Phrae เมืองแพร่....: เมืองสรอง

ประวัติความเป็นมา

วัดพระธาตุพระลอตั้งอยู่ที่บ้านพระลอ ตำบลบ้านกลาง อำเภอสอง จังหวัดแพร่ ห่างจากที่ว่าการอำเภอสอง ๔ กิโลเมตร เป็นโบราณสถานที่มีประวัติเกี่ยวเนื่องกับเวียงสรอง เมืองโบราณที่กล่าวถึงวรรณคดีไทยเรื่องลิลิตพระลอ และเป็นที่ประดิษฐานพระศรีสรรเพชญ พระคู่บ้านคู่เมืองของอำเภอสอง ภายในวัดมีรูปปั้นของ พระลอ พระเพื่อน พระแพง

พระธาตุพระลอ เป็นโบราณสถานที่มีประวัติเกี่ยวเนื่องกับเวียงสอง เมืองโบราณที่กล่าวถึงวรรณคดีไทยเรื่องลิลิตพระลอ และเป็นที่ประดิษฐานพระศรีสรรเพชญ พระคู่บ้านคู่เมืองของอำเภอสอง ภายในวัดมีรูปปั้นของพระลอ พระเพื่อน พระแพง ประวัติความเป็นมา เดิมวัดพระธาตุพระลอนี้เดิมเรียก ธาตุหินส้ม เพราะแต่เดิมก่อนที่จะสร้างพระธาตุนั้นพบว่้ามีซากอิฐและหินกองใหญ่อยู่ หินนี้มีลักษณะเป็นหินส้ม แต่ต่อมาภายหลังได้เปลี่ยนแปลงชื่อเป็น พระธาตุพระลอ การก่อสร้างสันนิฐานว่าสร้างขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย เนื่องจากมีการขุดพบโบราณวัตถุหลายชิ้น เช่น ดาบ และพระพุทธรูป ซึ่งเป็น ศิลปะสมัยอยุธยาตอนปลาย หล่อด้วยตะกั่ว รูปแบบเจดีย์เป็นทรงลังกา พ.ศ. 2325 ได้รับพระราชทานวิสุึงคามสีมา พ.ศ. 2521จังหวัดให้สร้างอนุสาวรีย์พระลอ พระเพื่อนพระแพงขึ้นในบริเวณวัด เป็นรูปปั้นของกษัตริย์ทั้งสามพระองค์ที่ถูกทหารยิงด้วยธนูจนสิ้นพระชนม์ ประเพณีการนมัสการพระธาตุพระลอกำหนดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 7 เหนือของทุกปี พระธาตุพระลอ อยู่ที่ตำบลบ้านกลาง ตามเส้นทางหลวงหมายเลข 1154 กม.ที่ 54 ห่างจากอำเภอสอง ประมาณ 3 กิโลเมตร เป็นพระธาตุเก่าแก่อายุกว่า 400 ปี สร้างขึ้นเป็นอนุสรณ์เพื่อระลึกถึงความรักอมตะของพระลอแห่งนครแมนสรวง

อุทยานลิลิตพระลอ

(http://www.hotsia.com/phrae/lilitpalor/)

อุทยานลิลิตพระลอ อำเภอสอง จ.แพร่ ตั้งอยู่ที่ตำบลบ้านกลาง ในเส้นทางไปพระธาตุพระลอ สันนิษฐานว่าบริเวณนี้เคยเป็นเมืองสรองมาก่อนเพราะยังปรากฏเนินดินเป็นแนวกำแพงให้เห็น มีแม่น้ำกาหลง ไหลผ่าน ปัจจุบันแม่น้ำนี้ได้ตื้นเขินไปแล้วจนเกือบไม่เหลือสภาพเดิม

" เสียงลือเสียงเล่าอ้าง อันใดพี่เอย
เสียงย่อมยอยศใคร ทั่วหล้า
สองเขือพี่หลับใหลลืมตื่น ฤาพี่
สองพี่คิดเองอ้าอย่าได้ถามเผือ "

อนุสรณ์สถานพระลอพระเพื่อนพระแพง และเมื่อมีการจัดตั้งอุทยานลิลิตพระลอขึ้นมาภายในอุทยานแห่งนี้จะมีอะไรไปไม่ได้นอกเหนือจากเรื่องเราวของพระลอ พระเพื่อน และพระแพง โดยเฉพาะอนุสรณ์ที่สร้างขึ้นเป็นรูปที่ทั้งสามจบชีวิตลง อนุสรณ์ลักษณะแบบเดียวกันนี้มีอยูในวัดพระธาตุพระลอด้วย

คุณค่าวรรณคดีลิลิตพระลอ วรรณคดีสโมสรได้พิจารณามีมติให้ลิลิตพระลอเป็นยอดของลิลิต เพราะลิลิตพระลอมีอรรถรสที่มีความสมบูรณ์ครบทุกด้าน ทั้งความบันเทิง และปรัชญาที่สะท้อนวิถีชีวิตซึ่งมีลักษณะเด่นแสดงออกถึงความมีอำนาจ ความมีฤทธิ์เดช ความกตัญญู ความรัก ความหลง ความจงรักภักดี ความผูกอาฆาตพยาบาท ความเศร้าโศก และความตายอันเป็นกฎอนิจจัง

จากหลักฐานจึงสรุปได้ว่าเรื่องพระลอเป็นตำนานเล่าขานมีโบราณวัตถุ และโบราณสถานที่ใช้อ้างอิงและสนับสนุนสอดคล้องตามเนื้อเรื่อง โดยเฉพาะอรรถรสทางภาษาและสาระของวรรณคดีลิลิตพระลอมีความสมบูรณ์เป็นอมตะรักแฝงคติธรรมแนววิถีชีวิตของมนุษย์ในลักษณะพุทธปัญญษอวสานลงด้วยกฎธรรมชาติ

เมืองสองกับวรรณคดีลิลิตพระลอ เมืองสองหรืออำเภอสองเป็นชื่อที่มีความผูกพันธ์เกี่ยวข้องกับวรรณคดี ลิลิตพระลอ เป็นอย่างมาก ไม่ว่าจะเป็นข้อมูลทางภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ นรุกติศาสตร์ และวรรณคดี จะพบว่ามีความเชื่อมโยงกันจนทำให้มีบุคคลสำคัญหลายคนมีความเชื่อว่าน่าจะเป็นเมืองของพระเพื่อน พระแพง ตามตำนานพงศาสดารโยนก

จากการศึกษาค้นคว้าทางเอกสารและข้อมูลจากแหล่งต่างๆ สรุปได้ว่า เรื่องราวของลิลิตพระลอได้ประพันธ์บันทึกไว้ในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น โดยนำเอาเรื่องราวจากเหตุการณ์จากทางภาคเหนือไปเป็นโครงเรื่อง สังเกตุพบว่ามีภาษาพื้นเมืองดั้งเดิมของคนเมืองสองผูกซ่อนไว้ในลิลิตพระลอจำนวนหลายคำ เมืองสองในอดีตมีเจ้านครปกครองมาก่อน มีสถานที่ชุมชนเมืองโบราณ ตั้งอยู่หมู่ที่ 1 ตำบลบ้านกลาง ลักษณะตัวเมืองชุมชนโบราณเป็นกำแพงดินล้อมรอบสามชั้น อยู่บนเนินเขาสูง มีพระธาตุพระลอ มีศาลปู้เจ้าสมิงพรายจำนวน 2 แห่ง ในพื้นที่เดียวกัน และมีที่สาธารณะอยู่บนกำแพงเมือง ดังนั้น ชาวอำเภอสอง จังหวัดแพร่ จึงได้พร้อมใจกันจัดสร้างอุทยานลิลิตพระลอขึ้นในปี พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา เพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้การศึกษาค้นคว้าทางวรรคดีลิลิตพระลอ และเป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจ ของประชาชนและนักท่องเที่ยว