ถ้ำปลาในตำนานได้กล่าวว่าเป็นสถานที่ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จมาประทับพระอิริยาบถ และได้ทรงอธิษฐานปล่อยปลาลงไว้ภายในถ้ำนี้ตามตำนานซึ่งได้กล่าวว่า ประมาณพรรษาที่ 19 หรือ 20 หลังจากตรัสรู้ พระพุทธเจ้าได้เสร็จมาโปรดสัตว์และได้เสด็จออกบิณฑบาตร ณ เมืองโยนกนาคนครไชยบุรีศรีช้างแสน โดยทรงโปรดพระเจ้าสิงหรวัติราชา ผู้ครองนคร และปู่เจ้าลาวจก ทรงบิณฑบาตรในมืองแล้วเสด็จไปฉันบิณฑบารตรที่ถ้ำปุ่ม จากนั้นได้ทรางดำเนินเลียบตีนเขาไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ มายังถ้ำเปลวป่องฟ้า ได้ทรงนำเอาปลาห่อหมก (ปลาห่อหนึ้ง) ปลาไม้หีบปิ้ง ที่ทรงได้รับจากบิณฑบาตรมาอะษฐานให้เขามีชีวิต ให้พระอานนท์เทน้ำจากบาตรพร้อมทั้งปล่อยปลาเหล่านั้นลงไปในรูเหวบนถ้ำเปลวป่องฟ้า น้ำนั้นไหลออกหน้าผาไปทางทิศตะวันออก ด้วยเหตุนี้ถ้ำนั้นจึงถูกเรียกว่าถ้ำปลา พระพุทธเจ้าได้ทรงอธิษฐานเอาก้อนหินใหญ่ก้อนหนึ่งปิดรูเหวที่ทรงเทน้ำลงไปนั้นเสีย เอาพระหัตถ์ลูบคลำพระเกษามาเส้นหนึ่ง ทรงอธิษฐานบรรจุไว้ในก้อนหินใหญ่นั้น เพื่อให้เป็นที่สักการะบูชาแก่คนและเทพยดาสืบไป ดังนั้น ถ้ำปลาจึงเป็นสถานที่ท่องเที่ยวอีกที่ของ อ.แม่สาย

สถานที่ตั้ง
     วัดถ้ำปลาตั้งอยู่บริเวณบ้านถ้ำ ต.โป่งผา อ.แม่สาย ห่างจาก อ.แม่สายมาทางทิศใต้ประมาณ 13 กิโลเมตร ถ้ามาจากเชียงรายจะอยู่ซ้ายมือ (บริเวณจุดตรวจบ้านถ้ำ) มีป้ายขนาดใหญ่บอกเอาไว้อย่างชัดเจน ระยะทางจากปากทางเข้าไปประมาณ 3 กิโลเมตร ระหว่างทางจะมีหมู่บ้านชาว จีนฮ่อ ให้เห็นอยู่ 2 ข้างทาง ซึ่งจีนฮ่อที่อาศัยอยู่บริเวณนี้เป็นจีนฮ่อที่พลัดถิ่นมากจากประเทศจีนแผ่นดินใหญ่