmasına yardımcı olmuĢtur. Yapılan bu sporlarda genelde atlar kullanılırdı. Eğer atın olmadığı bir spor yapılacaksa burada Türkün güçlü yapısıyla bütünleĢen güreĢ muhakkak yer alacaktır.(1). Anadolu‘nun kapılarından geçen Türkler bu topraklarda yaĢatılan kültürü olduğu gibi benimsememiĢ kendi kültür birikimini burada da yaĢatmaya devam etmiĢtir. Spor da bu durumla paralellik göstermiĢtir.(1).Kısacası; Türklerin Anadolu‘ya geçmeleri kültürel birikimlerini yaĢamalarına engel olmamıĢtır(4). Literatüre bakıldığında Selçuklularda bulunan sosyal hayatın spor ve eğlence kültürünü etkilediği görülmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi yapılan sporlar savaĢlar için ön hazırlık niteliği taĢısa da hayatın pek çok noktasını etkilediği bilinmektedir. Neredeyse her toplu bir araya geliĢlerde spor müsabakaları yapılır, bu spor müsabakalarında baĢarı elde edenler hem statü kazanır hem de ödüllendirilirdi(3).Bu bir araya geliĢlerde yapılan gösterilere sultanın da katıldığı hatta fiilen kendilerinin de gösteri yaptıkları bilinmektedir. Öyle ki devlet yönetiminden fırsat buldukça idman yaparak boĢ zamanlarını değerlendirir spora oldukça önem verirlerdi(1,6).Günümüze kadar ulaĢan Selçuklu sultanlarının kullanmıĢ oldukları idman malzemeleri bu durumu desteklemektedir(3).Sporda baĢarı hem halk için hem de Selçuklu sultanları için oldukça önemliydi. Selçuklu sultanları diğer konularda olduğu gibi bu konuda da halkına örnek olmuĢtur. Ayrıca Anadolu Selçuklu devletinde Ģehzadelerin spor konusunda da eğitimler aldığı bilinmektedir(1).Bu durumda Türkiye Selçuklularının spora değer verdiklerini ve sporu teĢvik ettiklerini göstermektedir. Selçuklularda spor denilince muhakkak ki spor tekkeleri konusuna değinmek gerekir. Bu spor tekkeleri fiziki olarak sağlam bireyler yetiĢtirmenin yanı sıra halkın sosyal ve kültürel anlamda kaynaĢmasına da katkı sağlamaktaydı(7). Anadolu‘nun kapılarını açan Selçuklular sporla ilgili birikimlerini de beraberinde getirmiĢtir. Bu dönemde güreĢe önem verildiği ve bu sporun geliĢmesi, yetenekli sporcular yetiĢtirmesi içinspor tekkelerinin kurulduğu bilinirken(ĠĢcan, 1988; Kahraman, 1995) bu bilgiyi destekleyecek ifadelere Konya‘nın ġer‘iye Sicil defterinde rastlandığı ifade edilmektedir(8). Açılan bu tekkelerdeki kuralların Farslarla olan etkileĢimin sonucu olan Farsların adına zor hane adını verdikleri yerlerde uygulanan kurallara benzediği bilinmektedir. Bu da yeni Selçuklu kültürünün bir ürünü olduğunu göstermektedir(2). Büyük Selçuklu Devleti döneminde Anadolu‘nun çeĢitli yerlerineinĢa edilen spor merkezlerinin spora sunduğu katkının yanındaSelçukluların Anadolu‘da tutunmasına da katkı sağladığı bilinmektedir. ĠnĢa edilen bu spor tesisleri, halkın aidiyet duygusunu artırıp askeri açıdan güçlenmesini sağlarken aynı zamanda sosyalleĢmesine de yardımcı olmuĢtur(9).ĠnĢa edilen spor merkezlerinden olan Konya‘da açılan bir Selçuklu tekkesindekibazı kalıntılar günümüze kadar varlıklarını sürdürmüĢlerdir. Bu kalıntılardan en önemlisi ise pehlivan taĢıdır. Üçüncüsü düzenlenen Türk Tarih Kongresi ve Sergisi için Ankara‘ya getirilen bu taĢ Etnografya müzesine konulmuĢtur.Ankara‘ya getirildikten sonra iki parçaya ayrılan ve depoda tutulan bu taĢ tek elle idman yapmaya uygun bir Ģekilde tasarlanmıĢ olup ağırlığı ise 76 kg‘dır. Bu kadar ağır bir taĢın tek elle kaldırılıyor olması, Selçuklu tekkelerindeki idmanların düzeyi hakkında bizlere bilgi vermektedir (1,10,11). 475 Mesud Koman tarafından bulunan Pehlivan taĢı(1). Selçuklu zamanında sadece devletin kurdurduğu güreĢ tekkelerinde pehlivan yetiĢtirilmemiĢ, bunun yanında padiĢahlar, ağalar, beyler de pehlivan yetiĢtirmiĢler ve bu pehlivanların galibiyetleriyle kendileri de gurur duymuĢlardır.(12). Ayrıca pehlivanların sarayda tutulan sanatkarlar defterine dâhil edilmesi (2) pehlivanlığa gösterilen değeri de ortaya koymaktadır. Türkler, toplu yaĢam alanlarındakidüz ve çimenlik alanlardan birisinispor alanı olarak muhafaza etmiĢ buralarda güreĢ de dâhil olmak üzere çeĢitli spor dallarının ve törenlerin yapılmasına olanak sağlamıĢlardır(1).Kullanılan bu meydanların sadece spor olarak değil aynı zamanda askeri beden eğitimine, halkın sosyalleĢmesine ve de ekonomiye katkı sağladığı bilinmektedir(3). Selçuklularda spor ĢehirleĢmeyi de etkilemiĢ olup eğitim kurumu özelliği taĢıyan Spor Medreseleri ve Gök Meydanların kurulması ve de iĢletilmesi oldukça önemlidir. Öyle ki Sultan MelikĢah‘ın veziri olan Nizam-ül-mülk‘ün de bu konuda ciddi emekler sarf ettiği bilinmektedir (ĠĢcan, 1988:56). Bu da sporda teĢkilatlanmanın devlet tarafından desteklenip yapıldığınıgöstermektedir(3). GüreĢ de dâhil olmak üzere birçok sporun icra edilmesine katkı sağlayan bu meydan(13) ve tekkeler savaĢçı bir toplum olan Selçukluların bu yapılarını korumaları amacına yardım etmiĢtir. Ġslamiyet‘in sporu teĢvik ettiği ve Türklerin Ġslamiyet‘i kabul etmeden önce de spora oldukça önem verdiği düĢünüldüğünde, Ġslamiyet‘in kabul edilmesiyle Türklerin eski spor alıĢkanlıklarını devam ettirmesi kaçınılmaz olmuĢtur(1). Ġslam Dini insan sağlığına gereken önemi vererek insanları spor yapmayı teĢvik etmiĢtir. Hz. Peygamber A.S., "kuvvetli mü‗mininzayıf mü'minden hayırlı olduğunu" söylemiĢ. Kuvvetli mü‗min olunabilmesi için sporla uğraĢmayı tavsiye etmiĢtir.Müslümanlarsa, son Peygamberin tavsiyesi üzerine kuvvetli bir mü‘min olabilmek adına özellikle güreĢ olmak üzere çeĢitli sporlar yapmaya yönelmiĢlerdir(14). Hatta Hz. Muhammed'in (S.A.V.) kendisi de güreĢerek Müslümanlara bu konuda örnek olmuĢtur. Diğer taraftan Hz. Peygamberin torunları olan Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin‘in Hz. Peygamber'in önünde güreĢtikleri bilinmektedir(14). Selçuklularda güreĢ terminolojisine bakıldığında kültüründe olduğu gibi çeĢitli kaynaklardan beslendiği bilinmektedir. GüreĢ kıyafeti olan kispet kelimesinin Selçuklular zamanında dilimize geçtiği tahmin edilmektedir(15,16). Ayrıca Ġslamiyet‘in kabulüyle birlikte güreĢte bazı değiĢiklikler meydana gelmiĢtir. Bunlardan birisi de baĢkaları tarafından görünmesi yasak olan yerlerin örtülmesi kısmıdır. Kispet günümüze kadar asıl Ģeklini koruyamamıĢ olsa da erkekler için haram olan göbek deliği ile diz kapağının altına kadar olan kısmı ciddi oranda kapatmaktadır(16). Ayrıca Türklerin tarihine bakıldığında savaĢçı özelliklerinin olması nedeniyle kuvvetli olmanın alplik, yiğitlik ve kahramanlığın çok önemli olduğu görülmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi Ġslamiyet‘in kendisi de kuvvetli olmayı desteklediğinden bu duygular Türkler için bir kez daha pekiĢtirilmiĢ oldu. Fakat Ġslamiyet‘ten önce Türklerin kullanmıĢ olduğu ‗‘alp‘‘ kavramı yerini zamanla ‗‘Pehlivan‘a bıraktığı bilinmektedir (2,15). Sonuç Selçuklularda güreĢi değerlendirdiğimizde geçmiĢinden gelen yaĢanmıĢlıkları günün Ģartlarına göre uyarlayarak kendinden sonraki kuĢaklara aktırdığı açıkça görülmektedir. Gök meydanlar gibi eski bazı alıĢkanlıklarını devam ettiren Selçuklular özellikle yaĢadığı dönemde Farslılarla çok fazla 476 etkileĢimde bulunduğu bilinmektedir. Bu etkileĢimin en önemli sonucu ise güreĢ tekkeleri gösterilebilir. Ayrıca Türklerin Ġslamiyet‘i benimsemesinden sonra kurulan Selçuklu devletlerinin kültürlerinde Ġslam‘ın kurallarının etkisi olduğu da görülmektedir.Tüm bu etkileĢimlersonucunda meydana gelen yeni Selçuklu KültüründegüreĢin savaĢa hazırlıktan, tekkeler ve gök meydanlar sayesinde savaĢ sonrası fethedilen bölgede kalıcı olmaya, aidiyet duygusunun artırılmasından, sosyalleĢmeye kadar etki ettiği görülmüĢtür. Tüm bunlarda etkili olan hiç Ģüphesiz ki güreĢin gerek devlet eliyle desteklenmesi gerekse halk tarafından benimsenmiĢ olmasıdır(17). KAYNAKLAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. ERĠM, D., 2007, ‗‘Türkiye Selçuklu Devletinde Spor Ve Eğlence Hayatı‘‘, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar. YÜKSEL, Y, 2018, ‗‘ Klasik Türk ġiirinde GüreĢ Ve Pehlivanlık‘‘, Journal Of Turkish Language And Literature Volume:4, Issue:2, (589-616). GÜNEL, i., ve KEPOĞLU, A, 2019, Büyük Selçuklu Devletinin Ġktisadi AnlayıĢı Ve Gök Meydan Ve Spor Tekkesi Kurumlarının Eğitim Yönetimi Yapıları Ve Ekonomiye Etkileri, Turkish Studies Social Sciences, Volume 14, Issue 4, 2019, P. 1499-1513. BEGĠÇ, H. N, 2021, ‗‘ Abdal Musa Tekkesi Ve Tarihi Elmalı YeĢil Yayla Yağlı Pehlivan GüreĢleri‘‘, Belek, K.,vs Ark.,X. Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu, Ss. 435-440, KahramanmaraĢ, Ss. 446. KARCIOĞLU, U, 2017, ‗‘ Türk Kültüründe Atın Önemi Ve Ata Sporlarımızdan Atlı Cirit Oyunu‘‘, Anasay, Sayı 2 , 167 – 198. KAYA, S., 2013, ‗‘Selçuklularda Toplumsal Ve Kültürel Hayat‘‘, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. ĠMAMOĞLU, O. ve ark., 2018, ''Osmanlı Ġmparatorluğunda Spor Tekkeleri Ve KulüpleĢme‘‘, Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, Cilt: 11 Sayı: 58, (907-912). KARAKAYA, Y. E., ve DEVECĠOĞLU, S., 2020, ‗‘Erken Dönem Türk Tarihinden II. MeĢrutiyet‘e Kadar Spor Kulüplerinin ModernleĢme Süreci‘‘, Spormetre, 18(Özel Sayı), 2020, 106-121. MURATHAN, F, Ve TEKĠN, A, 2022. GeçmiĢten Günümüze Türk Spor TeĢkilatlanması, Ed.: M. ILKIM, Sporda Güncel YaklaĢımlar, Gece Kitaplığı, Ankara, Ss. 185-204. ÖZDEMĠR, M. 2018, ‗‘Yağlı GüreĢ Folkloru (Antalya Ġli Örneğinde)‘‘, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. ÖZEN, N., 2012, ‗‘Türk Kültür Tarihinde Spor Ve Türklerin Spora Katkıları‘‘, Yüksek Lisans Tezi, Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Batman. DERVĠġOĞLU, M., 2012, ‗‘Kırkpınar GüreĢleri‘nin Halkbilimsel Açıdan Ġncelenmesi‘‘, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. METĠN, T., 2013, ‗‘ Türkiye Selçuklu ġehirlerinde ―Meydan‖ Kültürü‘‘, Tarih Ġncelemeleri Dergisi XXVIII / 1, s. 209- 222. ĠMAMOĞLU, O., TÜRKMEN, M., DEMIRHAN, B., & CHEBI, M. Ġslam'ın DoğuĢu Ve Asrısaadet Döneminde Sporun Önemi. KAYGUSUZ, M., ve ark., 2019, ‗‘Kültürel Mirasımız Yağlı GüreĢ Sporunun Geleneksel Giysisi Kispet‘‘, AkademikbakıĢ Dergisi, Sayı: 72 Mart – Nisan, 147-166. DERVĠġOĞLU, M., 2018, ‗‘Türk GüreĢinde Kispet, Kispet Ustalığı Ve Kispet Üzerine ĠnanıĢlar‘‘, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 16, S. 204-222. ERLER, M. Y., ve ÖZYURT, S., 2012, ‗‘Türk Kültüründe Kadimden Günümüze UlaĢan Sosyal Örgütlere Dair Bir Misal: Salâvatçılıktan Cazgırlığa‘‘, Studıes Of The Ottoman Doman, Cilt:2 Sayı:2, S. 39-56. 477 GELENEKSEL TÜRK GÜREġLERĠNĠN KORUNMASI ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME Muhammed Said YANAR*, KürĢat HAZAR**, Ahmet Ferdi KOÇ*** * ArĢ. Gör. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi BESYO muhammedsaidyanar@osmaniye.edu.tr ** Doç. Dr. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi BESYO kursathazar@osmaniye.edu.tr *** ArĢ. Gör. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi BESYO ahmetferdikoc@osmaniye.edu.tr Özet Türkler Orta Asya‘da yaĢadıkları dönemlerde güreĢin pek çok çeĢidini yapmıĢlar ve geliĢtirmiĢlerdir. GüreĢ Türklerin Anadolu‘ya yerleĢmeye baĢladığı dönemlerde ve öncesinde Akdeniz, Mısır ve Yunan kültürlerinde önemli sporlardandır. Anadolu‘ya yerleĢen Türklerin yerel güreĢ kültürlerini Ortadoğu‘ya taĢımasıyla birlikte bu topraklarda kültürel çeĢitlilik artmıĢtır. Bu çalıĢmanın amacı, geleneksel Türk güreĢlerinden aba güreĢi, karakucak güreĢi, yağlı güreĢ ve Kore‘nin geleneksel güreĢi olan Ssireumun yapısı, tarihi, geçmiĢten günümüze geçirdiği değiĢimler ve günümüzde bu geleneksel güreĢlerin korunması ve yaĢatılması için ne gibi çalıĢmalar yapıldığını incelemektir. ÇalıĢmada verilerin toplanması amacıyla literatür taraması yapılmıĢ ve bu kaynaklardan elde edilen bilgiler çalıĢmada kullanılmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda, Kore Ssireum geleneksel güreĢi ile Türk geleneksel güreĢlerinin korunmasının, gelecek nesillere aktarma ve geleneği yaĢatma uğraĢlarının benzer olduğu görülmesine rağmen Kore Ssireum güreĢinin Türk geleneksel güreĢlerden farklı olarak ilk ve orta öğretim müfredatında yer aldığı görülmektedir. Kore örneğinde olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı‘nın da geleneksel Türk güreĢlerini ilk, orta ve lise müfredatına eklemelerinin, bu güreĢlerin korunması ve gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir rol oynayacağı düĢünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Türk Geleneksel GüreĢleri, Kore Geleneksel GüreĢi Ssireum A REVIEW ON THE PRESERVATION OF TRADITIONAL TURKISH WRESTLING Abstrackeyt The Turks have made and developed many types of wrestling during the periods they lived in Central Asia. Wrestling is one of the important sports in Mediterranean, Egyptian and Greek cultures before and during the periods when the Turks began to settle in Anatolia. With the Turks who settled in Anatolia carrying their local wrestling culture to the Middle East, cultural diversity has increased in these lands. The aim of this study is to examine the structure of traditional Turkish wrestling aba wrestling, karakucak wrestling, oil wrestling and Korea's traditional wrestling Ssireum, its history, the changes it has undergone from the past to the present, and what kind of work is done to preserve and keep these traditional wrestlings alive today. In order to collect data in the study, a literature review was conducted and the information obtained from these sources was used in the study. As a result of the study, although it is seen that the preservation of Korean traditional wrestling and Turkish traditional wrestling, the transfer to future generations and the efforts to keep the tradition alive are similar, it is seen that Korean traditional wrestling, unlike Turkish traditional wrestling, is included in the primary and secondary education curriculum. As in the case of Korea, the Ministry of National Education of the Republic of Turkey should add traditional Turkish wrestling to the primary, secondary and high school curriculum. It is thought that this wrestling will play an important role in the preservation and transfer to future generations. Keywords: Turkish Traditional Wrestling, Karakucak, Korean Traditional Wrestling Ssireum117 478 GĠRĠġ Bir milleti millet yapan unsurlardan birisi de kültürdür. Kültürün devamlılığında yer alan önemli öğeler ise gelenek ve göreneklerin yaĢatılmasıdır. Türk kültürünün yaĢatılması ve devam ettirilmesinde önemli etkenlerden birisi de Türk Spor kültürüdür. Türk spor kültürüne bakıldığında güreĢ ve geleneksel güreĢler önemli bir yer kaplamaktadır. Türkler Orta Asya‘da yaĢadıkları dönemlerde güreĢin pek çok çeĢidini yapmıĢlar ve geliĢtirmiĢlerdir. GüreĢ Türklerin Anadolu‘ya yerleĢmeye baĢladığı dönemlerde ve öncesinde Akdeniz, Mısır ve Yunan kültürlerinde önemli sporlardandır. Bu dönemde Anadolu‘ya yerleĢen Türkler ve Moğolların kendi Asyalı yerel güreĢ kültürlerini Orta çağ Akdeniz ve Ortadoğu‘ya taĢımasıyla birlikte bu topraklarda kültürel çeĢitlilik artmıĢtır (Stokes, 1996). Türk toplumları tarafından önem verilen, her yaĢtan insanların yaptığı bazı kuralları değiĢerek de olsa günümüze kadar süregelen geleneksel güreĢler bu çeĢitlilik içerisinde değerlendirilebilir. Yağlı güreĢ, karakucak güreĢi, Ģalvar güreĢi, Aba güreĢleri, kapıĢmalı aba güreĢi, aĢırtmalı aba güreĢi ve kuĢak güreĢi Türk coğrafyasında değiĢerek de olsa bazı ritüelleri nispeten korunan ve günümüzde uygulanan güreĢlerdendir (Karahüseyinoğlu, 2007). Geleneksel güreĢlerin otantik yapısının korunması, geleneğin ve kültür mirasının devamlılığı açısından önemlidir. Bu çalıĢmada geleneksel Türk güreĢlerinden aba güreĢi, karakucak güreĢi, yağlı güreĢ ve Korelilerin geleneksel güreĢi olan Ssireumun yapısı, tarihi, geçmiĢten günümüze geçirdiği değiĢimler ve günümüzde bu geleneksel güreĢin nasıl korunduğu ve yaĢatıldığı ile Türk geleneksel güreĢleri arasında bir fark olup olmadığının karĢılaĢtırılması amaçlanmıĢtır. YÖNTEM ÇalıĢmada verilerin toplanması amacıyla literatür taraması yapılmıĢ ve bu kaynaklardan elde edilen bilgiler çalıĢmada kullanılmıĢtır. GELENEKSEL KORE GÜREġĠ SSĠREUM Korelilerin geleneksel güreĢi olan Ssireumda güreĢçiler güreĢe dizlerinin üzerinde baĢlarlar. Bu pozisyona ―Baro Japki‖ denir. Her güreĢçi sağ eliyle rakibinin Satba‘sının bel kısmına denk gelen kısmından tutar ve diğer eliyle de Satba‘nın bel kısmının altında kalan bölümünü tutarlar. Daha sonra güreĢçiler bu pozisyonu bozmadan ayağa kalkar ve hakemin iĢaret vermesiyle güreĢe baĢlarlar ve birinin vücudu dizden yukarısı yere değene kadar, diğer bir ifadeyle yere düĢene kadar güreĢ devam eder. Bir karĢılaĢmada, güreĢçinin rakibini düĢürmesi için 3 dakika süre verilir. Bu 3 dakika içinde güreĢçilerden biri rakibini düĢüremezse, 3 dakikalık bir süre daha verilir. Eğer bu 3 dakika içinde de kazanan olmazsa kilosu daha hafif olan güreĢçi galip ilan edilir. Ssireum güreĢinin geçmiĢi yaklaĢık olarak 2000 yıl öncesine dayanmaktadır. Goguryeo krallarının mezarlarındaki duvarlarda (MÖ 37 ile MS 660) çizildiği görülmüĢtür. 14. yüzyıla ait Tumulus‟da 2 gencin güreĢ tasviri yer almaktadır. Eski zamanlardan beri Koreliler, iĢ yerinde molalarda, milli bayramlarda ve özellikle de mayıs ayında yapılan Bahar festivallerinde yapılan büyük yarıĢmalarda Ssireum'u uygulamıĢlardır. Halk günlerinde, Ssireum gerçekleĢtiğinde, birçok insan (yaĢlı ve genç) halkanın etrafında toplanır: güreĢçiler çeĢitli teknikler kullanarak yarıĢır; seyirciler favorilerine coĢkuyla tezahürat eder ve Turnuvanın sonunda kazanana, ödül olarak bir öküz verilirdi. Alınan bu ödül sporcunun gücünü gösterdiği gibi, ödül tarım toplumunda yaĢayan insan için oldukça önemliydi. Tüm bedenin bir egzersizi olarak Ssireum, bedenin ve zihnin geliĢimini teĢvik eder. Ayrıca, toplulukların ve grupların uyumuna ve kaynaĢmasına katkıda bulunarak karĢılıklı saygı 479 ve iĢ birliğine teĢvik eder. BaĢkent Pyongyang, Kore Ssireum Derneği de dahil olmak üzere uygulamayla ilgili bir dizi topluluk, kuruluĢ ve kurumu içeren Ssireum'un yürürlüğe girmesinde, korunmasında ve iletilmesinde merkezi bir rol oynamaktadır. Koreliler, Ssireum'u aile üyelerinden ve komĢulardan çocukluktan itibaren öğrenmeye baĢlar ve her düzeyde eğitim kurumları tarafından öğretilir. (Sparks, 2011; Tazegül, 2018; Yang, Sougawa ve Yuan, 2014). GELENEKSEL TÜRK GÜREġLERĠ Aba GüreĢleri Türkiye‘nin Gaziantep ve Hatay yörelerinde yapılan mahalli güreĢlerdir. Farklı giysilerle yapılan aba güreĢleri tutuĢ özellikleri değiĢik olmasına rağmen Rusya‘daki ―sambo‖ güreĢlerinin benzeridir (Karahüseyinoğlu, 2007). Aba güreĢleri bazı tutuĢ ve yöre farklılıkları nedeni kendi içerisinde iki kısma ayrılmıĢtır. Yoğunluklu olarak Gaziantep ve civarında yapılan güreĢe; ―aĢırtmalı aba güreĢi‖ Hatay yöresinde yapılana ise ―kapıĢmalı aba güreĢi‖ denmekte ve biri birinden farklı organizasyonlar düzenlenerek yapılmaktadır.Aba güreĢi adını pehlivanların giydiği özel bir kıyafet olan ―aba‖dan almaktadır. Aba; yakasız, kaban uzunluğunda, yarım kollu, koltuk altı bölümü kol ucundan koltuk altına kadar kesik, keçeye benzeyen ve kalın kumaĢtan ya da kaba deriden dikilen bir güreĢ giysisidir. Gaziantep ve Hatay yöresindeki pek çok köyde en az iki tane olan aba genellikle köy halkının ortak malıdır. Üste giyilen abayı iyice belden saran ayrı bir kumaĢtan yapılan kuĢak kullanılır (Güven,1992; Sarı, 1992). Aba güreĢi için, çim -yeĢil alan- veya topraktan köy meydanı, harman yeri veya düz bir alan yeterlidir. KapıĢmalı aba güreĢi her iki güreĢçinin en az birer dizi yerde olduğunda yer güreĢi baĢlamıĢ kabul edilir. Yer güreĢinin süresi bir 1 dakikadır. 1 dakika sürenin dolduğu veya hareketin olmadığı zaman sporcular ayağa kaldırılır. AĢırtmalı aba güreĢinde ise yer güreĢi fazla olmadığından pozisyon durumuna göre hakemler karar vererek güreĢi yerde veya ayakta devam ettirirler. AĢırtmalı ve kapıĢmalı aba güreĢlerinde yenme ve yenilme durumları da ayrıca farklılık göstermektedir. Rakip sırt üzeri düĢtüğünde ya da yüzükoyun Ģekilde göbeği yere geldiğinde el aĢıran güreĢçi, aĢırtmalı aba güreĢinde yenik sayılır. Ayrıca el aĢıran güreĢçi, elini bıraktığında da yenik sayılmaktadır (ġahin, 2003). KapıĢmalı aba güreĢinde ise güreĢçilerden sırtı yere gelen yenik sayılmaktadır. Halk arasında ise " Göbeği gökyüzünü gören " güreĢçi yenik sayılır. Bu güreĢçinin iki veya bir omuzu olduğu gibi, köprü pozisyonuna gelme durumu da olabilir (Gök, 2020). Karakucak GüreĢi Orta Asya kökenli karakucak güreĢleri Türklerin öz ve milli geleneksel Türk güreĢlerindendir (Güven,1992). Çok uzun zamandan beri yaklaĢık on asır olduğu belirtilir. Temel kurallarında pek fazla değiĢiklik olmadan Türkiye‘nin pek çok yöresinde yaygınlığı devam etmektedir. Düz bir alanda çimen veya toprak zeminde, çayırlarda ve harman yerlerinde, göbekten yukarı olacak Ģekilde vücudun üst kısmına herhangi bir elbise giyilmeden çıplak olarak günümüzde yapılan geleneksel güreĢlerdendir. Vücudun alt kısmında ise ―pırpıt‖ olarak adlandırılan özel kumaĢtan yapılmıĢ yarım pantolon giyilerek çıplak ayakla yapılmaktadır (Gürsoy, 1996). Temel özellikleri ile yağlı güreĢe benzemekle birlikle vücuda yağ sürülmeden yapılmaktadır. Karakucak güreĢlerinde pehlivanlar kispet yerine, siyah kıldan örülmüĢ veya bezden dikilmiĢ, vücuda oturan pırpıt giyerler. Karakucak güreĢlerinde müsabakalar sıkletlere göre yapılır, oyunu tatbik etmek için vücudun her tarafından tutmak serbesttir, yenmek için de rakibin sırtını yere getirmek zorunluluğu vardır. Karakucak güreĢleri genellikle Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinin bazı yörelerinde, KahramanmaraĢ (Bıyıklı, 1993) ve Amasya, Tokat, Samsun, Çorum, Sivas, Erzincan, Erzurum, Yozgat yörelerinde yapılmaktadır. Günümüzde bazı büyük kent 480 merkezlerinde karakucak güreĢlerinin yaygın olarak yapıldığı illere ait çeĢitli dernek ve vakıflar, Bursa‘da ise her yıl mayıs ayının son haftası yapılan karakucak güreĢleri yapıldığı gözlenmektedir. Yağlı GüreĢ Türklerin yüzyıllardan beri yaptığı ve özümsediği aynı zamanda da çeĢitli ritüeller kazandırdığı kültürel sporlarındandır. Türklerin ata sporları arasında sayılan bu güreĢlerin geçmiĢten günümüze yapılan pek çok geleneği korunmaktadır. Farklı kültürel donanımlara, kendine özgü töresel/törensel uygulamalara ve organizasyon formlarına sahip, geleneksel Türk sporlarından biri olan yağlı güreĢler günümüzde cazibesini korumaktadır (Güven,1993; Yıldıran, 1999). Tarihi ve kültürel açıdan genel özelliklerine bakıldığında, temelinde dostluk, kardeĢlik ve yiğitlik olan bu organizasyonlar tarihsel süreç içerisinde pek çok değiĢime uğrayarak günümüze kadar gelmiĢtir. Bazı ritüelleri değiĢmekle beraber Türkiye GüreĢ Federasyonuna bağlı olarak faaliyeti sürdürülen ve diğer geleneksel Türk sporlarına oranla yoğun ilgi gören organizasyonlardandır. Genelde Ege, Marmara, Karadeniz bölgelerinde diğer yörelere göre daha çok yapılmakla birlikte Türkiye‘nin pek çok yerinde faaliyet olarak sürdürülmektedir (Gürsoy, 1996). Yağlı güreĢte pehlivanlar kispet denilen deriden yapılmıĢ, yarı pantolonlar giyerler, vücutlarına yağ sürerek belli kaideler içinde güreĢirler. Yağlı güreĢ müsabakaları diğer geleneksel Türk güreĢlerinde olduğu gibi, düz ve geniĢ bir çayır alanda yapılmaktadır. Yağlı güreĢlerde sporculardan birinin ötekine üstünlüğü sağlanmak zorunda olduğundan güreĢçiler arasında beraberlik yoktur (Ayar, 1983). Mutlaka güreĢçilerden birinin üstün gelmesi gerekmektedir. Müsabakaların süre kısıtlamasına göre yapılmadığı zamanlarda günlerce süren güreĢ müsabakalarının olduğundan bahsedilir. Yağlı güreĢlerin en önemlisi, her yıl Edirne‘nin Sarayiçi mevkisinde yapılan geleneksel ―Kırkpınar‖ yağlı güreĢleridir (Bıyıklı, 1993). Geleneksel Kırkpınar yağlı güreĢlerinin diğerlerinden farkı Türkiye ―baĢ pehlivanlık‖ yağlı güreĢlerin Türkiye Olimpiyatı mücadelesi olmasından kaynaklanmaktadır (Karahüseyinoğlu, 2006). Bu nedenle Kırkpınar yağlı güreĢlerinin diğer yerel güreĢlere oranla sporcu ve seyirci katılımı fazladır. SONUÇ Kore devletinin birden çok dernek, topluluk, sivil toplum kuruluĢları ve kurumlar ile ortak çalıĢmalar yaparak geleneksel güreĢi olan ssireumu geleneği korumak ve yaĢatmak için çalıĢmalar yürütmekte olduğu vurgulanmıĢtır. Ayrıca, çocukluk çağından itibaren her düzeyde eğitim kurumlarının müfredatında bulunmakta ve öğretilmekte olduğundan bahsedilmektedir (Sparks, 2011; Yang, Sougawa ve Yuan, 2014). Türk geleneksel güreĢlerine bakıldığında ise Ssireum ile benzer Ģekilde Geleneksel Türk Sporları Federasyonu, Yüksek öğretim kurumlarında Geleneksel Türk Sporları dersi ve birçok vakıf, dernek, kurum ve kuruluĢlar tarafından desteklendiği görülmektedir. Kore örneğinde olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı‘nın da geleneksel güreĢlerimizi ilköğretim, orta öğretim ve lise müfredatına eklemelerinin, bu güreĢlerin korunması ve gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir rol oynayacağı düĢünülmektedir. 481 KAYNAKLAR Ayar A.: Türklerde Spor Geleneği ve Kırkpınar GüreĢleri. S. 96, Bilim Matbaası, Ġstanbul, 1983. Bıyıklı Y.: Genç GüreĢçi YetiĢtirilmesi Konusunda Kamu KuruluĢlarının Rolü ve Bursa Örneği. S. 16-18, Ġstanbul GüreĢ Ġhtisas Kulübü Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 1993. Gök, O., & Hazar, K. Hatay Yöresi Aba GüreĢlerine Otantik Açıdan BakıĢ. X Эл Аралык Түрк Элдеринин Салттуу Спорттук Оюндары Симпозиуму, 173. Gürsoy Ö.: GüreĢ Öğretim Yöntemleri. S. 17, Yeni DoğuĢ Matbaacılık, Ankara, 1996. Güven Ö.: Türklerde Spor Kültürü. ―S. 1-2, 27‖, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara, 1992. Güven Ö.: Kırkpınar GüreĢ Kültürü. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 80: 61-62, 1993. Https://Ġch.Unesco.Org/En/Rl/Traditional-Korean-Wrestling-Ssirum-Ssireum-01533 EriĢim Tarihi:23.10.2022 Karahüseyinoğlu M. F., Yorulmazlar M., Dağlıoğlu Ö., Bostancı Ö.: KüreselleĢme Kıskacında Kırkpınar Ağa‘lığı. 9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi, Muğla, 2006. Karahüseyinoğlu, M. F. (2007). Küreselleşme ve Geleneksel Türk Sporları. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Ġstanbul. Kore Ssireum Derneği. 2014. Ssireum: YaĢayan Kültür. Myung-In Publishing, Daegu, Güney Kore. Sarı Z.: Hatay‘da Aba GüreĢi. Hatay Folklor AraĢtırmaları Derneği Dergisi, 2: 20, Antakya, 1992. Sparks, Chrıstopher A, (2011). Wrestling With Sireum: Korean Folk Game Vs. Globalization, Submitted To The Office Of Graduate Studies Of Texas A&M University Ġn Partial Fulfillment Of The Requirements For The Degree Of Doctor Of Phılosophy. Stokes M.: Strong As A Turk: Power, Performance And Representation Ġn Turkish Wrestling. Sport, Identity And Etnicity. Ed: Macclancy J., S. 22-41, Berg Ġs The Ġmprint Of Oxford International Publishers Ltd. Usa, 1996. ġahin, H.M. (2003), Türk Kültüründe Aba Güreşi, Gaziantepspor Kulübü Spor Eğitim Yayınları, Yayın No: 4. Tazegül, Ü. (2018). Farklı Toplumlardaki Geleneksel GüreĢler. Avrasya Uluslararası AraĢtırmalar Dergisi, 6 (13), 267-289. Doı: 10.33692/Avrasyad.510126. Yang, Changming, Sougawa, Tsuneo ve Yuan, Lei, (2014). An Analysis Of Chinese Ethnic Korean And South Korean Ssireum Rules, Asia Pacific Journal Of Sport And Social Science, 3(2), 159-171. Yıldıran Ġ.: Geleneksel Yağlı GüreĢlerin, Kültürel, Yapısal ve Bilimsel Açıdan Modern Minder GüreĢleriyle Farklılıklarının Değerlendirilmesi. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2: 43-58, 1999. 482 TÜRK KÜLTÜRÜNDE GELENEKSEL TÜRK SPORLARININ YERĠ VE ÖNEMĠ THE PLACE AND IMPORTANCE OF TRADĠTĠONAL TURKĠSH SPORTS ĠN TURKĠSH CULTURE Ahmet Ferdi KOÇ* KürĢat HAZAR** Muhammed Said YANAR*** Özet * ArĢ. Gör. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi BESYO ahmetferdikoc@osmaniye.edu.tr ** Doç. Dr. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi BESYO kursathazar@osmaniye.edu.tr *** ArĢ. Gör. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi BESYO muhammedsaidyanar@osmaniye.edu.tr Geleneksel Türk Sporları geçmiĢten günümüze miras olarak gelen sosyal değerlerdir. Geleneksel oyun ve sporların Türk toplumlarında hayatın her safhasında yer aldığı görülmektedir. Milli ve dini özellikleri bünyesinde barındıran, birlik ve beraberliği sağlayan, örf ve adetlerin nesilden nesile aktarılmasına olanak sağlayan çok yönlü bir yapıya sahiptir. Bu çalıĢmanın amacı Türk kültüründe sporun önemini incelemektir. Türkler bu sporları sadece yaĢadıkları hayatın zorluklarının üstesinden gelmek, gaza düĢüncesi ya da düĢman saldırılarını geri püskürtmek için değil aynı zamanda sosyal hayatın bir parçası ve eğlence aracı olarak da görmüĢlerdir. Özel günlerde ve ibadetlerde bile sportif faaliyetler düzenleyerek farklı kazanımlar elde etmiĢlerdir. Avcılık, ata binme, ok atma, kılıç kullanma, güreĢ, koĢu, uzun atlama vb. daha birçok sporu günlük hayatın bir parçası haline getiren Türkler sağlıklı ve sportif birer insan olmayı adeta bir gereklilik olarak görmüĢlerdir. Türk hakanlarından Oğuz Han‘ın oğullarının adları ―Boz Ok‖ ve ―Üç Ok‖ tur. Oğuz Han devletinde bu adları kendi çocuklarına ad olarak verilecek kadar spora önem vermiĢlerdir. Sporu her zaman seve seve yapan Türkler, bu sayede iyi bir spor ahlakına ve bunun getirdiği maddi ve manevi faydalara sahip olmuĢlardır. Yapılan faaliyetler yarıĢma esaslı ancak asla kazanmanın ön planda olmadığı ―fair play‖ anlayıĢının en mükemmel sergilendiği yerler olarak görülmektedir. Sonuç olarak Türk spor tarihi araĢtırmaları göz önünde bulundurulduğunda görülmektedir ki Türk toplumlarında söz konusu edilen beden eğitimi ve spor etkinlikleri önemsenmiĢtir. Türkler, spor kültürüne büyük katkılarda bulunmuĢlar ve gittikleri her yere spor kültürlerini de beraberlerinde götürmüĢlerdir. Anahtar Kelimeler: Türk kültürü, Spor, Geleneksel Spor The Place and Importance of Traditional Turkish Sports in Turkish Culture Abstract Traditional Turkish Sports are social values inherited from the past to the present. It is seen that traditional games and sports take place in every stage of life in Turkish societies. It has a versatile structure that incorporates national and religious characteristics, ensures unity and solidarity, and allows the transfer of customs and traditions from generation to generation. The aim of this study is to examine the importance of sports in Turkish culture. Turks did not do these sports only to overcome the difficulties of their lives, to think of jihad or to repel enemy attacks. They saw it as a part of social life and as a means of entertainment. They have achieved different gains by organizing sports activities even on special days and prayers. Hunting, horse riding, arrow shooting, sword riding, wrestling, running, long jump etc. Turks, who have made many other sports a part of their daily life, have seen it as a necessity to be a healthy and sportive person. The names of the sons of Oguz Khan, one of the Turkish khans, are ―Boz Ok‖ and ― Üç Ok‖. In the Oghuz Khan state, they gave importance to sports so much that these names were given to their own children. Turks, who have always enjoyed sports, have thus acquired a good sports morality and the material and moral benefits it brings. The activities are seen as the places where the concept of "fair play", which is based on competition but never winning, is exhibited perfectly. As a result, when Turkish sports history researches are taken into consideration, it is seen that physical education and sports activities in Turkish societies are given importance. Turks have made great contributions to sports culture and have taken their sports culture with them wherever they went. 483 Keywords: Turkish culture, Sports, Traditional sports, GĠRĠġ Örf ve adetler, dil, inanç, edebiyat, sanat ve spor tüm toplumlarda olduğu gibi Türk toplumunun da geçmiĢten gelen sosyal değerleridir. Eski uygarlıkların hemen hepsinde görülen oyun ve spor, her ulusun kültüründe farklı boyutta yer almıĢ ve farklı tatmin tarzı ile farklı fonksiyonlar icra etmiĢtir. Eski uygarlıklar arasında yer alan Türklerde, geleneksel oyun ve sporlar sosyal yapı ve yaĢayıĢlarının hemen her safhasında yer almıĢtır (Türkmen, 2017). GeçmiĢten günümüze gelen bu değerlerden bir tanesi Türk toplumunun kültürünü ve değerlerini yansıtan geleneksel sporlardır. Gelenek kavramı, ‗eski çağlardan beri yerleĢmiĢ olup kuĢaktan kuĢağa geçerek gelen ve toplumun, topluluğun üyeleri arasında ortak bir ruh ve dolayısıyla sağlam bir bağ yaratan her türlü saygın alıĢkanlıklar, kültürel kalıntılar, bilgi töre ve davranıĢlar‘ olarak tanımlanmaktadır (Gök ve Hazar, 2021; Taner, 2017). Gelenekler, kültürü oluĢturan ve toplumlara farklılık kazandıran unsurlar arasında sayılırken, spor da bunların tamamlayıcısı olarak kabul görmektedir. Geleneksel sporlar sporun gelenekler tarafından Ģekillendiği, geleneklerin ise gücünü halktan aldığı üzerinde durur (Karahüeyinoğlu, 2007). Geleneksel sporların bir kısmı günümüzde değiĢerek modern sporlar olarak uluslararası sporlar arasında yer almıĢken, bir kısmı yerel veya bölgesel düzeyde kalmıĢ, bazı geleneksel sporlar ise zaman içerisinde önemini kaybederek unutulmuĢtur (Ġmamoğlu ve TaĢmektepligil, 1997). Toplumların kültürel özelliklerini barındıran ve milli vasıflar kazanarak tekrarlanan eğlenceli sportif aktiviteler ―geleneksel spor‖ olarak nitelendirilerek diğerlerinden ayrılmaktadır. ―Geleneksel sporlar‖ kuralları yöresel farklılıklar göstermesine rağmen özünde pek fazla değiĢmeyen oyunsal formlar taĢıyan, milli ve dini özellikleri bünyesinde barındıran sistemli hareketlerden oluĢmaktadır. KuĢaklar boyu bazı değiĢimlere uğrasa da belli baĢlı ritüelleri değiĢmeyen veya daha az değiĢen bu sporların, yarıĢma ve kazanmaya dayalı, dostluğu, kardeĢliği pekiĢtirici, daha çok kiĢiler arası iletiĢimi sağlamada etken bilinçli hareketler olduğu söylenebilir (Karahüseyinoğlu, 2007). Geleneksel Türk sporlarının genel özelliklerine bakıldığında, temelindeki felsefenin kardeĢlik, dostluk ve yiğitlik olduğu belirtilmektedir. Geleneksel Türk sporları toplum içeresinde hem birlik ve beraberliği sağlamak, hem de kaynaĢma amacıyla yapılmıĢ aynı zamanda Türk kültüründe serbest zaman faaliyeti olarak öne çıkmaktadır (Kahraman,1995). Çok boyutlu bir yapıya sahip olan spor, tarihsel süreç içerisinde gerek toplumsal yapının, gerekse milli kültür ile örf ve adetlerin nesilden nesille aktarılmasını sağlamıĢtır. Bu aktarıma katkıda bulunan geleneksel sporların bir kısmı günümüze kadar mevcut durumunu korumuĢ, bir kısmı ise ya birtakım değiĢikliklere uğramıĢ ya da zamanla unutulmuĢtur (Gül ve ark., 2018). Yöntem Bu çalıĢmada derleme çalıĢması kullanılmıĢtır. herhangi bir alandaki sınırlı durumları ortaya çıkarmakta ve bunların geliĢimini sağlayacak altyapıyı oluĢturmak için sistematik bir araĢtırma sunmaktadır. Literatürde mevcut kayıt ve belgeler incelenerek veri elde edilmektedir. Veri Toplama Aracı Bu çalıĢmada veri kaynağı olarak yurtiçi literatürde DergiPark ve YÖK tez veri tabanında bulunan ulusal ya da uluslararası makaleler, lisansüstü tezler, basılı kitaplar ve yurt dıĢı indeksli veri tabanlarında yer alan çalıĢmalar kullanılmıĢtır. Türk Kültüründe Spor Spor insanlık tarihi kadar eski olan aynı zamanda geçmiĢten günümüze her zaman hayatın bir parçası olan evrensel bir olgudur. Spor olarak kabul ettiğimiz aktiviteler belirli kuralları içermesi, haz vermesi, rekabet içermesi gibi ortak unsurları içerisinde barındırdığı belirtilmiĢtir (Zorba, 2010). FiĢek (1983)‘e göre spor insanın doğayla mücadelesiyle kazandığı becerileri, araçlı ve araçsız savaĢım yöntemlerini, bireysel ya da topluca barıĢçı biçimde ve benzetim yoluyla, oyun, oyalanma ve iĢten 484 uzaklaĢma için yapılmasına dayalı olarak estetik, teknik, fizik, yarıĢmacı ve toplumsal bir süreçtir Ģeklinde tanımlamıĢtır. ―Tek baĢına, toplu ya da takım halinde yapılan, kendine özgü kuralları, teknikleri olan, bedensel ve zihinsel yetilerin geliĢimini sağlayan, eğitici ve eğlendirici uğraĢa spor denir‖, denilmektedir (SavaĢ, 1989). Türk kültüründe sporun, bedensel hareketlerin en önemli unsurlardan bir tanesi olduğu belirtilmektedir. Türkler için bedensel faaliyetler hayatın içerisinde önemli faaliyetlerden bir tanesi olmuĢtur. Sürekli bedensel faaliyetler ile iç içe olan Türkler, bu sayede hem bedenlerini daha sağlıklı hale getirmiĢ, hem de belli sporlarda uzmanlaĢma ile birlikte savaĢlarda baĢarılar elde etmiĢlerdir. Türk kültüründe iyi ve temiz bir ruhun, güçlü ve cesur bir insanda bulunacağına inanıldığı belirtilmektedir (Kurt, ve ark., 2013). Türklerin anavatanı Orta Asya, Aral ve Baykal Gölleri arası ile Himalaya Dağları‘nın kuzeyinde bulunan Tanrı Dağları arasındaki geniĢ bir coğrafyayı kapsamaktadır. Türklerin ilk yerleĢim yeri Orta Asya zorlu arazi ve hava koĢulları nedeniyle Türkleri mücadele etmeye ve güçlü olmaya zorlamıĢtır. Zorlu Ģartlar altında yaĢayan Türkler için spor günlük hayatta önemli ve zorunlu hale geldiği belirtilmiĢtir. Literatürde en eski zamanlardan beri Türklerde sporun varlığına dair kanıtlarla olduğu belirtilmektedir, ―Türk gibi kuvvetli‖ sözü spor kültürünün uzun zamana yayılmasıyla oluĢan bir kanıdır (Yıldız, 2002). Türklerde beden eğitimine, spora verilen önem ve değer, Türkleri bütün Orta Asya bozkırının tek hâkimi olmasına yardımcı olmuĢtur (FiĢek, 1992). Türkler sporu sadece yaĢadıkları hayatın zorluklarının üstesinden gelmek, gaza düĢüncesi ya da düĢman saldırılarını geri püskürtmek için değil aynı zamanda sosyal hayatın bir parçası ve eğlence aracı olarak da görmüĢlerdir. Düğünlerde, arkadaĢlar arasında eğlence amaçlı yapılan müsabakalarda, ya da belli dönemlerde düzenlenen toy ve Ģenliklerde hep sporla iç içe bir hayat sürmüĢlerdir (Öztürk, 2016). Evlenecek gençlerde ata binmek ve güreĢmeyi bilmek gibi beceriler aranmaktaydı (Kurt, ve ark., 2013). Türklerin yaĢamında, evlenmek isteyen bir gencin ne denli iyi ata bindiğine, güreĢmesine ya da toplum tarafından kabul görmüĢ bir kahramanlık becerine sahip olmasına oldukça önem verilmekteydi (Özen, 2013). Doğum, ölüm, yaratandan yardım dileme, ölüleri anma, hastaların sağlığa kavuĢmaları gibi özel günler ve dini ayinlerde, spor karĢılaĢmaları düzenlenirdi. Bu spor karĢılaĢmaları sayesinde ailenin ölünün yasıyla içine kapanıp güçten düĢmeleri önlenir, yapılan yarıĢmalarda baĢarılı olanlar toplum içinde saygın bir yer edinirdi (Kurt, ve ark., 2013). Türkler ibadetlerinde ve özel günlerinde sportif faaliyetlerde bulunurdu. Burada amaç sporun iĢlevsel yönlerini ön plana çıkararak ölüm sonrası kiĢilerin yas tutması sebebiyle psikolojik ve fiziksel olarak zayıflamasını engellemekti bu durum toplumca tercih edilmezdi. Yas tutan kiĢiler yasının acısını azaltır ve yaĢamının gerekliliklerini daha kolay yerine getirmeye hazırlanırdı. (Yıldız, 2002). Manas destanında Eski Türklerden Kırgızların düzenledikleri yuğ töreninde din, dil, ırk ayrımı olmaksızın bütün Orta Asya milletlerini davet ederek spor müsabakaları düzenledikleri belirtilmektedir. Orta Asya‘dan gelen misafirlerin 2000 civarında çadırda ağırlandığı, spor müsabakalarında can güvenliğinin ve asayiĢin sağlanması için ise yaklaĢık 160 süvarinin görev yaptığı belirtilmektedir (Ġnan, 1982). Ġyi ve temiz bir ruhun, güçlü ve cesur bir insanda bulunacağına inanan Türkler, sporu eğlence hâline dönüĢtürmüĢlerdir. Sporun, paylaĢım için yapılması da yine iĢlevselliğinin ön planda olmasını göstermektedir (Yıldız, 2002). Ġslamiyet‘i kabul etmeden önce Türkler genel olarak atlı ve göçebe bir hayat süren milletti. Orta Asya‘da çetin iklim ve doğa Ģartları ile mücadele ederken bir taraftan da çevrelerinde bulunan düĢmanlarına karĢı her zaman hazır ve güçlü bir vaziyette beklemek zorunda kalmıĢlardır. Bu sebeplerden dolayı Türkler ‘in millet olarak yaĢamlarının her anını sporla iç içe yaĢadığı kaynaklarda belirtilmektedir (Ergin 2001). Türkler, tarihin her döneminde atlı oyunlara büyük önem vermiĢlerdir. Toy Ģölenlerinde, düğünlerde, düzenlenen oyunların en önemli figürü her zaman at olmuĢtur. Oyunların organizasyonlarında titizlikle hareket edilmiĢ; tüm yarıĢmacılar önceden belirlenmiĢ, ödüller ve cezalar kesinleĢtirilmiĢ, oyun sahalarının ölçüleri dikkatle sınırlandırılmıĢ, oyunun kuralları net bir Ģekilde ifade edilmiĢ, izleyiciler kendilerine ayrılan bölümlerde yarıĢın çeĢidine göre oyunlara engel olmayacak biçimde yerleĢtirilmiĢ ve müsabaka boyunca oyunun devamlılığını sağlamak 485 amaçlanmıĢtır (Öztürk ve ark., 2017). Türk kültüründe, geleneksel türk sporları içerisinde atla yapılan sporlar büyük öneme sahipti. Atın evcilleĢtirilmesi Türk kültüründe M.Ö. 2800 yıllarına kadar uzanır. Ġlk yıllarda ekonomik binicilik daha sonraki yıllarda çok geçmeden ekonomik ve askeri değer kazanarak bozkır savaĢçılığında temel unsur olmuĢ ve zaman içerisinde at da savaĢ atı tipine doğru geliĢtirilmiĢtir (Ġnan, 1982). Tarihçi Ligeti (1988) "Çinliler ata binmeyi ancak M.Ö.200 yıllarında Asya Türklerinden öğrenmiĢlerdir" der. Hayatlarını atla birlikte sürdüren Türkler geleneksel sporlar içinde yer alan atlı sporlarının bir kısmını günümüze kadar sürdürmüĢlerdir (Ġmamoğlu ve TaĢmektepligil, 1997). Ġslamiyet‘i kabul ettikten sonraki dönemde de güçlü devletler kuran Türkler Ġslamiyet‘in getirmiĢ olduğu gaza ve cihat ruhuyla savaĢçı özelliklerini korumuĢlardır. Her yaĢta savaĢa hazır olmak, eğlence ve eğitim gibi amaçlarla hayatlarının her anında sporla meĢgul olan Türkler; güreĢ, okçuluk, ata binme, koĢu, kılıç kullanma, atıcılık gibi geleneksel sporlar her zaman hayatlarının bir parçası olmuĢtur (Ergin, 2001). Çin kaynaklarında Türklerin, çocuklara küçük yaĢlardan itibaren güreĢ, binicilik, kılıç kalkan kullanmak, ok atmak, avcılık ve savaĢçılık gibi fiziksel aktivitelere alıĢtırdığı kaydedilmektedir. Orta Asya‘dan baĢlayarak günümüze kadar çok geniĢ bir coğrafya üzerinde, birçok devletler kuran Türk Milleti tarih boyunca savaĢçılığı, fatihliği ve kahramanlıkları ile adından hep söz ettirmiĢtir. Türkler bu özelliklerini 7‘den 70‘e her yaĢtan ve toplumun her kesiminden insanın sosyal hayatın bir parçası haline getirdikleri spora borçludurlar. Avcılık, ata binme, ok atma, kılıç kullanma, güreĢ, koĢu, uzun atlama vb. daha birçok sporu günlük hayatın bir parçası haline getiren Türkler sağlıklı ve sportif birer insan olmayı adeta bir gereklilik olarak görmüĢlerdir. GüreĢ sporunun Türk kültüründe büyük yeri vardır. Hemen hemen bütün Türk boylarında yapılmıĢtır. Osmanlı zamanında birçok vilayette güreĢ tekkeleri kurulmuĢtur. En ücra vilayetlere, köylere kadar yayılmıĢtır. Günümüze kadar ulaĢan Geleneksel Türk GüreĢleri, yağlı güreĢ, aba güreĢi, karakucak güreĢi, Ģalvar ve bayrak güreĢi olmak üzere günümüzde farklı türlerde yapılmaktadır (Güngör, 1986). Bu sporların çıkıĢ ve oynanıĢ sebeplerini ilkel dinlerin etkisinden ziyade Türklerdeki savaĢçı ruhun etkisinde aranmalıdır. Bu oyunlara bakıldığında savaĢlara hazırlık olarak yapıldığı görülmektedir (FiĢek,1992).Geleneksel Türk güreĢleri genel özellikleri açısından değerlendirildiğinde, temelinde dostluk, kardeĢlik ve yiğitlik temaları ön plana çıkmakla birlikte, tarihsel süreç içerisinde farklı pencerelerden bakmak ve değerlendirmek mümkündür. Birlikteliği sağlamak ve kaynaĢma amaçlı yapılan zamanın en yaygın faaliyetleri olmakla beraber toplumsal bütünleĢmeyi sağlamada önemli iĢlevleri olduğu ve serbest zaman faaliyeti olarak yapıldığı bilinmektedir. Yardım amaçlı yapılarak toplanan paralarla toplumsal ihtiyaçların karĢılandığı, cami, hastane, okul, mezarlık gibi toplumun genelini kapsayan ihtiyaçların giderilmesinde de kullanıldığı bilinmektedir (Karahüseyinoğlu, 2008).Türk kültüründe en az güreĢ kadar önemli olan bir spor dalı da okçuluktur. Türk hakanlarından Oğuz Han‘ın oğullarının adları ―Boz Ok‖ ve ―Üç Ok‖ tur. Oğuz Han devletinde bu adları kendi çocuklarına ad olarak verilecek kadar önem verilen ve sevilen bir spor olan okçuluk günümüzde de hala yapılan sporlardandır (Kahraman.1989). Türklerin Ġslamiyet‘e geçmeden önceki dönemde Türk çocuklarının isim alabilmeleri için bir kahramanlık göstermesi geleneği vardı. Türkmen boyları hakkında değerli bir kaynak olan Dede Korkut Kitabı‘nda, Türkmen gençlerinin boĢ vakitlerini ok atmakla geçirdikleri, kuvvetlilik iddiasındaki yiğitlerin ok yarıĢtırmak yolunu seçtikleri, düğün eğlenceleri sırasında damat ve arkadaĢlarının ok koĢusu düzenledikleri, evlenen bir yiğidin bir ok atıp, okun düĢtüğü yere gerdek çadırını kurduğu ve düğün eğlentileri sırasında da damat ile arkadaĢlarının ok atıĢtıkları belirtilmektedir (Yücel, 1999). Eski dönemlerde Türkler bir kiĢinin değerini beden kuvveti ve silah kullanma mahareti ile ölçerlerdi. Çocuklar büyüdükçe yay kullanmayı öğrenir ve büyüklerle ava çıkarak kendilerini savaĢa hazırlarlardı. Türklerde asker olmak halk arasında çok arzu edilen bir durumdur. Türkler avcılığı öyle maharetle yaparlardı ki, özellikle geyik avlarında avcılar, geyik sesi çıkaran kayın ağacından borular ile geyik sesini taklit ederek, geyikleri kendilerine çağırırlardı. Bu avların en zevklileri ise, bir savaĢ eğitimi anlayıĢı ile yapılan sürek avlarıydı. Bu avlara kadınlar da katılırdı. Av etleri misafirlere verilen yemeklerde sunulur, av hikâyeleri anlatılarak zevkle dinlenirdi. Çocuklar ava özellikle küçük yaĢlarda götürülür, avcılıkla maharet, cesaret ve niĢancılıkları 486 geliĢtirilirdi. Ġlk av, çocukların hayatlarında yaĢadıkları önemli günlerdendi (Ergin, 2001). Sporda ve savaĢta kendini göstermiĢ kadın ve erkeklerin toplandığı, bir spor kulübü anlayıĢının Türklerde 3000 yıl önce gelmiĢ olduğunu göstermektedir (Özen, 2013).Türkler, kılıç kullanmakta da ustaydılar. Bu ustalık, ―ĢimĢirbazlık‖ adında bilinmekte ve günümüz eskrim sporuna benzemektedir. Türklerin kullandığı baĢlıca kılıçlar yatağan veya pala idi. Yatağan Osmanlı'da yeniçerilerin kullandığı meĢhur kıvrık Türk kılıcıydı. Pala ise, daha ziyade bahriye askeri ve süvariler tarafından kullanılan, yatağandan daha geniĢ alanlı bir kıvrık kılıçtır. Türklerin ünlü silahları arasında ayrıca zincir saplı veya yekpare saplı gürzler de bulunmaktaydı. Orta Asya'da topuz veya Boz-toğan adıyla bilinen bu silah hem savaĢta hem de spor müsabakalarında kullanılırdı. Spor için mermer gürz veya somak gürz de kullanılır. Sırf idman gürzleri bile 250 kg'dan ağır olurdu. Gürz, sağ ve sol elde, farklı yönlerde ve belirli kurallar çerçevesinde çevrilip sallanarak, kaldırılıp indirilerek kullanılırdı (Kahraman, 1995; Özen, 2013). Sporlarda baĢarılı olmanın en büyük kazancı, ulaĢılan ünvandır. Bu sporlar Türk ulusunu, özellikle askeri kuvvetleri, güçlü, çevik, becerikli, zorluklara karĢı dayanıklı, silah kullanmakta becerikli ve soğukkanlı savaĢçılar haline getirmiĢ, Türk ulusu da kendilerini her zaman zaferden zafere götüren bu özelliklerini korumak için savaĢın olmadığı dönemlerde bile talim etmeyi ve sporu sürdürmüĢlerdir. Antrenmanlarını her zaman seve seve yapan Türkler, bu sayede iyi bir spor ahlakına ve bunun getirdiği maddi ve manevi faydalara sahip olmuĢlardır (Özen, 2013).Geleneksel Türk sporları milli ve dini ritüelleri yoğun olarak içerisinde barındırmaktadır (Güven, Ö., 1993). Türk milletine özgü gelenek, görenek, örf ve adetlerindeki saygı, sevgi, yardım severlik ve misafirperverlik örneklerinin de sergilendiği ortamı sağlamaktadır. Yapılan faaliyetler yarıĢma esaslı ancak asla kazanmanın ön planda olmadığı ―fair play‖ anlayıĢının en mükemmel sergilendiği yerlerdir (Atabeyoğlu, 2000). Bu bağlamda bakıldığında toplumsal olarak elde edilen çok önemli kazanımların olduğu görülmektedir. Oyunlar ve spor vasıtası ile adeta millet olma bilinci geliĢtirilirken ayrıca toplumda kaynaĢma, birlikte hareket etme, ortak duygu, centilmenlik ruhu, saygı sevgi gibi gelenek ve göreneklerinde yaĢatıldığı görülmektedir. Türk spor tarihi araĢtırmaları göz önünde bulundurulduğunda görülmektedir ki; Orta Çağ Türk Ġslam Devletleri‘nde de, Eski Türk toplumlarında söz konusu edilen beden eğitimi ve spor etkinlikleri önemsenmiĢtir. Bu bağlamda değiĢik dönemlerde kurulan Türk – Ġslam Devletleri‘nin birçoğu; askeri otorite yapılanmaları, savaĢa yönelik örgütlenmeleri ve savunma, saldırı ve korunma becerileri açısından, spora ya da spor yapısına endeksli bir yapılanma göstermektedirler. Bu yönüyle de Orta Çağ Türk – Ġslam Devletleri‘ne bakıldığında, Eski Türklerde olduğu gibi bu devletlerde de, spor ve sportif içerikli hareketlerin baĢlangıcının, bu Millet‘in özünde bulunan askerlik ve fetih niteliklerinden kaynaklandığı görülmektedir. Türkler, spor kültürüne büyük katkılarda bulunmuĢlar ve gittikleri her yere spor kültürlerini de beraberlerinde götürmüĢlerdir (Özen, 2013). TartıĢma, Sonuç Geleneksel Türk sporlarının temelindeki felsefenin kardeĢlik, dostluk ve yiğitlik olduğu söylenebilir. Aynı zamanda Türk kültüründe spor yapmak serbest zaman faaliyeti olarak öne çıkmaktadır. Sürekli bedensel faaliyetler ile iç içe olan Türkler, bu sayede hem bedenlerini daha sağlıklı hale getirmiĢ, hem de belli sporlarda uzmanlaĢma ile birlikte savaĢlarda baĢarılar elde etmiĢlerdir. Türklerin ilk yerleĢim yeri Orta Asya‘da zorlu Ģartlar altında yaĢayan Türkler için spor, günlük hayatta önemli ve zorunlu hale gelmiĢtir. Türkler sporu sadece yaĢadıkları hayatın zorluklarının üstesinden gelmek, gaza düĢüncesi ya da düĢman saldırılarını geri püskürtmek için değil aynı zamanda sosyal hayatın bir parçası ve eğlence aracı olarak da görmüĢlerdir. Düğünlerde, arkadaĢlar arasında eğlence amaçlı yapılan müsabakalarda, ya da belli dönemlerde düzenlenen toy ve Ģenliklerde hep sporla iç içe bir hayat sürmüĢlerdir. Evlenecek gençlerde ata binmek ve güreĢmeyi bilmek gibi beceriler aranmaktaydı. Türklerin yaĢamında, evlenmek isteyen bir gencin ne denli iyi ata bindiğine, güreĢmesine ya da toplum tarafından kabul görmüĢ bir kahramanlık becerine sahip olmasına oldukça önem verilmekteydi. Doğum, ölüm, yaratandan yardım dileme, ölüleri anma, hastaların sağlığa kavuĢmaları gibi özel günler ve dini ayinlerde, spor karĢılaĢmaları düzenlenirdi. Bu spor karĢılaĢmaları sayesinde ailenin ölünün yasıyla içine kapanıp güçten düĢmeleri önlenirdi. Çin kaynaklarında Türklerin, çocuklara küçük yaĢlardan itibaren güreĢ, binicilik, kılıç kalkan kullanmak, 487 ok atmak, avcılık ve savaĢçılık gibi fiziksel aktivitelere alıĢtırdığı kaydedilmektedir. Türk Milleti tarih boyunca savaĢçılığı, fatihliği ve kahramanlıkları ile adından hep söz ettirmiĢtir. Türkler bu özelliklerini 7‘den 70‘e her yaĢtan ve toplumun her kesiminden insanın sosyal hayatın bir parçası haline getirdikleri spora borçludurlar. Yardım amaçlı yapılarak toplanan paralarla toplumsal ihtiyaçların karĢılandığı, cami, hastane, okul, mezarlık gibi toplumun genelini kapsayan ihtiyaçların giderilmesinde de kullanıldığı bilinmektedir. Türklerin Ġslamiyet‘e geçmeden önceki dönemde Türk çocuklarının isim alabilmeleri için bir kahramanlık göstermesi geleneği vardı. Türk hakanlarından Oğuz Han‘ın oğullarının adları ―Boz Ok‖ ve ―Üç Ok‖ tur. Oğuz Han devletinde bu adları kendi çocuklarına ad olarak verilecek kadar spora önem verilmiĢtir. Eski dönemlerde Türkler bir kiĢinin değerini beden kuvveti ve silah kullanma mahareti ile ölçerlerdi. Çocuklar büyüdükçe yay kullanmayı öğrenir ve büyüklerle ava çıkarak kendilerini savaĢa hazırlarlardı. Türkler avcılığı maharetle yaparlardı. Avlara kadınlar da katılırdı. Av etleri misafirlere verilen yemeklerde sunulur, av hikâyeleri anlatılarak zevkle dinlenirdi. Çocuklar ava özellikle küçük yaĢlarda götürülür, avcılıkla maharet, cesaret ve niĢancılıkları geliĢtirilirdi. Sporda ve savaĢta kendini göstermiĢ kadın ve erkeklerin toplandığı, bir spor kulübü anlayıĢının Türklerde 3000 yıl önce gelmiĢ olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak bakıldığında toplumsal olarak elde edilen çok önemli kazanımların olduğu görülmektedir. Oyunlar ve spor vasıtası ile adeta millet olma bilinci geliĢtirilirken ayrıca toplumda kaynaĢma, birlikte hareket etme, ortak duygu, centilmenlik ruhu, saygı sevgi gibi gelenek ve göreneklerinde yaĢatıldığı görülmektedir. KAYNAKLAR Atabeyoğlu, C. (2000). Geleneksel Türk GüreĢi ve Kırkpınar,TMOK Yayınları: 5, Ġstanbul. FiĢek, K. (1992). Spor Yönetim Ġ, SBF Yay., Ankara, S.21-33 FiĢek, K. (1983). Devlet Politikası ve Toplumsal Yapıyla ĠliĢkileri Açısından Spor Yönetimi. Ankara: AÜ SBF. Gül, M., Uzun, R. N., & Çebi, M. (2018). Türk Kültürlerindeki Geleneksel Oyunlar ve Sporlara Yüzeysel Bir BakıĢ. Electronic Turkish Studies, 13(26). Güngör, E. (1986). Kültür DeğiĢmesi ve Milliyetçilik, Ötüken NeĢriyat A.ġ., Ankara, S.66-67. Güven, Ö. (1993). Kırkpınar GüreĢ Kültürü, Türk Dünyası Tarih Ġmamoğlu, O., & TaĢmektepligil, M. Y. (1997). Türk Kültüründe Spor. Ondokuz Mayis University Journal Of Education Faculty, 10(1), 145-150. Ġnan, A., (1982); Manas Destanı, BKMK Yayını, Ġstanbul, S.265. Ġsa SavaĢ, Spor Sözlüğü, Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 1989, S. 134. Kahraman, A., (1989), Cumhuriyete Kadar Türk GüreĢi, No:1029, Ankara, S,17-21. Kahraman A. Osmanlı Devleti‘nde Spor, Kültür Bakanlığı Yayınları:1697, BaĢvuru Kitapları Dizi:27, Ankara, 1995. Karahüseyinoğlu, M. F. (2007). Küreselleşme ve Geleneksel Türk Sporları Doctoral Dissertation, Marmara Universitesi, Turkey. Karahüseyinoğlu M. F. (2008): Geleneksel Türk Sporlarındaki Modern Spor Yansımaları E-Journal of New World Sciences Academy 3: 130-137. Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, Ġstanbul, 2001, S. 5 Özen, N. (2013). Türk Kültür Tarihinde Spor ve Türklerin Spora Katkıları (Master's Thesis, Batman Üniversitesi). Öztürk, O., Erkin, A., Türkmen, L., Ġmamoğlu, O. (2017) Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Sporlar Oyunlar Sempozyumu Bildiriler Kitabı ġükrü ÖZTÜRK. (2016). Dede Korkut Hikâyelerinde Türk Sporu. The Journal of Academic Social Sciences DOI:10.16992/ASOS.8597 Tamer, K. (2017). Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Sporlar- Oyunlar Sempozyumu Bildiriler Kitabı T., Kurt, M., Kılıç, M. N., Kılıç, F. Özbayraktar, Türk Spor Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, IV. Baskı, Ankara, 2013, S. 12. Türkmen, M., & Canuzakov, K. (2019). Türk Halkları Geleneksel GüreĢlerinin Kültürel Pedagojisi. Electronic Turkish Studies, 14(6). Ünsal Yücel, Türk Okçuluğu, Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını:182, Ankara, 1999, S. 19. Zorba, E., (2010), Herkes Ġçin Spor, Neyir Yayınları, II.Basım, Ankara, S. 488 INVESTĠGATĠON OF CLASSROOM TEACHERS ATTĠTUDES TOWARDS TRADĠTĠONAL SPORTS Onur ÖZTÜRK 2Yusuf KURT 3Mehmet ILKIM 1 Inonu University, Department of Sports Sciences https://orcid.org/0000-0002-7630-6861, onur_ozturk_44@hotmail.com 2 Inonu University, Department of Sports Sciences https://orcid.org/0000-0002-6066-6109, yusufkurt0046@gmail.com 3 Inonu University, Department of Sports Sciences https://orcid.org/0000-0003-0033-8899, mehmet.ilkim@inönü.edu.tr 1 Abstract This study aims to analyze the viewpoints of elementary school teachers on traditional sports. Ninety-four primary school instructors participated in the investigation (49 men and 45 women between the ages of 24 and 57). A descriptive survey functioned as the study's research design, which supported quantitative research methodologies. Evli, Kocak, and Evli used the "Attitude Scale Towards Traditional Sports" to produce their findings (2021). For this study's statistical analysis, SPSS 22, a component of the SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) range of tools, was utilized. Testing the assumption of normalcy was the initial step in data analysis. By utilizing this method to calculate skewness and kurtosis, it is obvious that the data does not follow a normal distribution (Skewness - Kurtosis). Mann-Whitney The Kruskal-Wallis test was used to compare two groups, while the U test was used to compare three or more groups. The results indicate that classroom teachers have relatively positive perceptions toward traditional sports and that there are significant differences between groups with regard to exercise frequency, ancestral homeland, and interest in traditional sports. Keywords: Traditional Sports, Classroom Teacher, Attitude Introduction Examining the notion of tradition reveals that it is essentially a society's system of laws and values (Karahüseminolu, 2008). On the other hand, it is defined informally as the process of defining and modifying specific standards, so generating knowledge, action, and material (Ekici, 2008). Despite the fact that traditions vary from civilization to civilization, traditions in a number of societies reveal variations. Once again, traditions are an essential feature and component of society. As a reflection of traditions, cultural and social traditions have a significant impact on the evolution of traditional sports. On occasion, cultural values and requirements contribute to the evolution of traditional sports (Evli, Kocak, and Evli, 2021). At this time, cultural accumulations and traditional sports branches have influenced the geographic surroundings (Guven, 1999). Diverse cultures have distinct cultural traits and customs. Additionally, customs and traditions have an influence (Aslan et al, 2017). Türkmen, Mamolu, and Ziyagil (2006) revealed that all nations have a sense of sports culture in their social structures and experiences, which is partially attributable to geographical circumstances and covers all of these traits. Diverse nations have made several contributions to the sports accessible internationally. Turkey is unquestionably one of the nations that contribute to international sports through a number of documented and unwritten sources. In the nomadic lives of Turkish peoples such as Goktürler, Huns, and Uyghurs, sports might be mentioned (Sahin and Evli, 2020). 489 In Turkish-populated regions, horseback riding and arrow shooting have always been significant everyday activities. In addition to these activities, horse racing, javelin, wrestling, and bird-of-prey hunting are among the most popular traditional sports (Kafasolu, 1998). Particularly among nomad cultures, horseback riding and archery are essential components of physical education, and there are programs to help young children acquire these abilities. Furthermore, family members contribute to the development of this competence (Mendot, Gaskov, and Sakhiulin, 2014). The 'Turkish folk culture is one of the most essential aspects that separate Turkish values from those of other countries. Individuals who lead a traditional life in Anatolia maintain their involvement in sports and physical activities that are part of their cultural framework. M. F. Karahüseyinolu (2008). Many of these activities incorporate Anatolia-related topics. A traditional sport incorporates national cultural features. To illustrate, 'wrestling' is a popular and extensively performed sport in practically all Turkish communities. Traditional sports have diverse forms in the historical process, but they all embrace traditional features (Dülgerbaki 2005). Traditional sports have received varying degrees of acceptance in various civilizations. In some circumstances, getting prepared for conflicts, while in others, amusement and displays during festivals. Sports-like activities that were carried out when technology was not employed as extensively in conflicts as it is today, and when it was centered on physical strength, are truly organizations of war preparation. Traditional sports are now regarded as activities of cultural unity, shared ancestry, and tradition among nations (Karcolu and Arstanbekov, 2021). Due to their profession, classroom teachers in Turkey work in both the countryside and the metropolis. Classroom professors, particularly those in rural regions, connect with traditional sports, which is one of the region's cultural necessities. As a consequence of this interaction, it was determined that it was critical to investigate instructors' views toward traditional sports while imparting the cultural character of the region to pupils at a young age. Method This study's primary objective is to investigate the perspectives of elementary school teachers regarding traditional sports. The sample consists of 94 primary school teachers aged between 24 and 57. (49 men and 45 women) A descriptive survey was utilized as the research paradigm, while quantitative research was employed as the research methodology. Using the "Attitude Scale Towards Traditional Sports," Evli, Kocak, and Evli collected data (2021). In the first step of data analysis, the assumption of normality was evaluated. On the basis of these skewness and kurtosis values, it was determined that the data did not adhere to a normal distribution. Using the Mann-Whitney U test for paired groups and the Kruskal-Wallis test for groups with more than two members, variable differentiation was determined. 490 Results Table 1. The Normality Test Result by the total score and sub-dimensions of the scale. Scale overall score and subdimensions N Min Max Mean Sd Total Points 94 22,00 105,00 90,5532 13,78375 -1,984 ,249 6,366 ,493 94 4,00 20,00 17,2447 3,19168 -1,582 ,249 3,541 ,493 94 4,00 20,00 17,8617 2,80016 -2,092 ,249 6,541 ,493 94 4,00 20,00 17,6277 2,71588 -2,110 ,249 7,002 ,493 94 4,00 20,00 16,5000 3,18177 -1,311 ,249 2,949 ,493 94 5,00 20,00 17,2553 2,78219 -1,387 ,249 2,973 ,493 Psychologica Skewness Kurtosis l Progress Physical Evolution Social Development Cognitive Development Cultural Development Table 2. Mann-Whitney test results by the gender variable. Scale Overall Score and Sub-Dimensions Gender N Mean Total Points Man 49 46,21 Woman 45 48,90 Psychological Man 49 47,04 Progress Woman 45 48,00 Physical Evolution Man 49 43,27 Woman 45 52,11 Man 49 45,90 Woman 45 49,24 Cognitive Man 49 47,58 Development Woman 45 47,41 Cultural Man 49 50,20 Development Woman 45 44,56 Social Development P ,633 ,861 ,101 ,544 ,976 ,308 Table 2 reveals that, there is no statistically significant difference between groups in terms of the overall score and subdimensions of the attitude scale for traditional sports based on socioeconomic status and gender. 491 Tablo 3. Mann-Whitney test results by the marital status variable Scale Overall Score and SubDimensions Marital Status N Mean P Total Points Married 77 45,45 ,120 Single 17 56,79 Psychological Married 77 45,57 ,133 Progress Single 17 56,24 Physical Married 77 46,19 ,302 Evolution Single 17 53,41 Social Married 77 46,55 ,464 Development Single 17 51,79 Cognitive Married 77 46,11 ,288 Development Single 17 53,79 Cultural Married 77 46,28 ,348 Development Single 17 53,03 Table 3 reveals that, there is no statistically significant difference between the groups based on the variable of married status for attitudes toward traditional sports and subdimensions of the scale held by classroom instructors. Table 4. Mann-Whitney test results by regular exercise status variable Scale overall score and Regular sub-dimensions status Exercise N Mean Yes 19 61,05 No 75 44,07 Psychological Yes 19 57,50 Progress No 75 44,97 Yes 19 55,03 No 75 45,59 Yes 19 52,13 No 75 46,33 Cognitive Yes 19 58,53 Development No 75 44,71 Cultural Yes 19 59,45 Development No 75 44,47 Total Points Physical Evolution Social Development P ,015 ,065 ,159 ,397 ,046 ,030 Table 4 reveals that, there is a statistically significant difference between the total score on the attitude scale for traditional sports and the subdimensions of cognitive and cultural development depending on 492 the regular exercise status of classroom teachers. Those who participate in sports frequently profit from this distinction. Table 5. Mann-Whitney test results by interest in traditional sports variable. Scale Overall Score And Sub- Ġnterest Traditional Sports Dimensions Total Points Psychological Progress Physical Evolution Social Development Cognitive Development Cultural Development N Mean Yes No Yes No Yes 39 55 39 55 39 54,28 42,69 56,33 41,24 52,56 No Yes 55 39 43,91 53,62 No Yes No Yes No 55 39 55 39 55 43,16 52,01 44,30 52,88 43,68 P ,042 ,006 ,113 ,062 ,172 ,102 Table 5 reveals that, a considerable divergence between the overall score of the attitude scale toward traditional sports and the psychological development subdimension based on the interest of primary school instructors in traditional sports. This differentiation is advantageous for sports enthusiasts. Table 6. Kruskal Wallis test the results by age variable Scale Overall Score and Sub-Dimensions Age Total Points Psychological Progress Physical Evolution N Mean 24-30 Age 18 47,03 31-35 Age 21 49,60 36-40 Age 17 46,65 41-50 Age 25 52,16 50 Age and over 13 36,92 24-30 Age 18 48,56 31-35 Age 21 51,48 36-40 Age 17 43,47 41-50 Age 25 46,48 50 Age and over 13 46,85 24-30 Age 18 51,86 31-35 Age 21 56,17 36-40 Age 17 44,00 41-50 Age 25 44,48 493 P ,585 ,919 ,264 Social Development Cognitive Development Cultural Development 50 Age and over 13 37,85 24-30 Age 18 48,58 31-35 Age 21 44,48 36-40 Age 17 49,53 41-50 Age 25 53,08 50 Age and over 13 37,50 24-30 Age 18 45,39 31-35 Age 21 46,00 36-40 Age 17 50,74 41-50 Age 25 55,26 50 Age and over 13 33,69 24-30 Age 18 46,39 31-35 Age 21 45,36 36-40 Age 17 49,79 41-50 Age 25 49,54 50 Age and over 13 45,58 ,507 ,207 ,974 Table 6 reveals that there is no statistically significant difference between groups in terms of the overall score and subdimension scores on Regarding the age variable of classroom teachers the attitude scale regarding traditional sports. Table 7. Kruskal-Wallis test the results by birthplace variable Scale Overall Score and SubDimensions Total Points Psychological Progress Physical Evolution Social Birthplace N Mean Village Town District Center City Center Village Town 25 13 40,18 56,42 34 49,69 22 25 13 47,16 38,70 55,92 34 50,12 22 25 13 48,48 38,58 61,54 34 51,96 22 25 42,45 39,48 District Center City Center Village Town District Center City Center Village 494 P ,331 ,218 ,037 ,170 Development Cognitive Development Cultural Development Town District Center City Center Village Town District Center City Center Village Town District Center City Center 13 55,04 34 52,81 22 25 13 43,95 41,22 51,27 34 51,41 22 25 13 46,36 43,94 55,65 34 47,69 22 46,43 ,500 ,643 Table 7 reveals that, there was no statistically significant difference between groups for the overall score on the attitude scale about traditional sports in relation to the variable of the teachers' country of origin. The physical development sub-dimension of the scale, on the other hand, exhibited great variance. Those born in a typical city benefit from this disparity. Table 8. Kruskal-Wallis test the results by teaching location variable Scale overall score Teaching and sub-dimensions Location N Mean Village 21 53,14 Town 9 47,39 District Center 32 40,02 City Center 32 51,31 Village 21 53,14 Psychological Town 9 51,39 Progress District Center 32 40,38 City Center 32 49,83 Village 21 55,21 Town 9 43,56 District Center 32 45,48 City Center 32 45,56 Village 21 52,79 Social Town 9 48,22 Development District Center 32 41,70 City Center 32 49,63 Village 21 51,86 Total Points Physical Evolution Cognitive 495 P ,267 ,294 ,492 ,468 ,126 Development Town 9 47,67 District Center 32 38,52 City Center 32 53,58 Village 21 49,38 Cultural Town 9 47,56 Development District Center 32 43,69 City Center 32 50,06 ,792 Table 8 reveals that neither the overall score nor the subdimensions of the attitude scale for traditional sports nor the Variable of Teaching Location differs substantially across groups. Table 9. Kruskal-Wallis test the results by educational status variable Scale Overall Score and Sub-Dimensions Educational Status Undergraduate Master‘s Total Points Degree (Continue) Master‘s Degree (Graduate) Undergraduate Psychological Progress Master‘s Degree (Continue) Master‘s Degree (Graduate) Undergraduate Master‘s Physical Evolution Degree (Continue) Master‘s Degree (Graduate) Undergraduate Social Development Master‘s Degree (Continue) Master‘s Degree (Graduate) Undergraduate Cognitive Development Master‘s Degree (Continue) Master‘s Degree (Graduate) Cultural Undergraduate 496 N Mean 87 47,11 2 33,75 5 59,70 87 46,75 2 39,00 5 63,90 87 47,38 2 29,75 5 56,70 87 47,28 2 32,25 5 57,50 87 47,11 2 38,00 5 58,10 87 47,40 P ,465 ,334 ,461 ,507 ,595 ,414 Development Master‘s Degree (Continue) Master‘s Degree (Graduate) 2 27,50 5 57,20 Table 9 reveals that, there is no significant distinction between the groups in terms of the overall score and subdimensions of the attitude scale for traditional sports based on the variable of classroom instructors' educational status. Table 10. Kruskal-Wallis test the results by vocational year variable Scale overall score and sub-dimensions Total Points Psychological Progress Physical Evolution Social Development Cognitive Development Vocational Year N Mean 0-1 Years 7 47,50 2-3 Years 2 47,50 4-5 Years 1 70,50 6-10 Years 23 45,83 11 Years and Over 61 47,75 0-1 Years 7 52,71 2-3 Years 2 40,00 4-5 Years 1 77,00 6-10 Years 23 47,63 11 Years and Over 61 46,61 0-1 Years 7 54,43 2-3 Years 2 38,25 4-5 Years 1 74,50 6-10 Years 23 51,20 11 Years and Over 61 45,17 0-1 Years 7 46,57 2-3 Years 2 41,25 4-5 Years 1 58,00 6-10 Years 23 47,80 11 Years and Over 61 47,52 0-1 Years 7 40,00 2-3 Years 2 43,25 4-5 Years 1 68,50 6-10 Years 23 45,43 11 Years and Over 61 48,93 0-1 Years 7 49,29 2-3 Years 2 42,00 4-5 Years 1 81,50 6-10 Years 23 43,09 Cultural Development P ,938 ,783 ,599 ,991 ,826 ,656 497 11 Years and Over 61 48,58 Table 10 reveals that, there are no statistically significant variations between groups regarding the overall score and subdimensions of the attitude scale for traditional sports in connection to the variable of the educational level of the classroom teachers. Discussion and Conclusion Historically, traditional athletics have been an integral element of Turkish culture. While some of these sports are well-known and play a significant part in international competition, others have remained primarily national or regional, or have been entirely forgotten (Imamoglu, et al. 1997). According to Fisne, Bardakcı, and Karagoz's (2017) Study on the evaluation of the contemporary cultural viewpoint of wrestling, our ancestral sport, there is a low level of social interest in wrestling. A similar study in the global literature has indicated that traditional sports have declined in popularity in a variety of cultures. When the current study was analyzed, it was shown that classroom teachers had positive attitudes toward traditional sports. In this aspect, the current investigation's findings are exceptional. According to Karahüseyinolu's (2008) Research on the profile of the traditional Turkish sports audience, traditional sports that were traditionally performed in rural areas became popular in towns and major cities, and the habits of individuals who moved from the countryside to the city had a significant impact. The current study indicated that rural-born instructors had different perspectives on traditional sports than their urban and suburban counterparts. This situation is identical to the one we are currently investigating. In their research on Gender Willingness to Participate in Traditional Sports, Karahüseyinolu and Gündodu (2008) Discovered that no organization permits women to participate in gender-based traditional sports. In addition, Karahüseyinolu, et al. (2013) revealed titled "Effective Factors in Orienting Traditional Sports" that textual and visual materials should play a crucial role. Karcıoğlu and Soylemez (2022) As a consequence of their research on the role and relevance of traditional sports in cultural tourism, it has been determined that traditional sports-related festivals hosted in various areas of Turkey have regained their previous vigour. As a result of the research, it has been determined that classroom teachers have generally positive attitudes toward traditional sports and that there are significant differences between the research groups regarding the variables of regular exercise, place of birth, and interest in traditional sports. It is essential that traditional sports, which have been an inherent part of Turkish culture from the country's creation to the current day, be given the significance they deserve and that schools provide training that increases children's understanding and participation in traditional sports. Consequently, it is thought that it will play a crucial role in conserving traditions and transmitting traditional sports to future generations. In addition, it is considered that traditional sports, which incorporate the origin and cultural aspects of a country, will have a significant impact on their growth if they are adopted by future generations. 498 References 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Aslan, H., Erdağı, K., IĢık, B., Erdoğan, M. and Güvenc, A. (2017). the prevalence of smoking among young athletes and coaches and their attitudes towards smoking 7(1), Mediterranean Journal of Humanities, pages 41-55 Dülgerbaki, T. (2005). Ancient Turks enjoyed recreational activities and sports. Gazanfer Kemal Gül is the editor for the Kocaeli newspaper printing house. Ekici, M. (2008). An assessment of modernizing traditional culture. National Folklore, volume 80, pages 33-38. Evli, F., Kocak, C.V. and Evli, M. (2021). The Development of a Scale to Measure Attitudes Towards Traditional Sports, International Journal of Physical Education, Sports, and Technologies, volume 2, number 1, pages 29-38. FiĢne, M., Bardakcı, S. and Karagoz, Y. (2017). Evaluation of the Contemporary Social Perception of Our Ancestral Sport Wrestling. June 2017 issue of the CBU Journal of Physical Education and Sport Sciences, pp. 28-42. Güven, O. (1999). Sports Culture in Turkish Society. Atatürk Cultural Center Publication, Ankara, page 5. Imamoğlu, O., TaĢüstüpligil, M.Y., and Turkmen, M. (1997, Ondokuz Mays University, Faculty of Education, Department of Physical Education and Sports, pp. 130-144.) Kafesoglu, I. (1998). Turkish National Culture. Istanbul. Otuken. Karahüseyinoğlu, M. F. (2008). Identifying the Demographics of the Traditional Turkish Sports Audience. Sport Sciences, 3 (2), 66-74. Karahüseyinoğlu, M. F. (2008). Traditional Turkish sports display traces of contemporary sports. Sport Sciences, 3(3), 130-137. Karahüseyinoğlu, M. F. , Tozoğlu, E. , Yazıcı, A. G., ġebin, K. and Gacar, A. (2013). Effective Factors in Traditional Sport Orientation / Effective Factors In Traditional Sport Orientation. Journal of the Kazim Karabekir Faculty of Education at Atatürk University, 0 (23). Karahüseyinoğlu, M.F. and Gundogdu, C. (2008). Gender Influences Willingness to Participate in Traditional Sports. Sport Sciences, 3(4), 159-167. Karcıoğlu, U. and Soylemez, B. (2022). Traditional Sports' Position and Significance in Cultural Tourism. Anasay, 0 (20), 215-238. Doi: 10.33404/main.1104312. Karcıoğlu, U. and Arstanbekov, S. (2021). Within the Context of Traditional Cultural Elements: Game and Sports Concepts, edited by H. Alayan - O. Epe. Sports and Science 7, Ankara: Night Library, pp. 87-101. Mendot, E. E., A.V. Gaskov, A. A. and Sakhiulin (2014). Physical Culture and Sport Development in Tuva. Vestnik Buryatskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 13, pp. 128-132 16. Turkmen M. Imamoglu, O. and Ziyagil M.A. (2006). The Popularity of The Sport of Wrestling in Turkey, compared to the other selected sports. Research Concerning Turks Throughout the World,163,p. 77-94. ġahin, E. and Evli, F. (2020). Examining Postgraduate Theses on Traditional Turkish Sports with Variables in Turkey from 2009 to 2019 International Journal of Physical Education, Sports, and Technologies, 1 (1), pages 34-41. 18. 499 500 OSMANLI ĠMPARATORLUĞU‟NDA SPOR-VAKIF ĠLĠġKĠSĠNE DAĠR BĠR KAYNAK: OKMEYDANI DERGÂH-I ġERÎFĠNĠN VARĠDAT VE MASARĠFATINI MÜBEYYĠN DEFTER* ġükrü Seçkin ANIK*  Bu çalıĢma Hacettepe Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Türkiyat AraĢtırmaları Anabilim Dalı‘nda Prof. Dr. Yunus KOÇ danıĢmanlığında hazırlanan ―Sosyo-Kültürel Yönleriyle Osmanlı Okçuluğu: XVIII ve XIX. Yüzyıllar‖ baĢlıklı doktora tezinden üretilmiĢtir.  Okçular Vakfı Okçuluk AraĢtırmaları Enstitüsü AraĢtırma Görevlisi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Türkiyat AraĢtırmaları Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi, ankseckin@gmail.com Özet Osmanlı Devleti‘ndeki sportif faaliyetlerin tarihine yönelik çalıĢmalar oldukça dar bir perspektifte ilerlemektedir. Bunun en büyük sebebinin kaynak problemi olduğu söylenilebilir. Ancak geleneksel sporlar içinde en fazla kaynağa sahip olduğumuz okçuluğa yönelik çalıĢmalar bile teknik ve kültürel konulara sıkıĢıp kalmıĢ durumdadır. Bu konulara dair bir hayli yayın olmasına karĢın okçuluğun eğitimi, üretimi ve idaresi gibi geneline amil hususlar henüz literatürde bir boĢluk teĢkil etmektedir. Bu çalıĢma söz konusu boĢluğa temas ederek XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti‘nde bir spor kulübünün nasıl iĢletildiğini ve idare edildiğini okçuluk özelinde anlama ve açıklama çabası içerisindedir. Bu bağlamda Osmanlı vakıf sistemi ile sportif faaliyetler arasındaki iliĢkiye dikkat çekmek amaçlanmaktadır. Bu amaçla bir tekke gibi örgütlenmiĢ olsa da bir spor kulübü gibi iĢletilen Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin 1256-96/1840-80 yılları arasındaki muhasebe kayıtları incelenmiĢtir. Bu kayıtlar Osmanlı ArĢivleri‘nde bulunan ve ilk defa yayınlanacak olan bazı belgelere dayanmaktadır. Söz konusu belge Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin vakıf gelirlerinin nereden geldiğini ve hangi hizmetlerde kullanıldığını göstermektedir. Bunun yanı sıra aynı belgelerden elde edilen Okmeydanı Okçular Tekkesi çalıĢanlarının/müdavimlerinin nasıl beslendikleri yönelik bilgiler de daha sonra yapılması planlanan çalıĢmalarda araĢtırmacılara bir fikir sunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Okmeydanı, Vakıf, Spor, Okçuluk, Muhasebe A SOURCE ON THE SPORTS-FOUNDATION RELATIONSHIP IN THE OTTOMAN EMPIRE: A NOTEBOOK CONTAINING THE INCOME AND EXPENSES OF OKMEYDANI JARGEH-I ġERĠF ġükrü Seçkin ANIK Abstract Studies on the history of sports activities in the Ottoman Empire are progressing in a very narrow perspective. Although it is claimed that the biggest reason for this is the resource problem, even the studies on archery, which we have the most resources among the traditional sports, are stuck with technical and cultural issues. Although there are many publications on these subjects, the main issues such as the education, production and administration of archery still constitute a gap in the literature. This study is in an effort to understand and explain how a sports club was run and managed in the Ottoman Empire in the 19th century, in the context of archery, by touching on this gap. In this context, it is aimed to draw attention to the relationship between the Ottoman foundation system and sports activities. For this purpose, the accounting records of Okmeydanı Archery Lodge between the years 1256-96/1840-80, which was organized like a lodge but operated like a sports club, were examined. These records are based on some documents in the Ottoman Archives that will be published for the first time. These documents show where the foundation income of Okmeydanı Archery Lodge comes from and for which services it is used. In addition, the information obtained from the same documents on how Okmeydanı Okçular Tekke employees/regulars are fed provides an idea for the researchers in the future studies. Keywords: Okmeydanı, Foundation, Sports, Archery, Accountin 501 GĠRĠġ Osmanlı Devleti‘nde geleneksel sporlara yönelik yapılan akademik çalıĢmaların son yıllarda bir hayli arttığını söyleyebiliriz. Özellikle geleneksel Osmanlı okçuluğuna yönelik ana kaynak olan kavsname türündeki eserlerin pek çoğu günümüz Türkçesine çevrilmiĢtir. Geleneksel Türk Okçuluğuna yönelik bu teveccühün artmasında 2019 tarihinde UNESCO‘nun Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Listesi‘nde kendisine yer bulmasının etkisinin büyük olduğu düĢünülebilir. Bu bağlamda Okçular Vakfı Okçuluk AraĢtırmaları Enstitüsü ve Ġstanbul Fetih Cemiyeti tarafından yapılan yayınlar söz konusu alanda çok ciddi bir boĢluk doldurmaktadır. 2010 yılında Mustafa Kani Bey‘in Telhis-i Resailat-ı Rumat adlı eseri (Mustafa Kani, 2010) günümüz Türkçesine çevrilerek yayınlanmıĢtır. 2016 yılında XVII. yüzyılın sonundan itibaren Okmeydanı‘nda faaliyet gösteren atıcıların isimlerinin yazıldığı Okçuluk Sicil Defteri (Okçuluk Sicil Defteri, 2016) ve 2017 yılında Bahtiyarzade Hacı Hasan Çelebi‘nin Okçuluk Risalesi (Bahtiyarzade Hasan Çelebi, 2017) Ġstanbul Fetih Cemiyeti tarafından yayınlanmıĢtır. Okçular Vakfı Okçuluk AraĢtırmaları Enstitüsü ise, 2020 yılında Ġbn-i RuĢen‘in Fezail-i Remy adlı eserini (Ġbn-i RuĢen, 2020), Katip Abdullah Efendi‘nin Tezkire-i Rumat adlı eserini (Katip Abdullah, 2020), Dervazi‘nin Kavsnamesi‘ni (Muhammed ed-Dervazi, 2020) ve Mehmed Emin Vahid PaĢa‘nın Minhac-ı Rumat (Mehmed Emin Vahid PaĢa, 2020) adlı eserini yayınlamıĢtır. Aynı kurum 2021 yılında ise KemankeĢ Mustafa Efendi‘nin Kavsname adlı eserini (Mustafa Efendi, 2021) ve Geyveli Hüseyin Efendi‘nin Kevserü‘l-Hayat adlı eserini (Hüseyin Efendi, 2021) eserini yayınlamıĢtır. 2022 yılında da Okçular Tekkesi ġeyhi Fethizade Seyyid Mustafa Efendi‘nin Okçuluk Risalesini (Fethizade Seyyid Mustafa, 2022), Mehmed bin ġeyh Mustafa tarafından yazılan Umdetü‘l-Mütenasilin‘i (Mehmed bin ġeyh Mustafa, 2022) ve içinde ġair Baki‘nin, Gelibolulu Mustafa Ali‘nin, Okmeydanı Cami Müezzini Hafız Mehmed Efendi‘nin, Tophaneli Berberzade Mustafa‘nın ve yazarı belli olmayan anonim bir eserin bulunduğu Okçuluk Risaleleri (Anık, 2022) adlı eseri yayınlamıĢtır. Bunun yanı sıra Halim Baki Kunter Okmeydanı‘nda düzenlenen menzil müsabakaları ve Atıcılar Tekkesi‘nin hiyerarĢik düzenini ele alan Kanunname-i Rumat‘ı (Kunter, 1942, s. 253-274), KurtuluĢ Öztopçu Munyetü‘l Guzat adlı eseri (Öztopçu, 1989), Ġbrahim Delice ise Hulasa Okçuluk ve Atçılık adlı kitabında Kitab fi-Ġlmi'n-NüĢĢab, Kitab fi-Riyazati'l-Hayl ve Kitab fi'-Ġlmi'l-Musabaka adlı eserleri yayınlamıĢtır (Delice, 2003). Yukarıda zikredilen bu kaynaklar Geleneksel Türk Okçuluğu‘nun teknik, kültürel ve dini cephelerinin anlatıldığı okçuluk tarihi çalıĢmalarında ana kaynak olan eserlerdir. Bu eserler ok ve yay yapım teknikleri, duruĢ, tutuĢ ve atıĢ pozisyonları, okçuluğa yönelik hadis-i Ģerifler ve okçuluğun Türk kültürü içindeki yerine vurgu yapmaktadır. Kanaatimizce artık bu ana kaynakların oluĢturduğu temel, arĢiv belgeleri ile desteklenmeli ve yeni bir takım bilgiler üretilmelidir. Ancak ne yazık ki günümüzde okçuluk tarihine yönelik yapılan akademik yayınların çoğu, yukarıda zikrettiğimiz cepheleri tekrar tekrar ele almakta ve bu durum yeni bilgi üretimini engellemektedir. Dolayısıyla okçuluğun bir sektör olarak nasıl iĢletildiği, üretim aĢamasına katılan kiĢilerin hayatlarını nasıl idame ettikleri ya da okçuluk müsabakalarının kurumsal bir çatı altında nasıl organize edildiği gibi sosyal ve ekonomik konular neredeyse hiç araĢtırılmamaktadır. BaĢka bir ifade ile, okçuluk eğitimi ve müsabakaları, bunları düzenleyen kurumlar, malzeme üretimi ve temini, bu üretimi yapan ustalar ve zanaatkârlar okçuluk tarihinin ana meselesi konumundadır. Dolayısıyla bu makale mezkûr konulardan okçuluk sektörünün, vakıf sistemi altında nasıl iĢletildiğine ve Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin oluĢturduğu kurumsal çatı altında düzenlenen yarıĢmaların nasıl finanse edildiğine odaklanmaktadır. Bu bağlamda CumhurbaĢkanlığı Devlet ArĢivleri BaĢkanlığı Osmanlı ArĢivleri‘nde bulunan ve Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin 1840 ve 1880 yılları arasındaki gelir gider tablosunu ihtiva eden ve ilk defa yayınlanacak olan bir belge çalıĢmamızın temelini oluĢturacaktır. Böylece Okmeydanı‘nda düzenlenen yarıĢmaların kurumsal bir çatı altında nasıl organize edildiği, Atıcılar 118 Tekkesi‘nin nasıl örgütlendiği ve bağlı 118 Makale boyunca ok atan kiĢileri belirtmek amacı ile ―atıcı‖ kelimesi kullanılacaktır. Bunun sebebi, Osmanlı Devleti‘nde ok atan kiĢilerin ―okçu‖ olarak değil genellikle ―atıcı‖ ya da ―tirendaz‖ bazen de ―kemankeĢ‖ olarak nitelendirilmesidir. ―Tirendaz‖ kelimesi, ―ok‖ anlamına gelen Farsça ―tır‖ kelimesi ile ―atmak‖ anlamında kullanılan Farsça ―endāḫt‖ kelimesinden türeyen ve sonuna geldiği kelimelere ―atıcı‖ anlamı veren ―endāz‖ kelimelerinin birleĢmesiyle oluĢarak ―ok atan kimse‖ anlamı taĢımaktadır. ―Atıcı‖ kelimesi ―tirendaz‖ kelimesinin doğrudan Türkçe 502 olduğu vakfın gelirlerinin nereden gelip hangi kaynaklara aktarıldığı, burada hangi yiyecek ürünlerinin tüketildiği gibi sorulara cevap aranacaktır. Osmanlı Devri Okmeydanıları ve Okmeydanı Atıcılar TekkesiOkçuluk insanlığın en eski faaliyetlerinden biridir. YaĢadıkları coğrafya itibariyle Türk toplulukları bu faaliyeti hem hayatlarını idame ettirmek hem de kendilerini korumak için en önemli araç haline getirmiĢlerdir. Bununla beraber, Türk kültüründeki ok ve yay metaforlarının, askeri anlam ifade etmesinin ötesinde, Türklerin uluslararası iliĢkilerini ve sosyolojik sınıflandırmalarını tanzim ettikleri hukuki bir sembol olarak kullanıldığı bilinmektedir (Turan, 1945, s. 305-318). Özellikle Ortaçağlar boyunca faaliyet gösteren Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu liderlerinin okçuluğa dair motifleri rakiplerine karĢı üstünlük ifade eder Ģekilde kullandıkları da bilinmektedir (Göksu, 210, s. 986-1011; Gündüz, 2012, s. 56; Turan, 2003, s. 203). Osmanlı Devleti ise okçuluk faaliyetleri daha kurumsal bir çerçevede organize edilmiĢtir. Osmanlılar pek çok büyük Ģehirde halkın rahatlıkla okçuluk eğitimi alabilmeleri ve yarıĢmalar düzenleyebilmeleri için Okmeydanı adı verilen mesire alanları tahsis etmiĢtir. Ġlk Okmeydanı ise Orhan Gazi tarafından Bursa‘nın fethinin hemen akabinde tahsis edilmiĢ ve I. Bayezid burayı vakfa bağlayarak (Kepecioğlu, 1936, s. 13-16) okçuluk faaliyetlerinin kurumsal bir yapıya bürünmesini sağlamıĢtır. Daha sonra XVIII. yüzyıla kadar Gelibolu‘da, Ġstanbul‘da, Ayazmend‘de, Edirne‘de, Akhisar‘da, Manisa‘da, Tire‘de, Sofya‘da, Kütahya‘da, Üsküp‘de, Ankara‘da, Vardar Yenicesi‘nde, Amasya‘da, Ustrumca,‘da Tokat‘da, Ġpsala‘da, Cidde‘de, Belgrad‘da, Mekke‘de, Dem‘de, ġam‘da, PeĢte‘de, Halep‘de, Vezdeçe‘de, Diyarbakır‘da, Avlonya‘da, Bağdat‘ta, MaraĢ‘ta, Kahire‘de, Konya‘da, Ġskenderiye‘de, Bergama‘da, Balıkesir‘de, Kandiye‘de (Katip Abdullah, 2020, s. 51), Sofya‘da ve Limni‘de (BOA, A.DVNSMHM.d, 111/1186) Okmeydanları kurulduğu bilinmektedir. Okmeydanları yukarıda da bahsedildiği üzere Osmanlı Devleti‘nde halkın gelip ok atıĢları yaptıkları ve müsabakaları takip ettikleri alanlardır. Ġstanbul‘da bulunan Okmeydanı arazisi, savaĢ zamanında halkın burada dua etmesi, barıĢ zamanında ise gazilerin ok talimi yapmaları için (Kunter, 1942, s. 1215), II. Mehmed tarafından vakfedilmiĢtir. Daha sonra II. Mehmed ve II. Bayezid dönemlerinin önde gelen devlet adamlarından Ġskender PaĢa bu alanda bir mescit ve tekke inĢa ettirmiĢtir. (BOA, EV.MKT, 3501/436). Mescide daha sonra XVIII. yüzyılda minare eklenmiĢtir (Yücel, 1999, s. 79). Burada tekke tabirinden BektaĢi, Mevlevi ya da Kadiri tekkeleri gibi herhangi bir tarikat mensubiyeti aranmamalıdır. Burada icra edilen bir takım ritüeller Ahilik geleneğinin bir tezahürü olsa da (Güven, 2003, s. 69-106) burası vakıf sistemi üzerinden iĢletilen bir spor kulübüdür. Burada okçuluk sezonu olan 6 Mayıs tarihindeki Ruz-ı Hızır‘dan 6 Kasım tarihindeki Ruz-ı Kasım‘a kadar geçen sürede okçuluk eğitimleri verilmekte, yarıĢmalar düzenlenmekte ve yemekler dağıtılmaktadır. Ayrıca açık bir namazgâh bulunduğundan burada zaman zaman zafer duası ya da yağmur duası yapıldığı da bilinmektedir (BOA, TS.MA.e,780/58 ; BOA, C.AS, 627/26458; Tak, 2019, s. 85). Bütün bu faaliyetleri organize edebilmek ve masrafları karĢılayabilmek için genellikle hanedan üyelerinin ya da bazı devlet adamlarının kurdukları vakıflardan Atıcılar Tekkesi Vakfı‘na belli miktarda tahsisatlar yapılmaktadır. Bu tahsisatın hangi vakıflardan temin edildiği ve hangi kalemlere harcandığına yönelik Ģimdiye kadar yapılan tek çalıĢma Özbay Güven tarafından yayınlanmıĢtır (Güven, 2010, s. 68-72). Güven mezkûr çalıĢmasında 1831 yılına ait bir arĢiv belgesini kullanarak Atıcılar Tekkesinin bir yıllık gelir gider muhasebesini çıkarmaya çalıĢmıĢtır. Biz de burada benzer bir Ģekilde ama daha geniĢ bir zaman aralığında Atıcılar Tekkesi‘nin 40 yıllık gelir gider tablosunu gözler önüne sermeye çalıĢacağız. Söz konusu tablo Atıcılar Tekkesi Vakfı‘na 1840-1880 yılları arasında hangi vakıflardan ne kadar tahsisat yapıldığını ve bu tahsisatın hangi kalemlere harcandığını göstermektedir. Bu tablo CumhurbaĢkanlığı Devlet ArĢivleri BaĢkanlığı Osmanlı ArĢivi‘nde bulunan Evkaf Defterleri fonunda 41150 numarada kayıtlı belgedir (BOA, EV.d, 41150).5 Temmuz 1880 tarihinde Atıcılar Tekkesi Vakfı muhasebesinin uzun süredir incelenmediğinden, tekke yöneticilerinin ilgili muhasebe kayıtları ile birlikte Evkâf-ı Hümâyûn Vâridât-ı Umûmiyye Ġdâresine müracaat etmeleri istenmiĢtir (BOA, çevirisi olduğundan ve Osmanlı belgelerinde sıklıkla bu terime yer verildiğinden ok atan kiĢiler ―okçu‖ olarak değil atıcı olarak; ok atan kiĢilerin örgütlendiği kurum ise ―Atıcılar Tekkesi‖ ya da ―Atıcılar Dergâhı‖ olarak isimlendirilecektir. 503 EV.MH. 2049/246). Yapılan tahkikat neticesinde bu makalenin temelini oluĢturan ―Okmeydanı Dergâh-ı ġerîfinin Varidat ve Masarifatını Mübeyyin Defter‖ ortaya çıkmıĢ ve 14 Aralık 1880 tarihinde mezkûr idareye teslim edilmiĢtir (BOA, EV.MKT, 1062/100). Defterin transkripsiyonu Tablo 1, Tablo 2, Tablo 3 ve Tablo 4‘de verilmiĢtir. Okmeydanı Dergâh-ı ġerîfinin Varidat ve Masarifatını Mübeyyin Defter Vakıf Gelirleri Devlet BağıĢları (Nakdi) Hazine-i Hassadan Maliye Küçük Hazinesinde Hüseyin n Revgan-ı PaĢa Sade Bedeli Vakfından Mevlüd-i ġerif Bedeli 900 222 II. Mahmud Vakfından KoĢu Bedeli III. Ahmed Vakfından Ta'miye Bedeli III. Mustafa Vakfından Hınta Bedeli Valide-i Atik Vakfından Ta'amiye Bedeli Valide-i Cedid Vakfından Ta'miye Bedeli Hacı BeĢir Ağa Vakfından Ta'miye Bedeli Muhzır Bekir Ağa Vakfından Ta'miye Bedeli 1840 1900 2000 60 60 60 60 600 1841 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1842 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1843 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1844 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1845 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1846 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1847 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1848 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1849 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1850 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1851 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1852 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1853 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1854 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1855 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1856 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1857 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1858 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1859 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1860 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1861 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1862 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1863 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1864 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1865 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1866 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1867 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1868 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1869 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1870 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1871 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1872 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1873 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1874 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1875 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1876 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 Tari h 504 1877 1900 2000 60 60 60 60 600 900 222 1878 1900 2000 60 60 60 60 600 900 182 1879 1900 2000 60 60 60 60 600 900 182 1880 1900 2000 60 60 60 60 600 900 126 Tablo 1: Ġstanbul Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin Gelirleri – 1 Tarih Yahudi Mezarlığ ı Senelik Kirası Kira Gelirleri Solak Havuz Ayazm ÇeĢmes BaĢı a Kapıla i Kahves Kahves r Kahves i i Senelik i Senelik Senelik Kirası Senelik Kirası Kirası Kirası 1500 650 50 15 Devlet BağıĢları (Aynî) Mera Kar ve Kuyuları Minber Senelik Hasılat Kirası ı Hazine Pirinç Kile:100 Vakıyye: 1000 Hazineden Sade Yağ Vakıyye: 240 Maliyeden Koyun Eti Vakıyye: 750 Tersane Fırınından Ekmek Aded: 4000 1840 150 20 190 1000 240 750 4000 1841 150 1750 650 80 0 20 170 1000 240 750 4000 1842 150 1900 850 70 0 0 180 1000 240 750 4000 1843 150 1900 750 90 25 0 210 1000 240 750 4000 1844 150 2150 850 90 0 0 200 1000 240 750 4000 1845 150 1950 950 100 35 0 150 1000 240 750 4000 1846 150 1850 1150 100 25 20 185 1000 240 750 4000 1847 150 1750 1350 150 0 20 250 1000 240 750 4000 1848 150 1980 1150 0 0 0 300 1000 240 750 4000 1849 150 2180 950 0 0 20 350 1000 240 750 4000 1850 150 1950 1100 80 25 20 380 1000 240 750 4000 1851 150 2250 1350 0 0 20 425 1000 240 750 4000 1852 150 1750 850 100 25 20 420 1000 240 750 4000 1853 150 1500 950 0 25 20 460 1000 240 750 4000 1854 150 1800 1150 150 0 0 325 1000 240 750 4000 1855 150 1750 1550 250 35 20 300 1000 240 750 4000 1856 150 1750 2000 0 0 0 250 1000 240 750 4000 1857 250 2000 2000 0 0 0 862 1000 240 750 4000 1858 250 2250 2100 500 0 0 900 1000 240 750 4000 1859 250 2250 2250 500 0 0 900 1000 240 750 4000 1860 250 2200 2250 750 0 0 900 1000 240 750 4000 1861 250 2200 2250 750 0 0 1000 1000 240 750 4000 1862 250 2000 2700 750 0 0 1000 1000 240 750 4000 1863 250 1950 1350 600 150 20 985 1000 240 750 4000 1864 250 2000 3000 600 289 0 1000 1000 240 750 4000 1865 250 2000 3000 600 318 0 1000 1000 240 750 4000 1866 250 2000 3000 600 318 300 850 1000 240 750 4000 1867 250 2000 3000 600 318 300 900 1000 240 750 4000 1868 250 2000 2800 550 296 500 950 1000 240 750 4000 1869 250 2150 2750 580 286 500 980 1000 240 750 4000 1870 250 2300 2900 520 300 400 1000 1000 240 750 4000 1871 250 2100 2500 600 300 400 785 1000 240 750 4000 1872 250 1900 2600 600 285 350 890 1000 240 750 4000 1873 250 2050 2700 575 310 350 930 1000 240 750 4000 1874 250 2050 2000 0 296 600 1120 1000 240 750 4000 1875 250 1900 2000 400 360 600 1020 1000 240 750 4000 1876 250 2150 2500 480 385 700 975 1000 240 750 4000 505 1877 250 2150 2500 520 321 700 1000 1000 240 750 4000 1878 250 2200 2700 600 358 500 870 1000 240 750 4000 1879 250 2000 2800 600 430 600 780 1000 240 750 4000 1880 250 2150 3000 650 380 600 870 800 192 750 4000 Tablo 2: Ġstanbul Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin Gelirleri – 2 1840 Mevlüd-i ġerif Masrafı 0 Hınta ve Erzak Fiyatı 425 65 205 GĠDERLER - 1 Odun ve ġeker Kömür Fiyatı Fiyatı 1175 780 195 Kuzu Eti Fiyatı 220 100 Sebze ve Soğan ve Tuz Fiyatı 1261 156 HoĢaflık Üzüm ve Baharat 70 1841 0 445 65 230 1201 810 210 250 110 1250 161 80 1842 0 465 75 250 1271 875 251 240 120 1248 182 91 1843 0 465 70 260 1268 869 249 245 120 1231 181 88 1844 0 465 80 260 1189 910 260 245 120 1251 182 92 1845 0 435 75 255 1284 905 255 250 120 1261 165 82 1846 0 471 90 290 1290 915 260 245 120 1271 170 85 1847 900 435 75 250 1212 910 254 250 90 1132 151 71 1848 900 425 70 240 1190 908 241 240 90 1113 143 71 1849 0 465 105 380 1350 875 350 250 120 1267 125 45 1850 0 460 105 350 1350 875 350 250 120 1267 125 45 1851 0 380 75 350 1250 770 250 250 170 1482 125 65 1852 0 0 60 420 1250 780 300 300 180 1172 250 85 1853 0 530 70 210 1202 850 210 250 120 1320 180 75 1854 0 600 80 290 1280 901 290 305 110 1310 180 85 1855 0 630 95 310 1290 1050 305 315 120 1330 210 85 1856 0 352 80 0 1201 960 259 250 250 1520 120 80 1857 0 490 80 325 1600 1220 350 340 250 1175 135 125 1858 0 490 100 300 1550 1250 400 450 350 1850 160 190 1859 900 550 75 300 1555 1250 420 400 250 1625 140 190 1860 0 835 180 325 1315 1325 455 510 290 1755 270 190 1861 900 743 175 250 1608 1320 320 510 140 1243 180 130 1862 900 685 180 321 1450 1320 320 560 170 1360 240 172 1863 900 485 150 311 1350 1150 310 420 100 1270 185 175 1864 900 695 185 331 1430 1240 315 545 200 1370 480 180 1865 900 665 185 310 1430 1340 310 530 190 1480 420 170 1866 900 156 201 305 1390 1401 285 510 190 1455 410 190 1867 900 710 210 320 1405 1390 305 525 204 1396 486 201 1868 900 716 198 351 1378 1356 325 587 193 1442 501 208 1869 900 741 220 371 1411 1452 315 580 215 1426 499 210 1870 900 750 230 385 1591 1389 328 610 201 1501 510 205 1871 900 665 200 325 1380 1330 310 545 195 1391 480 190 1872 900 655 195 330 1410 1390 297 550 200 1481 450 186 1873 900 681 210 350 1310 1380 300 510 210 1416 470 185 1874 900 606 190 298 1380 1281 290 485 180 1457 435 170 1875 900 630 180 302 1410 1202 280 490 170 1321 410 160 1876 900 696 215 341 1451 1412 316 540 220 1546 482 190 1877 900 687 225 351 1520 1482 305 560 195 1562 390 185 1878 900 690 215 362 1510 1342 310 610 200 1678 440 169 1879 900 830 230 390 1512 1485 358 605 190 1411 410 170 1880 900 597 170 258 1268 1289 210 450 180 1012 408 140 Tarih Nohut Süt Fiyatı Fiyatı Safran Fiyatı Kalay Fiyatı Tablo 3: Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin Giderleri – 1 506 Nakliye Masrafı 507 GĠDERLER - 2 ĠĢçilere Rızk-ı Astarlık Sancıcı ve Düğme Masarif-i Gömlek Müteferrika Fiyatı Tarih Sabun Fiyatı Tabla KoĢusu Fiyatı Kahve Fiyatı Zeytin Yağı Fiyatı KaĢık, Süpürge, Zenbil ve Saire Fiyatı Taze Üzüm Fiyatı 1840 25 90 95 215 75 75 163 75 1000 50 191 1900 1841 30 100 95 261 105 90 159 75 1000 50 0 1900 1842 35 100 98 276 109 95 175 65 1000 50 0 1900 1843 35 100 95 269 100 100 195 73 1000 50 0 1900 1844 30 110 99 281 107 100 190 75 1000 60 267 1900 1845 35 110 100 290 94 100 190 85 1000 60 139 1900 1846 40 120 110 280 85 100 200 85 1000 60 0 1900 1847 30 100 88 251 75 80 120 55 1000 50 0 1900 1848 25 100 87 245 80 80 135 60 1000 60 0 1900 1849 17 110 150 350 43 175 215 56 1000 50 0 1900 1850 17 110 150 350 43 185 218 65 1000 50 98 1900 1851 20 120 150 360 60 100 221 65 1000 60 826 1900 1852 30 120 120 480 45 85 245 43 1000 50 225 1900 1853 25 110 100 220 105 110 200 89 1000 80 0 1900 1854 35 110 105 220 95 110 265 40 1000 80 0 1900 1855 45 120 110 295 113 110 295 61 1000 80 0 1900 1856 30 120 120 555 87 204 459 79 1000 80 289 1900 1857 50 140 130 300 125 105 365 80 1000 80 578 1900 1858 80 145 150 350 170 150 265 100 1000 80 371 1900 1859 80 120 150 375 100 90 215 80 1000 80 141 1900 1860 75 120 150 355 155 120 270 85 1000 120 521 1900 1861 90 120 180 380 150 120 *** **** 1000 80 *** 1900 1862 80 130 180 312 190 4 360 60 1000 60 432 1900 1863 70 120 170 320 195 190 170 80 1000 80 0 1900 1864 80 125 180 350 195 150 205 110 1000 80 562 1900 1865 75 125 185 368 160 165 352 100 1000 100 436 1900 1866 89 130 175 349 177 171 321 105 1000 110 896 1900 1867 95 125 180 350 175 161 309 100 1000 80 691 1900 1868 105 140 195 365 165 181 427 89 1000 90 271 1900 1869 120 150 200 390 193 190 481 110 1000 75 171 1900 1870 118 145 210 401 195 191 416 98 1000 100 0 1900 1871 95 125 185 380 155 150 397 105 1000 90 206 1900 1872 98 135 200 379 174 167 345 100 1000 100 0 1900 1873 90 120 190 390 174 170 489 80 1000 100 315 1900 1874 87 115 178 340 155 150 333 95 1000 90 0 1900 1875 90 120 180 300 75 145 712 106 1000 80 491 1900 1876 98 130 190 332 180 185 436 89 1000 100 257 1900 1877 89 140 201 346 151 190 450 96 1000 110 0 1900 1878 100 130 196 361 203 200 545 87 1000 120 0 1900 1879 80 130 185 326 139 180 520 100 1000 80 102 1900 1880 71 130 160 261 130 130 426 90 1000 100 2329 1900 ĠĢçilere Verilen Evani Tablo 4: Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin Giderleri – 2 508 Duacı Tamirat ve AĢırMasrafı Hânlara KoĢulara Verilen Tablo 1 incelendiğinde Ġstanbul Okmeydanı Atıcılar Tekkesi koĢu bedeli olarak Sultan II. Mahmud Vakfı‘ndan senelik 1900 akçe almaktadır. III. Mustafa Vakfı‘ndan ise hınta/buğday bedeli olarak senelik 60 akçe alınmaktadır. Tekkede dağıtılan yemeklerin masrafları ise ise ta‗amiye bedeli olarak III. Ahmed Vakfı, Valide-i Atik Vakfı, Valide-i Cedid Vakfı, Hacı BeĢir Ağa Vakfı ve Hacı Muhzır Bekir Ağa Vakfı tarafından karĢılanmaktadır. Bununla beraber Osmanlı Maliye Hazinesi‘nden senelik 222 akçe sadeyağ yardımı yapıldığı anlaĢılmaktadır. Ayrıca III. Selim dönemi devlet adamlarından Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin PaĢa Vakfı‘ndan burada mevlid-i Ģerif okunması için senelik 900 akçelik bir tahsisat yapıldığı görülmektedir. Tablo 2 incelendiğinde ise Atıcılar Tekkesi Vakfı‘nın kira geliri sağladığı gayr-ı menkuller görülmektedir. Buna göre Atıcılar Tekkesi, günümüzde Hasköy Musevi Mezarlığı ya da Beyoğlu Musevi Mezarlığı olarak adlandırılan mezarlık arazisinden 1856 yılına kadar 150 akçe, 1857 yılı itibari ile 250 akçe kira almıĢtır. Bu tarihte Yahudilerin mezarlık olarak belirlenen arazi haricinde Atıcılar Tekkesine ait arazinin bir kısmını mezarlık arazisine katarak elli adet yeni mezar yeri kazdıkları bilinmektedir (ġahintürk, Karaca, Özkılınç, Kırca, Temel, & Gurulkan, 2019, s. 377; BOA, HR.MKT, 183/42). Durumun Atıcılar Tekkesi Ģeyhi tarafından Meclis-i Zaptiyeye bildirilmesi üzerine Yahudilerin ellerindeki arazi karĢılığında alınan kirada bir artıĢ yapıldığı düĢünülebilir. Ayrıca Havuz BaĢı Kahvesi, Ayazma Kahvesi, Solak ÇeĢmesi Kahvesi, Kar Kuyuları ile Mera ve Minber de yine Atıcılar Tekkesi‘nin kira aldığı gayr-ı menkul mülkleridir. Kira gelirlerine ek olarak Atıcılar Tekkesine her yıl devlet tarafından aynî yardımların da yapıldığı görülmektedir. Buna göre saray mutfağından 1000 vakiyye pirinç ve 240 vakıyye sadeyağ her yıl Atıcılar Tekkesi mutfağına teslim edilmektedir. Ayrıca Maliye Hazinesi‘nden 750 vakıyye koyun eti ve Tersane-i Amire fırınından 4000 adet ekmek aynî olarak Atıcılar Tekkesi‘ne teslim edilmektedir. Teslim edilen aynî yardımların karĢılığında da Atıcılar Tekkesi Ģeyhi tarafından tutulan ve makbuz niteliği taĢıyan bir tutanak alınmaktadır (BOA, D.DRB.Ġ, 6/7). Atıcılar Tekkesi‘nin gelirlerinin genel dağılımına bakıldığında bunların %35‘lik kısmının devlet tarafından yapılan aynî yardımlar olduğu görülmektedir. Gelirlerin %32sini ise kira getiren gayr-ı mülklerden sağlandığı anlaĢılmaktadır. Bu gelirlerin %27‘si ise diğer vakıflardan yapılan tahsisatlardır. Osmanlı Devleti‘nin Atıcılar Tekkesine yıllık verdiği nakit para ise tekke gelirlerinin sadece %6sını oluĢturmaktadır. Tablo 3 ve Tablo 4 Atıcılar Tekkesinin gider kalemlerini göstermektedir. Yapılan çalıĢmada verilerin daha iyi analiz edilebilmesi için gider kalemleri sınıflandırılmıĢtır. Buna göre Atıcılar Tekkesi‘nin giderlerini iaĢe ve erzak giderleri, müsabaka giderleri, temizlik ve tadilat giderleri, çalıĢanların ücretleri ve diğer olarak sınıflandırılabilir. Hınta ve erzak, nohut, süt, Ģeker, safran, kuzu eti, sebze, soğan, tuz, taze üzüm, hoĢaflık üzüm, zeytin yağı ve kahve kalemleri iaĢe ve erzak giderleri olarak; tabla koĢusu ve diğer koĢular müsabaka giderlerinin altında; sabun, kaĢık, süpürge, zenbil ve tamirat kalemleri temizlik ve tadilat gideri olarak; rızk-ı sancıcı ve müteferrika, iĢçilere astarlık gömlek, iĢçilere verilen evani ve duacılar çalıĢanların ücretleri olarak ve, odun, kömür, kalay ve nakliye ücretleri de diğer gider kalemi olarak değerlendirilmiĢtir. Atıcılar Tekkesinin gider kalemleri incelendiğinde %46‘lık bir kesimin iaĢe ve erzak giderlerini oluĢturduğu anlaĢılmaktadır. YarıĢma giderleri ise toplam giderlerin %18‘ini oluĢturmaktadır. Giderlerin %13‘lük kısmı ise tekkede görev yapan sançıcı, duacı, aĢırhan ve iĢçilerin maaĢları ve diğer bazı giderleri için ayrılmıĢtır. Giderlerin %4‘lük kısımı ise temizlik ve tadilat kalemini, %19‘luk kısmı ise nakliye ve yakacak gibi diğer kalemleri oluĢturmaktadır. Söz konusu giderler incelendiğinde tekkede çalıĢan ve iĢçi, duacı, aĢırhan ve sançıcı olarak görev yapan kiĢilerin aldıkları senelik ücretin tabloya yansıtıldığı görülmektedir. Ancak Atıcılar 509 Tekkesi Vakfına bağlı zaviye ve mescitte görev yapan Ģeyh, müezzin, farraĢ ve bekçi gibi görevlerde bulunan insanların da olduğu bilinmektedir. Örneğin 1845 tarihli (BOA, EV.EMH, 227/24) ve 1848 tarihli (BOA, EV.THR, 15/164) belgelerden Atıcılar Tekkesi içinde bulunan camide görev yapan imamlar Ayasofya-i Kebir Evkafından ödenmek üzere günlük 5 akçe maaĢ almaktadır. 1858 tarihli bir belgeden de tekkede görev yapan bekçilerin aylık 80 kuruĢ olan maaĢları Sultan III. Mustafa‘nın Laleli Vakfından ödendiği anlaĢılmaktadır. 1869 tarihli bir baĢka belgeden ise yine Ayasofya-i Kebir Evkafından Atıcılar Tekkesi Camiinde müezzin olarak görev yapan Yahya Efendi‘ye aylık 30 kuruĢ maaĢ ödemesi yapıldığı anlaĢılmaktadır (BOA, EV.MH, 914/256). Camide görev yapan farraĢların ve hademelerin ise yine Sultan III. Mustafa Evkafından aylık 90 kuruĢ maaĢ aldıkları bilinmektedir (BOA, EV.d, 18637). Ancak bu kalemlerin hiç biri mezkûr tabloya iĢlenmemiĢtir. Bununla beraber gider kalemlerini gösteren Tablo 4 incelendiğinde Atıcılar Tekkesinde piĢirilen yemeklerin muhtevası hakkında da bilgi sahibi olmak mümkündür. XIX. yüzyılda tekkede piĢrilen yemekler buğday, arpa, nohut, süt, Ģeker, safran, kuzu eti, sebze, soğan, tuz, taze üzüm, hoĢaflık üzüm, zeytin yağı ve kahveden oluĢmaktadır. Ġlginç olan ise Ömer Lütfi Barkan‘ın iĢaret ettiği, II. Bayezid‘in Edirne imarethanesinde tüketilen yiyeceklerin (Barkan, 1970, s. 557-607), neredeyse aynısının XIX. yüzyılda da tüketiliyor oluĢudur. Her iki listede gözle görünen en belirgin farklılık XIX. yüzyılda tekke menüsüne kahvenin girmiĢ olmasıdır. Dolayısıyla XV. yüzyıldan XIX. yüzyıl sonuna kadar geçen 400 yıl boyunca imarethaneler, aĢhaneler ve zaviyeler gibi vakıf üzerinden iĢletilen kurumlarda benzer yemeklerin piĢirildiğini ve değiĢen tarihin yiyecekler ürünlerine bir etkisinin olmadığı düĢünülebilir. Sonuç CumhurbaĢkanlığı Osmanlı ArĢivleri EV.d. 41150 numarada kayıtlı ―Okmeydanı Dergâh-ı ġerîfinin Varidat ve Masarifatını Mübeyyin Defter‖ bize Osmanlı Devleti‘nde spor kulüplerinin, okçuluk özelinde, vakıf sistemi ile nasıl bir irtibatının olduğunu ve nasıl kurumsallaĢtığını göstermektedir. Bu irtibat açıkça göstermektedir ki gerek padiĢahlar, gerek hanedan üyeleri ve gerekse de devlet adamları kurdukları vakıflardan ayırdıkları tahsisatla Atıcılar Tekkesinde eğitim gören sporcuları desteklemiĢlerdir. Ancak bu tahsisatlar tekke gelirlerinde çoğunluğu oluĢturmamaktadır. Tekke için asıl gelir kaynağı, aynî yapılan yardımları saymazsak, kendi mülkünde olan taĢınmazlardan elde edilen kira gelirleridir. Bu gelirler toplam tekke gelirlerinin %32‘sini oluĢturmaktadır. Tekke giderlerinde ise en büyük gider kaleminin iaĢe ve erzak harcamaları olduğu açıktır. Ayrıca tekke gideri arasında ―sançıcı‖ için ayrıca bir kalem açılmıĢ olması dikkat çekicidir. Saplamak ya da batırmak anlamında kullanılan Sanç-mak kelimesinden türediğini tahmin ettiğimiz bu kelimenin ok saplanması/batması durumunda, yaraya müdahale eden kiĢi anlamına geldiğini düĢünülmektedir. Dolayısıyla bu kiĢi günümüz spor kulüplerindeki revir görevlileri ile aynı görev tanımına sahip olabilir. Ancak daha ilginci tekke Ģeyhi, havacılar, cami imamı, müezzini, farraĢı ve tekke bekçileri gibi tekkenin asıl çalıĢanlarının değil de sançıcı, duacı ve aĢırhan gibi görevlilerin gider aldıkları maaĢların gider kalemlerine yansımıĢ olmasıdır. Tahminen sançıcı, duacı be aĢırhan gibi çalıĢanlar tekkede düzenli olarak bulunmak zorunda olmayan görevlilerdir. YarıĢma zamanlarında ya da duaya çıkılacağı zamanlarda çağırılan görevliler olmaları muhtemeldir. Okmeydanı Atıcılar Tekkesi‘nin 40 yıllık muhasebe tablosunun sonuçları grafiğe döküldüğünde Grafik 1‘deki tablo ortaya çıkmaktadır. Bu grafikte de görüleceği üzere 1850 yılından sonra 1854‘e kadar tekkenin gelirlerinde ve giderlerinde toplu bir düĢüĢ meydana gelmiĢtir. Ġkinci büyük düĢüĢ 1862 ile 1864 arasında yaĢanmıĢtır. Üçüncü düĢüĢ ise 1870‘den sonra baĢlamıĢ 1873‘de küçük küçük bir artıĢ gözlemlense de söz konusu düĢüĢ 1874 yılına kadar devam etmiĢtir. Tablo 1 ve Tablo 2 incelendiğinde söz konusu bu düĢüĢlerin kira gelirlerinden kaynaklandığı görülmektedir. 1851 510 tarihinde HavuzbaĢı Kahvesi‘nden 2250 akçe kira alınıyorken 1852‘de 1750 akçe ve 1853 tarihinde 1500 akçe kira alınmıĢtır. Ayazma Kahvesinden ise 1851 tarihinde 1350 akçe kira alınıyorken 1852 tarihinde 850 akçe kira alınmıĢtır. Ġkinci gelir düĢüĢüne ise 1863 tahinde yine kira gelirlerindeki düĢüĢ sebep olmaktadır. 1862 tarihinde HavuzbaĢı Kahvesi‘nden 2000 akçe kira alınıyorken 1863 tarihinde 1950 akçe kira alınmıĢtır. Aynı Ģekilde Ayazma Kahvesi‘nin kirası 1862 tarihinde 2700 akçeyken 1863 tarihinde 1350 akçeye düĢmüĢtür. 1870-1874 arasındaki son düĢüĢ ise yine kira gelirleri dolayısıyladır. 1870 yılında 2300 akçe olan HavuzbaĢı Kahvesi kirası kademe kademe düĢerek 1874 tarihinde 2050 akçe olmuĢtur. 1870 yılında 2900 akçe olan Ayazma Kahvesinin yıllık kirası ise 1874 tarihinde 2000 akçeye kadar düĢmüĢtür. Solak çeĢmesi kahvesinden ise 1874 tarihinde hiç kira alınmamıĢtır. Buna mukabil vakıflardan ve devletten alınan aynî ve nakdî yardımlar 1840-1880 arasında hiç değiĢmeden kırk yıl boyunca devam etmiĢtir. Dolayısıyla Atıcılar Tekkesindeki gelirgider dalgalanmasının tek sebebinin kira gelirleri olduğu açıktır. ÇalıĢmamızda temel olarak kullandığımız belgede Atıcılar Tekkesi‘nin gelir gider muhasebesinin haricinde tekkede piĢirilen yemekler hakkında da fikir sahibi olunabilmektedir. Buna göre tekke menüsünün oldukça mütevazi olduğu söylenebilir. Bununla beraber XV. yüzyıl imarethanelerinde tüketilen yiyeceklerle XIX. yüzyılda bir spor tekkesinde tüketilen yiyeceklerin neredeyse aynı olması dikkat çekicidir. Osmanlı Devleti‘ndeki spor-vakıf iliĢkisine güzel bir örnek olan Okmeydanı Dergâh-ı ġerîfinin Varidat ve Masarifatını Mübeyyin Defter, Osmanlı tarihindeki spor kulüpleri ile vakıf sistemi arasındaki iliĢkiyi gözler önüne sermektedir. Okçuluk sporunun, bu branĢa meraklı hanedan üyeleri ve devlet görevlileri tarafından vakıf yolu ile desteklendiği ve bu sayede okçuluğun kurumsallaĢtığı aĢikardır. Ancak diğer spor dalları için aynı durumun geçerli olup olmadığı henüz merak konusudur. Bu anlamda bu çalıĢma ileride güreĢ, matrak ya da cirit gibi spor dallarının kurumsallaĢma süreçlerine yapılacak çalıĢmalarda araĢtırmacılara bir fikir kaynağı olabilir. 14000 13500 13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000 9500 9000 8500 8000 Toplam Gelir Toplam Gider Grafik 1: Okmeydanı Atıcılar Tekkesinin 1840-1880 Arası Gelir-Gider Çizelgesi 511 Kaynakça AraĢtırma Eserler Anık, ġ. S. (2022). Okçuluk Risaleleri. Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Bahtiyarzade Hasan Çelebi. (2017). Risale-i Bahtiyarzade. (Ġ. A. Yüksel, Çev.) Ġstanbul: Ġstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. Okçuluk Sicil Defteri. (2016). (Ġ. Bakırcan, Çev.) Ġstanbul: Ġstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. Barkan, Ö. L. (1970). XVI. Asrın Ġkinci Yarısında Türkiye'de Fiyat Hareketleri. Belleten, 34(136), 557-607. CumhurbaĢkanlığı Osmanlı ArĢivleri. (BOA). Bab-ı Asafi, Mühimme Defterleri. (A.DVNSMHM.d): Defter Nr. 111, Hüküm Nr. 1186. Delice, Ġ. (2003). Hulasa Okçuluk ve Atçılık: Kitab fi-İlmi'n-Nüşşab - Kitab fi-Riyazati'l-Hayl - Kitab fi'-İlmi'lMusabaka. Ġstanbul: Bayrak Matbaası. Fethizade Seyyid Mustafa. (2022). Okçuluk Risalesi. (H. ġahintürk, Çev.) Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Göksu, E. (210). Ok ve Yayın Türk Devlet Geleneği ve Hakimiyet AnlayıĢındaki Yeri . Turkish Studies, 2(5), 986-1011. Gündüz, T. (2012). Bozkırın Efendileri. Ġstanbul: Yeditepe Yayınları. Güven, Ö. (2003). Geleneksel Okçuluk ve GüreĢ Sporunda Ahiliğin Etkileri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi(27), 69-106. Güven, Ö. (2010). Ġstanbul Okmeydanı Tekkesi Vakfı‘nın 1831 Yılı Muhasebesi. Türk Yurdu(295), 68-72. Hüseyin Efendi. (2021). Kevserü'l-Hayat. (R. S. Doğru, Çev.) Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Ġbn-i RuĢen. (2020). Fezail-i Remy. (R. S. Doğru, Çev.) Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Katip Abdullah. (2020). Tezkire-i Rumat. (ġ. S. Anık, Çev.) Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Kepecioğlu, K. (1936). Türklerde Spor. Uludağ: Bursa Halk Evi Mecmuası/Türkün(6), 13-16. Kunter, H. B. (1942). Fatih'in Ġstanbul'da ilk Eseri. Ülkü, 3(25), 12-15. Kunter, H. B. (1942). Kanunname-i Rumat. Tarih Vesikaları , 2(10), 253-275. Mehmed bin ġeyh Mustafa. (2022). Umdetü'l-Mütenasilin. (Ġ. TaĢ, Çev.) Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Mehmed Emin Vahid PaĢa. (2020). Minhac-ı Rumat. (N. Gemici, Çev.) Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Muhammed ed-Dervazi. (2020). Kavsname. Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Mustafa Efendi. (2021). Kavsname. (H. Vural, & Y. M. Aksoy, Çev.) Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. Mustafa Kani. (2010). Telhis-i Resailat-ı Rumat. (K. Yavuz, & M. Canatar, Çev.) Ġstanbul: Ġstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. Öztopçu, K. (1989). Sources of Oriental Languages and Literatures 13 / Munyatu'l Ghuzat : A 14th Century Mamluk - Kipchak Military Treatise. Cambridge : Harvard University. ġahintürk, H., Karaca, Y., Özkılınç, A., Kırca, E., Temel, M. S., & Gurulkan, K. (2019). Osmanlı Belgelerinde Türk Okçuluğu. Ġstanbul: Okçular Vakfı Yayınları. 512 Tak, E. (2019). XVI-XVII. Yüzyıl Üsküdar Şer'iyye Sicilleri Diplomatik Bilimi Bakımından Bir İnceleme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Turan, O. (1945). Eski Türklerde Okun Hukuki Bir Sembol Olarak Kullanılması. Belleten, 9(35), 305-318. Turan, O. (2003). Türk Hakimiyet Mefkuresi Tarihi. Ankara: Ötüken NeĢriyat. Yücel, Ü. (1999). Türk Okçuluğu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi BaĢkanlığı Yayınları CumhurbaĢkanlığı Devlet ArĢivleri BaĢkanlığı Osmanlı ArĢivleri Bab-ı Defterleri, Ġradeler, Dosya No. 6, Gömlek No. 7 Bab-i Asafi, Mühimme Defterleri, Defter No. 111, Hüküm No. 1186. Cevdet, Askeri, Dosya No. 627, Gömlek No. 26458 Evkaf Defterleri, Defter No. 18637 Evkaf Defterleri, Defter No. 41150 Evkaf, Evkaf Muhasebesi, Dosya No. 227, Gömlek No. 24 Evkaf, Mektubi Kalemi, Dosya No. 1062, Gömlek No. 100 Evkaf, Mektubi Kalemi, Dosya No. 3501, Gömlek No. 436 Evkaf, Muhasebe Kalemi, Dosya No. 2049, Gömlek No. 246 Evkaf, Muhasebe Kalemi, Dosya No. 914, Gömlek No. 256 Evkaf, Tahrirat, Dosya No. 15, Gömlek No. 164 Hariciye, Mektubi Kalemi, Dosya No. 183, Gömlek No. 42 Topkapı Sarayı Müzesi ArĢivi Evrakı, Dosya No. 780, Gömlek No. 58 513 ĠSTANBUL OKMEYDANI‟NIN DUA ALANI OLARAK KULLANIMI Hasan ġAHINTÜRK*  Ġstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Doktora Öğrencisi/Okçular Vakfı Okçuluk AraĢtırmaları Enstitüsü AraĢtırma Görevlisi, sahinturkhasan@gmail.com Özet GeçmiĢi asırlar öncesine dayanan Türk okçuluk tarihinin en somut uygulama alanlarından olan Okmeydanları Türk spor tarihi açısından incelenmeye değer alanlardandır. Köklü bir okçuluk mirasına sahip Osmanlıların tarih sahnesine çıktıkları andan itibaren farklı Ģehirlerde oluĢturdukları bu meydanlar onların okçuluğa olan yatkınlığının en bariz göstergelerindendir. Bursa, Edirne ve Ġstanbul‘da bulunan okmeydanları ise diğer okmeydanlarından bazı farklılıklar içerdiği ifade edilebilir. Bu farklıklar haklarında diğerlerine göre daha çok bilgi sahibi olmamız, bulundukları Ģehirlerin baĢkentlik yapmasından ileri gelen canlılığı ve uzun süre ayakta kalabilmiĢ olmalarıdır. Bu okmeydanları arasından ise Ġstanbul okmeydanı‘nın yeri ayrı olduğunu hem Osmanlı arĢiv vesikaları hem de Osmanlı devri okçuluk risaleleri tarafından teyit edilmektedir. Ġstanbul‘un fethinin bir bakiyesi olan Ġstanbul Okmeydanı Fatih Sultan Mehmet tarafından okçulara ok atıĢı yapmaları için vakfedilmiĢ ve gelecek padiĢah ve devlet adamları tarafından bu vakıf korunmuĢ, muhafaza edilmiĢtir. Okmeydanı‘nın kuruluĢuna dair neredeyse bütün kaynaklar Fatih Sultan Mehmed‘in bu alanı okçulara vakfettiğine yönelik atıflarda bulunurken, burasının fethin bir bakiyesi ve Fatih Sultan Mehmed‘in bir hatırası olması Okmeydanı‘na Osmanlıların farklı ve daha kutsi anlamlar yüklemelerini de beraberinde getirmiĢtir. Burada bir namazgahın bulunuyor olması ve Fatih Sultan Mehmed‘in okmeydanına yönelik fermanına atıp yapan neredeyse bütün kaynakların, burasının aynı zamanda bir dua alanı olarak da vakfedildiğine dikkat çekmesi zaman içerisinde okmeydanının savaĢ, kıtlık, salgın hastalık, kuraklık ve doğal afetlerde bu alana toplanmalarını ve burada dua etmelerini sağlamıĢtır. Bu bildiride de Okmeydanı‘nın manevi iĢlevine odaklanılacaktır. AraĢtırmamızın ana kaynakları arĢiv vesikaları, okçuluk risaleleri ve seyahatnamelerdir. Okmeydanı‘nın bir dua alanı olarak kullanıldığına dair oluĢturulan bu belgeler aynı zamanda ateĢli silahların yaygınlaĢmasıyla beraber daha sivil bir alana evirilen okçuluğun dini-kültürel arka planına da ıĢık tutmaktadır. Anahtar Kelimeler: Okmeydanı, Okçuluk, Osmanlı Okçuluğu 514 ISTANBUL‟S OKMEYDANI: USING OKMEYDANI AS A PRAYING AREA Abstract Okmeydans (Archers Field), which is one of the most tangible execution areas in the history of Turkish archery, dating back centuries, is one of the areas worth examining in terms of Turkish sports history. The fields that the Ottomans, who have a deep-rooted archery heritage, created in different cities from the moment they stepped on the stage of history, are the most noticeable indicators of their inclination towards archery. It can be stated that the Okmeydans in Bursa, Edirne and Istanbul have some alterations from the other Okmeydans. The fact that we have more information about these differences than others, is the spirit of the cities in which they are located due to being the capital city and the fact that they have survived for a long time. Among these Okmeydans, the distinguished place of Istanbul Okmeydanı is confirmed by both Ottoman archive documents and Ottoman era archery treatises. Istanbul Okmeydanı, which is a remnant of the conquest of Istanbul, was contributed as a foundation by Fatih Sultan Mehmet the Conqueror for archers to shoot arrows, and this foundation was wellpreserved and conserved by the upcoming Sultans and high officials. While almost all sources about the establishment of Okmeydanı refer to the fact that Fatih Sultan Mehmed the Conqueror dedicated this field to archers, the fact that this place is a relic of the conquest and a memory of Fatih Sultan Mehmed the Conqueror brought different and more sacred meanings to Okmeydanı by the Ottomans. The fact that there is a Namazgah (lit. praying area), and that almost all the sources referring to Fatih Sultan Mehmed‘s edict on the Okmeydanı draw attention to the fact that this place was also dedicated as a praying area, and that Okmeydanı has experienced from war, famine, epidemic, drought and natural disasters over time. He enabled them to gather in this area and pray for the help of Allah the Almighty. This paper mainly focuses on the spiritual function of Okmeydanı. The main sources of our research are archival documents, archery treatises and travelogues. These documents, which show that Okmeydanı was used as a praying area, also sheds light on the religious-cultural background of archery, which has evolved into a more civilian area with the spread of firearms. Keywords: Okmeydanı, Archery, Ottoman Archery 515 TÜRK HALKLARI GELENEKSEL OYUNLARININ ÇOCUKLARIN DEĞERLER EĞĠTĠMĠ AÇISINDAN ÖNEMĠ Orhan GÖK * Dr. Öğretim üyesi Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi BESYO orhangok@osmaniye.edu.tr * Özet Türklerin derin bir geçmiĢe sahip çok sayıda farklı milli kültür ürünümüz olan geleneksel spor ve oyunları vardır. Bunlar bizim ortak kültürümüzüm mirası bize milli kimlik kazandırmıĢ değerlerimizdir. Geleneksel Türk oyunlarının çok zengin bir kültür birikimine sahip olduğu ancak bu oyunlarının zaman içinde değiĢtiği ya da ortadan kalkmaya yüz tuttuğu birçok yazar tarafından söylenmektedir. Geleneksel davranıĢ biçimleri küreselleĢmenin de etkisiyle oldukça azalmakta ve yok olmaya yüz tutmaktadır. Dolayısıyla bu kültürel değerleri gelecek kuĢaklara aktarmak ve yaĢatmak büyük önem arz etmektedir. Değerlerin zamanla davranıĢa dönüĢtüğü gerçeği göz önüne alındığında, çocuklar açısından geleneksel oyunların ne denli önemli olduğu tartıĢılmaz bir gerçektir. Toplumsal değerler açısından geleneksel oyunların, sosyal davranıĢlarını etkileyip, geliĢtirdiği ve insanları sosyalleĢtirdiği herkes tarafından bilinmektedir. Dolayısıyla model olarak geleneksel oyunlar, toplumun benimsediği değerleri, tutumları ve davranıĢ kalıplarını aktarmanın etkili bir yolu olduğu söylenebilir. Geleneksel Türk oyunlarının çocuklar üzerindeki potansiyel etkisi göz önüne alındığında bu çalıĢmanın amacı, geleneksel oyunların değerler eğitimi açısından değerlendirilmesidir. Anahtar kelimeler: Geleneksel oyunlar, çocuklar, değerler eğitimi AN THE IMPORTANCE OF TURKISH PEOPLE'S TRADITIONAL GAMES FOR THE VALUES EDUCATION OF CHILDREN Abstract Turks have numerous traditional sports and games that are products of our national culture with a long history. These are the legacy of our common culture and values that brought us a national identity. It is said by many writers that traditional Turkish plays have a very rich cultural background, but these plays have changed over time or are about to disappear. Traditional behavior patterns have considerably decreased or begun to disappear under the influence of globalization. Therefore, it is highly important to keep these cultural values alive and transfer them to future generations. Considering the fact that values are transformed into behaviors over time, the importance of traditional games for children is undeniable. It is widely accepted that traditional games affect and develop people's social behaviors in terms of social values and socialize them. Hence, it can be claimed that traditional games as a model provide an effective tool for transferring the values, attitudes, and behavior patterns adopted by society. Considering the potential effect of traditional Turkish games on children, it is aimed in the study to evaluate traditional games in terms of values education. Keywords: Traditional games, children, values education. GĠRĠġ Türklerin derin bir geçmiĢe sahip spor kültürü içerisinde baĢta binicilik, atıcılık ve güreĢ gibi geleneksel sporların yanı sıra çok sayıda farklı milli kültür ürünümüz olan geleneksel zekâ ve çocuk oyunları da vardır. Bunlar bizim ortak kültürümüzüm mirası bize milli kimlik kazandırmıĢ değerlerimizdir. Geleneksel davranıĢ biçimleri küreselleĢmenin de etkisiyle oldukça azalmakta ve yok olmaya yüz tutmaktadır. Dolayısıyla bu kültürel değerleri gelecek kuĢaklara aktarmak ve yaĢatmak büyük önem arz etmektedir. 516 Değerlerin zamanla davranıĢa dönüĢtüğü gerçeği göz önüne alındığında, çocuklar açısından geleneksel oyunların ne denli önemli olduğu tartıĢılmaz bir gerçektir. Toplumsal değerler açısından geleneksel oyunların, sosyal davranıĢlarını etkileyip, geliĢtirdiği ve insanları sosyalleĢtirdiği herkes tarafından bilinmektedir. Dolayısıyla model olarak geleneksel oyunlar, toplumun benimsediği değerleri, tutumları ve davranıĢ kalıplarını aktarmanın etkili bir yolu olduğu söylenebilir. Değerlerin Önemi Dünya hızla değiĢip geliĢirken insanların günlük yaĢamında bazı kolaylıkları beraberinde getirmesinin yanında toplumsal yaĢam için risk teĢkil eden bir takım olumsuz etkileri de söz konusudur. Toplumsal yaĢamı oluĢturan sosyal ve kültürel değerler, toplumsal normlar, milli ve manevi değerler, sosyal iliĢkiler hızla aĢınmakta birey ve toplum arasındaki etkileĢim azalmaktadır. Toplumsal değiĢimin bir sonucu olarak aile kurumu da hızla değiĢmektedir. Günümüzde kalabalık aileler yerini çekirdek ailelere bırakmaktadır. Ġnsanlar sosyal, ekonomik ve kültürel nedenlerle yaĢadıkları Ģehirleri terk ederek büyük Ģehirlere göç etmekte, sosyal çevreleri ile sosyal ve kültürel değerlerinden yoksun kalmaktadır. Tüm bunların bir sonucu olarak bireyin toplumla olan iliĢkisi ve etkileĢimi azalmaktadır. (Ömeroğlu, 2016; 1). Değerlerin en önemli görevi toplumsal huzuru ve düzeni sağlamaktır. Bilindiği gibi toplumsal olayların icra edilmesinde her zaman yasal mekanizmalar yeterli olmayabilir. Sağlığa zararlı alıĢkanlıklardan uzak durma, yardımlaĢma, dayanıĢma, paylaĢma, misafirperverlik gibi değerlerin yasalar aracılığıyla insanlara kabul ettirilmesi pek mümkün görülmemektedir. Bu sebeple değerler birlikteliği ön planda tutarak toplumsal düzeni sağlayan, huzur ve güven ortamı yaratan yönü büyük önem arz etmektedir (Kolaç, 2010: 219). Türk Millî Eğitiminin temel amacının, Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliĢtiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalıĢan. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı Ģekilde geliĢmiĢ bir kiĢiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düĢünme gücüne, geniĢ bir dünya görüĢüne sahip, insan haklarına saygılı, kiĢilik ve teĢebbüse değer veren, topluma karĢı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kiĢiler olarak yetiĢtirmek olduğu görülmektedir (Milli Eğitim Temel Kanunu, 2022). DeğiĢen dünya düzeninde içerisinde yer aldığı toplumun değerlerini benimseyen, koruyan aynı zamanda evrensel değerlere de sahip çıkan bireylerin yetiĢtirilmesi kaçınılmaz hale gelmiĢtir. KiĢilik geliĢiminin Ģekillendiği çocukluk döneminde, farklı kültür ve özelliklere sahip toplumlara ve fertlere hoĢgörü ile yaklaĢması sağlıklı bir birey ve huzurlu bir toplum için vazgeçilmezdir (Kolaç, 2010: 196). Toplumsal değerlerin, kültürel özelliklerin ve sosyal yetilerin çocuklara kazandırılmasında en büyük görev ailelere ve okullara düĢmektedir. Günümüzde okul sadece bilgi aktaran veya akademik anlamda çocukların geliĢimini destekleyen bir kurum olarak değil aynı zamanda toplumsal, kültürel ve sosyal değerlerin çocuklara aktarılmasını sağlayan bir merkez olarak görülmektedir. (Ömeroğlu, 2016; 2). Çocuk Oyunları ve Değerler Farklı giyim biçimleri gibi bir zamanlar kasaba ve kentlerin sokaklarında görebildiğimiz çocuk oyunları, giderek ortadan kaybolmaktadır. Çocuk oyunları düĢüncesi bile zihnimizden giderek silinmektedir. Bilindiği gibi çocuk oyunları antrenör, hakem ya da seyirci gerektirmez ve o anda bulunabilen yer ve araç-gereçler kullanılmak suretiyle, eğlenmek amacıyla oynanır (Postman, 1995: 14). Çocukluğun kendisi de tükenmektedir. Nereye bakılsa, yetiĢkinlerin ve çocukların davranıĢ, dil, tutum ve arzularının hatta fiziksel görünümlerinin, giderek artan bir biçimde birbirine benzediği, birbirinden ayırt edilemediği görülmektedir. Çocuk ve yetiĢkin değer ve üsluplarının birbirine karıĢmasının, ortadan kalkmakta olan çocuk oyunlarından daha açık belirtisi yoktur. (Postman, 1995: 82). Çocuklar sanal ortamlarda, özellikle de dijital oyunlar aracılığıyla maalesef günlük hayattan mekânsal ve zamansal olarak uzaklaĢmaktadır. Ġnsan hayatına birçok alanda etki eden teknolojik 517 geliĢmeler çocukların temel yaĢam alanı olan oyunlarda da kendisini göstermektedir (Hazar, Özpolat ve Hazar, 2020: 226). Çocukların daha bebeklikte baĢlayan doğal öğrenme ortamı olan oyun, sosyal, fizyolojik ve psikolojik boyutlarıyla, çocuğun duygu, ilgi ve istekleri, çatıĢmaları gibi içsel yaĢantılarından izler taĢıyan önemli bir kavram olarak karĢımıza çıkmaktadır. Asırlar boyunca oyunların türü ve çocukların oyun tercihleri değiĢse de, oyun hayatın vazgeçilmez bir parçası olarak kalmaya devam etmektedir (Bağcı ve Kaya, 2022: 141-142). YetiĢkin insanlar oyundan hoĢlanır, fakat çocuklar oyun oynarlar. Oyun oynamak çocuğun fiziksel ve zihinsel geliĢiminin yanında yaratıcı olmasını sağlar. Çocuk, ailesinin ve toplumun bireyi olduğu kadar, oyun esnasında o topluluğunun da eĢit bir üyesidir. Oyunu çocuk, doygunluk sağlama, kendini kanıtlama ve eğlenme aracı olarak kullanır. Diğer taraftan oyunun çocuğu eriĢkinliğe hazırlayan, onu etkin kılan bir yanı olduğu da unutulmamalıdır. Bununla birlikte oyun her çocuğun hayatı için gerekli olan bir etkinliktir (Ataman, 1983, aktaran Esen, 2008: 358).Gün geçtikçe önem kazanan değerler eğitiminin öğretimi ile ilgili de farklı yöntemler denenmiĢtir. Bunların içerisinde en etkili yöntem ise oyun olduğu görülmektedir. Çünkü oyun bizzat çocuğun kendi dünyasıdır. Oyundan kopuk bir hayat çocuk için düĢünülemez (Bozkurt ve Sözer, 2017: 298). Yapılan çalıĢmalar da görülmektedir ki oyun yardımıyla çocuklarda istendik birçok davranıĢ değiĢikliği görülmüĢtür. Özellikle ilköğretim çağında ki çocukların ders ve konulara karĢı isteklendirilmelerinin zor olduğu düĢünüldüğünde, motivasyonlarını sağlayacak en önemli araç beden eğitimi dersinde oynanan bir oyundur (GüneĢ, 2004. akt. Bozkurt ve Sözer, 2017: 298).Birtakım değerlerin doğrudan kazanımlarla öğretilmesi mümkün olmayabilir. Bu durumda en etkili yöntem oyundur. Özellikle çocukların ilkokul dönemlerinde oyun ve fiziki etkinlikler dersinde kazanımlar elde etmek için değerlerle bütünleĢtirilerek oyunlaĢtırıldığında daha etkileyici olduğu görülür. AraĢtırma sonuçları da oyunlar aracılığıyla yapılan değerler eğitiminin istendik baĢarılar elde etmek için önemli bir aracı olduğunu göstermektedir (Bozkurt ve Sözer, 2017: 297). Oyunda çocuk, farklı meslekleri taklit eder ve o rolün kurallarını öğrenebilir. Diğer insanlarla iletiĢim kurmayı, gözlemlemeyi, yardımlaĢma ve iĢbirliği gibi duyguları geliĢtirebilir. Oyun aracılığıyla sözel olmayan birtakım kuralları öğrenebilir. Ahlaki kavramları pekiĢtirebilir (Yenğin, 2010: 105). Oyun yapısı gereği birçok eğitsel faaliyetle iç içedir. Amaçlı ya da amaçsız her oyun çocuğa bir Ģeyler öğretir. Oyun sosyal bir olgu olmasından dolayı sosyalliği içeren her Ģey oyunun içinde yer alır. Oyun çocuğun doğal bir ortamıdır. Bu ortamda çocuk çevresine uyum davranıĢı gösterirken aynı zamanda da eğlenme ve eğlenirken de öğrenme davranıĢını göstermektedir (Bozkurt ve Sözer, 2017: 298). Çocuk oyunları yapısı gereği dolaylı eğitici ve öğretici roller de üstlenir. Çocukların değerleri öğrenmesini sağlayabilmek için, değerler eğitiminde en etkili araçlardan birisi çocuk oyunlarıdır. Çocuklar oyunlar sayesinde bazen bilinçli olarak bazen de oyunun yapısı gereği örtük olarak değerleri öğrenebilir. Bu öğrenme çocuklarda kalıcılığı ve uygulamayı da etkileyecektir. Çünkü çocukları zorlamadan, kendi arzuları ile ve bulundukları ortamda öğrenme gerçekleĢecektir. Değerler de yapısı gereği çocukların doğal ortamında daha iyi öğretilecek, dolayısıyla öğrenmede daha kalıcı etkiler sağlayacaktır (Bozkurt ve Sözer, 2017: 298). Oyunda çocuk, yetiĢkinin ve dıĢ dünyanın baskısı olmaksızın birçok çatıĢmalarını ve problemlerini ortaya koyup ilgili duyguları bastırılmadan yaĢama fırsatı yaratabilmektedir. Çocukluk çağında karĢılaĢılan birçok olumsuz durum ve yaĢantılar çocuğun tüm yaĢamım olumsuz etkileyebilecek Ģekle dönüĢebilmektedir. Bu durumların erken teĢhisinde oyun çok önemli bir araçtır. Çocuk ben merkezli hareket eder ve bunu çoğu zaman oyuna yansıtır. Çocuk oyun oynayarak paylaĢım duygusu geliĢir. GeliĢim aĢamalarına bağlı olarak ta bencillikten iĢbirliğine yönelir (Koçyiğit, Tuğluk ve Kök, 2007: 335). Oyunların toplumsal değerlerle yakın iliĢkisi vardır ve oyun yoluyla nesiller boyu değer aktarımı sağlanır (Özyürek, Yuvacı, Sulamacı ve Karabudak, 2018: 103). Oyun sadece bir eğlence aracı değil, aynı zamanda değerleri gelecek kuĢaklara aktaran bir araçtır. Oyun esnasında sergilenen hal, hareket, tavır ve hatta kırıcı sözlerin ciddiye alınmaması, oyunu oynayanlar arasındaki hoĢgörüyü arttırmaktadır. Çocuklara göre yetiĢkin oyunları genelde eğlence amaçlı olmasına rağmen, çocuk oyunlarındaki değerler, yetiĢkin oyunlarında da görülebilir. Sağlıklı bir toplumun ihtiyacı olan iyi bir birey olma ve yardımlaĢma, dayanıĢma, ortak sevinç veya hüzün, ortak ülkü ve ortak gelecek gibi değerler oyunla aktarılır. Oyun çocuklar için hayattır, çocuklar da toplumun geleceğidir (Erdal, 2019: 53). Çocuğa oyun yoluyla eğitim, içinde bulunduğu toplumun geleneklerini öğrenme ve eğitimciler için geleneksel 518 malzemelerin değerlendirilmesi, bu yolla çocuğu tanıma olanağı tanıyan çocuk oyunları ve özellikle ritüel nitelikli oyunlar, üzerinde önemle durulması gereken bir konu olarak kendini göstermektedir (Sağlam, 1997: 419-420). Geleneksel Oyunlar ve Değerler Kültürel ve ahlaki değerlerin yansımasında önemli bir yere sahip olan oyunlar Türk toplumunda da kuĢkusuz önemli bir yere sahiptir (Jafarova, 2010: 244). Geleneksel spor oyunlarının tarihine baktığımızda her ne kadar askerî, savunma, mücadele, talim, yarıĢma, eğlence, gibi farklı ihtiyaçlardan dolayı ortaya çıksa da bu oyunlarda kurallar belirlenmiĢ ve halk arasında gelenekselleĢmeye baĢlamıĢtır. Zamanla toplum için önemli bir değer haline gelen spor oyunları, açık ve gizli olarak tanımlanan iĢlevleri yerine getirmeye baĢlamıĢtır (Buyar, C. 2017. 237). Her toplum, maddi ve manevi kültürünü değerlerini, gelenek ve göreneklerini bünyesinde barındırdığı fertlerine aktarma gayesi içindedir. Bu aktarma iĢlevini toplumlar gelecek nesillere geleneksel oyunlar vasıtası ile yaparlar. Toplumları ayakta tutan bu değerler geleneksel oyunlarla varlığını nesiller boyunca sürdürür. Toplum benimsediği değerleri, o toplumun geleneksel oyunlarında görmek mümkündür. Bu oyunlar toplumun yaĢantısı ve benimsediği değerleri hakkında bize ipucu verir (Sümbüllü ve AltınıĢık, 2016: 7475).Ġnsanların içerisinde yaĢadığı toplumun geleneklerine yani değerlerine bağlı kalarak yeniliklere ve geliĢime uyum sağlayabilmesi geliĢmiĢ toplum olmanın özelliklerinden birisidir. Toplumları bir arada tutan güç, onların müĢterek değerleridir. Bu müĢterek değerler içerisinde geleneksel sporlar ve oyunlar bireylerin görünür davranıĢ ve iletiĢim özelliklerini yani hayat tarzını yansıtan önemli unsurlardan biridir (Tamer, K. 2017: 27). Toplumların geleceği olan çocuklar, oyunlarla birlikte bir takım değerler kazanırlar. Özellikle günümüzde teknolojik geliĢmelerin etkisiyle ortaya çıkan oyunların içerisinde değerler ya hiç yoktur ya da çok az barınmaktadır. Geleneksel oyunların çocuklara kattığı ve toplumları ayakta tutan yapı değerlerdir. Bu değerler ise uzun yıllar boyunca oluĢturulmuĢ ve nesillere oyunlar vasıtasıyla aktarılarak gelmiĢtir (Sümbüllü ve AltınıĢık, 2016: 75). Hazar çocuk oyunlarının geleneksel oyunlar olduğunu, toplumların kültürel yapılarıyla ortaya çıkıp geliĢtirdiği ve nesilden nesile aktararak getirdiği, tarihi derinliği olan, kültürel motifler taĢıyan, çocukların eğlence amaçlı oynadığı oyunlar olduğunu ifade etmiĢ, kurallarının değiĢtirilemeyeceğini ve kiĢiler tarafından üretilemeyeceğini (Hazar, 2017. 15) belirtmiĢtir. Geleneksel çocuk oyunları, bazı kültürlere ve bölgelere göre değiĢiklik gösterse de aĢıladığı temel değer aynıdır. Çocuklar tarafından, bazen açık hava diye tabir ettiğimiz dıĢ mekânda, bazen de ev veya okul içerisinde arkadaĢlarıyla paylaĢımcı bir ruhla oynadıkları oyunlardır. Bu oyunlar sanal âlemde değil de dıĢ dünyayla iliĢkili olarak mevsimsel olarak da değiĢlikler gösterir. Her mevsimin kendine has oyunları vardır. Ayrıca geleneksel oyunlarda kullanılan doğal malzemelerde toplumun mili ve manevi değerlerini de içinde barındırır (Sümbüllü ve AltınıĢık, 2016: 75-76). Oyun çocuklara değerlerin kazandırmasındaki en iyi yöntemdir. Çünkü oyun, bir taraftan çocuğu eğlendirirken diğer taraftan fakına varmadan çocuğun belli-baĢlı toplumsal değerleri kazanmasını sağlar. Geleneksel çocuk oyunlarının, temelde iki iĢlev vardır. Birincisi çocuğun fiziksel ve zihinsel geliĢimini destekleyen oyunlardır. Ġkincisinde ise geleneksel oyunlar aracılığıyla çocuk, içerisinde bulunduğu toplumun değerlerini kazanır. (Sümbüllü ve AltınıĢık, 2016: 76). Sonuç Değerlerinin toplumun kültüründen, gelenek ve göreneklerinden etkilenen bireylerin tutum ve davranıĢlarına yön verdiği bilinmektedir. Oyunların çocuğun yaĢamı üzerindeki muazzam etkisi olduğu gerçeği düĢünüldüğünde, sosyal çevrede taklit ve gözleme dayalı daha çabuk öğrenen çocuklarda değerlerin kalıcı davranıĢa dönüĢmesi için onlara fırsat verme sorumluluğu yetiĢkinlere düĢen büyük bir görevdir. Oyun çocukların ilgisini çeken en etkili araçlardan birisidir, çocuklar oyun esnasında eğlenirken öğrenirler. Dolayısıyla oyunun çocuklar üzerindeki potansiyel etkisi göz önüne alındığında bu çalıĢma değerler eğitimi ve geleneksel Türk oyunları araĢtırmalarına katkı sağlayıp bu alandaki literatürü zenginleĢtireceği düĢünülmektedir. 519 Geleneksel sporlar ve oyunların milli ve manevi değerlerin gelecek nesillere aktarılmasında ve yaĢatılmasında önemli bir aracılık ettiği göz önünde bulundurulduğunda, binlerce yıl yaĢanılarak kazanılmıĢ bu zengin kültür mirasları tüm Türk halklarını kapsayacak bir Ģekilde yaygınlaĢtırılarak korunmalıdır. Kaynaklar Ataman, A., (1984). Kör Çocuğun GeliĢiminde Oyunun Önemi, Eğitim Bilimler Fakültesi Dergisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Cilt 16, Sayı 2, Ankara. Bağcı, S., & Kaya, Ġ. (2022). Okul öncesi dönemde çocukların fiziksel aktivitelerinin artırılmasında geleneksel oyunların rolü. Journal of Sustainable Educational Studies (JSES), 3(2), 141-149. Bozkurt, E., & Sözer, M. (2017). Çocuk Oyunları Ġle Değerler Eğitimi. The Journal Sciences, 5(55).295-323. of Academic Social Buyar, C. (2017). Kırgızistan‘da Geleneksel Spor Oyunları ve Ulusal Kimliğin OluĢmasındaki Rolleri. Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Oyunlar Sporlar Sempozyumu. 8-10 Aralık 2017 s, 237. Erdal, K. (2019). Çocuk Oyunlarında Değerler Eğitimi. Uluslararası insan ve dergisi, 1(1), 53-59. sanat Esen, M. A. (2008). Geleneksel çocuk oyunlarının eğitimsel değeri ve unutulmaya oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 357GüneĢ, A. (2004). Okullarda beden eğitimi ve oyun öğretimi. Ankara: Pegem araştırmaları yüz tutmuĢ 367. Ahıska Yayıncılık, Hazar, K., Özpolat, Z., & Hazar, Z. (2020). Ortaokul Öğrencilerinin Dijital Oyun Bağımlılığı Düzeylerinin ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Ġncelenmesi (Niğde Ġli Örneği). Spormetre Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi, 18(1), 225-234. Hazar, M. (2017). Beden eğitimi ve sporda oyunla eğitim. Ankara: Ġlksan Matbaası Ltd. ġti. Jafarova, Ġ. (2010). Azerbaycan geleneksel çocuk oyunları. Acta Turcica Dergisi, 2 (1), 244-261 Çevrimici Koçyiğit, S., Tuğluk, N. M. ve Kök, M. (2007). Çocuğun geliĢim sürecinde eğitsel oyun. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi. Sayı: 16, 324-342. bir Tematik Türkoloji etkinlik olarak Kolaç, E. (2010). Hacı BektaĢ Veli, Mevlana ve Yunus Felsefesiyle Türkçe Derslerinde Değerler HoĢgörü Eğitimi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 193-208. ve Ömeroğlu, E. (Ed.). (2016). Okul öncesi dönemde karakter ve değerler eğitimi: Teoriden uygulamaya. Ankara: Pegem. Özyürek, A., Yuvacı, M., Sulamacı, F., & Karabudak, F. M. (2018). GeçmiĢten Günümüze Varlığını Sürdüren Çocuk Oyunlarının Çocukların GeliĢimi ve Değer Kazanımına Etkisi. I. Uluslararası Ġnsan ve Toplum Bilimleri AraĢtırmaları Kongresi. 23-25 Kasım 2018 s, 102-108. Postman, N. (1995). Çocukluğun Yok oluşu, Kemal Ġnal (çev.), Ankara, Ġmge Kitabevi. Sağlam, T. (1997). Türk Çocuk Oyunlarında Ritüel Ögeler, Çocuk Kültürü, I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, s. 416- 441. Sümbüllü, Y. Z., & AltınıĢık, M. E. (2016). Geleneksel çocuk oyunlarının değerler eğitimi açısından önemi. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 73-85. Tamer, K. (2017). Üniversitelerde Geleneksel Sporların Yeri ve Önemi. Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Oyunlar Sporlar Sempozyumu. 8-10 Aralık 2017 s, 25-27. Milli Eğitim Temel Kanunu, (2022, 21 Kasım) iys_dosyalar/2017_11/08144011_Kanun. adresinden 21 Kasım 2022 https://oygm.meb.gov.tr/meb_ tarihinde alınmıĢtır. Yenğin, D. (2010). Dijital oyunlarda şiddet kavramı: yeni şiddet. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul. 520 521 POSTA PULLARINDA YER ALAN GELENEKSEL SPORLAR ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME A REVIEW ON TRADITIONAL SPORTS ON POSTAGE STAMPS Doç. Dr. H. Nurgül BEGIÇ* *Doç. Dr., Ġzmir Demokrasi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, begicnurgul@gmail.com ORCID: 0000-0002-5727-7516 Özet Ġnsanlık tarihi ile birlikte toplumlar kendilerine has haberleĢme yöntemleriyle iletiĢim sağlamıĢlardır. HaberleĢme, Sümerlerde kil üzerine çivi ile yazılmıĢ tablet ile baĢlayan posta ve haberleĢme sistemi, Babil imparatorluğu zamanında Kral Hammurabi‘nin dıĢ devletlere gönderdiği mektuplar siyasi ve askeri anlamda değerlidir. HaberleĢme Türk topluluklarında konar göçer yaĢamdan yerleĢik düzene kadar geçen süreçte farklı yöntemlerle sağlanmıĢtır. YerleĢik düzende yaĢayan toplumların haberleĢme yöntemlerinden birisi olan posta yoluyla iletiĢimdir. Pul, posta dağıtımında posta parasının ödendiğini göstermek üzere kullanılmaktadır. Ön yüzünde dönemin önemli olayları ya da farklı görsellerle, arka yüzü yapıĢkanlı, genellikle kare ve dikdörtgen Ģekillerinde hazırlanmıĢ değerli kâğıt etiketlerdir. Posta pullarının kullanılmaya baĢlaması dünyada ve Türkiye‘de iletiĢimde bir dönem yaratmakla birlikte ortaya çıkıĢlarından bu yana hem koleksiyonerlerin ilgi duyduğu, hem de önemli bir yatırım aracı haline gelmiĢtir. Pullar alıĢılagelen kare veya dikdörtgen Ģekillerin dıĢında daire, üçgen, beĢgen veya sekizgen Ģekillerde, kenarları düz ya da kenarları kıvrımlı (dantelli) olarak basılmıĢlardır. ĠletiĢim aracı rolü üstlenen, posta gönderi ücretlerinin karĢılığı olan ve para yerine de geçen pul aynı zamanda birçok iĢlevi de üstlenmektedir. En önemlisi de üzerinde taĢıdığı grafik unsurlar ile ülkesinin ve toplumunun kültürel yansıması ve tanıtım aracı olarak üstlendiği roldür. Pul tasarımı, görsel bir iletiĢim sanatıdır. Pul tasarımının birinci iĢlevi de bir mesaj iletmektir. Bu çalıĢmada cumhuriyet sonrasında basılan posta pullarında bulunan geleneksel spor etkinliklerini konu alan pulların tanıtımıdır. ÇalıĢmada konu ile ilgili yazılı ve sanal kaynaklar taranacak, saha çalıĢmaları yapılarak inceleme ve değerlendirme sonuçları ortaya konacaktır. ÇalıĢma geleneksel spor oyunlarının pullar aracılığıyla tespit ve değerlendirilmesi yönüyle önemlidir. Anahtar Kelimeler; Geleneksel spor oyunları, posta pulu, haberleĢme Summary With the history of humanity, societies have provided communication with their own communication methods. Communication, the postal and communication system that started with a tablet written with nails on clay in Sumer, the letters sent by King Hammurabi to foreign states during the Babylonian empire are valuable in political and military terms. Communication has been provided by different methods in the process from nomadic life to settled order in Turkish communities. Communication by mail, which is one of the communication methods of societies living in a settled order. The stamp is used in postal distribution to show that the postage has been paid. They are precious paper labels, usually prepared in square and rectangular shapes, with important events of the period or different images on the front and adhesive on the back. The use of postage stamps created a new era in communication both in the world and in Turkey, and since their emergence, they have become an important investment tool that attracts collectors. Apart from the usual square or rectangular shapes, the stamps were printed in circular, triangular, pentagonal or octagonal shapes, with straight edges or curved edges (lacy). The stamp, which plays the role of a communication tool, corresponds to postage fees and replaces money, also undertakes many functions. The most important thing is the role it plays as a cultural reflection and promotion tool of its country and society with the graphic elements it carries. Stamp design is a visual communication art. The primary function of stamp design is to convey a message. In this study, it is the introduction of the stamps, which are about the traditional sporting events, found in the postage stamps issued after the republic. In the study, written and virtual resources related to the subject will be scanned, field studies will be carried out, and the results of examination and evaluation will be revealed. The study is important in terms of detecting and evaluating traditional sports games through stamps. Keywords: Traditional, sports games, postage stamp, paid 522 GĠRĠġ Ġnsanlık tarihi ile birlikte tüm topluluklar kendilerine has haberleĢme yöntemleriyle iletiĢim sağlamıĢlardır. Sümerlerde kil üzerine çivi ile yazılmıĢ tablet ile baĢlayan posta ve haberleĢme sistemi Babil imparatorluğu zamanında Kral Hammurabi‘nin dıĢ devletlere gönderdiği mektuplarda siyasi ve askeri alanda kullanılmıĢtır. ĠletiĢim Türk topluluklarında konar göçer yaĢamdan yerleĢik düzene kadar geçen süreçte farklı yöntemlerle sağlanmıĢtır.Posta pullarının kullanılmaya baĢlaması dünyada ve Türkiye‘de iletiĢimde bir dönem yaratmakla birlikte ortaya çıkıĢlarından bu yana hem kolleksiyonerlerin ilgi duyduğu, hem de önemli bir yatırım aracı haline gelmiĢtir. Pullar alıĢılagelen kare veya dikdörtgen Ģekillerin dıĢında daire, üçgen, beĢgen veya sekizgen Ģekillerde, kenarları düz ya da dantelli olarak basılmıĢlardır. ĠletiĢim aracı rolü üstlenen ve posta gönderi ücretlerinin karĢılığı olan para yerine de geçen pul, aynı zamanda birçok farklı iĢlevi de üstlenmektedir. En önemlisi de üzerinde tarihe tanıklık eden kiĢi, önemli günler, tarihsel anıtlar ve sosyal meselelerin de pullar aracılığıyla geçmiĢin geleceğe aktarımıdır. Pullar aynı zamanda üzerlerindeki fotoğraf, resim ve grafik unsurları ile ait olduğu ülke ve toplumun kültürel yansıması ve tanıtım aracıdır. HaberleĢmeye olan ihtiyacın insanlık tarihi ile birlikte baĢladığı söylenebilir. Ayrı yaĢayan insanların birbirlerine mesaj göndermeleri her dönemde geliĢtirdikleri ve çeĢitlendirdikleri iletiĢim araçları ile olmuĢtur. Posta hizmetlerinin kesin olarak ne zaman baĢladığı ile ilgili bilgiler mevcut olmamakla birlikte; Romalılar, Persler, Venedikliler ve Osmanlılar‘ın, posta hizmetleri açısından kendi dönemlerinde hüküm süren çağdaĢı diğer devletlerden daha ileri seviyede oldukları bilinmektedir (Düzenli ve Kavuran, 2004:190; Yazıcı, 2010:321). Önceleri kralların görevlendirdiği kiĢiler tarafından yapılan bu görevi dünyada ilk posta hizmetinin baĢlangıcı olarak değerlendirmek gerekir. Tevrat‘a göre; Postayı ilk olarak Asuri hükümdarları kullanmıĢlardır. Dünyada, en eski postacı olarak bilinen ise, Doğu Roma Ġmparatoru Flavie Valensin‘in postacısı olan Zenon‘dur (Akoba, 1963:11). Bu bağlamda ilk posta hizmetleri devletlerin resmî haberleĢmelerini sağlama amacına yöneliktir. Pul tarihsel süreçte devletler tarafından haberleĢme hizmeti görmek üzere çeĢitli ebatlarda ve değerlerde çıkarılmıĢtır. 17. yüzyıldan itibaren toplumsal hayatın geliĢmesine paralel olarak posta hizmetlerine duyulan ihtiyacın giderek artması ve yaĢanan geliĢmeler sonucu, Ġngiltere‘den baĢlamak üzere posta hizmetlerinin devlet kontrolü altında gerçekleĢtirilmesi uygulamasına geçilmiĢtir. Ġngiliz Posta Ofisi, Hill‘ in önerilerinden yola çıkarak, günümüzde ―Black Penny‖ ismiyle anılan ve üzerinde Kraliçe Victoria‘nın portresinin bulunduğu dünyanın ilk posta pulunu, 06.05.1840 tarihinde dantelsiz olarak basmıĢtır (Kunze, 1943; Thompson, 1995; Frewer, 2002). Bu geliĢmeler etkisini diğer ülkelerde de hissettirmiĢ, 1850‘lerden özellikle de 1870‘lerden sonra, Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika‘daki bütün ülkelerde, Mısır, Ġran ve Osmanlı imparatorluğunda, hükümet kontrolünde ulusal posta sistemleri kurulmuĢ ve devlet tekelinde posta pulları basılmaya baĢlanmıĢtır (Frewer, 2002; Yazıcı 2010:323). ―Pul, ön yüzeyi çeĢitli renklerle basılmıĢ resim, Ģekil ve motiflerden oluĢan arka yüzeyi özel bir zamkla kaplı, etrafında dantel denilen tırnakları olan bazen dantelsiz de olabilen genellikle dikdörtgen, kare, yuvarlak az da olsa üçgen bazen de değiĢik Ģekillerde ve farklı ebatlarda olan postada para yerine sürümü bulunan değerli bir kağıttır‖ (Evren Pul Evi, 1984:6). BaĢka bir tanımda, ―Pul, Posta ĠĢletmeleri aracılığı ile gönderilen mektup, davetiye ve paketlerin üzerlerine yapıĢtırılan, posta hizmetlerinin karĢılığında alınan ücrettir (Say, 1987:17-18). Her ne kadar bu tanımlarda gördüğü iĢlev ve görsel özellikleri ön plana çıkarılmıĢsa da bugün taĢıdığı değer daha çoktur. Pul zaman içerisindeki geliĢmelerle ülkelerin sanat ve kültürlerini dünyaya tanıtma iĢlevini üstlenmiĢtir. UlaĢtıkları ülke insanlarına basıldıkları ülkelerin sanat ve kültürlerinden mesajlar veren özelliklerini kazanmıĢlardır. Türkiye‘de posta pulunun kullanılmasından önceki döneme prefilatelik dönem denir. Osmanlı imparatorluğunun kuruluĢundan 1840 yılı sonuna kadar birinci dönem, 1840 yılı sonundan 13 Ocak 1863 tarihine kadar ikinci dönem ve ecnebi postaları, olmak üzere üçe ayrılarak incelenmektedir (Düzenli ve Kavuran, 2004:193). Ġlk Posta TeĢkilatı Tanzimat Fermanı ile yaĢanan geliĢmelerin sonucu olarak Osmanlı Devletinin tüm halkının ve yabancıların posta ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla Nezaret olarak 23 Ekim 1840 tarihinde 523 kurulmuĢtur. Ġlk Postahane ise Ġstanbul'da Yeni Camii avlusunda Postahane-i Amire adı ile açılmıĢtır (http://www.ptt.gov.tr/). https://pulhane.com/YilSayfaListeleri/oz2tamam%C4%B1.html Önceleri posta hizmetleri karĢılığı mühür kullanılmıĢtır. ―Türkiye‘de 13 Ocak 1864 tarihinde ilk posta pulunun çıkarılıĢından sonraki dönem filatelik dönem adı ile anılır. Bu dönem tuğralı pullarla baĢlamıĢtır…1865‘te bu pulların biçimi tuğra çıkarılarak değiĢtirilmiĢ, dikine bir oval zemin üzerine ay yıldız yerleĢtirilmiĢtir. Ayrıca pulun üzerinde ‗Posta-i Devlet-i Osmaniye‘ yazısına yer verilmiĢtir. 1876‘da yapılan bir değiĢiklikle de bu yazı, ay formunun ortasına yerleĢtirilmiĢ ve ay formu kaldırılmıĢtır. 1892‘de pulun çevresi Türk motifleriyle süslenmiĢ ve ortaya Osmanlı arması yerleĢtirilmiĢtir…1913‘e kadar çıkarılan Türk pullarında resim kullanılmadığı saptanmaktadır. Ġslam dinine bağlı olarak resim yasağının olması pullarda kendini göstermiĢ olup pulların resimsiz olmasına neden olmuĢtur…1917 yılında Edirne‘nin düĢman iĢgalinden kurtarılıĢının anısına Edirne‘deki Selimiye camiinin resmiyle süslenerek Londra‘da bastırılan pul aynı zamanda ilk resimli posta puludur‖ (Düzenli ve Kavuran, 2004:194-196). Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ile diğer kurum ve hizmetlerde olduğu gibi posta kurumu ve hizmetlerinde de büyük geliĢmeler olmuĢtur. Anadolu‘nun en küçük yerleĢim birimlerine kadar Ģubeler açılmıĢ ve özel posta hizmetleri yaygınlaĢtırılmıĢtır. Bu bağlamda pulun kullanım alanları geniĢlemiĢ ve iletiĢim iĢlevi dıĢında baĢka özellikler kazanmıĢtır.Pullar boyutları bakımından küçük, ancak taĢıdığı değerler yönüyle zengin objelerdir. Pul haberleĢmedeki iĢlevinin yanında tanıtım, hobi, propaganda, eğitim, kültür ve sanat taĢıyıcısıdır. Dünyadaki sanat ve kültürleri birbirine yaklaĢtıran elçidir. Pul basıldığı dönem ve yere ait mesajlar içeren tarihsel bir kaynaktır. Kısacası pul sanattır, kültürdür. Pul basıldığı ülkenin sanat anlayıĢını, kültürel özelliklerini, sosyal yaĢamını, üzerinde taĢıyan bir grafik tasarım ürünüdür. Aynı zamanda bir mesajı, bir konuyu, bir Ģahsı, bir olay ya da hizmeti de tanıtır. Bunun için, pul, aynı zamanda adını taĢıdığı ülkenin sembolü ve yansımasıdır. (Begiç, Çelebilik: 2015.15) 524 Ġstanbul 1935 Balkan Oyunları Ġçin Basılı Pul On Birinci Balkan Oyunları (5 Ekim 1940) çıkarılan pul Xvı. Olimpiyat Oyunları, 1956 Yılında Avustralya'nın Melbourne ġehrinde DüzenlenmiĢ Uluslararası Çok Sporlu Etkinlik Ġçin 2 Adet Pul BasılmıĢtır. 525 1960 Roma Olimpiyatları Ġçin Basılan Pul Ve Zarflar 1964 Tokyo Olimpiyatlarında GüreĢ Sporunun Yer Aldığı Pul BasılmıĢtır. 526 25.10.1965 Ankara Milli Pul Sergisinde Yer Alan GüreĢ, Okçuluk Ve Cirit Spor Dallarını Konu Eden Pullar Yer AlmıĢtır. Özel Gün Zarfıyla Birlikte. 1974 Yılı Dünya Serbest GüreĢ ġampiyonası Çıkarılan Pullar 527 1984 Olimpiyat Oyunları Los Angeles da Yapılan Olimpiyatlarda GüreĢte Sporunda Alınan Altın Madalya Pul ve Özel Gün Zarfı BasılmıĢtır. 1986 Yılında Yapılan Kırkpınar Yağlı Güreşlerinde Çıkarılan Pulları 10. Avrupa Ve Akdeniz Okçuluk Şampiyonası 26.06.1986 İzmir’de Yapılan ġampiyonun Özel Ġbareli Pul, Zarf Ve Damgası KullanılmıĢtır. Zarfın Boyutu: 183x109 mm. 528 2005 yılı 23. Üniversite İzmir Yaz Oyunları, konulu pul (okçuluk, Eskrim - Jimnastik ) Yaz Olimpiyat Oyunları - Atlanta 1996 - Olimpiyat Oyunlarının 100 yılı için basılı pullar 27. Yaz Olimpiyat Oyunları – Sidney. 2000 529 28. Yaz Olimpiyat Oyunları – Atina. 2004 29. Yaz Olimpiyat Oyunları Pekin 2008 530 Kırkpınar Yağlı Güreşlerinin 650. Yılı Sebebiyle Çıkarılan Dört Adet Değerli Anma Bloğu İle İlk Gün Zarfı Basılmıştır. Zarfın Boyutu: 210 X 140 Mm. https://www.pulhane.com/KatalogSayfalari/k201115.html 531 Kırkpınar Yağlı Güreşlerinin 650. Yılı Portföyü 2013 Yılında Yaşar Doğu’nun Doğumunun 100. Yılı İçin Çıkarılan Pul 532 2021 yılında basılan Geleneksel Türk Okçuluğu Ġlk gün Zarfı ve pulu Konya 2021 Ġslami DayanıĢma Oyunlarında basılan pul ve özel gün zarfı Sonuç HaberleĢmenin ihtiyaç haline geldiği günden bugüne kadar toplumlar kendilerine has iletiĢim yöntemlerini kullanmıĢlardır. Zaman içerisinde ortak haberleĢme yöntemleri kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Bunlardan birisi de posta yoluyla yapılan haberleĢmedir. Posta hizmetlerinin karĢılanması için çıkarılan ve gönderi üzerine konulan pullar farklı Ģekillerde basılmıĢlardır. Yapılan taramada cumhuriyet sonrası basılan geleneksel spor dallarından yağlı güreĢ, güreĢ, cirit, okçuluk, atletizm, binicilik dallarının konu edildiği tesbit edilmiĢtir. Sonuç olarak posta pulları yazılı iletiĢim alanında gördükleri haberleĢme iĢlevi dıĢında üzerinde taĢıdıkları grafik unsurları ile ülkelerin kültürel zenginliklerini yansıtmaları ve tanıtım aracı olarak üstlendikleri rol ile öne çıkmaktadırlar. Pulların birinci iĢlevi bir mesaj iletmektir. Bu mesajlar günün anlamı ve önemli günleri, değerli Ģahsiyetleri, dönemin liderlerini, yapısal binalar anıt, köprü vb, sanatçı ve eserleriyle kültürel değerlerin pullara yansıtılmasıdır. Bu bağlamda geleneksel sporlarla ilgili olarak bugüne kadar basılan pullarda okçuluk, cirit, binicilik, yağlı ve yağsız güreĢler konu edilmiĢtir. Bu çalıĢmaların çoğalması ve diğer geleneksel sporların da posta pulları üzerine aktarılarak koleksiyonerlerin ilgisine sunulması ve posta hizmetlerinde kullanılması sağlanarak ulusal ve uluslararası boyutta tanıtılması Türk kültür mirasına ve geleneksel sporların tanıtımında yapılmıĢ önemli bir hizmet olacaktır. 533 KAYNAKÇA Akoba, M. (1963), Türkiye‘de Pul ve Pulculuk, Ġstanbul: Ceylan Yayınları. Begiç, H. N. & Çelebilik, G. (2015). Kültürel Zenginliklerimizin Posta Pullarıyla Tanıtılmasına Dair Bir ÇalıĢma; Pul Sanatçısı Pınar OLGAÇ'ın "Türk Kadın BaĢlıkları" . Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi , 7 (12) Düzenli, ġ. ve Kavuran, (2004). Görsel ĠletiĢim Aracı Olan Pul‘un Tarihi GeliĢimi ve Grafik Ürün Olarak Önemi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(2), 187-204. Evren Pul Evi. (1984), Pul Nedir?, Koleksiyon Nasıl Yapılır?, Tanımlar Deyimler Araç ve Gereçler, Ankara: Evren Pul Evi Yayını:1. Frewer, D. (2002). Japanese Postage Stamps as Social Agents: Some Anthropological Perspectives. Japan Forum, 14(1), pp.1-19. Kunze, A. (1943), "Latin American Postage Stamps and the Teaching of Spanish and Portuguese", Hispania, 26( 1), pp. 68-72. Say, H. (1987). Pul Üzerine SöyleĢi. Grafik Sanatı, Plastik Sanatlar Dergisi, Sayı:8. Thompson, S. (1995). Stamps. Arts & Activities, October. 51-55. Thompson, S. (1995), ―Stamps‖, Arts & Activities, October, pp. 51-55. Yazıcı, K. (2010). Sosyal Bilgilerde Eğitimsel Bir Araç Olarak Posta Pullarının Kullanımı. Türkiye Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, 14(1), 321-346. http://www.ptt.gov.tr/ (Erişim tarihi: 26.10.2022) https://www.pulhane.com/KatalogSayfalari/k201115.html (Erişim tarihi: 28.10.2022) 534 KAHRAMANMARAġ HALKININ GELENEKSEL SPORLARA YÖNELĠK BĠLGĠ DÜZEYĠNĠN ĠNCELENMESĠ CE*, Cengizhan PAKYARDIM** *Prof. Dr., KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, KahramanmaraĢ-Türkiye, tamer.karademir@hotmail.com ORCID ID: 0000-0003-3244-0767 ** Doktora Öğrencisi, KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, KahramanmaraĢ-Türkiye, cengizhanpakyardim@hotmail.com ORCID ID: 0000-0001-6126-8164 Özet AraĢtırmanın amacı; KahramanmaraĢ ili halkının geleneksel sporlar hakkında bilgi düzeyinin belirlenmesidir. AraĢtırma tarama yöntemiyle gerçekleĢtirilmiĢ betimsel bir araĢtırmadır. AraĢtırmanın örneklem grubunu, KahramanmaraĢ ili merkezinde bulunan 6 ilköğretim ve 8 lisede eğitim gören 505 öğrenci velisi oluĢturmuĢtur. AraĢtırmada veriler kurumların öğretmenleri aracılığıyla velilere gönderilen online anket form yoluyla toplanmıĢtır. AraĢtırmada veriler, frekans ve yüzdelik dağılımlarla analiz edilmiĢtir. AraĢtırma grubunun hakkında bilgi sahibi oldukları geleneksel sporlar sorulduğunda; % 23,8 ‗i (120 kiĢi) Karakucak güreĢi, % 21,4‘ü (108 kiĢi) yağlı güreĢ, % 14,6‘sı (74 kiĢi) atlı cirit, % 11,3‘ü (57 kiĢi) okçuluk, % 7,9‘u (40 kiĢi) Ģalvar güreĢi, % 4‘ü (20 kiĢi) aba güreĢi, % 3,4‘ü (17 kiĢi) kuĢak güreĢi, % 4,5 (23 kiĢi) atlı okçuluk, % 1,4‘ü (7 kiĢi) kökbörü, 1,6‘sı (8 kiĢi) atlı kızak, % 1,2‘si (6 kiĢi) rahvan binicilik, % 1‘i (5 kiĢi) geleneksel kızak, % 2‘si (10 kiĢi) kapıĢmalı aba güreĢi, % 2 (10 kiĢi) aĢırtmalı aba güreĢi hakkında bilgi sahibi olduklarını ifade etmiĢtir. AraĢtırma sonuçları, KahramanmaraĢ ili halkının en fazla bilgi sahibi olduğu ilk 3 geleneksel spor sırasıyla Karakucak güreĢi, yağlı güreĢ ve atlı cirit sporudur. Hakkında en az bilgiye sahip olunan sporlar ise sırasıyla; geleneksel kızak, rahvan binicilik ve kökbörü sporudur. Ayrıca % 11,3‘ü oranında okçuluk hakkında bilgi sahibi olunurken atlı okçuluk hakkında bilgi sahibi olanların oranı % 4,5‘tir. Sonuçlar, toplumumuzda geleneksel sporlar hakkında daha fazla farkındalık geliĢtirilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Geleneksel sporların toplumumuzdaki yerinin güçlendirilmesi ve popülaritesinin artmasını sağlayacak çalıĢmalar yapılması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Spor, Geleneksel Sporlar, Toplum, Bilgi Examination of KahramanmaraĢ People's Knowledge Level on Traditional Sports Abstract Purpose of the research; The aim of this study is to determine the level of knowledge of the people of KahramanmaraĢ about traditional sports. The research is a descriptive research conducted by scanning method. The sample group of the study consisted of 505 parents of students studying in 6 primary schools and 8 high schools in the city center of KahramanmaraĢ. In the research, the data were collected through an online questionnaire sent to the parents through the teachers of the institutions. In the study, the data were analyzed with frequency and percentage distributions. When asked about the traditional sports that the research group knows about; 23.8% (120 people) Karakucak wrestling, 21.4% (108 people) oil wrestling, 14.6% (74 people) mounted javelin, 11.3% (57 people) archery , 7.9% (40 people) baggy wrestling, 4% (20 people) aba wrestling, 3.4% (17 people) belt wrestling, 4.5% (23 people) horse archery, % 1.4 (7 people) are rhizomatous, 1.6 (8 people) sleigh, 1.2% (6 people) horse riding, 1% (5 people) traditional sleigh, 2%' (10 people) stated that they had knowledge about competitive aba wrestling and 2% (10 people) about plaid aba wrestling. The results of the research show that the first 3 traditional sports that the people of KahramanmaraĢ have the most knowledge about are Karakucak wrestling, oil wrestling and horse javelin, respectively. The sports with the least information about are respectively; It is a traditional sport of sled, horseback riding and root ball. In addition, while 11.3% of them have information about archery, the rate of those who have information about mounted 535 archery is 4.5%. The results reveal the necessity of developing more awareness about traditional sports in our society. It is necessary to work on strengthening the place of traditional sports in our society and increasing their popularity. Keywords: Sports, Traditional Sports, Society, Knowledge GĠRĠġ Geleneksel kavramını, davranıĢ veya hareketlerin toplum tarafından kabul görülüp sürekli Ģekilde uygulanması Ģeklinde açıklamak mümkündür (Karahüseyinoğlu, 2008). Toplumsal kabulün yanında gelenek kavramını tanımlarken, tarihsel derinliği olan, resmi olmayan Ģekillerle kazanılan, nesiller arasında aktarımı olan ve zaman içerisinde belli ölçülerde değiĢime ve geliĢime izin veren bilgi, hareket ve materyalleri üretme ve kullanma tarzı olarak ifade etmek mümkündür (Ekici, 2008). Kültürde değerlerin muhafazası ve korunması ne kadar hayati bir öneme sahipse kültürde gerekli değiĢme olgusu da o derece önemlidir. Kültür değerleri, kesinlikle değiĢmez bir yapıya sahip değildir ve çağın ihtiyaçlarına göre özünü bozmadan değiĢmek zorundadır. Her kültür içerisindeki bütün unsurların, parçaların oluĢturduğu organik bir bütündür (Erkal, 1986). Toplum içerisindeki bireyler coğrafi konumlarına, geleneklerine, kültür birikimlerine ve kültür özelliklerine göre farklı spor dallarına ağırlık vermektedirler (Güven, 1999). Farklı kültürel kavramlara benzer Ģekilde geleneksel sporların da ait oldukları toplumun bireyleri tarafından tarih boyunca kabul gördüğü ve uygulandığı ifade edilebilir. Geleneksel sporların ortaya çıkıĢında ait olduğu toplumun kültürel değerlerinin önemli bir yer tuttuğu söylenebilir. Kültürel değerlerin yanında yaĢam tarzı, ihtiyaçlar gibi unsurlar da bu sporların ortaya çıkıĢında değerlendirilmelidir (Evli, Koçak & Evli, 2021). Türk toplumları bozkır yaĢamı ile uygun olacak Ģekilde, milli özelliklerine göre atçılık ve güreĢ çeĢitleri baĢta olmak üzere çok sayıda farklı spor türü ortaya çıkarmıĢlardır. Bu spor türlerinin uygulamasında da dini ve milli unsurların varlığı açık Ģekilde görülmektedir (Türkmen ve Useev, 2019). SavaĢ hazırlığı vasfında olan ve sürekli olarak yapılan bu sportif hareketler, bozkırda yaĢayan Türk Halkı‘nın sürekli baĢarılar kazanmasını da sağlamıĢtır. At binmek, ok atmak herkesin, sürekli olarak uyguladığı uğraĢlardı. At yarıĢları, cirit, gülle atma, güreĢ, yırtıcı kuĢlarla avlanma gibi faaliyetler mücadele azmini keskinleĢtirmiĢtir. Kadınların da katıldıkları çeĢitli top oyunları Hunlardan itibaren Türkler arasında oynanmakta olup Gök-Türkler Çağı‘nda Çin'e de yayılmıĢtır (Kafesoğlu, 1998). SavaĢa ve mücadeleye hazır tutmanın haricinde spor ve sportif olay, fert ve toplum iliĢkilerini geliĢtirdiği gibi, toplumun yüceltilmesinde de önemli bir araç olarak değerlendirilmektedir. Özellikle herhangi bir toplumun milli kültüründen kaynaklanan spor faaliyetleri o toplumlara kültürel anlamda etkili olmayı da sağlamaktadır (Erkal, 1986). Bu anlamda bir toplumda milli ve manevi değerler temelinde var olan geleneksel sporların/oyunların varlığının o toplumda güç kattığı ifade edilebilir Evli, Koçak & Evli, 2021). Uluslararası alanda ortak bir Türk spor kültürü oluĢturulmasıyla geleneksel sporlarımızın yeniden ortaya koyulması ve gelecek nesillere aktarılması oldukça önemlidir. Geleneksel sporlarımızın günümüz toplumunda yaygınlaĢmasını ve tanıtılmasını sağlayıcı çalıĢmalara duyulan ihtiyacın tespit edilmesi geleneksel Türk sporlarının sahip olduğu ihtiĢamlı geçmiĢin gelecek nesillere aktarılmasına ve geleceğe taĢınması açısından önemli görülmektedir. Bu bağlamda bu araĢtırmanın amacı KahramanmaraĢ ili halkının geleneksel sporlar hakkında bilgi düzeyinin belirlenmesidir. Elde edilmiĢ olan bulgular ile KahramanmaraĢ halkının geleneksel sporlar hakkında ne ölçüde ve ne yönde bilgi sahibi olduğu ortaya koyulabilecek bu doğrultuda en çok bilinen ve en az bilinen geleneksel oyunlar araĢtırma sonuçları ile gösterilmiĢtir. AraĢtırmanın literatür bölümünde ise geleneksel sporlar hakkında kısa bilgilere de yer verilmiĢtir. Karakucak 536 Orta Asya‘ya kadar dayanan Türklerin öz güreĢi olarak kabul edilen Karakucak güreĢi Türk güreĢinin geleneksel tarzına uygun olarak rakibini tuĢla yenme mücadelesine dayanmaktadır. Karakucak güreĢleri Orta Asya‘dan günümüze asırlardır özünü korumakta ve aslına uygun olarak icra edilmektedir. Kara yiğitlerin ve kara yağız koçakların yaptığı güreĢ anlamına gelen ―Karakoçak GüreĢi‖ nin halk dilinde ―Karakucak GüreĢi‖ biçimine dönüĢtüğü görülmektedir. (GSDF, 2022) Atlı Cirit Atlı cirit sporunun adından da anlaĢılacağı üzere olmazsa olmaz bir diğer ögesi de attır. At yüzyıllar boyunca Türk kültürünün önemli bir parçası olmuĢ, Türk hâkimiyetini Asya bozkırlarının ötesine taĢımıĢtır. Sporcu atını seçerken bazı temel özelliklere ve atla duygusal bir bağ oluĢturabilmesine dikkat eder (GSDF, 2022) Şalvar Güreşi GüreĢçiler, Ģalvar giyer ve ayakları çıplaktır. Kısa Ģalvar güreĢinde tüm teknikler ayakta yapılır. Rakip alta düĢtüğü anda bir tek hamle Ģansı verilir. Bu hamlede sonuç olmaz ise genelde ayağa kaldırılır. Dengenin son derece önemli olduğu güreĢ sporunda ayakta muazzam bir denge unsuru oluĢturan kısa Ģalvar güreĢleri ata sporumuza birçok Ģampiyonunun kazandırılmasında bir hayli büyük yararları olmuĢtur (GSDF, 2022) Aba Güreşi Aba güreĢleri ülkemizde Hatay ve Gaziantep yörelerimizde yapılmaktadır. Çok eski çağlardan beri Türkler tarafından icra edilen bu spor, özgün niteliklerinden neredeyse hiçbir Ģey kaybetmeden günümüze dek gelmiĢtir. Aba güreĢi adını, güreĢçilerin giydiği abadan almaktadır (GSDF, 2022) Kuşak Güreşi KuĢak GüreĢinin Türkmenistan‘dan Kırım‘a göç eden Kırım Türkleri tarafından Anadolu‘ya getirildiği iddia edilmektedir. Bugün kuĢak güreĢi Türkmenistan‘da milli spor olarak yapılmaktadır. KuĢak güreĢi sporun erdemlerine saygı duyan bir güreĢtir. GüreĢçiler kavga Ģeklinde güreĢemez; rakibine kafa ve diz atamazlar. Hakemler ile münakaĢaya girilmez, hakeme kesinlikle itiraz edilemez (GSDF, 2022) Atlı Okçuluk Atlı yaĢam kültürü, siyasi gücüde beraberinde getirmiĢ atın savaĢ meydanlarında kullanımına olanak sunmuĢtur. Okçuluk ve binicilik sanatında elde edilen maharetler bir araya getirilerek atlı okçuluğu meydana getirmiĢtir. Okçuluk bir avlanma, savaĢ ve spor dalı olarak Türklerde köklü bir tarihe sahiptir. Dolayısıyla yayla at üstünde eğitimi, ferdi veya toplu kullanım Ģekilleri geliĢtirmiĢtir (GSDF, 2022) Kökbörü Kökbörü oyunu, cirit gibi atlı bir spordur ve esası, at salıp koĢarak oğlağı kapmak ve rakibin kalesinden geçirerek sayı kazanmak üzerinedir. Günümüzde Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Moğolistan, Tacikistan ve Afganistan‘da oynanıyor. Oyun halen en doğal haliyle oynanmakta ve seyredildiği zaman tam bir savaĢ oyunu havası vermektedir (GSDF, 2022) Atlı Kızak Çift atlı kızak yarıĢları uzunluğu 800-1200 metre, kulvar geniĢliği 5 metre olan düz kulvar, tek atlı kızak yarıĢları ise oval-yuvarlak pist uzunluğu 600-800 metre, kulvar geniĢliği 3-5 metre olan alanda yapılır (GSDF, 2022) Rahvan Binicilik Tarih boyunca Türk atı, üstünlüğünü sürat ve dayanıklılıktaki yetenekleriyle ortaya koymuĢtur, tarihin her döneminde çok sayıda at yetiĢtirmiĢ, ihraç etmiĢ ve bu sayede ekonomik ve siyasi iliĢkilerini 537 geliĢtirmiĢlerdir. Asırlık ata sporumuz rahvan binicilik de ilk kez, M.S. 745‘te yazılmıĢ olan Orhun Abideleri‘nin Bilge Kağan anısına dikilen ġine – Usu Yazıtın güney cephesinde ―Yorga YarıĢ‖ adıyla geçmektedir (GSDF, 2022) Geleneksel Kızak Sporcular pist baĢında iki tarafa çakılı kazıklardan elleriyle hız alıp hareket ettikten sonra iniĢ baĢlamadan iki tararfa hazırlanan kar topaklarına ellerini vurarak hız alabilir ya da vurmadan yarıĢa devam edebilir. Hızlandıktan sonra sporcu, kızağa sırt üstü yatarak rüzgardan en az etkilenecek Ģekilde bacaklarını uzatır, elleri ile pantolonunu tutarak yarıĢa devam eder. Kastomonu yöresinden farklı olarak, Erzurum geleneksel kızak yarıĢlarında sporcular kızağa yüzüstü uzanarak yarıĢır (GSDF, 2022) YÖNTEM AraĢtırma tarama yöntemiyle gerçekleĢtirilmiĢ betimsel bir araĢtırmadır. AraĢtırmanın örneklem grubunu, KahramanmaraĢ ili merkezinde bulunan 6 ilköğretim ve 8 lisede eğitim gören 505 öğrenci velisi oluĢturmuĢtur. AraĢtırmada veriler kurumların öğretmenleri aracılığıyla velilere gönderilen online anket form yoluyla toplanmıĢtır. AraĢtırmada veriler, frekans ve yüzdelik dağılımlarla analiz edilmiĢtir. BULGULAR AraĢtırma grubundan elde edilmiĢ olan bulgular aĢağıda sunulmuĢtur. Tablo 1. AraĢtırma grubunun yaĢ ve cinsiyet özellikleri Katılımcıların demografik özellikleri Cinsiyet f % Erkek 328 64,9 Kadın 177 35,1 YaĢ Ortalaması 32,4±5,3 AraĢtırmaya grubunda yer alanların % 64‘9‘unun (328 kiĢi) erkek % 35‘1‘inin ise (177 kiĢi) kadın olduğu belirlenmiĢtir. Katılımcıların yaĢ ortalaması 32,4±5,3 olarak hesaplanmıĢtır. 538 Tablo 2. AraĢtırma grubunun geleneksel sporlar hakkındaki bilgi sahibi olma istatistikleri Geleneksel sporlar bilgisi (N=505) f % 1. Karakucak GüreĢi 120 23,8 2. Yağlı GüreĢ 108 21,4 3. Atlı Cirit 74 14,6 4. Okçuluk 57 11,3 5. ġalvar GüreĢi 40 7,9 6. Aba GüreĢi 20 4 7. KuĢak GüreĢi 17 3,4 8. Atlı Okçuluk 23 4,5 9. Kökbörü 7 1,4 10. Atlı Kızak 8 1,6 11. Rahvan Binicilik 6 1,2 12. Geleneksel Kızak 5 1 13. KapıĢmalı Aba GüreĢi 10 2 14. AĢırtmalı Aba GüreĢi 10 2 AraĢtırma grubunun hakkında bilgi sahibi oldukları geleneksel sporlar sorulduğunda; % 23,8 ‗i (120 kiĢi) Karakucak güreĢi, % 21,4‘ü (108 kiĢi) yağlı güreĢ, % 14,6‘sı (74 kiĢi) atlı cirit, % 11,3‘ü (57 kiĢi) okçuluk, % 7,9‘u (40 kiĢi) Ģalvar güreĢi, % 4‘ü (20 kiĢi) aba güreĢi, % 3,4‘ü (17 kiĢi) kuĢak güreĢi, % 4,5 (23 kiĢi) atlı okçuluk, % 1,4‘ü (7 kiĢi) kökbörü, 1,6‘sı (8 kiĢi) atlı kızak, % 1,2‘si (6 kiĢi) rahvan binicilik, % 1‘i (5 kiĢi) geleneksel kızak, % 2‘si (10 kiĢi) kapıĢmalı aba güreĢi, % 2 (10 kiĢi) aĢırtmalı aba güreĢi hakkında bilgi sahibi olduklarını ifade etmiĢtir. SONUÇLAR AraĢtırma sonuçları, KahramanmaraĢ ili halkının en fazla bilgi sahibi olduğu ilk 3 geleneksel spor sırasıyla Karakucak güreĢi, yağlı güreĢ ve atlı cirit sporudur. Hakkında en az bilgiye sahip olunan sporlar ise sırasıyla; geleneksel kızak, rahvan binicilik ve kökbörü sporudur. Ayrıca % 11,3‘ü oranında okçuluk hakkında bilgi sahibi olunurken atlı okçuluk hakkında bilgi sahibi olanların oranı % 4,5‘tir. Sonuçlar, toplumumuzda geleneksel sporlar hakkında daha fazla farkındalık geliĢtirilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Geleneksel sporların toplumumuzdaki yerinin güçlendirilmesi ve popülaritesinin artmasını sağlayacak çalıĢmalar yapılması önerilmektedir. 539 KAYNAKLAR Ekici, M. (2008). Geleneksel kültürü güncellemek üzerine bir değerlendirme. Milli Folklor, 80, 33-38. Erkal, M.E. (1986). Sosyolojik açıdan Spor. Ankara. Milli Eğitim Basımevi. Evli, Koçak & Evli. (2021). Developing Attitude Scale Towards Traditional Sports: A Validity and Reliability Study. International Journal of Physical Education Sport and Technologies 2(1), 29-39. Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü. Ankara. Atatürk Kültür Merkezi Yayını. s:5. Kafesoğlu, Ġ. (1998). Türk Milli Kültürü. Ġstanbul. Ötüke Karahüseyinoğlu, M. F. (2008). Geleneksel Türk sporlarındaki modern spor yansımaları. Sport Sciences, 3(3), 130-137. Türkiye Geleneksel Sporlar Federasyonu, EriĢim Adresi: https://www.gsdf.gov.tr, EriĢim Tarihi: 17/10/2022. Türkmen, M., Useev, N. (2019). Kırgız geleneksel sporlarının tarihsel arka planı. Journal of International Social Research, 12(66). 540 KARAKUCAK GÜREġÇĠLERĠNDE PSĠKOLOJĠK DAYANIKLILIK Tamer KARADEMĠR*, Cengizhan PAKYARDIM** *Prof. Dr., KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, KahramanmaraĢ-Türkiye, tamer.karademir@hotmail.com ORCID ID: 0000-0003-3244-0767 ** Doktora Öğrencisi, KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, KahramanmaraĢ-Türkiye, cengizhanpakyardim@hotmail.com ORCID ID: 0000-0001-6126-8164 Özet Psikolojik dayanıklılık genel olarak bir baĢarı veya uyum sağlama sürecini ifade eder. Bu çerçevede bir travma, bir tehdit, bir trajedi veya ailesel ve iliĢkisel sıkıntılar, ciddi sağlık problemleri, iĢyeri ve parasal sorunlar gibi önemli stres kaynaklarına karĢı, psikolojik dayanıklılık kiĢinin uyum sağlama süreci olarak görülmektedir. Bu araĢtırmanın amacı Karakucak GüreĢçilerinin Psikolojik dayanıklılık düzeylerinin bazı değiĢkenlere göre nasıl Ģekillendiğini belirlemektir. AraĢtırmanın örneklem grubunu 2021-2022 GüreĢ sezonunda Karakucak güreĢiyle uğraĢan yaĢları 18-35 yaĢ aralığında değiĢen 76 erkek güreĢçi oluĢturmaktadır. Verilerin toplanmasında KiĢisel Bilgi Formu ve YetiĢkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği‘nin kısa formu kullanılmıĢtır. Verilerin analizinde normallik sınaması yapılmıĢ ve non-parametrik testler (Mann Whitney U ve Kruskal Wallis H) kullanılmıĢtır. AraĢtırma grubunun yaĢ, sporculuk yılı, harici olarak minder güreĢi yapmak değiĢkenlerine göre psikolojik dayanıklılık düzeylerinde istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğu belirlenmiĢtir. Bu bulgular doğrultusunda sporcuların yaĢ ve spor yılı küçüldükçe psikolojik dayanıklılık düzeylerinde azalma olduğu, ayrıca karakucak haricinde minder güreĢi ile de uğraĢan sporcuların psikolojik dayanıklılık düzeylerinin yüksek olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Buradan hareketle araĢtırma sonuçları, kiĢisel bir özellik olan psikolojik dayanıklılığın, sporcuların karĢılaĢtıkları farklı düzeyde zorluklarla birlikte öğrenilebilir ve geliĢtirilebilir bir özellik olduğunu ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: Spor, Karakucak GüreĢi, Psikolojik Dayanıklılık Psychological Resilience in Karakucak Wrestlers Abstract Resilience generally refers to a process of success or adaptation. In this context, psychological resilience is seen as a process of adaptation to major stressors such as a trauma, a threat, a tragedy or familial and relational problems, serious health problems, workplace and financial problems. The aim of this research is to determine how the psychological resilience levels of Karakucak Wrestlers are shaped according to some variables. The sample group of the research consists of 76 male wrestlers aged between 18-35 who are engaged in Karakucak wrestling in the 2021-2022 wrestling season. Personal Information Form and the short form of the Psychological Resilience Scale for Adults were used to collect the data. Normality test was performed in the analysis of the data and non-parametric tests (Mann Whitney U and Kruskal Wallis H) were used. It was determined that there was a statistically significant difference in the psychological resilience levels of the research group according to the variables of age, year of sportsmanship, and external cushion wrestling. In line with these findings, it was concluded that the psychological resilience levels of the athletes decrease as the age and sporting year get smaller, and that the psychological resilience levels of the athletes who also deal with cushion wrestling, except for karakucak, are high. From this point of view, the results of the research reveal that psychological resilience, which is a personal trait, can be learned and developed with the different levels of difficulties that athletes face. Keywords: Sports, Karakucak Wrestling, Psychological Resilience 541 GĠRĠġ Sporcular maruz kaldıkları stres ve zorlanmalar karĢısında kendini koruyacak yeterli donanıma sahip değillerse, kendilerini güçsüz hissedebilirler, psikolojik ve fiziksel rahatsızlıklar yaĢayabilirler. Stres verici yaĢam olayları karĢısında sporcuların kendisini çabuk toparlanmasını sağlayan en önemli özelliklerinden birisi psikolojik dayanıklılıktır. Psikolojik dayanıklılık, kiĢinin engel, belirsizlik ve benzeri birçok olumsuz durumla baĢ etme ve baĢarılı olma yeteneğidir. KiĢi psikolojik olarak dayanıklıysa, geliĢim dönemi özelliklerine uygun olarak geliĢimini sürdürecek, kendisinden beklenen görevleri yerine getirecek, iliĢkilerini sağlıklı bir biçimde devam ettirecek ve okul yaĢamında baĢarılı bir birey olacaktır (Terzi, 2008). Psikolojik dayanıklılık genel olarak bir baĢarı veya uyum sağlama sürecini ifade eder. Bu çerçevede bir travma, bir tehdit, bir trajedi veya ailesel ve iliĢkisel sıkıntılar, ciddi sağlık problemleri, iĢyeri ve parasal sorunlar gibi önemli stres kaynaklarına karĢı, psikolojik dayanıklılık kiĢinin uyum sağlama süreci olarak görülmektedir. Diğer açıdan psikolojik dayanıklılık, zor yaĢamsal tecrübeler karĢısında kiĢinin kendisini toparlama gücü veya değiĢimin ya da felâketlerin baĢarılı biçimde üstesinden gelme yeteneği olarak da tanımlanmaktadır olmaktadır (Basım ve Çetin, 2011). Sporcuların psiko-sosyal özelliklerinin iyi bilinmesi, sorunlarının incelenerek sorun kaynaklarının anlaĢılması ve elde edilen bilgilere bağlı olarak öğrencilerin uyumlarını artırıcı yaklaĢımlar geliĢtirilmesine gereksinim vardır (GüngörmüĢ ve ark., 2015). Psikolojik dayanıklılık ilk bakıĢta stresin olumsuz etkilerini azaltan ve uyumluluğu destekleyen bir kiĢilik özelliği olarak görülmektedir. Bu açıdan bazı araĢtırmalar genetik özelliklere odaklanarak bazı kiĢilerin dayanıklı olarak doğduklarını öne sürmektedir. Fakat yapılan çalıĢmalar psikolojik dayanıklılığın öğrenilebilir bir kiĢisel özellik olduğunu da ortaya çıkarmıĢtır. Psikolojik dayanıklılık, karĢı karĢıya kalınan gerçekler karĢısında algılanarak fark edilen, öğrenilen ve geliĢimsel süreç içeren bir olgu olmaktadır (Basım ve Çetin, 2011). Bu araĢtırma Karakucak güreĢçilerinin ele alınan bazı değiĢkenlere göre psikolojik dayanıklılık düzeylerinin nasıl Ģekillendiğini belirlemek amacıyla yapılmıĢtır. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalıĢma 2021-2022 GüreĢ sezonunda Karakucak güreĢiyle uğraĢan yaĢları 18-35 yaĢ aralığında değiĢen 76 erkek güreĢçi üzerinde yürütülmüĢtür. Verilerin toplanmasında KiĢisel Bilgi Formu ve YetiĢkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği‘nin kısa formu kullanılmıĢtır. Kısa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği 6 maddeden oluĢan 5‘li likert tipi ve tek boyutlu bir ölçektir. Ölçek, Smith, Dalen, Wiggins, Tooley, Christopher ve Bernard (2008) tarafından geliĢtirilen Akın, Sahranç, Turan, Akın, Kaya ve Ercengiz (2014) ve daha sonra Doğan (2015) tarafından Türkçeye uyarlanan ve benzer sonuçlar bulunan kısa psikolojik dayanıklılık ölçeğidir. Kısa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği 6 maddeden oluĢan 5‘li (hiç katılmıyorum= 1, tamamen katılıyorum= 5) likert tipi ve tek boyutlu bir ölçektir. Ölçekte 2, 4, 6. maddeler ters kodlanmaktadır. Ölçeğin ters kodlanan maddeleri ters kodlandıktan sonra tüm maddelerinden alınan puanlar toplanarak psikolojik dayanıklılık puanı elde edilmektedir ve ölçekten alınabilecek olası puan aralığı 6 ile 30 arasında değiĢmektedir. Ölçekten alınan yüksek puanlar psikolojik dayanıklılığın yüksek olduğunu göstermektedir (Akın ve diğerleri, 2014). Verilerin analizinde normallik sınaması yapılmıĢ ve non-parametrik testler (Mann Whitney U ve Kruskal Wallis H) kullanılmıĢtır. 542 BULGULAR AraĢtırma grubunun demografik bilgileri ve psikolojik dayanıklılık ölçeğinden elde veriler bağımsız değiĢkenlere bağlı olarak istatistiksel analizleri yapılarak aĢağıda tablolar halinde sunulmuĢtur. Tablo 1. AraĢtırma grubunun yaĢ değiĢkenine göre analiz sonuçları YaĢ N Mean SD X2 p U test 18-25 24 20,55 1,76 Psikolojik 1<2,3 26-30 37 24,67 1,35 17,151 ,003* Dayanıklılık 2<3 31 ve üzeri 15 28,10 1,37 *p<0.05 Tablo 1‘e göre araĢtırma grubunun yaĢ değiĢkenine göre psikolojik dayanıklılık düzeylerinde istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiĢtir. Buna göre 18-25 yaĢ grubunda olanların psikolojik dayanıklılık düzeyleri daha düĢük bulunmuĢtur. Tablo 2. AraĢtırma grubunun sporculuk yılı değiĢkenine göre analiz sonuçları Sporculuk Yılı N Mean SD X2 p U test 1-3 yıl 21 20,16 1,18 Psikolojik 1<2,3 4-6 yıl 38 25,56 1,55 13,916 ,005* Dayanıklılık 2<3 7 ve üzeri yıl 17 28,18 1,39 *p<0.05 Tablo 2‘e göre araĢtırma grubunun sporculuk yılı değiĢkenine göre psikolojik dayanıklılık düzeylerinde istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiĢtir. Buna göre 1-3 yıl sporculuk yılı olanların psikolojik dayanıklılık düzeyleri daha düĢük bulunmuĢtur. Tablo 3. AraĢtırma grubunun minder güreĢi yapma durumu değiĢkenine göre analiz sonuçları Minder GüreĢi Yapma N Mean SD Z p Evet 35 26,45 2,51 Psikolojik 1,264 ,031* Dayanıklılık Hayır 41 21,05 2,43 *p<0.05 Tablo 3‘e göre araĢtırma grubunun minder güreĢi yapma durumu değiĢkenine göre psikolojik dayanıklılık düzeylerinin evet yanıtını vermiĢ olanlar lehine istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiĢtir. SONUÇLAR Karakucak GüreĢçileri üzerinde yürütülmüĢ olan bu araĢtırmanın sonuçları, araĢtırma grubunun yaĢ, sporculuk yılı, harici olarak minder güreĢi yapmak değiĢkenlerine göre psikolojik dayanıklılık düzeylerinde istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğunu göstermiĢtir. Bu bulgular doğrultusunda sporcuların yaĢ ve spor yılı küçüldükçe psikolojik dayanıklılık düzeylerinde azalma olduğu, ayrıca karakucak haricinde minder güreĢi ile de uğraĢan sporcuların psikolojik dayanıklılık düzeylerinin yüksek olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Buradan hareketle araĢtırma sonuçları, kiĢisel bir özellik olan psikolojik dayanıklılığın, sporcuların karĢılaĢtıkları farklı düzeyde zorluklarla birlikte öğrenilebilir ve geliĢtirilebilir bir özellik olduğunu ortaya koymaktadır. 543 KAYNAKLAR Akın, A., Sahranç, Ü., Turan, M. E., Akın, Ü., Kaya, M., ve Ercengiz, M. (2014). Kısa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği Türkçe Formu‘nun geçerlik ve güvenirliği. III. Sakarya Eğitim AraĢtırmaları Kongresi, 12 Haziran 2014, Sakarya. Basım, N., ve Çetin, F. (2011), ―YetiĢkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği‘nin Güvenilirlik ve Geçerlilik ÇalıĢması‖, Türk Psikiyatri Dergisi, 22(2), ss.104-14. Doğan, T. (2015). Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği‘nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalıĢması, The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102 GüngörmüĢ, K. ve Ark. (2015), ―HemĢirelik Öğrencilerinin Psikolojik Dayanıklılıkları ve Etkileyen Faktörler‖, Psikiyatri HemĢireliği Dergisi, 6(1), ss.9-14. Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P. ve Bernard, J. (2008). The Brief Resilience Scale: Assessing the Ability to Bounce Back. International Journal of Behavioral Medicine, 15, 194200. Terzi, ġ. (2008). ―Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Dayanıklılıkları ve Algıladıkları Sosyal Destek Arasındaki ĠliĢki‖, Türk Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Dergisi, 29(3), ss.1-11. 544 SPOR BĠLĠMLERĠ FAKÜLTESĠ ÖĞRENCĠLERĠNĠN GELENEKSEL SPORLARA YÖNELĠK TUTUMLARININ MEDYA KULLANIMI AÇISINDAN ĠNCELENMESĠ Tamer KARADEMĠR*, Cengizhan PAKYARDIM** *Prof. Dr., KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, KahramanmaraĢ-Türkiye, tamer.karademir@hotmail.com ORCID ID: 0000-0003-3244-0767 ** Doktora Öğrencisi, KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, KahramanmaraĢ-Türkiye, cengizhanpakyardim@hotmail.com ORCID ID: 0000-0001-6126-8164 Özet Uluslararası alanda ortak bir Türk spor kültürü oluĢturulmasıyla geleneksel sporlarımızın yeniden ortaya koyulması ve gelecek nesillere aktarılması oldukça önemlidir. Geleneksel sporlarımızın günümüz toplumunda yaygınlaĢmasını ve tanıtılmasını sağlayıcı fırsatlardan biri de medyadır. Medya bilinçli bir Ģekilde kullanıldığında, Geleneksel Türk sporlarının sahip olduğu ihtiĢamlı geçmiĢin gelecek nesillere aktarılmasına ve geleceğe taĢınmasına yardımcı olabilir. Bu bağlamda bu araĢtırmanın amacı da spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin geleneksel sporlara yönelik tutumlarının medya kullanımı açısından incelenmesidir. Bu araĢtırma betimsel bir araĢtırmadır. AraĢtırmanın örneklem grubunu KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesinde Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği ve Antrenörlük Eğitimi bölümlerinde öğrenim gören 147‘si erkek, 95‘i kadın olmak üzere 242 araĢtırmaya katılmaya gönüllü öğrenci oluĢmuĢtur. Katılımcıların geleneksel sporlara yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla Evli ve ark. (2021) tarafından geliĢtirilmiĢ olan Geleneksel Sporlara Yönelik Tutum Ölçeği kullanılmıĢtır. AraĢtırmada elde edilmiĢ olan verilerin normal dağılım gösterdiği görüldüğünden parametrik test yöntemlerinden ikili karĢılaĢtırmalar için t testi, çoklu karĢılaĢtırmalar için ANOVA testi kullanılmıĢtır. AraĢtırmada elde edilen bulgular katılımcıların; medyayı, eğlence aracı olarak, bilgilenme amacıyla ve günlük ihtiyaçları karĢılama (beslenme, alıĢveriĢ vb.) amaçlarla kullandığını ortaya koymaktadır. AraĢtırma sonucunda, cinsiyet ve sınıf kademesine göre Geleneksel sporlara yönelik tutumlarda benzerlik görüldüğü, bölüm değiĢkeni ile medya kullanımına bağlı olarak yapılmıĢ olan analiz sonucunda ise istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olduğu belirlenmiĢtir. Spor Bilimleri Fakültesi öğrencileri üzerinde yürütülmüĢ olan bu araĢtırmanın sonuçları incelendiğinde; bilinçlendirme amaçlı medya kullanımına sahip olanların ve Antrenörlük bölümü öğrencilerinin geleneksel sporlara yönelik tutumlarının daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir. AraĢtırma grubunun geleneksel sporlara yönelik tutum ölçeğinden elde etmiĢ olduğu puan ortalaması değerlendirildiğinde Geleneksel Sporlara Yönelik tutumların yüksek düzeyde olduğu değerlendirilmiĢtir. Anahtar Kelimeler: Spor Bilimleri, Geleneksel Spor, Medya, Tutum 545 EXAMINATION THE ATTITUDES OF SPORTS SCIENCE FACULTY STUDENTS TOWARDS TRADITIONAL SPORTS IN TERMS OF MEDIA USE Abstract With the establishment of a common Turkish sports culture in the international arena, it is very important to reintroduce our traditional sports and transfer them to future generations. One of the opportunities to spread and promote our traditional sports in today's society is the media. When the media is used consciously, it can help transfer the glorious past of traditional Turkish sports to future generations and carry it to the future. In this context, the aim of this research is to examine the attitudes of the students of the faculty of sports sciences towards traditional sports in terms of media use. This research is a descriptive research. The sample group of the study consisted of 242 students, 147 male and 95 female, who were studying in the Department of Physical Education and Sports Teaching and Coaching Education at KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam University Faculty of Sports Sciences, who volunteered to participate in the research. In order to determine the attitudes of the participants towards traditional sports, Evli et al. (2021), the Attitude Scale Towards Traditional Sports was used. Since it was seen that the data obtained in the study did show normal distribution, T test was used for pairwise comparisons, and ANOVA test was used for multiple comparisons, which is one of the parametric test methods. The findings obtained in the research of the participants; reveals that he uses the media as a means of entertainment, for information purposes and for meeting daily needs (nutrition, shopping, etc.). As a result of the research, it was determined that there was a similarity in attitudes towards traditional sports according to gender and class level, and there was a statistically significant difference as a result of the analysis made depending on the department variable and media use. When the results of this research, which was carried out on the students of the Faculty of Sports Sciences, are examined; It has been determined that those who have the use of media for raising awareness and the students of the Coaching department have higher attitudes towards traditional sports. When the average score obtained by the research group from the attitude scale towards traditional sports is evaluated, it is evaluated that the attitudes towards Traditional Sports are at a high level. Keywords: Sports Sciences, Traditional Sports, Media, Attitude GĠRĠġ Tarihsel süreç içerisinde millet olma özellikleri bulunan toplumların kültür yapısını yansıtan ve geliĢtikçe bu yapıya olumlu etkileri olan unsurlar vardır. Türk milletini diğer milletlerden ayıran en önemli unsurlardan biride spordur. Spor insanların ve onların oluĢturduğu toplumların yaĢam tarzları, beklentileri, eğlence anlayıĢları gibi kültürel değerlerler den oluĢmuĢ, vazgeçilmez bir yaĢam tarzı haline dönüĢmüĢtür (Ersan, 2012). Her kültür içerisindeki bütün unsurların, parçaların oluĢturduğu organik bir bütündür. Kültürün bütünü ise unsurlarının toplamından farklı ve daha büyük bir sentezdir. Koruyuculuk, geliĢme/ yenileme kültürün sahip olduğu temel fonksiyonlar olarak ifade edilebilir (Erkal, 1986). Farklı kültürel kavramlara benzer Ģekilde geleneksel sporların da ait oldukları toplumun bireyleri tarafından tarih boyunca kabul gördüğü ve uygulandığı ifade edilebilir. Geleneksel sporların ortaya çıkıĢında ait olduğu toplumun kültürel değerlerinin önemli bir yer tuttuğu söylenebilir. Kültürel değerlerin yanında yaĢam tarzı, ihtiyaçlar gibi unsurlar da bu sporların ortaya çıkıĢında değerlendirilmelidir. Toplum içerisindeki bireyler coğrafi konumlarına, geleneklerine, kültür birikimlerine ve kültür özelliklerine göre farklı spor dallarına ağırlık vermektedirler (Güven, 1999). 546 Türk toplumları bozkır yaĢamı ile uygun olacak Ģekilde, milli özelliklerine göre atçılık ve güreĢ çeĢitleri baĢta olmak üzere çok sayıda farklı spor türü ortaya çıkarmıĢlardır. Bu spor türlerinin uygulamasında da dini ve milli unsurların varlığı açık Ģekilde görülmektedir (Türkmen ve Useev, 2019). SavaĢ hazırlığı vasfında olan ve sürekli olarak yapılan bu sportif hareketler, bozkırda yaĢayan Türk Halkı‘nın sürekli baĢarılar kazanmasını da sağlamıĢtır. At binmek, ok atmak herkesin, sürekli olarak uyguladığı uğraĢlardı. At yarıĢları, cirit, gülle atma, güreĢ, yırtıcı kuĢlarla avlanma gibi faaliyetler mücadele azmini keskinleĢtirmiĢtir. Hunlardan itibaren Türkler arasında oynanmakta olup Gök-Türkler Çağı‘nda Çin'e de yayılmıĢtır (Kafesoğlu, 1998). SavaĢa ve mücadeleye hazır tutmanın haricinde spor ve sportif olay, fert ve toplum iliĢkilerini geliĢtirdiği gibi, toplumun yüceltilmesinde de önemli bir araç olarak değerlendirilmektedir. Özellikle herhangi bir toplumun milli kültüründen kaynaklanan spor faaliyetleri o toplumlara kültürel anlamda etkili olmayı da sağlamaktadır (Erkal, 1986). Bu anlamda bir toplumda milli ve manevi değerler temelinde var olan geleneksel sporların/oyunların varlığının o toplumda güç kattığı ifade edilebilir. Bilinçli Medya Kullanımı Bir İhtiyaç Olarak Medya Gündelik hayatın vazgeçilmez bir parçası hâline gelen medya, ihtiyaçlar doğrultusunda kullanıldığında birçok kolaylaĢtırıcı iĢleve sahiptir. Aile ve birey medyanın gündelik hayatta gördüğü temel iĢlevleri esas alarak kendisi için uygun tercihleri yapmalıdır. (Beslenme, alıĢveriĢ, reklam, tüketim, yemek sepeti, trendyol, sahibinden, trivago, vb. ihtiyaçlar karĢılamak için) (Aydeniz, 2019). Bilgilenirken Medya Medya günümüzde çeĢitleri ve içerikleriyle en yaygın bilgi ve malumat kaynağıdır. Medya çeĢitleri genel olarak üç grupta ele alınabilir (Aydeniz, 2019). (televizyon, sinema vb.) (radyo yayıncılığı) (gazete, dergi vb.) (Ġnternet vb. Medya türlerinin her birinin imkânlarından hareketle oluĢturulan haber, belgesel, köĢe yazısı, makale, kitap, sohbet programı, röportaj vb. çeĢitli bilgilendirici içerikleri vardır. Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Her bir medya aracı kendine has özellikler çerçevesinde kullanıcısına eğlendirici içerik sunar. Medya takipçileri açısından bakıldığında medyanın eğlence aracı olarak kullanılmasının maliyeti az ve yaygınlığı oldukça fazladır. Bir ―iĢ‖ yapmakta olan medyanın bu talebe duyarsız kalması düĢünülemez. Neler sunmaz ki medya eğlence içeriği olarak: sinema filmleri, dizi filmler, çizgi ve animasyon filmler, magazin programları, müzik programları, Ģovlar, talk Ģovlar, oyunlar, bilmeceler, bulmacalar, yarıĢmalar, skeçler, tiyatrolar, konserler vb. (Aydeniz, 2019). Uluslararası alanda ortak bir Türk spor kültürü oluĢturulmasıyla geleneksel sporlarımızın yeniden ortaya koyulması ve gelecek nesillere aktarılması oldukça önemlidir. Geleneksel sporlarımızın günümüz toplumunda yaygınlaĢmasını ve tanıtılmasını sağlayıcı fırsatlardan biri de medyadır. Medya bilinçli bir Ģekilde kullanıldığında, Geleneksel Türk sporlarının sahip olduğu ihtiĢamlı geçmiĢin gelecek nesillere aktarılmasına ve geleceğe taĢınmasına yardımcı olabilir. Bu bağlamda bu 547 araĢtırmanın amacı da spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin geleneksel sporlara yönelik tutumlarının medya kullanımı açısından incelenmesidir. YÖNTEM Bu araĢtırma betimsel bir araĢtırmadır. AraĢtırmanın örneklem grubunu KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesinde Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği ve Antrenörlük Eğitimi bölümlerinde öğrenim gören 147‘si erkek, 95‘i kadın olmak üzere 242 araĢtırmaya katılmaya gönüllü öğrenci oluĢmuĢtur. Katılımcıların geleneksel sporlara yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla Evli ve ark. (2021) tarafından geliĢtirilmiĢ olan Geleneksel Sporlara Yönelik Tutum Ölçeği kullanılmıĢtır. AraĢtırmada elde edilmiĢ olan verilerin normal dağılım gösterdiği görüldüğünden parametrik test yöntemlerinden ikili karĢılaĢtırmalar için t testi, çoklu karĢılaĢtırmalar için ANOVA testi kullanılmıĢtır. Geleneksel Sporlara Yönelik Tutum Ölçeği Evli, Koçak ve Evli (2021) tarafından geliĢtirilmiĢ olan Geleneksel Sporlara Yönelik Tutum Ölçeğinin (GSYTÖ) bütününün Cronbach‘s Alfa güvenirlik katsayısı 0,864‘dir. Ölçek 21 madde 5 boyuttan ―Psikolojik GeliĢim (1-2-3-4), Fiziksel GeliĢim (5-6-7-8), Sosyal GeliĢim (9-10-11-12), BiliĢsel GeliĢim (13-14-15-16-17) ve Kültürel GeliĢim (18-19-20-21)‖ oluĢmaktadır. Ölçekten alınabilen en düĢük puan 21, en yüksek puan ise 105‘dir. Ölçeğin Türkiye‘de yetiĢkinler örnekleminde geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu ve geleneksel sporlara yönelik tutum düzeylerini belirlemek için kullanılabileceği belirtilmiĢtir. Ölçekten elde edilecek puan ortalamaları ile tutum düzeylerinin değerlendirilebilmesi için üç tutum düzeyi belirlenmiĢtir. Bunlar: 3,34-5.00 puan arası yüksek düzey tutum, 1,67-3,33 puan arası orta düzey tutum ve 0,00-1,66 puan arası düĢük düzey tutumdur. Ölçeğin formunun derecelendirilmesi; tamamen katılıyorum 5 puan, çok katılıyorum 4 puan, orta düzeyde katılıyorum 3 puan, katılıyorum 2 puan ve katılmıyorum 1 puan‘dır (Evli, Koçak ve Evli, 2021). BULGULAR AraĢtırmada elde edilen bulgular tablolaĢtırılarak aĢağıda sunulmuĢtur. Tablo 1. AraĢtırma grubunun cinsiyet değiĢkenine göre analiz sonuçları GSYTÖ Cinsiyet Erkek Kadın n 147 95 Mean 85,14 83,25 SD 3,25 2,65 t p -,155 ,886 AraĢtırma grubunun cinsiyet değiĢkenine göre GSYTÖ analiz sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı fark görülmemiĢtir. Tablo 2. AraĢtırma grubunun bölüm değiĢkenine göre analiz sonuçları Bölüm GSYTÖ 1. Antrenörlük 2. Öğretmenlik n 96 146 Mean 89,65 82,02 SD 3,06 3,71 t p -2,151 ,036* *(p<0.05) AraĢtırma grubunun bölüm değiĢkenine göre GSYTÖ analiz sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiĢtir. 548 Tablo 3. AraĢtırma grubunun sınıf kademesi değiĢkenine göre analiz sonuçları GSYTÖ Sınıf 1.sınıf 2.sınıf 3.sınıf 4.sınıf n 65 42 48 87 Mean 85,15 83,65 82,55 84,10 SD 3,14 3,98 2,46 3,87 F p 2,028 ,081 AraĢtırma grubunun sınıf değiĢkenine göre GSYTÖ analiz sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı fark olmadığı görülmüĢtür. Tablo 4. AraĢtırma grubunun medya kullanım amacı değiĢkenine göre analiz sonuçları GSYTÖ Medya kullanım amacı Eğlence Bilgilenme Günlük ihtiyaçları karĢılama n Mean SD F p 77 52 113 82,15 92,69 80,02 4,56 3,95 4,59 6,057 ,002* *(p<0.05) AraĢtırma grubunun medya kullanım amacı değiĢkenine göre GSYTÖ analiz sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı fark görülmüĢtür (p<0.05). SONUÇLAR AraĢtırma sonucunda, cinsiyet ve sınıf kademesine göre Geleneksel sporlara yönelik tutumlarda benzerlik görüldüğü, bölüm değiĢkeni ile medya kullanımına bağlı olarak yapılmıĢ olan analiz sonucunda ise istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olduğu belirlenmiĢtir. Spor Bilimleri Fakültesi öğrencileri üzerinde yürütülmüĢ olan bu araĢtırmanın sonuçları incelendiğinde; bilinçlendirme amaçlı medya kullanımına sahip olanların ve Antrenörlük bölümü öğrencilerinin geleneksel sporlara yönelik tutumlarının daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir. AraĢtırma grubunun geleneksel sporlara yönelik tutum ölçeğinden elde etmiĢ olduğu puan ortalaması (87,50) değerlendirildiğinde Geleneksel Sporlara Yönelik tutumların yüksek düzeyde olduğu değerlendirilmiĢtir. KAYNAKLAR Evli F, Koçak ÇV, Evli M. (2021). ―Developing Attitude Scale Towards Traditional Sports: A Validity and Reliability Study‖. International Journal of Physical Education Sport and Technologies, 2(1), 29-39. Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü. Ankara. Atatürk Kültür Merkezi Yayını. ss:5. Kafesoğlu, Ġ. (1998). Türk Milli Kültürü. Ötüken, Ġstanbul. Türkmen, M., Useev, N. (2019). ―Kırgız geleneksel sporlarının tarihsel arka planı‖. Journal of International Social Research, 12(66), 1486-1491. Aydeniz, H. Bilinçli Medya Kullanımı. T.C. Aile, CalıĢma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmeleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2019. 549 Ersan, M. (2012). Anadolu Selçukluları'nda Oyun, Eğlence ve Spor. Ġ. Yıldıran, & T. Gültekin içinde, Anadolu Uygarlıklarında Spor (s. 114-116). Ankara: Spor yayınevi ve Kitapevi. 550 OK VE OKÇULUK ALANINDA KULLANILAN “SADAK /TĠRKEġ” “SADAK / TIRKES” USED IN ARROW AND ARCHERY H. Nurgül BEGĠÇ* *Doç. Dr., Ġzmir Demokrasi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, begicnurgul@gmail.com ORCID: 0000-0002-5727-7516 Özet Tarihsel sürecin baĢlangıcında insanoğlu avcı toplayıcı yaĢam biçimini sürdürmüĢtür. Bu yaĢam biçiminde beslenmesindeki en önemli ihtiyacı olan besini çevresinde yaĢayan hayvanları avlayarak elde etmiĢtir. Bu amaçla avcılıkta ateĢli silahların icadından önce ok ve yay kullanılmıĢtır. Ok ve yay zamanla spor ve oyun aracı olarak daha sonra da savaĢlarda silah olarak yerini almıĢtır. Ok, yay ve okçulukla ilgili malzemelerin yapımı basit el araçlarıyla gerçekleĢtirilen ve yapımı ustalık isteyen mesleklerdendir. Hz. Muhammed (S.A.V) yay çekip ok atmak konusunda usta olduğu bilinmektedir. Türklerde geleneksel sporlardan olan okçuluk Orta Asya‘dan Anadolu topraklarına devam eden etkinliklerdendir. Orta Asya döneminde konar göçer yaĢam süren ve dıĢardan gelen her türlü tehlikeye karĢı savaĢan Türk toplulukları ata sporlarından olan okçuluğu küçük yaĢlardan itibaren cinsiyet ayırmadan kızlarına ve oğullarına öğretmiĢlerdir. Hükümdar çocuklarının gelecekte babalarının yerine geçmeleri için av törenleri düzenlenir ve mutlaka bir vahĢi av hayvanını avlamaları gerekirdi. Osmanlı döneminde pek çok padiĢah ok ve yayı ustaca kullanmıĢtır. Okçuluğun eski yazılı Türk kaynaklarında konu edildiği görülür. Oğuz destanında yer alan Bozoklar ve Üçoklar isminin kullanılması da bununla iliĢkili olduğu düĢünülür. Ok ve yayla birlikte okçulukta kullanılan malzemelerden olan sadak/tirkeĢ okçuluk çantası olarak ifade edilebilir. Av sporu ya da savaĢ sırasında avcı ya da savaĢçının yayına en kısa sürede oku takması ve okları dökülmeden taĢıyabilmesi için sadak önemli bir iĢlev görür. Kullanıcının bel hizasına yerleĢtirdikleri ok kabı, ok çantası, okluktur. Okları kullanmak üzere almaları için eriĢilebilir ve taĢırken sabit durması planlanarak tasarlanmıĢtır. Bu çalıĢmada okçulukta kullanılan malzemelerden sadak/tirkeĢ‘in incelemesi ve yapımında kullanılan malzemelerin tanıtımı yapılacaktır. Bu amaçla yazılı ve sanal kaynaklar taranarak kayıt altına alınacaktır. Anahtar kelimeler; Ok, okçuluk, sadak, tirkeĢ, kubur Summary At the beginning of the historical process, Mankind continued the hunter-gatherer lifestyle. In this way of life, he obtained the most important food he needs by hunting the animals living around him. For this purpose, bow and arrow were used before the invention of firearms in hunting. Arrows and bows have taken their place as sports and game tools and later as weapons in wars. The production of arrows, bows and archery-related materials is one of the professions that are performed with simple hand tools and require mastery. Hz. It is known that Muhammad (S.A.V) was a master at drawing bows and shooting arrows. Archery, which is one of the traditional sports in Turks, is one of the activities that continue from Central Asia to Anatolian lands. Turkish communities, who led a nomadic life in the Central Asian period and fought against all kinds of dangers from the outside, taught archery, one of the ancestral sports, to their daughters and sons from an early age, regardless of gender. Hunting ceremonies were held in order for the children of the rulers to take the place of their fathers in the future, and they had to hunt a wild game animal. During the Ottoman period, many sultans used bows and arrows skillfully. It is seen that archery is the subject of old written Turkish sources. The use of the names Bozoklar and Üçoklar in the Oghuz epic is also thought to be related to this. It can be expressed as a quiver/tirkeĢ archery bag, which is one of the materials used in archery with bow and arrow. The quiver plays an important role so that the hunter or warrior can attach the arrow to the bow as soon as possible and carry the arrows without spilling during hunting sports or war. It is the arrow cup, arrow bag, arrow holder that the user places at waist level. It is designed to be accessible for retrieving arrows and intended to be stable while carrying them. In this study, quiver/tirkeĢ, one of the materials used in archery, will be examined and the materials used in its construction will be introduced. For this purpose, written and virtual resources will be scanned and recorded. 551 Keywords: Arrow, archery, quiver, tirkeĢ, holster GĠRĠġ Ġnsanoğlu tarihsel sürecin baĢlangıcında avcı toplayıcı yaĢam biçimini sürdürmüĢtür. Bu yaĢam biçiminde beslenmek için ihtiyacı olan besini çevresinde yaĢayan hayvanları avlayarak elde etmiĢtir. Ok ve yay hayvanları avlamak için kullanılan en eski silahlardandır. Zamanla av ve avcılık dıĢında spor ve oyun aracı olmuĢ daha sonra savaĢlarda da bir silah olarak yerini almıĢtır. Ok ve yay üretimi geliĢmelere bağlı olarak sürekli daha etkili hale getirilmeye çalıĢılmıĢtır. Orta Asya Türk tarihinde konar göçer yaĢam süren ve dıĢardan gelen her türlü tehlikeye karĢı savaĢan Türk toplulukları ata sporlarından olan ok ve okçuluğu küçük yaĢlardan itibaren cinsiyet ayırmadan kızlarına ve oğullarına öğretmiĢlerdir. Hükümdar çocuklarının gelecekte babalarının yerine geçmeleri için av törenleri düzenlenir ve mutlaka bir vahĢi av hayvanını avlamaları gerekirdi. Oğuz destanında yer alan Bozoklar ve Üçoklar isminin kullanılması da bununla iliĢkili olduğu düĢünülür. “Asya atlı okçuluk geleneği Ġskitlerden Partlar‘a, Hunlar‘a, Avarlar‘a, Macarlar‘a, Moğollar‘a, Selçuklular‘a ve Osmanlılar‘a kadar uzanmıĢ ve bu süreç boyunca okçuluk ekipmanı devamlı geliĢmiĢtir‖ (Özveri, 2008). Gumilöv‗e göre Ermitaj Müzesi‘ndeki heykeller koleksiyonu, Türk atlı okçusunun tipik bir tasviridir. Atların kuyruklarının düğümlenmiĢ olması, Osmanlılara kadar ulaĢmıĢ bir gelenektir. Bu figürlerin giyim ve kuĢamları ile eyerlerinin tarzları, at üstünde yay ve ok kullanımına iĢaret etmektedir (Gumilöv, 1999). Resim1: Asurlular dönemine ait okla vurulmuĢ arslan kabartması. Türklerde geleneksel sporlardan olan okçuluk, ok ve yayla yapılan etkinliklerdendir. Okçulukta kullanılan ok, yay ve diğer malzemeler basit el araçlarıyla üretilen ve yapımı maharet isteyen mesleklerdendir. Hz. Muhammed (S.A.V)‘in yay çekip ok atmak konusunda usta olduğu bilinmektedir. Osmanlı döneminde de padiĢahların ok ve yayı ustaca kullandığı bilinmektedir. Ünsal Yücel, ok ve yay taĢımaya yarayan çanta veya torbalara çeĢitli isimler verildiğini belirtmektedir. AraĢtırmacı, tirkeĢ, sadak ve gedelek adı verilen gereçlerin ok torbası iĢlevi için yapılmıĢ olmasına 552 rağmen bazen okla birlikte yayın da konulduğunu iĢaret etmektedir. Orta Asya‘da Sasani ve Uygur okçularının yay çantası taĢımadıklarını, sadece kemerlerine asılı bir okluk taĢıdıklarını söyleyen Yücel, bunun 14. yüzyıla kadar devam ettiğini, 15 yy. dan itibaren bugünkü klasik formunu aldığını ifade eder. (Yücel,1998: 314) DLT‘de ok çantasının karĢılığı olarak ―kiĢ‖ kelimesinin verildiğini ve ―kiĢ kurugluk‖ ve ―kiĢ kurman‖ sözünün kullanıldığını gösteren Yücel; KaĢgarlı‘nın ―kurugluk ve kurman‖ dan yay kabı olarak söz ettiğini, ―kuĢağa bağla‖ anlamından ―kurman‖ denildiğini aktarırken G. Clauson‘un ise kelimenin ―kur-mak‖ fiilinin kökünden geldiğini belirtmektedir. (Clauson.G .1968, s.14.) Bu verilerden Çinlilerin ―Hu-lu‖ kelimesini DLT‘deki Türkçe ―kurugluk‖ kelimesinden aldığı çok net bir Ģekilde görülmektedir. Ancak bu kelimenin anlamı yay kabı değil ok kabı olmadığı ortadadır, çünkü Çinliler ok kaplarına bu ismi almıĢlardır. Üstelik KaĢgarlı‘nın da ifade ettiği gibi ―kur‖ yani kemere takıldığı için bu adı almıĢ olmalıdır (Baykuzu, 2013: 238). Resim 2: At üstünde okçu 17. yüzyıl dönemine ait Osmanlı coğrafyası hakkında bilgiler veren Evliya Çelebi Seyahatnamesinin Ġstanbul‘un konu edildiği 1.cildinde yer alan mesleklerin tanıtıldığı bölümde dönem meslekleri arasında; Okcu: Evliya Çelebi‘nin açıklamasına göre bunlar ok yapıp yaptıkları oklarla dükkânlarını donatırlar. (1/314, 1/316, 1/317, 1/318). OkçubaĢı; ok yapanların baĢı, âmiri. (1/8, 1/314, 1/318, 1/321). Sadak taĢıyanlar: Sadak denilen ok torbasını taĢıyan kimseler. (1/323). TirkeĢçi; tirkeĢ yapan kimse. (1/9, 1/323). Yaycı: Yay yapıp satan kimse; yay ustası. (1/207, 1/282, 1/314, 1/345). YaycıbaĢı: Yaycıların baĢı, âmiri. (1/8,1/314, 1/318). Olarak bahsedilmektedir. Bu bilgiler Ġstanbul‘da ok, yay ve sadak/tirkeĢ yapımının atölyelerde ustalar tarafından üretimlerinin gerçekleĢtirildiği anlaĢılmaktadır. SavaĢlarda veya talimlerde kullanmak için ordunun veya spor amaçlı talep edenler için üretim yapan meslek dallarının olduğunu göstermektedir. Ok ve okçulukta kullanılan malzemelerden olan sadak/tirkeĢ okçuluk çantası olarak ifade edilebilir. Av sporu ya da savaĢ sırasında avcı ya da savaĢçının yayına en kısa sürede oku takması ve okları dökülmeden taĢıyabilmesi için sadak önemli bir iĢlev görür. Kullanıcının bel hizasına yerleĢtirdiği ok kabı (ok çantası, okluk) okları kullanmak üzere hızlıca almaları için eriĢilebilir ve taĢırken sabit durması planlanarak tasarlanmıĢtır. (Yücel,1998: 314) 553 Resim 3: menzil taĢı (URL.1) Resim 4: Sultan Mahmut‘un Menzil taĢı (URL.1) Resim 5: Osmanlı yayı (URL.1) Resim 6: Kabak atıĢı yapan okçu (URL.1) GeçmiĢte ok ve yayı taĢımaya yarayan çantalara çeĢitli adlar verilmekteydi. Divanü Lügati‘t-Türk‘te ok ve yayların konuldukları kaplardan da bahsedilmektedir. ―okluk‖, ‖kiĢ‖, ‖kurugluğ‖, ‖kurman‖, ‖kiĢ kurman‖ ve ―yasıg‖ gibi kelimeler yer almaktadır. ―kiĢ‖in ok koymaya, ―kurman‖ın ise yay koymaya yaradığı anlaĢılmaktadır. Yayın ―kurugluğ‖ içine konularak yay için çok zararlı olan yağmur ve ıslaklıktan korumaktadır. Dede Korkut hikayelerinde ise okluk ve ok kılıfı olarak da ―sadak‖, ‖bilük‖ ve ―tirkeĢ‖ kelimeleri kullanılmıĢtır. ―Bilük‖ birine yay ötekine ok konulan iki ayrı çantanın ortak adıdır. 554 Ġstanbul‘un fethinden sonra kurulan Okçular tekkesi, profesyonel okçu yetiĢtirme kurumu olarak hizmet vererek okçuluğu farklı bir boyuta taĢımıĢtır. Okçuluk ile ilgili bilgi veren kaynakların çoğu, Okçular tekkesi çevresinde oluĢan geleneksel birikimi konu ettiği görülür. Bu tekkenin oluĢumunda Yavuz Sultan Selim‘in Mısır‘ı fethinden sonra Ġstanbul‘a gelen Memluk savaĢ geleneği ve terminolojisi ile iliĢkili olduğu düĢünülmektedir. Sadak genellikle deriden alt kısmı darca, yukarı doğru yayın Ģekline göre Ģekil alarak geniĢleyen bir formda yapılırdı. Bu tür sadakları birçok Osmanlı minyatüründe ve çeĢitli müzelerde görmekteyiz. Elbette ki bu silahların geliĢimi kadar taĢınması için kullanılan yöntemlerin geliĢimi de bir o kadar önemlidir. Hem taĢıyan kiĢinin ellerini gereksiz yere meĢgul etmemeli, hem de hafif olup kiĢiyi yormamalıdır. Üstelik yay ve okun nemlenmemesi ya da ıslanmaması da çok önemlidir. Osmanlı döneminde kullanılan ve içine hem ok hem de yayın koyulduğu çantalar ise Ġslamiyet sonrası ―sadak, tirkeĢ, kandil kubur, okluk‖ gibi kelimelerle adlandırılmıĢlardı (Gündüz, Özden ve Tekçe, 2010:114). Türk silahları toplumun kültürel değerleri ile sanat zevkini yansıtan çeĢitli form ve motiflerle bezenmiĢtir. Türk silahları üzerlerinde kullanılan teknik ve desen özellikleri ile tarih boyunca diğer toplumlardan ayrılacak derecede önemli özelliklere sahiptirler. Önceleri sadece taĢıma amaçlı yapılmıĢ olan kılıfların yüzyıllar içerisinde kullanılıĢlarına göre farklı malzeme ve tekniklerle birleĢtirilip, süslemelerinde ince iĢçiliklerin ortaya çıktığı görülmüĢtür. Sadakların kendine özgü bir formda yapıldıkları görülmektedir. AhĢap iskelet üzerine deri kaplanmıĢ olan sadakların en büyük özelliği çift gözlü oluĢudur. Ġç gözde yay, dıĢ gözde ise oklar muhafaza edilmektedir. Sadakların aldığı oklar değiĢmektedir. Orta Asya‘da kurganlarda ele geçen bulgulara göre bir sadaktaki ok sayısı 50 ile 200 arasında değiĢmektedir. Bundan baĢka savaĢçıların yanlarında bazen 400-500 ok alabilen özel sadakları (Solocha kurganı) yedek olarak bulundurdukları görülmektedir. Bir kutuyu andıran sadaklar, ağaç veya kabuk üzerine deri kaplanarak yapılmıĢtır. Bazı sadakların bezemeleri parlak kırmızı boyayla boyanmıĢtır. Bunların içi uç kısımları sivri oklarla doludur. Sadak örnekleri altın ve elektron kakmalı süslerle tezyin edilmiĢtir. Bazı yay sadakları altın veya gümüĢ levhalarla kaplanmıĢ ve üzerleri sanat tasvirleriyle bezenmiĢtir. Ustalar sadakları farklı motif ve renklerle bezeyerek estetik forma dönüĢtürmüĢler ve sanat boyutlarını kazandırmıĢlardır. Resim 7: Sadak/tirkeĢ (URL.2) Resim 8: Yay (URL.2) 16. yüzyıldan itibaren, meĢinden yapılmıĢ silindirik ok kaplarına ―kubur‖ adı verilmiĢtir. Yapımında mukavva ya da servi ağacından yapılıp üzeri deri ile kaplanmıĢtır. GeçmiĢte kapaksız olan kubur savaĢ okçuluğu son bulunca kapaklı yapılmaya baĢlanmıĢ kandil ile birlikte menzil ve puta okları için kullanılmıĢtır. ―Ok kandili‖ veya sadece ―kandil‖ ok kuburunun tahtadan olanıdır. ġekline göre ―ÇarköĢe kandil‖, yapıldığı ağaca göre ―Abanoz kandil‖, ―Ceviz Kandil‖, ―Çınar kandil‖, olarak adlandırılır. Kuburdan baĢlıca farkı, içinde, ağza yakın yerlerinde delikli bir tahta bulunmasıdır. Oklar, 555 düzgün aralıklı deliklere sokulur; böylelikle yeleklerinin birbirine sürtünüp bozulması önlenir. MenteĢeli kapağı vardır. (Yücel, 1998: 314) Dünya tarihinde ordu idaresi ve savaĢ alanındaki maharetleriyle haklı bir üne sahip olan Türkler, bu yeteneklerini daha da iyi icra etmelerini sağlayan savaĢ aletleri kullanmıĢlardır. Ok ve yay gibi silahların yanında vurucu herhangi bir özelliği olmadığı için daha önemsizmiĢ gibi gözüken ok çantalarının, silahlar kadar önemli bir yeri vardır. Askerin kullanabileceği kadar oku yanında bulundurmanın yanı sıra bu okları hava Ģartlarından koruma ihtiyacı, ok çantalarını eski Türklerin yanlarından ayırmadıkları savaĢ malzemelerinden biri haline getirmiĢtir. Ancak elbette ki ok çantalarının tipleri ve kullanım Ģekilleri zaman içinde farklılıklar göstermiĢ, kimi çanta tipleri zamanla kullanımdan kalkmıĢ, kimileri ise yüzyıllarca kullanılmaya devam etmiĢtir (Baykuzu Deniz, 2013: 238 ). Böyle önemli iĢlevi olan ok ile yayı korumaya ve taĢımaya yarayan sadakların yapımı her dönemde özel bir üretimi gerektirmiĢtir. Resim 9.a: Deriden yay kabı ve okluk (URL.2) Resim 9.b: yay kabı detay detayı Ok kılıfı Envanter numarası: KP B XVII.350/1 556 Resim 9.c: arka Resim 10: Yay kabı ve okluk (URL.2) Resim 11: Yay kabı ve okluk Oklar için sadak Envanter numarası : KP B XVII.357/1 557 Resim 12: AhĢap okluk (URL.2) Resim 13: AhĢap okluk Resim 12.a: Okluk yakın detay (URL.2) Resim 13.a: Okluk iç görünüm. AhĢap sadak okluk Envanter numarası: KP B XVII.413 558 Resim 14.a: Yay kabı ve okluk (URL.2) detay Resim 15.b: yakın detay Resim 16.c: arka Ok tirkeçi . Envanter numarası:KP B XVII.355/1 Sonuç Okçuluk geleneksel Türk spor dallarından olup Orta Asya döneminden itibaren kullanılmıĢtır. Aynı zamanda savaĢlarda silah olarak kullanılan ok ve yay ile bunların muhafazası için üretilen sadak ve tirkeĢ üretimi özel bir ustalık gerektirir. GeçmiĢte el iĢçiliğiyle yapılan ve özel ustalık isteyen sadak/tirkeĢ, formu ve üzerindeki bezemeleriyle kiĢiye özeldir. Bu bağlamda ok ve yayı taĢımada kullanılan kapların yapımında kullanılan malzeme ve bezemeler aynı zamanda bir statü göstergesidir. Sadak yapımında kullanılan özel motif ve renklerle ustalar tarafından ürüne sanat ve estetik değeri kazandırılır. AteĢli silahların icadı ile birlikte savaĢlarda kullanımı sona ermiĢtir. Ok, yay ve taĢıma kabı olarak kullanılan sadak/tirkeĢ Türk kültürel zenginliklerinin maddi unsurlarındandır. Özellikle yüksek rütbeli savaĢçılar ve hakanlar için ustalar tarafından sanat ve estetik değer katılarak üretilen bezemeli örneklerden günümüze ulaĢanlar çeĢitli müzelerde sergilenerek yeni kuĢaklara tanıtılmaktadır. Diğer taraftan geleneksel spor oyunlarında yarıĢmalara dahil edilerek yaĢatılmaktadır. 559 KAYNAKÇA Baykuzu, Tilla Deniz (2013). Ġslam Öncesi Orta Asya Türklerinde Kur ve Kurluk. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53, 1 (2013) 221-250 Evliya Çelebi. (2015). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt I, s. 580. Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Gumilov L. N. (1999) Eski Türkler, (Çev: D. Ahsen Batur). I. Baskı, Ġstanbul: BirleĢik Yayıncılık. Gündüz, Gökhan., ÖZDEN, Seray., TEKÇE, Mustafa Serdar. (2010). Türklerde AhĢap Ok Yapımı, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt 12, sayı:17, 2010, s. 111- 121. Özveri, M. (2008). Türk ve Pers Atlı Okçuluğu. http://www.tirendaz.com/tr/?page_id=42 Yücel, Ünsal. (1998). Türk Okçuluğu, Atatürk Kültür Merkezi BaĢkanlığı, Ankara.1998 SANAL KAYNAKLAR URL.1 : https://www.flickr.com/photos/185436426@N02/albums/72157720162365258 URL.2: https://turcica.museum-kassel.de/ 560

RELATED PAPERS

Grammar-Translation Method

Aditya AS

View PDF
Pathway bikeway plan

Meredith Lee

View PDF

DYNA

Six Sigma as a competitive strategy: Main applications, implementation areas and critical success factors (CSF)

2019 •

Aida Lopez Guerrero, Karla Isabel Velazquez Victorica

View PDF
CONSTANCIA DE POSESION

lupita trujillo

View PDF
(Post)Colonial We-Narratives and the “Writing Back” Paradigm: Joseph Conrad’s The N*** of the “Narcissus” and Ngugi wa Thiong’o’s A Grain of Wheat

Rebecca Fasselt

View PDF
L'Inquisizione in Italia dal XII al XXI secolo di Andrea Del Col

2020 •

Matteo SANFILIPPO

View PDF
Influence of Availability of Information Communication and Technology Infrastructure on the Use of Student Management Information System in Teacher Training Programmes by Distance Learning in Universities in Kenya

2020 •

ANNE ASEEY

View PDF
Chess players' thinking revisited

1998 •

fernand gobet

View PDF
Java Interview Questions i Java Interview Questions

Universal creations

View PDF
Glycemic and Satiety Index of Some Degree of Milling of Indonesian Adlay (Coix Lachryma-Jobi Var Ma-Yuen) Indigenous Genotype

2017 •

Warid Ali Qosim

View PDF

Applied Physics A

Preparation and structural characterization of nanocrystalline SnO2 powders

2005 •

Victor Day

View PDF
Reconciling Knowlegde Management and E-Collaboration Systems: The Information-Driven Knowledge Management Framework

2012 •

Dinh Hieu Le

View PDF

CULTURA EDUCACIÓN Y SOCIEDAD

Desempeño de los egresados desde la percepción de los empleadores

2020 •

Juan Sebastián Cely Bottía

View PDF

Neveléstudomány

Arctalanság a távolléti felsőoktatásban : Oktatók és hallgatók dilemmái és kritikus eseményei a távolléti oktatás első időszakában

2021 •

Kálmán Orsolya

View PDF

Souvenir Murah Tutup Gelas Plastik

Ô882–211Ô–ᣮԿÔԿ (WA) Harga Souvenir Pernikahan Gelas Murah Pusat Souvenir Gelas Di Yogyakarta

2011 •

anggita lanlanju

View PDF

AIP Conference Proceedings

Optimal design of an atmospheric water generator (AWG) based on thermo-electric cooler (TEC) for drought in rural area

2016 •

Otong Nurhilal

View PDF

JOIV : International Journal on Informatics Visualization

Impact Analysis of Meditation on Physiological Signals

2018 •

Rahul Ingle

View PDF
Estado periodontal de los escolares de 7 y 12 años de Canarias

1998 •

Gladys Gómez Santos

View PDF

European Journal of Engineering Research and Science

A Short Communication for Shipbuilding Industry in Vietnam

2019 •

Danh Nguyễn

View PDF

Scientific Journal of Informatics

Penerapan Algoritma Greedy Pada Mesin Penjual Otomatis (Vending Machine)

2014 •

Tiara Sandra putri

View PDF

Nucleation and Atmospheric Aerosols

Determination and spatial analysis of Muğla, Turkey biogas potential by tier methodologies

2019 •

ali ozhan akyuz

View PDF

Gaceta médica de México

[Pioneers of Mexican thoracic surgery]

Martha Martínez Pérez

View PDF
Assessment of applied microwave power of intermittent microwave-dried carrot powders from Colour and NIRS

2019 •

Nafiz Celiktas

View PDF
Environmental Disclosure–Informações Sobre Resíduos Sólidos Divulgadas Pelas Empresas Potencialmente Poluídoras Listadas Na Bmfbovespa

Ernesto Rodrigues

View PDF
No. 49: Gender, Migration and Remittances in Southern Africa

2008 •

Abel Chikanda

View PDF

Race Ethnicity and Education

Plessy’s Tracks: African American students confronting academic placement in a racially diverse school and African American community

2021 •

richard lofton, jr.

View PDF
Diseño de un eje transversal que trabaje el aspecto cultural desde el ámbito de la educación para la licenciatura en educación física, recreación y DEPORTES, y la licenciatura en educación básica con énfasis en humanidades e idiomas, para influir en algunos componentes de la propuesta curricular ...

2012 •

LEIDY JHOANA CABAL RESTREPO

View PDF
Bone photography

2022 •

Jennifer K Dewey, M.A.

View PDF

Revista de Arquitectura

De explanadas y plazas. Génesis y transformaciones del entorno sagrado de las iglesias de Chiloé

Rodrigo Moreno

View PDF

RELATED TOPICS

Public International LawSportGamesTraditional GamesTraditional Sports and Games