ข้อมูล ต้นฝาง

ตน้ ฝาง

ชอ่ื วงศ์-อนุวงศ์ : LUGIMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE
ชอ่ื วิทยาศาสตร์ : Caesalpinia sappan L.
ชื่อสามญั : Sappan tree
ชื่อพื้นเมือง : ง้าย (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี) ; ฝาง (ทั่วไป) ; ฝางส้ม
(กาญจนบรุ )ี

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ต้นขนาดเล็ก (ST) สูงประมาณ 3-10 เมตร เมื่อโตเต็มที่มักจะ

ทอดไปพาดต้นไม้อื่น ตามลาดับและกิ่งมีหนามแข็ง ซึ่งโคนหนามมี
ลักษณะพองคลา้ ยกบั ฐานนม

แหลง่ เรยี นรวู้ ถิ ีชมุ ชนบา้ นแห้ว

วัดโนนสงู ตาบลบ้านโนน อาเภอซาสงู จงั หวัดขอนแกน่
หลกั สตู รรัฐประศาสนศาสตรบัณฑติ วทิ ยาลยั สงฆข์ อนแกน่
มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตขอนแก่น

ตน้ ฝาง

ตน้ ฝาง
จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง หรือเป็นไม้พุ่ม หรือไม้พุ่มกึ่งไม้เถา

ผลัดใบ มีความสงู ของต้นประมาณ 5-13 เมตร ลาต้นและกิ่งมีหนามแข็ง
และโค้งสั้น ๆ อยู่ทั่วไป ถ้าเนื้อไม้หรือแก่นเป็นสีแดงเข้มและมีรสขม
หวานจะเรียกว่า “ฝางเสน” แต่ถ้าแก่นไม้เป็นสีเหลืองส้มและมีรสฝาด
ขื่นจะเรียกวา่ “ฝางส้ม” พรรณไม้ชนิดนี้เป็นไม้กลางแจ้ง ขยายพันธุ์โดย
ใช้เมล็ด เจริญเติบโตได้ดใี นดนิ ท่รี ่วนซุย มักจะพบพรรณไม้ชนิดนี้ได้ตาม
ป่าละเมาะ ปา่ เต็งรงั ปา่ ดบิ แลง้ และตามเขาหนิ ปูน

แหล่งเรียนรูว้ ิถชี ุมชนบา้ นแห้ว

วัดโนนสงู ตาบลบา้ นโนน อาเภอซาสงู จงั หวัดขอนแก่น
หลกั สตู รรฐั ประศาสนศาสตรบัณฑิต วิทยาลยั สงฆ์ขอนแก่น
มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย วทิ ยาเขตขอนแก่น

ต้นฝาง

ใบฝาง
ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้นออกเรียงสลับ แก่นช่อใบ

ยาวประมาณ 20-40 เซนติเมตร มีช่อใบย่อยประมาณ 8-15 คู่ และใน
แต่ละช่อจะมีใบย่อยประมาณ 5-18 คู่ออกเรียงตรงข้าม ลักษณะของ
ใบย่อยเป็นรูปขอบขนาน มีขนาดกว้างประมาณ 5-10 มิลลิเมตรและ
ยาวประมาณ 8-20 มิลลิเมตร ปลายใบย่อยกลมถึงเว้าตื้น โคนใบตัด
และเบี้ยว ส่วนขอบใบเรียบ แผ่นใบมีลักษณะบางคล้ายกระดาษ ใบ
เกลย้ี งหรือมขี นบา้ งประปรายทั้งสองดา้ น กา้ นใบมขี นาดสั้นมากหรือไม่
มีกา้ นใบ และมหี ูใบยาวประมาณ 3-4 มิลลเิ มตร หลดุ รว่ งไดง้ ่าย

แหล่งเรยี นร้วู ิถีชมุ ชนบา้ นแหว้

วัดโนนสงู ตาบลบา้ นโนน อาเภอซาสูง จังหวดั ขอนแก่น
หลกั สตู รรฐั ประศาสนศาสตรบณั ฑติ วิทยาลัยสงฆ์ขอนแก่น
มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั วิทยาเขตขอนแกน่

ต้นฝาง

ดอกฝาง
ออกดอกเป็นชอ่ แบบช่อแยกแขนง โดยจะออกที่ปลายกิ่งหรือตามซอกใบใกล้

ปลายกิ่ง และจะออกรวมกันเป็นช่อ ๆ ช่อดอกยาวได้ถึง 40 เซนติเมตร มีใบประดับ
ลกั ษณะเปน็ รูปใบหอก ร่วงไดง้ ่าย ยาวประมาณ 5-8 มลิ ลเิ มตร ปลายเรยี วแหลมและ
มีขน ส่วนก้านดอกย่อยยาวประมาณ 1.2-1.8 เซนติเมตร มีขนสั้นนุ่ม มีข้อต่อหรือ
เปน็ ขอ้ ทใ่ี กล้ปลายก้าน ดอกมีกลบี เลยี้ ง 5 กลบี กลีบเกลย้ี งท่ีขอบมีขนครยุ ขอบกลีบ
เกยซ้อนทับกัน โดยกลีบเลี้ยงล่างสุดจะมีขนาดใหญ่สุดและเว้ามากกว่ากลีบอื่น ๆ
สว่ นกลบี ดอกเปน็ สีเหลืองมี 5 กลีบ ลกั ษณะเปน็ รปู ไข่กลบั มีขนาดกว้างประมาณ 6-
10 มลิ ลเิ มตรและยาวประมาณ 9-12 มิลลิเมตร ผิวและขอบกลีบย่น โดยกลีบกลาง
จะมขี นาดเลก็ กวา่ มกี า้ น กลีบด้านในมีขนจากโคนไปถึงกลางกลีบ ดอกมีเกสรเพศผู้
10 ก้าน แยกจากกนั เป็นอสิ ระ สว่ นก้านชูอับเรณูมีขน รังไข่จะอยู่เหนือวงกลีบ มีขน
สั้นนุ่ม มีช่อง 1 ช่องและมีออวุล 3-6 เม็ด โดยจะออกดอกในช่วงเดือนมิถุนายนถึง
เดือนธนั วาคม

แหลง่ เรยี นรวู้ ถิ ีชมุ ชนบ้านแห้ว

วัดโนนสูง ตาบลบา้ นโนน อาเภอซาสงู จังหวัดขอนแก่น
หลักสตู รรฐั ประศาสนศาสตรบัณฑิต วิทยาลยั สงฆ์ขอนแก่น
มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั วิทยาเขตขอนแก่น

ตน้ ฝาง

ผลฝาง
ผลเป็นฝักรูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ ฝักแบนแข็งเป็นจะงอย

แหลม เป็นสีน้าตาลเขม้ มีขนาดกว้างประมาณ 3-4 เซนติเมตรและยาว
ประมาณ 5-8.5 เซนติเมตร และส่วนที่ค่อนมาทางโคนฝักจะสอบเอียง
เลก็ นอ้ ย และด้านปลายฝกั จะผายกว้างและมีจะงอยแหลมที่ปลายด้าน
หนึ่ง ภายในฝักมีเมล็ดประมาณ 2-4 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปรี
มีขนาดกว้างประมาณ 0.8-1 เซนติเมตรและยาวประมาณ 1.5-1.8
เซนตเิ มตร โดยจะเปน็ ผลในชว่ งเดอื นสงิ หาคมถึงเดอื นพฤษภาคม

แหลง่ เรยี นรูว้ ถิ ีชมุ ชนบ้านแหว้

วัดโนนสงู ตาบลบ้านโนน อาเภอซาสูง จงั หวดั ขอนแก่น
หลักสตู รรฐั ประศาสนศาสตรบัณฑติ วิทยาลัยสงฆ์ขอนแก่น
มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย วทิ ยาเขตขอนแก่น

ต้นฝาง

ประโยชนข์ องฝาง
1.ชาวเมี่ยนจะใช้กง่ิ แก่นาไปตม้ กนิ เปน็ น้าชา
2.ในปัจจุบันมีการนามาแปรรูปเป็นน้าดื่มสมุนไพรฝาง มีทั้งในรูปแบบ
พร้อมดื่มและแบบชง โดยช่วยบรรเทาอาการร้อนใน แก้เสมหะ บารุง
โลหติ แกเ้ ลือดกาเดา
3.แก่นไม้เมื่อนามาต้มกับน้าดื่มผสมกับใบเตยหรือผลมะตูม จะช่วยให้มี
สสี นั สวยงาม
4.น้าต้มจากแก่นฝางแดงจะให้สีแดงที่เรียกว่า Sappanin นิยมนามาใช้
เป็นส่วนผสมหลักของน้ายาอุทัย ผสมในน้าดื่ม สีผสมอาหาร และนิยม
นามาย้อมสีผ้าไหม ผ้าฝ้าย และผ้าขนสัตว์ ส่วนฝางส้มจะนามาต้มสกัด
สาร Haematexylin ใช้ย้อมสีนิวเคลยี สของเซลล์
5. นอกจากจะใช้เนื้อไม้ในการย้อมสีแล้ว ยังนามาทาเป็นสีทาตัวสาหรับ
งานเทศกาลในอินเดียอีกด้วย ซึ่งในสมัยกรุงศรีอยุธยาเนื้อไม้ของต้นฝาง
ถือเป็นสนิ คา้ สง่ ออกทส่ี าคัญ เป็นเครื่องบรรณาการอย่างหนึ่ง รวมทั้งเคย
เป็นสินค้าผกู ขาดของรฐั อย่างหนึ่ง

แหลง่ เรยี นรู้วิถีชมุ ชนบา้ นแหว้

วัดโนนสงู ตาบลบา้ นโนน อาเภอซาสงู จงั หวัดขอนแก่น
หลักสูตรรฐั ประศาสนศาสตรบัณฑิต วิทยาลัยสงฆ์ขอนแก่น
มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย วทิ ยาเขตขอนแกน่

ต้นฝาง

ประโยชนข์ องฝาง
6. รากของต้นฝางจะให้สีเหลืองที่ใช้ทาสีย้อมผ้าและไหมได้ หรืออาจใช้เป็นสีผสม
อาหารและเครอื่ งดื่มตา่ ง ๆ ก็ได้
7. ภูมิปัญญาชาวบา้ นจะใช้แกน่ ของต้นฝาง (ทเี่ หลาเปน็ ไมจ้ ้มิ ฟนั ) ไปตอกลงบนต้นขนุน
จนถึงเนือ้ ไม้ จะไปกระตนุ้ ให้ขนนุ ติดลูกบรเิ วณท่เี ราตอกลงไป
8. เนื้อไม้นามาใช้ทาเป็นเครื่องเรือนชั้นดี ตกแต่งชักเงาได้ดี โดยสีของเนื้อไม้จะออก
แดงหรอื สีนา้ ตาลเข้ม
9. ชป้ ลูกเป็นไม้ประดับหรือปลูกเป็นไม้ให้ร่มเงา (เป็นไม้ที่ให้ร่มเงาขนาดเล็ก) แต่ต้อง
หมั่นตัดกิ่งที่เลื้อยพันออกเพื่อให้เป็นทรงตามต้องการ เมื่อออกดอกจะออกดอกดกสี
เหลอื งงามอร่ามเด่นชดั และยงั นยิ มปลูกเป็นแนวรวั้ บ้านตามชนบท

ข้อควรระวังในการใช้สมุนไพรฝาง
ฝางมีฤทธิ์เป็นยาขับประจาเดือน ยับยั้งการแข็งตัวของเลือด จึงไม่ควรนาไปใช้

กบั สตรีทก่ี าลังต้งั ครรภ์

แหลง่ เรียนรูว้ ิถชี ุมชนบา้ นแห้ว

วัดโนนสูง ตาบลบ้านโนน อาเภอซาสงู จงั หวัดขอนแก่น
หลักสตู รรัฐประศาสนศาสตรบัณฑิต วิทยาลยั สงฆข์ อนแกน่
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย วทิ ยาเขตขอนแก่น

ต้นฝาง

ทีม่ าของขอ้ มลู :
https://medthai.com/ฝาง/
http://center4cr.com/?p=502

แหล่งเรยี นรู้วถิ ีชมุ ชนบา้ นแห้ว

วดั โนนสงู ตาบลบ้านโนน อาเภอซาสูง จงั หวดั ขอนแกน่
หลกั สตู รรฐั ประศาสนศาสตรบณั ฑติ วทิ ยาลัยสงฆข์ อนแก่น
มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย วิทยาเขตขอนแกน่